Bhagya

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 3 Reconstitution of Partnership (Admission of Partner)

by

Balbharti Maharashtra State Board 12th Commerce Book Keeping & Accountancy Important Questions Chapter 3 Reconstitution of Partnership (Admission of Partner) Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board 12th Commerce BK Important Questions Chapter 3 Reconstitution of Partnership (Admission of Partner)

1. Objetive type questions.

A. Select appropriate alternatives from those given below and rewrite the sentences.

Question 1.
If an asset is depreciated, Revalutation Account is ______________
(a) debited
(b) credited
(c) debited and credited
(d) none of these
Answer:
(a) debited

Question 2.
______________ Account is debited when unrecorded liability is brought into business.
(a) Liability
(b) Revaluation
(c) Capital
(d) Current
Answer:
(b) Revaluation

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 3 Reconstitution of Partnership (Admission of Partner)

Question 3.
The proportion in which old partners make a sacrifice is called ______________ Ratio.
(a) Capital
(b) Gaining
(c) Sacrifice
(d) New
Answer:
(c) Sacrifice

Question 4.
The ______________ Ratio is useful for making adjustment for goodwill among the old partners.
(a) New
(b) Sacrifice
(c) Old
(d) Profit and Loss
Answer:
(b) Sacrifice

Question 5.
Krishna and Balram, who are equal partners, admit Arjun into a partnership for 1/4th share, their new profit sharing ratio will be ______________
(a) 3 : 3 : 1
(b) equal
(c) 3 : 3 : 2
(d) 2 : 2 : 1
Answer:
(c) 3 : 3 : 2

Question 6.
In case of admission of a partner, the profit or loss on revaluation of assets and liabilities is shared by ______________ partners.
(a) all
(b) old
(c) new
(d) none of these
Answer:
(b) old

Question 7.
When the reserve funds is distributed to old partners, the ______________ Account is debited.
(a) Capital
(b) Current
(c) Reserve Fund
(d) Profit and Loss
Answer:
(c) Reserve Fund

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 3 Reconstitution of Partnership (Admission of Partner)

Question 8.
Goodwill brought in by a new partner is shared by the old partners in their ______________ Ratio.
(a) New
(b) Gain
(c) Sacrifice
(d) Balance of 1
Answer:
(c) Sacrifice

Question 9.
______________ Ratio is a ratio surrendered by old partners in favour of a new partner.
(a) Sacrifice
(b) Gain
(c) New
(d) Old
Answer:
(a) Sacrifice

Question 10.
When goodwill is written off, partners’ capital accounts are ______________
(a) credited
(b) debited
(c) increase
(d) none of these
Answer:
(b) debited

Question 11.
X and Y are equal partners, admit Z into the partnership. If Z’s share is 1/5th, the new profit sharing ratio of the partners will be ______________
(a) 3 : 2 : 1
(b) 4 : 2 : 1
(c) 3 : 3 : 2
(d) 2 : 2 : 1
Answer:
(d) 2 : 2 : 1

Question 12.
A and B who are equal partners admit C into the partnership for 1/7th share. The new profit sharing ratio of the partners will be ______________
(a) 3 : 3 : 2
(b) 3 : 3 : 1
(c) 1 : 2 : 3
(d) 4 : 2 : 1
Answer:
(b) 3 : 3 : 1

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 3 Reconstitution of Partnership (Admission of Partner)

Question 13.
If prepaid expenses are to be recorded in the books of account, they should be shown on the ______________ side of Revaluation A/c.
(a) debit
(b) credit
(c) liabilities
(d) assets
Answer:
(b) credit

Question 14.
If an asset is appreciated, Revaluation Account is ______________
(a) debited
(b) credited
(c) depreciated
(d) neutralised
Answer:
(b) credited

B. Write a word/phrase/term which can substitute each of the following statements.

Question 1.
The account shows the change in the values of assets.
Answer:
Revaluation Account or Profit and Loss Adjustment Account

Question 2.
The credit balance of the Revaluation Account.
Answer:
Profit on Revaluation Account

Question 3.
Excess of actual capital over proportionate capital.
Answer:
Surplus Capital

Question 4.
Name of an intangible asset having a value.
Answer:
Goodwill

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 3 Reconstitution of Partnership (Admission of Partner)

Question 5.
The account is debited when the new partner brings cash for his share of goodwill.
Answer:
Cash/Bank Account

Question 6.
The account is credited when goodwill is withdrawn by old partners.
Answer:
Cash/Bank Account

Question 7.
Profit and Loss Account appearing on the Asset side of a balance sheet.
Answer:
Undistributed Loss

Question 8.
The account is opened to record the gains and losses on revaluation.
Answer:
Profit and Loss Adjustment Account

Question 9.
Change in the relationship between the partners.
Answer:
Reconstitution of a Partnership

Question 10.
An account is credited when a new partner brings cash for his share of goodwill.
Answer:
Goodwill A/c

Question 11.
A fund created by the partnership firm out of profit as a precautionary measure.
Answer:
General Reserve/Reserve Fund

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 3 Reconstitution of Partnership (Admission of Partner)

Question 12.
The ratio in which the old partners share the amount brought in by the new partner towards goodwill.
Answer:
Sacrifice Ratio

Question 13.
The ratio in which the Goodwill A/c may be written off after admission of a partner.
Answer:
New Profit and Loss Ratio

Question 14.
An account was opened for the Revaluation of Assets and Liabilities.
Answer:
Profit and Loss Adjustment A/c or Revaluation A/c

Question 15.
Debit balance of Revaluation Account.
Answer:
Loss on revaluation of assets and liabilities

Question 16.
An amount by which the actual capital of a partner exceeds his Proportionate capital.
Answer:
Surplus capital/Excess capital

Question 17.
An amount by which the proportionate capital of a partner exceeds his actual capital.
Answer:
Deficit or Deficiency in capital

C. State True or False with reasons.

Question 1.
The credit balance of the Revaluation Account means a loss on revaluation of assets and liabilities.
Answer:
This statement is False.
The credit balance of the Revaluation Account means profit on revaluation of assets and liabilities. Revaluation A/c is nominal A/c. On the credit side of this A/c, all incomes and gains are recorded. The credit balance means the credit amount is more than the debt amount. Hence, the credit balance of the Revaluation Account is profit on the revaluation of assets and liabilities.

