sachin
Maharashtra State Board Class 10 Sanskrit Solutions Aamod & Anand
Maharashtra State Board 10th Std Sanskrit Textbook Solutions
Maharashtra State Board Class 10th SSC Sanskrit Aamod Digest Std 10 Pdf Free Download and Anand Sanskrit Composite Digest Pdf Std 10.
Maharashtra State Board 10th Std Sanskrit Aamod Textbook Solutions
Maharashtra State Board Aamod Sanskrit Book 10th Class Pdf Download, Sanskrit Aamod Class 10 Textbook Solutions PDF Free Download.
Sanskrit Aamod Class 10 Textbook Solutions
- Chapter 1 आद्यकृषक: पृथुवैन्यः (गद्यम्)
- Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा (गद्यम्)
- Chapter 3 सूक्तिसुधा (पद्यम्) (कण्ठस्थीकरणार्थम्)
- Chapter 4 अमूल्यं कमलम् (गद्यम्)
- Chapter 5 स एव परमाणुः (संवादः)
- Chapter 6 युग्ममाला (पद्यम्) (कण्ठस्थीकरणार्थम्)
- Chapter 7 संस्कृतनाट्ययुग्मम् (संवादः) (सरलार्थलेखनार्थम्)
- Chapter 8 वाचनप्रशंसा (पद्यम्) (सरलार्थलेखनार्थम्)
- Chapter 9 धेनोर्व्याघ्रः पलायते (गद्यम्)
- Chapter 10 नदीसूक्तम् (संवादः) (सरलार्थलेखनार्थम्)
- Chapter 11 जटायुशौर्यम् (पद्यम्)
- Chapter 12 आदिशङ्कराचार्यः (गद्यम्)
- Chapter 13 चित्रकाव्यम् (पद्यम्) (कण्ठस्थीकरणार्थम्)
- Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम् (संवादः)
- Chapter 15 मानवताधर्मः (पद्यम्) (सरलार्थलेखनार्थम्)
Maharashtra State Board 10th Std Sanskrit Anand Textbook Solutions
Maharashtra State Board 10th Standard Sanskrit Anand Digest Pdf, 10th Composite Sanskrit Digest Pdf download.
Anand Sanskrit Composite Digest Pdf Std 10
- Chapter 1 आद्यकृषक: पृथुवैन्यः (गद्यम्)
- Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा (गद्यम्)
- Chapter 3 सूक्तिसुधा (पद्यम्) (कण्ठस्थीकरणार्थम्)
- Chapter 4 स एव परमाणुः (संवादः)
- Chapter 5 युग्ममाला (पद्यम्) (कण्ठस्थीकरणार्थम्)
- Chapter 6 संस्कृतनाट्यस्तबकः (संवादः) (सरलार्थलेखनार्थम्)
- Chapter 7 वाचनप्रशंसा (पद्यम्) (सरलार्थलेखनार्थम्)
- Chapter 8 नदीसूक्तम् (संवादः) (सरलार्थलेखनार्थम्)
- Chapter 9 आदिशङ्कराचार्यः (गद्यम्)
- Chapter 10 चित्रकाव्यम् (पद्यम्) (कण्ठस्थीकरणार्थम्)
- Chapter 11 मानवताधर्मः (पद्यम्) (सरलार्थलेखनार्थम्)
Maharashtra State Board Class 10 Textbook Solutions
Maharashtra State Board Class 5 Maths Solutions
Expert Teachers have created Maharashtra State Board Class 5 Maths Solutions. You can also Download the Maharashtra Board 5th Std Maths Digest Pdf Free Download to help you to revise the complete Syllabus and score more marks in your examinations.