Question 2.
If the Goodwill Account is raised up, Goodwill Account is debited.
Answer:
This statement is True.
As per the rules of Accountancy when the value of an asset increases or raises, its account is debited in the books of account. Goodwill is an Asset.

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 3 Reconstitution of Partnership (Admission of Partner)

Question 3.
On admission of a partner, the amount of goodwill brought in cash is credited to Goodwill Account.
Answer:
This statement is True.
When newly admitted partner brought cash for goodwill, Cash/Bank Account is debited as it comes in and Goodwill Account is credited and afterward, Goodwill Account will be debited when benefits of Goodwill are transferred to old partners’ Capital Accounts.

Question 4.
The new partner is entitled to receive a share in the general reserve of the existing partnership firm.
Answer:
This statement is False.
General reserve is the amount kept aside from the part and current profit earned by the business for future business development purposes. Hence on this amount, the new partner has no right. Therefore new partner is not entitled to receive a share in general reserve.

Question 5.
On admission of a partner, the profit or loss on revaluation is distributed among the old partners.
Answer:
This statement is True.
At the time of admission of a new partner, existing assets and liabilities of the business are to be revalued and whatever the profit or loss is there it is to be distributed among old partners only.

Question 6.
The goodwill brought in by a new partner is shared by the old partner.
Answer:
This statement is True.
The reputation of business measured in terms of money is known as goodwill and on this, old partners have right so when goodwill is brought in by a new partner in the business, it is shared by the old partner.

Question 7.
The new ratio minus the old ratio is equal to the gain ratio.
Answer:
This statement is True.
At the time of Retirement or Death of a partner, existing partners may have some gain, which is found out by the Gain ratio = New ratio – Old ratio.

Question 8.
When a partner takes away any asset from the business, his account will be debited.
Answer:
This statement is True.
When a partner takes away any asset from the business, Asset Account will be credited and the Partner’s Account will be debited as it decreases the partner’s capital.

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 3 Reconstitution of Partnership (Admission of Partner)

Question 9.
Average profit means profit that is earned over and above the normal profit.
Answer:
This statement is False.
When a firm earns extra profit over and above the normal profit because of the reputation of the firm then it is known as a super profit and not average profit.

D. Answer in one sentence.

Question 1.
What is meant by the admission of a partner?
Answer:
A process in which a new person is taken into the partnership firm as a partner is called admission of a partner.

Question 2.
In what proportion is general reserve distributed among the old partners?
Answer:
On admission of a new partner, the amount of general reserve is distributed among the old partners in their old profit sharing ratio.

Question 3.
How is the sacrifice ratio calculated?
Answer:
The sacrifice ratio is calculated by deducting the new ratio of the partner from his old ratio.
Formula:
Sacrifice ratio = Old ratio – New ratio.

Question 4.
What does credit balance on Profit and Loss Adjustment A/c or Revaluation A/c show?
Answer:
A credit balance on Profit and Loss Adjustment A/c or Revaluation A/c shows a profit on revaluation of assets and liabilities.

Question 5.
In which ratio do the old partners share the profit or loss made on revaluation of assets and liabilities of the firm?
Answer:
The profit or loss made on revaluation of assets and liabilities of the firm is shared by old partners in their old profit sharing ratio.

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 3 Reconstitution of Partnership (Admission of Partner)

Question 6.
What is General Reserve or Reserve Fund?
Answer:
A fund created by keeping aside a part of profit every year to provide timely finance for unforeseen contingencies like fire, flood, earthquake, change in Government policy, etc. is called General Reserve or Reserve Fund.

Question 7.
Who shares the amount of general reserve on the admission of a new partner?
Answer:
On admission of a new partner, the amount of general reserve is shared by old partners only.

Question 8.
On what single factor does the valuation of goodwill primarily depend?
Answer:
The most important factor of the valuation of goodwill is the profit earning capacity of the firm.

Solved Problems

Question 1.
The Balance Sheet of Anal and Arvind who shared the profits in the ratio of 2 : 1 is as under:
Balance Sheet as of 31st March 2019
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 3 Reconstitution of Partnership (Admission of Partner) Q1
On 1st April 2019 Zalak was admitted as 1/4th partner on the following terms:
1. She brings equipment of ₹ 40,000 as her capital.
2. Firm’s goodwill is valued at ₹ 72,000 and Zalak agreed to bring her share in the firm’s goodwill by cheque.
3. R.D.D. should be maintained at 7.5% on debtors.
4. Increase the value of livestock by ₹ 1,300 and write off loose tools by 20%.
5. Outstanding rent paid ₹ 4,520 in full settlement.
Pass necessary journal entries to record the above scheme of admission.
Solution:
Journal entries in the books of partnership firm
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 3 Reconstitution of Partnership (Admission of Partner) Q1.1
Working Notes:
1. To find out Profit or Loss made on revaluation of assets and liabilities, Profit and Loss Adjustment A/c is prepared:
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 3 Reconstitution of Partnership (Admission of Partner) Q1.2
2. Discount earned on payment of outstanding Rent = 5,000 – 4,520 = ₹ 800.
It is credited to Profit and Loss-Adjustment A/c.