Maharashtra State Board 5th Std Maths Textbook Solutions
Class 5 Maths Solution Maharashtra Board Part 1
Maharashtra Board Class 5 Maths Chapter 1 Roman Numerals
Maharashtra Board Class 5 Maths Chapter 2 Number Work
- Chapter 2 Number Work Problem Set 2
- Chapter 2 Number Work Problem Set 3
- Chapter 2 Number Work Problem Set 4
- Chapter 2 Number Work Problem Set 5
- Chapter 2 Number Work Problem Set 6
Maharashtra Board Class 5 Maths Chapter 3 Addition and Subtraction
- Chapter 3 Addition and Subtraction Problem Set 7
- Chapter 3 Addition and Subtraction Problem Set 8
- Chapter 3 Addition and Subtraction Problem Set 9
- Chapter 3 Addition and Subtraction Problem Set 10
- Chapter 3 Addition and Subtraction Problem Set 11
- Chapter 3 Addition and Subtraction Problem Set 12
- Chapter 3 Addition and Subtraction Problem Set 13
Maharashtra Board Class 5 Maths Chapter 4 Multiplication and Division
- Chapter 4 Multiplication and Division Problem Set 14
- Chapter 4 Multiplication and Division Problem Set 15
- Chapter 4 Multiplication and Division Problem Set 16
Maharashtra Board Class 5 Maths Chapter 5 Fractions
- Chapter 5 Fractions Problem Set 17
- Chapter 5 Fractions Problem Set 18
- Chapter 5 Fractions Problem Set 19
- Chapter 5 Fractions Problem Set 20
- Chapter 5 Fractions Problem Set 21
- Chapter 5 Fractions Problem Set 22
- Chapter 5 Fractions Problem Set 23
Maharashtra Board Class 5 Maths Chapter 6 Angles
- Chapter 6 Angles Problem Set 24
- Chapter 6 Angles Problem Set 25
- Chapter 6 Angles Problem Set 26
- Chapter 6 Angles Problem Set 27
Maharashtra Board Class 5 Maths Chapter 7 Circles
- Chapter 7 Circles Problem Set 28
- Chapter 7 Circles Problem Set 29
- Chapter 7 Circles Problem Set 30
- Chapter 7 Circles Problem Set 31
5th Std Maths Digest Pdf Maharashtra Board Part 2
Maharashtra Board Class 5 Maths Chapter 8 Multiples and Factors
- Chapter 8 Multiples and Factors Problem Set 32
- Chapter 8 Multiples and Factors Problem Set 33
- Chapter 8 Multiples and Factors Problem Set 34
- Chapter 8 Multiples and Factors Problem Set 35
Maharashtra Board Class 5 Maths Chapter 9 Decimal Fractions
- Chapter 9 Decimal Fractions Problem Set 36
- Chapter 9 Decimal Fractions Problem Set 37
- Chapter 9 Decimal Fractions Problem Set 38
- Chapter 9 Decimal Fractions Problem Set 39
- Chapter 9 Decimal Fractions Problem Set 40
- Chapter 9 Decimal Fractions Problem Set 41
- Chapter 9 Decimal Fractions Problem Set 42
Maharashtra Board Class 5 Maths Chapter 10 Measuring Time
- Chapter 10 Measuring Time Problem Set 43
- Chapter 10 Measuring Time Problem Set 44
- Chapter 10 Measuring Time Problem Set 45
Maharashtra Board Class 5 Maths Chapter 11 Problems on Measurement
Maharashtra Board Class 5 Maths Chapter 12 Perimeter and Area
- Chapter 12 Perimeter and Area Problem Set 48
- Chapter 12 Perimeter and Area Problem Set 49
- Chapter 12 Perimeter and Area Problem Set 50
Maharashtra Board Class 5 Maths Chapter 13 Three Dimensional Objects and Nets
Maharashtra Board Class 5 Maths Chapter 14 Pictographs
Maharashtra Board Class 5 Maths Chapter 15 Patterns
Maharashtra Board Class 5 Maths Chapter 16 Preparation for Algebra
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 1 सर्वात्मका शिवसुंदरा
Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 1 सर्वात्मका शिवसुंदरा Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.
Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 1 सर्वात्मका शिवसुंदरा
Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 1 सर्वात्मका शिवसुंदरा Textbook Questions and Answers
सर्वात्मका शिवसुंदरा Summary in Marathi
कवीचा परिचय :
नाव : विष्णु वामन शिरवाडकर
कालावधी : 1912 – 1999
ज्ञानपीठ पारितोषिक विजेते, प्रसिद्ध लेखक, कवी, नाटककार. ‘जीवनलहरी’, विशाखा’, ‘समिधा’, ‘स्वगत’, ‘हिमरेषा’, ‘वादळवेल’, ‘मारवा’, ‘किनारा’ इत्यादी काव्यसंग्रह; ‘वैजयंती’, ‘राजमुकुट’, ‘कौतेय’, ‘नटसम्राट’, ‘वीज महणाली धरतीला’, ‘विदूषक’ इत्यादी नाटके प्रसिद्ध.
प्रस्तावना :
‘सर्वात्मका शिवसुंदरा’ ही प्रार्थना कवी कुसुमाग्रज यांनी लिहिली आहे. या प्रार्थनेत परमेश्वरास वंदन करून अंधारातून उजेडाकडे नेण्याची, संकटातही सामना करण्याची शक्ती देण्याची विनंती कवीने केली आहे.
A famous poet Kusumagraj has written the prayer Sarvatmaka Shivsundara’. In this prayer, the poet is seeking guidance from the almighty God. He is asking the Lord to bestow upon him the strength to survive in all tough, difficult situations. He is asking the God to transport him from the darkness of everyday life to enlightenment
भावार्थ :
सर्वात्मका शिवसुंदरा …………………….. आमुच्या ने जीवना।।
हे सर्व प्राणीमात्रांच्या ठिकाणी असलेल्या शिवसुंदरा परमेश्वरा, तू आमचे वंदन स्वीकार कर. हे परमेश्वरा, तू आमच्या जीवनाला अंधाराकडून प्रकाशाकडे घेऊन जा. आमच्या जीवनाला योग्य मार्ग दाखव.
सुमनांत तू गगनात …………………….. चोहीकडे रूपे तुझी जाणीव ही माझ्या मना ।।
हे परमेश्वरा, सुमनात म्हणजेच प्रत्येक फुलात, गगनात तूच सामावलेला आहे. तान्यांमध्ये देखील तू फुललेला म्हणजेच भरलेला, व्यापलेला आहेस. या जगामध्ये जे जे सद्धमनि वागतात त्या सर्वांमध्ये तू राहतोस. या सृष्टीमध्ये चोहीकडे तुझीच रूपे आहेत, याची मला जाणीव आहे.