3. Increase in RDD = New RDD – Old RDD
= 7.5% on 24,000 – 1,000.
= 1,800 – 1,000
= ₹ 800.
It is debited to Profit and Loss-Adjustment A/c

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 3 Reconstitution of Partnership (Admission of Partner)

Question 2.
Mahesh and Kamlesh are partners in a business sharing profits and losses in the ratio of 2 : 1 respectively. Their Balance Sheet as of 31st March 2019 is as follows:
Balance Sheet as of 31st March 2019
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 3 Reconstitution of Partnership (Admission of Partner) Q2
They admitted Kiran on 1st April 2019 as a partner on the following terms:
1. Kiran will bring ₹ 60,000 as his capital for 1/4th share in future profit and ₹ 24,000 as goodwill which will be withdrawn by old partners.
2. Stock and Machinery are to be depreciated by 10%.
3. R.D.D. is to be maintained at 5% on debtors.
4. Building is to be appreciated by 20% and Furniture is revalued at ₹ 20,000.
Prepare Profit and Loss Adjustment Account, Partners’ Capital Accounts, and Balance Sheet of the new firm.
Solution:
In the books of partnership firm
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 3 Reconstitution of Partnership (Admission of Partner) Q2.1
Balance Sheet as of 1st April 2019
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 3 Reconstitution of Partnership (Admission of Partner) Q2.2
Working Notes:
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 3 Reconstitution of Partnership (Admission of Partner) Q2.3

Question 3.
Akash and Aman are partners in firm sharing profits and losses in the ratio 3 : 2. Their Balance Sheet as of 31st March 2019 was as follows:
Balance Sheet as of 31st March 2019
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 3 Reconstitution of Partnership (Admission of Partner) Q3
They agreed to admit Raj in their partnership on 1st April 2019, on the following terms:
1. Raj should bring ₹ 2,250, as his share of goodwill in the firm and ₹ 3,000 as his capital.
2. Reserve for doubtful debts is to be provided @ 5% on debtors.
3. Land and building are to be depreciated at 10% p.a.
4. Plant and Machinery is to be depreciated @ 5% and stock is to be depreciated @ 10% p.a.
5. The new profit sharing, the ratio will be 2 : 1 : 1.
Prepare:
(a) Revaluation Account
(b) Partners’ Capital Accounts
(c) New Balance Sheet of the firm.
Solution:
In the books of Partnership Firm
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 3 Reconstitution of Partnership (Admission of Partner) Q3.1
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 3 Reconstitution of Partnership (Admission of Partner) Q3.2
Balance Sheet as of 1st April 2019
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 3 Reconstitution of Partnership (Admission of Partner) Q3.3
Working Notes:
1. Calculation of sacrifice ratio of old partners:
Old ratio: Akash = \(\frac{3}{5}\) and Aman = \(\frac{2}{5}\)
New ratio: Akash = \(\frac{2}{4}\) and Aman = \(\frac{1}{4}\)
Sacrifice ratio = Old ratio – New ratio
Akash’s sacrifice ratio = \(\frac{3}{5}-\frac{2}{4}=\frac{12-10}{20}=\frac{2}{20}\)
Aman’s sacrifice ratio = \(\frac{2}{5}-\frac{1}{4}=\frac{8-5}{20}=\frac{3}{20}\)
Sacrifice ratio of Akash and Aman = \(\frac{2}{20}\) : \(\frac{3}{30}\) i.e. 2 : 3.
Benefits of Goodwill of ₹ 2,250 distributed and transferred to Akash’s Capital A/c and Aman’s Capital A/c in their sacrifice ratio (which is 2 : 3).
Goodwill credited to Akash’s Capital = 2,250 × \(\frac{2}{3+2}\) = ₹ 900
and Aman’s Capital = 2,250 × \(\frac{3}{5}\) = ₹ 1,350.

2. Debit balance of Revaluation of ₹ 17,955 indicates Loss on revaluation.
Division of Revaluation Loss:
Akash = 17,955 × \(\frac{3}{3+2}\) = ₹ 10,773
and Aman = 17,955 × \(\frac{2}{5}\) = ₹ 7,182.

3. Balance in Cash A/c at the end = 13,800 + 3,000 + 2,250 = ₹ 19,050.
It is shown on the Assets side of the Balance sheet.

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 3 Reconstitution of Partnership (Admission of Partner)

4. R.D.D. = 5 % on value of Debtors = \(\frac{5}{100}\) × 94,500 = ₹ 4,725.
Amount of R.D.D. is first debited to Revaluation A/c and then deducted from the value of Debtors on the Assets side of Balance Sheet.

5. Division of General Reserve:
Akash = \(\frac{3}{5}\) × 15,000 = ₹ 9,000
and Aman = \(\frac{2}{5}\) × 15,000 = ₹ 6,000.

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of ‘Not for Profit’ Concerns

by

Balbharti Maharashtra State Board 12th Commerce Book Keeping & Accountancy Important Questions Chapter 2 Accounts of ‘Not for Profit’ Concerns Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board 12th Commerce BK Important Questions Chapter 2 Accounts of ‘Not for Profit’ Concerns

1. Objective Type Questions:

A. Select the most appropriate alternatives from those given below.

Question 1.
Purchases of stationery is a ______________ expenditure.
(a) capital
(b) revenue
(c) long-term
(d) deferred revenue
Answer:
(b) revenue

Question 2.
Usually ______________ is a major source of revenue income for ‘Not for Profit’ concerns.
(a) subscription
(b) donations
(c) legacies
(d) entrance fees
Answer:
(a) subscription

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns

Question 3.
An Income and Expenditure Account and a Balance Sheet are prepared as final accounts by a ______________
(a) ‘Not for Profit’ concern
(b) Trading concern
(c) commercial organisation
(d) Public Limited Company
Answer:
(a) ‘Not for Profit’ concern

Question 4.
Non-cash items are not recorded in ______________
(a) Income and Expenditure Account
(b) Receipts and Payments Account
(c) Balance Sheet
(d) Profit and Loss Account
Answer:
(b) Receipts and Payments Account

Question 5.
The excess of assets over liabilities is termed as ______________
(a) surplus
(b) deficit
(c) capital fund
(d) loan
Answer:
(c) capital fund

Question 6.
For a library, expenditure on the purchase of books is a ______________ Expenditure.
(a) Capital
(b) Revenue
(c) General
(d) Recurring
Answer:
(a) Capital