श्रमतोस तू शेतामधे ……………………. तिथे तुझे पद पावना ।।
हे परमेश्वरा, शेतामध्ये त्या कष्ट करणाऱ्या लोकांबरोबर तू स्वत: मेहनत करतोस. या जगामध्ये जे जे दुःखी, कष्टी जीवनाने त्रासलेले आहेत, त्या लोकांची आसवे तू पुसतोस. म्हणजेच या सर्वांचे दुःख, त्रास तू दूर करतोस. जिथे कोणत्याही स्वार्थाशिवाय तुझी सेवा केली जाते, तिथे तुझे पावन चरण पाहायला मिळतात. तिथे तुझे अस्तित्व जाणवते.
न्यायार्थ जे लढती रणी………………….मुनी होतोस त्यांची साधना।।
पुढे कवी सांगतात की, जे लोक अन्यायाविरुद्ध लढतात, न्यायासाठी तलवार हातात घेऊन रणांगणावर लवण्यासाठी जातात, त्यांच्या हातातल्या तलवारीमध्ये परमेश्वरा तू राहतोस. तसेच जे लोक ध्येयवेडे असतात. जे आपले ध्येय प्राप्त करण्यासाठी अंधारातून (संकटातून) ही मार्ग काढतात तू त्यांच्यामध्ये दीप बनून राहतोस. त्यांच्यात आत्मविश्वास, हिंमत निर्माण करतोस. म्हणजेच ध्येय प्राप्तीचा योग्य मार्ग तू त्यांना दाखवतोस. तसेच जे ज्ञानाची लालसा मनामध्ये धरून त्याची कास धरतात, त्यासाठी तप करतात, त्यांची ज्ञानसाधना तू होतोस.
करुणाकरा करुणा तुझी ………………. नित जगवि भीतीवाना।।
कवी परमेश्वराला सांगतो, हे करुणाकरा तुझा आशीर्वाद पाठीशी असताना मला कुठलीही भीती नाही. त्यामुळे आयुष्याच्या वाटेवर चालताना माझ्या प्रत्येक पावलाबरोबर तुझे पाऊल असेल, याची मला पक्की खात्री आहे. त्यामुळे माझ्याकडून नेहमीच सूजनत्व मणजेच नवनिर्मिती होईल. माझ्या मनात त्याविषयी कोणतीच भीती असणार नाही.
शब्दार्थ :
- ज्ञानपीठ पुरस्कार – साहित्य क्षेत्रातील सर्वोत्कृष्ट पुरस्कार
- सर्वात्मका – सर्व प्राणिमात्रांच्या ठिकाणी असलेला जीवात्मा, परमेश्वर (the soul of all, the entire self)
- शिव – शंकर (God Shiva)
- सुंदरा – सुंदर (beautiful)
- स्वीकार – अंगीकार (acceptance)
- अभिवादन – वंदन, नमन (salutation)
- तिमिर – अंधार, काळोख (darkness)
- तेज – प्रकाश, लकाकी (brightness)
- प्रभु – ईश्वर, देव (God, Lord)
- जीवन – आयुष्य (life)
- सुमन – फूल (a flower)
- गगन – आकाश, नभ (the sky)
- तारा – चांदणी (star)
- सद्धर्म – चांगला धर्म, सदाचार (good quality, good conduct)
- जग – दुनिया, विश्व (the world, the universe)
- वसणे – राहणे, वस्ती करणे (to establish, to stay)
- चोहिकडे – सभोवार, सर्वत्र (everywhere, all round)
- रूप – आकार (form, shape)
- जाणीव – बोध, आकलन (consciousness, realization)
- मन – चित्त, अंत:करण (the mind)
- राबसी – राबतोस, भरपूर कष्ट करतोस (to work hard)
- श्रमिक – कामकरी, कष्ट करणारा (a labour, a worker)
- रंजले – त्रासले (to be harassed)
- गांजणे – त्रासून जाणे, सतावले जाणे (to be harassed)
- आसवे – अश्रू (tears)
- स्वार्थ – स्वत:चा लाभ, मतलब (selfishness)
- पद – पाय, पाऊल (a foot, a foot step)
- न्याय – नीती (justice)
- रण – रणभूमी, युद्धाची जागा, रणांगण (battlefield)
- कर – हस्त, ह्यत (hand)
- ध्येय – उद्दिष्ट, साध्य (a goal, an aim)
- तमी – तम, अंधकार काळोख (darkness)
- अंतरी – आतमध्ये (in interior)
- ज्ञान – माहिती, प्रतिती (knowledge)
- तपती – तपतात (experience burning, blazing, heat)
- मुनि – ऋषी, साधू, तपस्वी (a holy sage)
- साधना – तपश्चर्या (penance)
- करुणा – दया (compassion, mercy)
- भय – भीती, धास्ती (fear, fright)
- मार्ग – रस्ता (way)
- सदा – नेहमी (always)
- तव – तुझे (yours)
- पावले – पाऊले, पाय (feet)
- सूजनत्व – नवनिर्मिती (creation)
- नित – नेहमी, सदा (always, daily, everyday)
- जगवि – जागव (to wake up)
Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokbharti Solutions Chapter 1 चाँदनी रात
Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Hindi Solutions Lokbharti Chapter 1 चाँदनी रात Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.