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns

Question 7.
______________ Account starts with the opening Cash Balance.
(a) Income and Expenditure
(b) Receipts and Payments
(c) Capital Fund
(d) Subscriptions
Answer:
(b) Receipts and Payments

Question 8.
Only ______________ incomes and expenses are shown in the Income and Expenditure Account.
(a) revenue
(b) capital
(c) business
(d) non-recurring
Answer:
(a) revenue

Question 9.
A debit balance on the Income and Expenditure Account denotes ______________
(a) deficit
(b) surplus
(c) profit
(d) excess of income over expenditure
Answer:
(a) deficit

Question 10.
Non-trading organisation writes summary of all cash transactions in the ______________ Account.
(a) Cash
(b) Receipts and Payments
(c) Income and Expenditure
(d) Profit and Loss
Answer:
(b) Receipts and Payments

Question 11.
Both capitalised receipts and capital expenditure are shown in the ______________
(a) Profit and Loss A/c
(b) Balance Sheet
(c) Trading A/c
(d) Income and Expenditure A/c
Answer:
(b) Balance Sheet

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns

Question 12.
‘Not for Profit’ organisation prepares ______________ to find out its financial position.
(a) Receipts and Payments A/c
(b) Balance Sheet
(c) Trading A/c
(d) Income and Expenditure A/c
Answer:
(b) Balance Sheet

Question 13.
Subscriptions received from the members is considered as ______________ receipts.
(a) capital
(b) revenue
(c) non-recurring
(d) commercial
Answer:
(b) revenue

Question 14.
Fund which provides permanent source of income to non-trading organisation is called ______________ fund.
(a) endowment
(b) general
(c) specific
(d) capital
Answer:
(a) endowment

Question 15.
For a public hospital, expenditure on the purchase of medicines is a ______________ Expenditure.
(a) General
(b) Non-recurring
(c) Capital
(d) Revenue
Answer:
(d) Revenue

Question 16.
Which of the following items will not appear in the Balance Sheet of a club?
(a) Subscriptions received in advance
(b) Special donation received during the year
(c) Subscriptions due for the year
(d) Entrance fees paid by new members
Answer:
(d) Entrance fees paid by new members

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns

Question 17.
The main purpose of incurring a ______________ expenditure is to earn an income or to increase the earning capacity of the business.
(a) recurring
(b) capital
(c) revenue
(d) business
Answer:
(b) capital

Question 18.
Excess of Expenditure over Income is termed as ______________
(a) Surplus
(b) Deficit
(c) Capital Fund
(d) Profit
Answer:
(b) Deficit

Question 19.
Receipts and Payments Account is a ______________
(a) Personal Account
(b) Real Account
(c) Nominal Account
(d) Profit and Loss Account
Answer:
(b) Real Account

B. Write the Word/Term/Phrase which can substitute each of the following statements.

Question 1.
Such concerns, which are formed for rendering some useful services to its members without having profit motive.
Answer:
‘Not for Profit’ concern

Question 2.
Excess of expenditure over income of ‘Not for Profit’ concerns.
Answer:
Deficit

Question 3.
A statement showing the financial position of a concern on a particular date.
Answer:
Balance Sheet

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns

Question 4.
The debit balance of an Income and Expenditure Account.
Answer:
Deficit

Question 5.
Fees received from the member only once at the time of his entry into the ‘Not for Profit’ concern.
Answer:
Life membership fees

Question 6.
Specific amount paid by the members annually to non-trading organisation to get certain services or benefits.
Answer:
Subscription

Question 7.
Donation or gift received from the members or outsiders for specific purpose.
Answer:
Specific donation

Question 8.
Donation received for general purpose like welfare of the members or society.
Answer:
General donation

Question 9.
The gifts received from legal representatives as per the will of a deceased person.
Answer:
Legacies

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns

Question 10.
An expenditure which is incurred for carrying the day-to-day business activities.
Answer:
Revenue Expenditure

Question 11.
Capital resources which are owned and possessed by the ‘Not for Profit’ concern.
Answer:
Capital Fund

Question 12.
An account which is prepared by the ‘ Not for Profit’ concern to record summary of all types of receipts and payments.
Answer:
Receipts and Payments Account

Question 13.
Closing debit balance of Receipts and Payments Account.
Answer:
Cash in Hand and or Cash at Bank

Question 14.
A payment made by the non-trading organisation periodically for consecutive issue of magazines, newspapers, etc.
Answer:
Subscriptions paid

Question 15.
The major source of revenue to a ‘Not for Profit’ concern, from its members.
Answer:
Subscriptions

Question 16.
Fees paid by persons to become members of a ‘Not for Profit’ concern.
Answer:
Entrance Fees or Admission Fees

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns

Question 17.
The concerns which prepare Income and Expenditure Account instead of Profit and Loss Account.
Answer:
‘Not for Profit’ concern

Question 18.
The expenditure which is recurring in nature.
Answer:
Revenue Expenditure

Question 19.
The expenditure which is non-recurring in nature.
Answer:
Capital Expenditure

Question 20.
An account opened by non-trading concerns, to find out surplus/deficit during the particular financial year.
Answer:
Income and Expenditure Account

C. State whether the following statements are True or False with reasons.

Question 1.
All receipts are the items of revenue income.
Answer:
This statement is False.
In ‘Not for Profit’ concern receipts includes revenue receipts as well as capital receipts of current year or of previous year or of next year, so we can say that all receipts are not the items of revenue income.

Question 2.
In the Income and Expenditure Account, all incomes received during the year irrespective of the year for which they are received, are to be recorded.
Answer:
This statement is False.
In the Income and Expenditure Account, all revenue incomes, received during the current year, are to be recorded only.

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns

Question 3.
Receipts and Payments Account shows the amount of profit earned or loss suffered during a year.
Answer:
This statement is False.
Receipts and Payments Account shows the amount of receipts and payments (in cash or through bank) of any year in the current year and do not shows any profit earned or loss suffered during a year.

Question 4.
Every year ‘Not for Profit’ concerns, prepares Income and Expenditure Account.
Answer:
This statement is True.
To get the idea of sufficient income, other expenditure, for smooth run of concern, every year ‘Not for Profit’ concern prepares Income and Expenditure Account.

Question 5.
‘Deficit’ means excess of income over expenditure in the Income and Expenditure Account.
Answer:
This statement is False.
In the Income and Expenditure Account ‘Deficit’ means excess of expenditure over incomes.

Question 6.
‘Revenue receipts’ means receipts which are not recurring in nature.
Answer:
This statement is False.
Revenue Receipts means receipts which frequently takes place and which are recurring in nature.

D. Fill in the blanks.

Question 1.
An Income and Expenditure Account and a Balance Sheet are prepared as final account by a ______________
Answer:
‘Not for Profit’ concern

Question 2.
______________ is a major source of revenue income for ‘Not for Profit’ concern.
Answer:
Subscription

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns

Question 3.
Non-cash items are not recorded in ______________
Answer:
Receipts and Payments Account

Question 4.
______________ concerns have profit motive.
Answer:
Trading

Question 5.
In a Trading concerns ______________ is prepared to know the financial position of the business.
Answer:
Balance Sheet

Question 6.
Excess of Receipts over Payments means ______________
Answer:
Cash or Bank balance

Question 7.
Legacy is received by ‘Not for Profit’ concerns on a ______________ basis.
Answer:
permanent

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns

Question 8.
Incomes which are to be capitalised are to be added to ______________
Answer:
Capital Fund

Question 9.
Subscription received in advance, in current year, is to be ______________ from subscription amount.
Answer:
subtracted

Question 10.
Subscription received in advance, in previous year is to be ______________ to subscription amount.
Answer:
added

Question 11.
Locker’s rent is ______________ for ‘Not for Profit’ concern.
Answer:
revenue income

Question 12.
Life membership fees, Legacy, Surplus, etc. are to be ______________ to Capital Fund.
Answer:
added

Question 13.
All revenue incomes and revenue expenses are to be recorded in ______________
Answer:
Income and Expenditure Account

Question 14.
All Receipts and Payments are recorded in the Receipts and Payment Account ______________ of the year.
Answer:
irrespective

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns

Question 15.
Incomes or Expenses having recurring nature are known as ______________ incomes or expenses.
Answer:
revenue

E. Answer in one sentence only.

Question 1.
What is deferred revenue expenditure?
Answer:
Expenditure which is basically revenue expenditure but benefits of which accured to the organisation for more than one year is called deferred revenue expenditure.

Question 2.
What is Entrance Fees?
Answer:
The fees which is paid by the persons who wish to become a member of the organisation are called Entrance Fees.

Question 3.
What is Deficit?
Answer:
Excess of expenditure over income shown by Income and Expenditure Account is called Deficit for the financial year.

Question 4.
State the meaning of Revenue Expenditure.
Answer:
An expenditure which is incurred for carrying day-to-day business activities and maintaining fixed assets in working condition is called Revenue Expenditure.

Question 5.
What do you mean by Capital Expenditure?
Answer:
An expenditure which is non recurring is nature and incurred to purchase new fixed assets, to increase earning capacity, efficiency and working life of the existing fixed assets and to achieve economy of operation an existing fixed assets is called Capital Expenditure.

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns

Question 6.
Which final accounts do the ‘Not for Profit’ concern prepare?
Answer:
‘Not for Profit’ concern prepare Income and Expenditure Account and Balance Sheet as their final accounts.

Question 7.
Give the examples for ‘Not for Profit’ concerns.
Answer:
Examples of ‘Not for Profit’ concerns are: sports club, charitable hospitals, schools, colleges, universities, welfare association, chamber of commerce, etc.

Question 8.
What do you mean by Recurring Expenses?
Answer:
Recurring expenses are those expenses, benefit of which lasts for a maximum period of one year and is increased on purchase of goods or services, in order to carry out the main activity of the business.

Question 9.
Why Receipts and Payments Account is prepared?
Answer:
To record all cash and Bank transactions taken place in the organisation, Receipt and Payment Account is prepared.

Question 10.
In Income and Expenditure Account, which kind of incomes and expenses are to be recorded?
Answer:
In Income and Expenditure Account, ‘Revenue’ incomes and expenses are to be recorded.

Solved Problems

Question 1.
With the information given below regarding ‘Subscription’ give accounting effects of it in the Final Accounts of a ‘Not for Profit’ concern:
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns Q1
Additional Information:
1. Subscriptions received during the year includes:
Subscriptions received for 2018-2019 ₹ 8,750 and for 2020-21 ₹ 7,500.
2. There are 500 members of the concern and each member pays ₹ 500 as annual subscription.
3. During the year 2018-19 subscription received for the year 2019-20 was ₹ 12,500.
Solution:
In the books of _____________________
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns Q1.1
Balance Sheet as on 31st March, 2020
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns Q1.2
Working Notes:
Amount of subscriptions outstanding for current year 2019-20 is calculated as follows:
Subscriptions outstanding (receivable) = (Subscriptions due from all members) – (Subscriptions received)
= (500 members × ₹ 500 per member) – (Subscriptions received during current year + Subscription received during previous year)
= (500 × 500) – (2,27,500 + 12,500)
= 2,50,000 – 2,40,000
= ₹ 10,000.

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns

Question 2.
Show the following items in the Income and Expenditure Account for the year ended 31st March, 2018:
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns Q2
Adjustments:
1. Outstanding salaries for 2016-17 is ₹ 11,250 and of 2017 – 18 is ₹ 8,125.
2. Opening stock of stationery is ₹ 5,000 and Closing stock of stationery is ₹ 2,500.
3. There are 70 members paying annual subscription of ₹ 250/- each.
4. Insurance is paid for year ended 30th June, 2018.
Solution:
In the books of _____________________
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns Q2.1
Working Notes:
1. Outstanding subscriptions for the current year 2017-18 are calculated as follows:
Outstanding subscriptions = Subscriptions due or receivable – Subscriptions received
= 70 × 250 – 15,250
= 17,500 – 15,250
= ₹ 2,250.
Subscriptions for 2016 – 17 and 2018 – 19 will not appear in the Income and Expenditure Account prepared for 2017 – 18.