Maharashtra State Board Class 9 Hindi Lokbharti Solutions Chapter 1 चाँदनी रात
Hindi Lokbharti 9th Std Digest Chapter 1 चाँदनी रात Textbook Questions and Answers
1. सूचनानुसार कृतियाँ कीजिए :
(क) संजाल:
प्रश्न 1.
संजाल:
उत्तर:
(ख) चाँदनी रात की विशेषताएँ:
प्रश्न 1.
चाँदनी रात की विशेषताएँ:
उत्तर:
- सुंदर चंद्रमा की झिलमिलाती किरणें जल और थल में फैली हुई हैं।
- पृथ्वी और आकाश में स्वच्छ चाँदनी बिछी हुई है।
- हरी-हरी घास की नोकों के माध्यम से पृथ्वी अपनी खुशी प्रकट कर रही है।
- सभी वृक्ष मंद-मंद वायु के झोंकों से झूमते प्रतीत होते हैं।
- दूर-दूर तक फैली चाँदनी बहुत ही साफ दिखाई दे रही है।
- रात सन्नाटे से भरी है, कोई शोर नहीं हो रहा है।
- वायु स्वच्छंद होकर मंद-मंद गति से बह रही है।
- इस समय पूर्व, पश्चिम आदि सभी दिशाओं में आनंद ही आनंद व्याप्त है।
2. निम्नलिखित पंक्तियों का सरल अर्थ लिखिए :
प्रश्न च.
चारु चंद्र ……….. झोंकों से ।
उत्तर:
भावार्थ: गुप्त जी चाँदनी रात का वर्णन करते हुए कहते हैं कि सुंदर चंद्रमा की किरणें जल और थल में फैली हुई हैं। संपूर्ण पृथ्वी तथा आकाश में स्वच्छ चाँदनी बिछी हुई है। पृथ्वी हरी-हरी घास की नोकों के माध्यम से अपनी खुशी प्रकट कर रही है। ऐसा प्रतीत होता है, मानो वृक्ष भी मंद-मंद वायु के झोंकों से झूम रहे हैं।
प्रश्न छ.
क्या ही स्वच्छ ………. शांत और चुपचाप ।
उत्तर:
भावार्थ: पंचवटी में दूर-दूर तक चाँदनी फैली हुई है, वह बहुत ही साफ दिखाई दे रही है। रात सन्नाटे से भरी है। कोई शब्द नहीं हो रहा है। वायु स्वच्छंद होकर अपनी स्वतंत्र चाल से मंद-मंद बह रही है। इस समय कौन-सी दिशा है जो आनंद नहीं ले रही है? अर्थात सभी दिशाएँ इस सौंदर्य से आनंदित हो रही हैं। उत्तरपश्चिम आदि सभी दिशाओं में आनंद ही आनंद व्याप्त है। कोई भी दिशा आनंद-शून्य नहीं है। ऐसे समय में भी नियति नामक शक्ति-विशेष के समस्त कार्य संपन्न हो रहे हैं। कोई रुकावट नहीं। वह एक भाव से अर्थात् अकेले-अकेले और चुपचाप अपने कर्तव्यों का निर्वाह किए जा रही है।
पाठ से आगे
प्रश्न 1.
उत्तर:
आकाश केवल बिजली नहीं चमकाता
पर्वत केवल चोटियाँ नहीं दिखलाता
पृथ्वी केवल भूकंप नहीं लाती
तारे केवल टिमटिमाते नहीं
वैसे ही, हाँ वैसे ही
मन में सिर्फ विचार नहीं आते
बल्कि विश्वास,
आस्था, प्रकाश, उदासी की
एक पावन श्रृंखला भी आती है।
जो मनुष्य को मनुष्य से जोड़कर
मानवता के एकसूत्र में बाँधती है।
संभाषणीय :
शरद पूर्णिमा त्योहार के बारे में चर्चा कीजिए।
प्रश्न 1.
शरद पूर्णिमा त्योहार के बारे में चर्चा कीजिए।
उत्तरः
- गौरी – अरे राधिका, आज बहुत फूल-माला खरीद रही हो, क्या बात है?
- राधिका – गौरी तुम्हें मालूम नहीं कि आज शरद पूर्णिमा की रात होगी।
- गौरी – अरे! मैं तो भूल ही गई थी।
- राधिका – क्या तुम्हें मालूम है, यह त्योहार कब मनाया जाता है?
- गौरी – हाँ, मालूम है, शरदीय नवरात्र के बाद पड़ने वाली पूर्णिमा को यह त्योहार मनाते हैं। परंतु इस त्योहार की क्या मान्यता है?