2. Prepaid insurance is calculated as follows:
Insurance is paid in advance for 3 months i.e. from 1st April, 2018 to 30th June, 2018.
Prepaid insurance = \(\frac{3}{12}\) × Insurance premium paid
= \(\frac{3}{12}\) × 10,000
= ₹ 2,500.
Prepaid insurance deducted from Insurance on the Debit side of Income and Expenditure Account.

Question 3.
The following is the Receipts and Payments Account for the year ended on 31st March, 2019:
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns Q3
Adjustments:
1. Outstanding picnic receipts ₹ 2,550.
2. Furniture was purchased on 01 – 10 – 2018 and it is to be depreciated @ 10% p.a.
3. Outstanding subscriptions for current year ₹ 4,920.
4. Stock of Stationery on 1st April 2018 was ₹ 390 and on 31st March 2019 was ₹ 690.
5. Entire amount of legacies and 50 % of donations are to be capitalized.
With the above information, you are required to prepare Income and Expenditure Account for the year ending on 31st March 2019.
Solution:
In the books of _____________________
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns Q3.1

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns

Question 4.
From the information given below of Sarthi Education, you are required to prepare Income and Expenditure Account and Balance Sheet for the year ended on 31st March, 2019:
Balance Sheet as on 1st April, 2018
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns Q4
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns Q4.1
Adjustments:
1. Tuition fees outstanding ₹ 6,750.
2. Outstanding interest on loan ₹ 30,000.
3. Entire admission Fees are to be capitalized.
4. Depreciation is to be written off as under:
Library Books ₹ 25,000, Furniture ₹ 15,000, Laboratory Equipment ₹ 10,000, Building ₹ 15,000.
Solution:
In the books of Sarthi Education
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns Q4.2
Balance Sheet as on 31st March, 2019
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 2 Accounts of 'Not for Profit' Concerns Q4.3
Working Notes:
1. Tuition fees outstanding ₹ 6,750 are first added to Tuition Fees on the credit side of Income and Expenditure A/c and then such outstanding tuition fees are shown on the Assets side of the Balance Sheet.
2. Outstanding interest on Loan ₹ 30,000 is first debited to Income and Expenditure A/c and it is added to Loan on the Liabilities side of the Balance Sheet.
3. Government grant (Revenue income) ₹ 1,75,000 is recorded on the credit side of the Income and Expenditure Account.
4. Debit balance of Income and Expenditure Account ₹ 55,850 indicates a deficit. It is deducted from the Capital fund on the Liabilities side of the Balance Sheet.

Maharashtra State Board 12th Book Keeping & Accountancy Important Questions and Answers

by

Maharashtra State Board HSC 12th Commerce Book Keeping & Accountancy Important Questions and Answers

Maharashtra Board 12th HSC Important Questions

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts

by

Balbharti Maharashtra State Board 12th Commerce Book Keeping & Accountancy Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board 12th Commerce BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts

I. Objective Questions:

A. Select the most appropriate alternatives from the following & rewrite the sentences:

Question 1.
When dates of drawings are not given, interest on drawings is charged for _____________ months.
(a) three
(b) six
(c) nine
(d) twelve
Answer:
(b) six

Question 2.
A debit balance of the partner’s current account will appear on the _____________ side of the Balance Sheet.
(a) assets
(b) liabilities
(c) debit
(d) credit
Answer:
(a) assets

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts

Question 3.
The interest on partner’s capital is credited to _____________ Account.
(a) Trading
(b) Profit and Loss
(c) Capital
(d) Cash
Answer:
(c) Capital

Question 4.
Under fixed capital method, salary or commission to partner is credited to _____________ Account.
(a) Partner’s Capital
(b) Partner’s Current
(c) Partner’s Drawings
(d) Partner’s Salary
Answer:
(b) Partner’s Current

Question 5.
If fixed capital method is adopted, net divisible profit is transferred to _____________ Account.
(a) Partner’s Current
(b) Partner’s Capital
(c) Profit and Loss
(d) Trading
Answer:
(a) Partner’s Current

Question 6.
A statement showing financial position of a business is called a _____________
(a) Balance Sheet
(b) Trial Balance
(c) Capital A/c
(d) Trading A/c
Answer:
(a) Balance Sheet

Question 7.
Wages paid for Installation of machinery should be debited to _____________ Account.
(a) Machinery
(b) Wages
(c) Trading
(d) Profit and Loss
Answer:
(a) Machinery

Question 8.
All indirect expenses are debited to _____________ Account.
(a) Trading
(b) Capital
(c) Profit and Loss
(d) Current
Answer:
(c) Profit and Loss

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts

Question 9.
Return outwards are deducted from _____________
(a) Purchase
(b) Sales
(c) Capital
(d) Debtors
Answer:
(a) Purchase

Question 10.
Debit balance of Trading Account indicates _____________
(a) Gross Profit
(b) Gross Loss
(c) Net Profit
(d) Net Loss
Answer:
(b) Gross Loss

Question 11.
Credit balance of Profit and Loss Account indicates _____________
(a) Gross Profit
(b) Gross Loss
(c) Net Profit
(d) Net Loss
Answer:
(c) Net Profit

Question 12.
Income received in advance is shown on _____________ side of the Balance Sheet.
(a) Debit
(b) Credit
(c) Assets
(d) Liabilities
Answer:
(d) Liabilities

Question 13.
Amount irrecoverable from debtors is known as _____________
(a) discount
(b) bad debts
(c) allowance
(d) none of these
Answer:
(b) bad debts

Question 14.
Trading Account is prepared on the basis of _____________ expenses.
(a) indirect
(b) direct
(c) revenue
(d) capital
Answer:
(b) direct