- राधिका – ‘शरद पूर्णिमा’ हिंदुओं का प्रसिद्ध त्योहार है। ज्योतिष के अनुसार, पूरे साल में केवल इसी दिन चंद्रमा सोलह कलाओं से परिपूर्ण होता है। ऐसी मान्यता भी है कि आश्विन शुक्ल पक्ष में पड़ने वाली पूर्णिमा के दिन चंद्रमा से अमृत वर्षा होती है।
- गौरी – राधिका, इस त्योहार के दिन किसकी व्रत-पूजा होती है?
- राधिका – गौरी, इस दिन माँ लक्ष्मी का व्रत रखते हैं । पूरे वर्ष हम स्वस्थ और सुख-शांति से रहें, इसके लिए हम उनकी पूजा-अर्चना करते हैं।
- गौरी – इसकी पूजा की विधि क्या है , राधिका?
- राधिका – इस दिन मूर्ति बनाने वाले कारीगर के पास से एक लक्ष्मी की मूर्ति लाते हैं। पाँच तरह के फल व सब्जियों के साथ नारियल अर्पित कर उनकी पूजा करते हैं तथा उस मूर्ति को पूरे साल सँभाल कर रखते हैं। अगले वर्ष फिर शरद पूर्णिमा के दिन उस मूर्ति को विसर्जित कर नई प्रतिमा रखते हैं। इस दिन मंदिरों में भी विशेष पूजा-अर्चना होती है।
- गौरी – तुमसे मिलकर बहुत प्रसन्नता हुई। इतनी अच्छी जानकारी देने के लिए धन्यवाद!
भाषा बिंदु :
निम्नलिखित पद्यांश का भावार्थ लिखिए।
प्रश्न 1.
निम्नलिखित पद्यांश का भावार्थ लिखिए।
उत्तरः
Hindi Lokbharti 9th Answers Chapter 1 चाँदनी रात Additional Important Questions and Answers
पद्यांश पढ़कर दी गई सूचना के अनुसार कृतियाँ कीजिए।
कृति (1) आकलन कृति
प्रश्न 1.
एक शब्द में उत्तर लिखिए।
i. ये अपनी खुशी प्रकट कर रही है
ii. ये वायु के झोंकों से झूम रहे हैं
उत्तर:
i. पृथ्वी
ii. वृक्ष
प्रश्न 2.
चौखट पूर्ण कीजिए।
उत्तर:
प्रश्न 3.
चौखट पूर्ण कीजिए।
उत्तर:
प्रश्न 4.
समझकर लिखिए।
i. पंचवटी की छाया में बना है
ii. धनुर्धर इस पर बैठा हुआ है
उत्तर:
i. पर्णकुटीर
ii. स्वच्छ शिला पर
कृति (2) आकलन कृति
प्रश्न 1.
आकृति पूर्ण कीजिए।
उत्तर:
प्रश्न 2.
सही शब्द चुनकर वाक्य फिर से लिखिए।
i. क्या ही स्वच्छ/सुगंध चाँदनी है यह।
ii. नियति नदी/नटी के कार्य-कलाप।
उत्तरः
i. क्या ही स्वच्छ चाँदनी है यह।
ii. नियति नटी के कार्य-कलाप ।
प्रश्न 3.
आकृति पूर्ण कीजिए।
उत्तरः
प्रश्न 4.
सत्य या असत्य पहचानकर लिखिए।
i. पंचवटी में अंधेरी रात है।
ii. सभी दिशाओं में आनंद ही आनंद व्याप्त है।
उत्तर:
i. असत्य
ii. सत्य कृति
प्रश्न 5.
चौखट पूर्ण कीजिए।
उत्तर:
प्रश्न 6.
सत्य या असत्य पहचानकर लिखिए।
i. पृथ्वी मोतियों को समेट लेती है।
ii. सूर्य सबेरा होने पर मोतियों को बिखेर देता है।
उत्तर:
i. असत्य
ii. असत्य
प्रश्न 7.
एक-एक शब्द में उत्तर लिखिए।
i. सबके सो जाने पर मोती ये बिखेरती है
ii. सुबह होने पर मोतियों को ये बटोर लेता है
उत्तर:
i. वसुंधरा
ii. रवि
प्रश्न 8.
सत्य या असत्य पहचानकर लिखिए।
i. कुटीर पत्थरों का बना है।
ii. कुटीर में धौर-वीर निर्भीक मनवाला युवक बैठा है।
उत्तर:
i. असत्य
ii. असत्य
कृति (3) भावार्थ
निम्नलिखित पद्यांश का भावार्थ लिखिए ।
प्रश्न 1.
है बिखेर देती ……………………… छलकता है।।
भावार्थ:
चाँदनी रात में पृथ्वी सबके सो जाने पर ओस रूपी मोतियों को बिखेर देती है। सूर्य हमेशा सुबह होने पर उन मोतियों को अपनी किरणों से बटोर लेता है और अस्त होने से पहले ही वह आराम प्रदान करने वाली संध्या देकर चला जाता है। मानो आकाश को साँवला शरीर देकर वह अपना नया-सा रूप छलका जाता है।
प्रश्न 2.