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts

Question 15.
Royalty paid on production is shown in the _____________
(a) Balance Sheet
(b) Trading A/c
(c) Profit and Loss A/c
(d) Partner’s Current Account
Answer:
(b) Trading A/c

Question 16.
Prepaid expenses are shown on the _____________ side of the Balance Sheet.
(a) Assets
(b) Liabilities
(c) Debit
(d) Credit
Answer:
(a) Assets

Question 17.
Advertisement expenditure to be written off yet will appear on the _____________ side of Balance Sheet.
(a) Debit
(b) Liabilities
(c) Assets
(d) Credit
Answer:
(c) Assets

Question 18.
_____________ is the list of all ledger balances.
(a) Balance Sheet
(b) Trial Balance
(c) Trading A/c
(d) Profit and Loss A/c
Answer:
(b) Trial balance

Question 19.
Final accounts are prepared on the basis of _____________ and adjustments.
(a) Trial balance
(b) Trading A/c
(c) Profit and Loss A/c
(d) Capital A/c
Answer:
(a) Trial balance

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts

Question 20.
The personal medical bill of a partner paid from the business is known as _____________ of the partner.
(a) capital
(b) profit
(c) cash
(d) drawings
Answer:
(d) drawings

B. Write the word/phrase/term, which can substitute each of the following sentences.

Question 1.
The capital method in which the partner’s Current Account is opened.
Answer:
Fixed Capital Method

Question 2.
The capital method in which the partner’s Current Account is not opened.
Answer:
Fluctuating Capital Method

Question 3.
Method of Capital Account in which capital balances of partners change every year.
Answer:
Fluctuating Capital Method

Question 4.
Expenses that are due but not paid at the end of the year.
Answer:
Outstanding/Unpaid expenses

Question 5.
A provision that is created on sundry debtors for likely bad debts.
Answer:
Reserve for Doubtful Debts

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts

Question 6.
Income is received before it is due.
Answer:
Income received in advance

Question 7.
The stock is valued at cost price or market price whichever is less.
Answer:
Closing stock

Question 8.
Reduction in the value of fixed assets due to its continuous use.
Answer:
Depreciation

Question 9.
The transport expenses incurred to carry the goods purchased by the firm.
Answer:
Carriage Inward

Question 10.
Income due but not received.
Answer:
Accrued income

Question 11.
Account prepared on the basis of direct expenses and incomes.
Answer:
Trading Account

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts

Question 12.
Account prepared on the basis of indirect expenses and incomes.
Answer:
Profit and Loss Account

Question 13.
The transport expenses are paid to Railway, the Airways company, or the Shipping company.
Answer:
Freight

C. State whether the following statements are True or False with reasons:

Question 1.
The partnership agreement must be in written form.
Answer:
This statement is Raise.
A partnership agreement can be in oral or written form. It is advisable to have a partnership agreement in written form, to avoid future conflicts and disputes among the partners. However, it is not compulsory.

Question 2.
There is no limit to a maximum number of partners in a firm.
Answer:
This statement is Raise.
Minimum two persons are required to form the partnership firm. As per the provisions made under the Companies Act 2013 (amended in 2014) the maximum number of partners in a firm is restricted to 50.

Question 3.
Partners are entitled to get a salary or commission.
Answer:
This statement is False.
In Partnership Deed when it is clearly mentioned that all partners or specific partners are entitled to salary or commission then only partners are entitled to get salary or commission. When partnership deed remains silent on salary or commission, then partners are not able to get any salary or commission.

Question 4.
Closing stock is always valued at market price.
Answer:
This statement is False.
As per the conservatism concept, the closing stock is always valued at cost price or market price whichever is less. If the market price of closing stock is greater than its cost then closing stock is recorded at cost.

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts

Question 5.
The trial balance is the basis of the Final Account.
Answer:
This statement is True.
Based on the Trial balance and other adjustments, one can prepare Final Accounts. So, the Trial balance is the basis of Final Accounts.

Question 6.
Return inward is deducted from purchases.
Answer:
This statement is False.
Return inward means Sales return and it is to be deducted from sales, not from purchase. Return outward is deducted from purchases.

Question 7.
Discount allowed to Debtors is called as Bad debts.
Answer:
This statement is False.
Discount allowed to Debtors is an expense for the business while Bad debts mean irrecoverable amount from debtors and is a loss to the business. Thus, both have different meanings so, we cannot say that discount allowed to debtors is called as Bad debt.

D. Complete the Sentences.

Question 1.
Documentation charges paid for purchasing a building is debited to _____________ Account.
Answer:
Building

Question 2.
Credit balance of Trading Account indicates _____________
Answer:
Gross Profit

Question 3.
Receivable income is shown on _____________ side of the Balance Sheet.
Answer:
Assets

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts

Question 4.
Trademark, Copyright, Patents are the examples of _____________ asset.
Answer:
intangible

Question 5.
Balance Sheet is a _____________ but it is not an _____________
Answer:
Statement, Account

Question 6.
Profit and Loss Account is a _____________ Account.
Answer:
Nominal

Question 7.
The income which is due but not yet received is called _____________ income.
Answer:
accrued/receivable

Question 8.
The statement showing list of all ledger balances is known as _____________
Answer:
Trial balance

Question 9.
Debit balance of Profit and Loss Account means _____________
Answer:
Net Loss

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts

Question 10.
Interest on capital is an _____________ for the partner.
Answer:
income

Question 11.
Income accured but not received is _____________ for firm.
Answer:
an asset

Question 12.
Sale of scrap is recorded on _____________ side of _____________ Account.
Answer:
Credit, Profit and Loss

Question 13.
General reserve is recorded in _____________ side of _____________
Answer:
Liability, Balance Sheet

Question 14.
Provision for doubtful debts recorded in _____________ side of _____________ when it is given in the Trial balance only.
Answer:
Liability, Balance Sheet

Question 15.
Provident fund amount is a _____________ for the firm.
Answer:
Liability

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts

E. Answer in one sentence only:

Question 1.
Define: ‘Partnership’ as per the Indian Partnership Act 1932.
Answer:
As per the Indian Partnership Act 1932, “partnership is the relation between persons who have agreed to share the profits of a business carried on by all or any one of them acting for all”.