पंचवटी की ………………………… होता है।।
भावार्थः
कवि कहता है कि पंचवटी की घनी छाया में पत्तों की एक सुंदर कुटिया बनी हुई है। इस कुटिया के सामने एक स्वच्छ तथा विशाल पत्थर पड़ा हुआ है और उस पत्थर के ऊपर धैर्यशाली, निर्भय मनवाला पुरुष बैठा हुआ है। सारा संसार सो रहा है परंतु यह धनुषधारी इस समय भी जाग रहा है। यह वीर ऐसा दिखाई पड़ता है जैसे भोग करनेवाला कामदेव यहाँ योगी बनकर आ बैठा हो।
लेखनीय :
प्रश्न 1.
प्रकृति मनुष्य की मित्र है’, स्पष्ट कीजिए।
उत्तरः
संदर्भ के लिए परिच्छेद (4) का स्वमत देखिए।
कल्पना पल्टन :
प्रश्न 1.
पुलक प्रगट करती है धरती हरित तणों की ‘नोकों से’ इस पंक्ति का कल्पना विस्तार कीजिए।
उत्तरः
चाँदनी रात में धरती से लेकर आकाश तक पूरी प्रकृति सुंदर और स्वच्छ किरणों में सराबोर है। धरती का कण-कण इन किरणों से दिप्त हो रहा है। धरती पर फैली हुई हरी-हरी घास की नोकों पर ओस की बूंदें पड़ी हैं, जिस पर चाँद की उज्ज्वल किरणें पड़ने से वे मोतियों की तरह चमक रही हैं। इनको देखकर ऐसा लगता है मानों धरती इन घास की नोकों पर चमकने वाली मोतियों के माध्यम से अपनी खुशी प्रकट कर रही हैं।
पद्य-विश्लेषण :
कविता का नाम – चाँदनी रात
कविता की विधा – खंडकाव्य
पसंदीदा पंक्ति – चारू चंद्र की चंचल किरणें खेल रही हैं जल-थल में। स्वच्छ चाँदनी बिछी हुई है अवनि और अंबर तल में।
पसंदीदा होने का कारण –
उपर्युक्त पंक्ति मेरी पसंदीदा पंक्ति है क्योंकि उसमें ‘च’ वर्ष की बार-बार पुनरावृत्ति होने से अनुमास अलंकार की छटा दिखलाई दे रही है। इस कारण कविता के सौंदर्य में वृद्धि हो गई है।
कविता से प्राप्त संदेश या प्रेरणा –
प्रस्तुत कविता से प्रेरणा यह मिलती है कि व्यक्ति को चाँदनी रात की तरह अपना जीवन सुंदर बनाना चाहिए। मनुष्य को प्रकृति के प्रति कृतज्ञ रहना चाहिए। प्रकृति मनुष्य के जीवन को शक्ति एवं आनंद प्रदान करती है। अत: उसे प्रकृति के साथ खिलवाड़ नहीं करना चाहिए। प्रकृति के संतुलन को बनाए रखने के लिए व्यक्ति को पेड़ लगाने चाहिए।
चाँदनी रात Summary in Hindi
कवि-परिचय:
जीवन-परिचय: मैथिलीशरण गुप्त जी खड़ी बोली के महत्त्वपूर्ण कवि हैं। इनका जन्म उत्तर प्रदेश में झाँसी जिले के चिरगाँव में हुआ। 12 वर्ष की अवस्था में उन्होंने ब्रजभाषा में कविता की रचना आरंभ की। उनकी रचनाएँ पवित्रता, नैतिकता, मानवीय संवेदनाओं और विशेषकर नारी के प्रति करुणा की भावना से ओतप्रोत हैं। उनकी रचनाओं से प्रसन्न होकर गाँधी जी ने उन्हें ‘राष्ट्रकवि’ की उपाधि दी। 12 दिसंबर 1964 ई. को दिल का दौरा पड़ने के कारण इनका निधन हो गया।
प्रमुख कृतियाँ: महाकाव्य – ‘साकेत’, खंडकाव्य – ‘यशोधरा’, ‘जयद्रथ वध’, ‘पंचवटी’, ‘भारत-भारती’, नाटक – ‘रंग में भंग’, ‘राजा-प्रजा’ आदि।
पद्य-परिचय:
खंडकाव्य: खंडकाव्य में मानव जीवन की किसी एक ही घटना की प्रधानता होती है। प्रासंगिक कथाओं को इसमें स्थान नहीं मिलता।
प्रस्तावना: प्रस्तुत कविता ‘चाँदनी रात’ पंचवटी खंडकाव्य से ली गई है। कवि मैथिलीशरण गुप्त जी ने इस कविता में प्रकृति की छटा का सुंदर रूप बड़े ही माधुर्य के साथ अभिव्यंजित किया है तथा चाँदनी रात का मनोहारी वर्णन सुंदर शब्दों में चित्रित किया है।
सारांश:
कवि चाँदनी रात का वर्णन करते हुए कहते हैं कि चंद्रमा की किरणें जल और थल में फैली हुई हैं। पृथ्वी से लेकर आकाश तक सर्वत्र चाँदनी बिछी हुई है। पूरी प्रकृति चाँदनी में सराबोर है। रात सन्नाटे में डूबी हुई है। वायु स्वच्छंद होकर मंद-मंद बह रही है। सभी दिशाओं में आनंद ही आनंद व्याप्त है। नियति चुपचाप अपने कर्तव्यों का पालन कर रही है। ऐसे में पंचवटी की छटा बहुत ही निराली प्रतीत होती है। उसकी घनी छाया में पत्तों की एक सुंदर कुटिया बनी हुई है। इसके सामने स्वच्छ शिला के ऊपर धैर्यशाली, निडर मनवाला एक पुरुष बैठा हुआ है। यह वीर ऐसा दिखाई पड़ता है जैसे कामदेव योगी बनकर बैठा है।
भावार्थ:
चारु चंद्र की …………………………. झोंकों से।।
गुप्त जी चाँदनी रात का वर्णन करते हुए कहते हैं कि सुंदर चंद्रमा की किरणें जल और थल में फैली हुई हैं। संपूर्ण पृथ्वी तथा आकाश में स्वच्छ चाँदनी बिछी हुई है। पृथ्वी हरी-हरी घास की नोकों के माध्यम से अपनी खुशी प्रकट कर रही है। ऐसा प्रतीत होता है, मानो वृक्ष भी
मंद-मंद वायु के झोंकों से झूम रहे हैं।
क्या ही स्वच्छ ………………………….. और चुपचाप।।
पंचवटी में दूर-दूर तक चाँदनी फैली हुई है, वह बहुत ही साफ दिखाई दे रही है। रात सन्नाटे से भरी है। कोई शब्द नहीं हो रहा है। वायु स्वच्छंद होकर अपनी स्वतंत्र चाल से मंद-मंद बह रही है । इस समय कौन-सी दिशा है जो आनंद नहीं ले रही है ? अर्थात सभी दिशाएँ इस सौंदर्य से आनंदित हो रही हैं। उत्तर-पश्चिम आदि सभी दिशाओं में आनंद ही आनंद व्याप्त है। कोई भी दिशा आनंद-शून्य नहीं है। ऐसे समय में भी नियति नामक शक्ति-विशेष के समस्त कार्य संपन्न हो रहे हैं। कोई रुकावट नहीं। वह एक भाव से अर्थात् अकेले-अकेले और चुपचाप अपने कर्तव्यों का निर्वाह किए जा रही है।
है बिखेर देती …………………………… छलकाता है।।
चाँदनी रात में पृथ्वी सबके सो जाने पर ओस रूपी मोतियों को बिखेर देती है। सूर्य हमेशा सुबह होने पर उन मोतियों को अपनी किरणों . से बटोर लेता है और अस्त होने से पहले ही वह आराम प्रदान करने वाली संध्या देकर चला जाता है। मानो आकाश को साँवला शरीर देकर वह अपना नया-सा रूप छलका जाता है।
पंचवटी की ……….. …………….. होता है।।
कवि कहते है कि पंचवटी की घनी छाया में पत्तों की एक सुंदर कुटिया बनी हुई है। इस कुटिया के सामने एक स्वच्छ तथा विशाल पत्थर पड़ा हुआ है और उस पत्थर के ऊपर धैर्यशाली, निर्भय मनवाला पुरुष बैठा हुआ है। सारा संसार सो रहा है परंतु यह धनुषधारी कौन है जो इस समय भी जाग रहा है? यह वीर ऐसा दिखाई पड़ता है जैसे भोग करनेवाला कामदेव यहाँ योगी बनकर आ बैठा हो।
शब्दार्थ:
- चारु – सुंदर
- थल – धरती
- स्वच्छ – साफ, निर्मल
- चाँदनी – चंद्रमा की किरणें
- अवनि – धरती
- अंबर – आकाश
- पुलक – खुशी,रोमांच
- तृण – घास
- झूम – झूमना
- तरु – पेड़
- निस्तब्ध – सन्नाटे से भरी
- निशा – रात
- स्वच्छंद – स्वतंत्र
- सुमंद – मंद-मंद
- गंधवाह – वायु
- निरानंद – आनंदरहित
- नियति – नियतिरूपी
- नटी – नर्तकी
- कार्य-कलाप – क्रिया-कलाप, गतिविधि
- एकांत – सुनसान, विरान
- वसुंधरा – धरती
- विरामदायिनी – आराम देने वाली
- शून्य – आकाश
- श्याम तनु – साँवला शरीर
- पर्ण कुटीर – पत्तों की कुटिया
- सम्मुख – सामने
- शिला – चट्टान, पत्थर
- निर्भीक मना – निडर मन वाला
- भुवन – संपूर्ण संसार
- भोगी – भोग करनेवाला
- कुसुमायुध – कामदेव
- योगी – तपस्वी
- दृष्टिगत – जो दिखाई पड़ता है
Maharashtra State Board Class 9 Hindi Solutions
Maharashtra State Board 9th Std Hindi Textbook Solutions
Maharashtra Board Solution of 9th Class Hindi Lokbharti & Lokvani 9th Std Digest Answers PDF Free Download.
Maharashtra State Board 9th Std Hindi Lokbharti Textbook Solutions
Hindi Lokbharti 9th Digest Answers Pdf पहली इकाई
- Chapter 1 चाँदनी रात
- Chapter 2 बिल्ली का बिलुंगड़ा
- Chapter 3 कबीर (पूरक पठन)
- Chapter 4 किताबें
- Chapter 5 जूलिया
- Chapter 6 ऐ सखि ! (पूरक पठन)
- Chapter 7 डाॅक्टर का अपहरण
- Chapter 8 वीरभूमि पर कुछ दिन
- Chapter 9 वरदान माँगूँगा नही
- Chapter 10 रात का चौकीदार (पूरक पठन)
- Chapter 11 निर्माणों के पावन युग में
Hindi Lokbharti 9th Std Digest दूसरी इकाई
- Chapter 1 कह कविराय
- Chapter 2 जंगल (पूरक पठन)
- Chapter 3 इनाम
- Chapter 4 सिंधु का जल
- Chapter 5 अतीत के पत्र
- Chapter 6 निसर्ग वैभव (पूरक पठन)
- Chapter 7 शिष्टाचार
- Chapter 8 उड़ान
- Chapter 9 मेरे पिता जी (पूरक पठन)
- Chapter 10 अपराजेय
- Chapter 11: स्वतंत्रता गान
Maharashtra State Board 9th Std Hindi Lokvani Textbook Solutions
Hindi Lokvani 9th Std Digest पहली इकाई
- Chapter 1 नदी की पुकार
- Chapter 2 झुमका
- Chapter 3 निज भाषा (पठनार्थ)
- Chapter 4 मान जा मेरे मन
- Chapter 5 किताबें कुछ कहना चाहती हैं
- Chapter 6 ‘इत्यादि’ की आत्मकहानी (पठनार्थ)
- Chapter 7 छोटा जादूगर
- Chapter 8 जिंदगी की बड़ी जरूरत है हार..!
Hindi Lokvani 9th Std Textbook Solutions दूसरी इकाई
- Chapter 1 गागर में सागर
- Chapter 2 मैं बरतन माँगूँगा
- Chapter 3 ग्रामदेवता (पठनार्थ)
- Chapter 4 साहित्य की निष्कपट विधा है-डायरी
- Chapter 5 उम्मीद
- Chapter 6 सागर और मेघ
- Chapter 7 लघुकथाएँ (पठनार्थ)
- Chapter 8 झंडा ऊँचा सदा रहेगा
Maharashtra State Board Class 9 Textbook Solutions
Maharashtra State Board Class 6 Hindi Sulabhbharati Solutions
Maharashtra State Board 6th Std Hindi Sulabhbharati Textbook Solutions
Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions पहली इकाई
- मेला
- Chapter 1 सैर
- Chapter 2 बसंती हवा
- Chapter 3 उपहार
- Chapter 4 जोकर
- Chapter 5 (अ) आओ, आयु बताना सीखो, (ब) महाराष्ट्र की बेटी
- Chapter 6 मेरा अहोभाग्य
- Chapter 7 नदी कंधे पर
- Chapter 8 जन्मदिन
- Chapter 9 सोई मेरी छौना रे!
- स्वयं अध्ययन १
- पुनरावर्तन १
Hindi Sulabhbharati 6th Standard Digest Guide दूसरी इकाई
Maharashtra State Board Class 6 Science Solutions
Maharashtra State Board 6th Std General Science Textbook Solutions
- Chapter 1 Natural Resources – Air, Water and Land
- Chapter 2 The Living World
- Chapter 3 Diversity in Living Things and their Classification
- Chapter 4 Disaster Management
- Chapter 5 Substances in the Surroundings – Their States and Properties
- Chapter 6 Substances in Daily Use
- Chapter 7 Nutrition and Diet
- Chapter 8 Our Skeletal System and the Skin
- Chapter 9 Motion and Types of Motion
- Chapter 10 Force and Types of Force
- Chapter 11 Work and Energy
- Chapter 12 Simple Machines
- Chapter 13 Sound
- Chapter 14 Light and the Formation of Shadows
- Chapter 15 Fun with Magnets
- Chapter 16 The Universe
Maharashtra State Board Class 9 Geography Solutions
Maharashtra State Board 9th Std Geography Textbook Solutions
- Chapter 1 Distributional Maps
- Chapter 2 Endogenetic Movements
- Chapter 3 Exogenetic Movements Part 1
- Chapter 4 Exogenetic Movements Part 2
- Chapter 5 Precipitation
- Chapter 6 Properties of Sea Water
- Chapter 7 International Date Line
- Chapter 8 Introduction to Economics
- Chapter 9 Trade
- Chapter 10 Urbanisation Human
- Chapter 11 Transport and Communication
- Chapter 12 Tourism