Question 2.
State the two-fold capacities of each partner who works in a business.
Answer:
Each partner works in two-fold capacities viz. Principal and Agent in a business.

Question 3.
As per Income Tax Act 1961, write the dates for Financial or Accounting Year.
Answer:
As per Income Tax Act, 1961, the Financial or Accounting year starts from 1st April of the current year to 31st March of next year. [e.g. 01/04/2019 to 31/03/2020].

Question 4.
How many effects for the hidden adjustment given in the Trial balance are to be passed?
Answer:
Two effects for every hidden adjustment, given in the Trial balance are to be passed, though no special instruction is given in the problem.

F. Do you agree/disagree with the following statements.

Question 1.
A profit and Loss Account is a Real Account.
Answer:
Disagree

Question 2.
Carriage outward means carriage on sales.
Answer:
Agree

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts

Question 3.
Adjustments are recorded in Partners Current Account in Fluctuating Capital method.
Answer:
Disagree

Question 4.
Outstanding incomes are treated as an asset.
Answer:
Agree

Question 5.
The balance Sheet is an account.
Answer:
Disagree

Question 6.
R.D.C. is created on creditors.
Answer:
Agree

Question 7.
Depreciation is calculated on fixed assets.
Answer:
Agree

Question 8.
Copyright is a visible asset.
Answer:
Disagree

Question 9.
Interest on drawings is an income for the firm.
Answer:
Agree

Question 10.
Interest on a Partner’s Loan to the firm is always to be allowed.
Answer:
Agree

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts

Question 11.
All indirect expenses are debited to Trading Account.
Answer:
Disagree

Question 12.
Capital Account always shows a credit balance.
Answer:
Disagree

Question 13.
Trading Account is prepared to know the profit or loss of the firm.
Answer:
Disagree

Question 14.
Final Accounts are prepared on the basis of Trial Balance and adjustments given.
Answer:
Agree

Question 15.
Royalty paid on production is shown in the Trading Account.
Answer:
Agree

Solved Problems

Question 1.
From the following Trial Balance and Adjustments prepare Trading and Profit and Loss Account and Balance Sheet as on 31st March 2019 for Mr. A and B.
Trial Balance as of 31st March, 2019
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts Q1
Adjustments:
1. Closing stock: Cost price ₹ 60,000, Market price ₹ 52,500.
2. Interest on fixed deposit ₹ 1800 is still outstanding.
3. Provide R.D.D. at 2.5 % on sundry debtors.
4. Depreciate furniture by 5 %.
5. Goods of ₹ 12,000 were destroyed by fire and the insurance company accepted the claim of ₹ 9,000 only.
Solution:
In the books of Mr. A and Mr. B
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts Q1.1
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts Q1.2
Balance Sheet as of 31st March 2019
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts Q1.3
Working Notes:
1. Closing stock is to be considered at a cost price or market price whichever is less. It is valued at ₹ 52,500.

2. Goods of ₹ 12,000 were destroyed and the insurance company accepted a claim of ₹ 9,000, which means ₹ 3,000 is a loss for the firm. The insurance company accepted the claim, (not yet paid the amount) therefore, it is recorded on the Asset side of the Balance Sheet.

3. Advertisement expense ₹ 45,000 is given for 3 years means for one year, we have to take 45000/3 = ₹ 15,000 as advt. exp. and ₹ 30,000 (45,000 – 15,000) is to be taken as prepaid advt. exp. (Asset side)

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts

Question 2.
From the following Trial Balance of Parth and Zalak and given Adjustments, prepare Final Accounts for the year ending on 31st March 2019.
Trial Balance as of 31st March 2019
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts Q2
Adjustments:
1. Closing stock is valued at ₹ 99,000.
2. Write off ₹ 3,000 as further bad debts and maintain 5% R.D.D. on debtors.
3. Depreciate Plant and Machinery by 10%, Motor car by 15%, Patents by 20%.
4. Furniture costing ₹ 12,000 sold for ₹ 7,500 was wrongly included in sales and the remaining furniture is valued at ₹ 33,000.
5. Outstanding expenses are Wages ₹ 8,100, Salaries ₹ 6,750. The insurance premium is paid for the year ended 31st December 2019.
6. Goods worth ₹ 67,500 were destroyed by fire and the insurance company accepted the claim for only ₹ 57,000.
7. Sale of goods of ₹ 15,000 was wrongly considered as the sale of machinery.
Solution:
In the books of Parth and Zalak
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts Q2.1
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts Q2.2
Balance Sheet as of 31st March 2019
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts Q2.3
Working Notes:
1. Interest on loan @18 % is calculated for 3 months, (i.e. 1/1/2019 to 31/3/2019)
I = \(\frac{\text { PRN }}{100}\)
= 30,000 × \(\frac{18}{100} \times \frac{3}{12}\)
= ₹ 1,350

2. Net loss by fire = 67,500 – 57,000 = ₹ 10,500

3. Depreciation on furniture = Book value – Value given in adj.
= 45,000 – 33,000
= ₹ 12,000

4. Rent is paid for 10 months i.e. 2 months rent is outstanding.

5. Insurance premium is paid upto 31st Dec., 2019. i.e. 9 months insurance premium is prepaid.
= 5,400 × \(\frac{9}{12}\)
= ₹ 4,050

6. Loss on sale of furniture = Cost of furniture sold – Sale proceeds of furniture
= 12,000 – 7,500
= ₹ 4,500

Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts

Question 3.
From the following trial balance and adjustments of Rushabh and Yesha, you are required to prepare final accounts as of 31st March 2019. The profit and Loss sharing ratio of partners is their capital ratio.
Trial Balance as of 31st March 2019
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts Q3
Adjustments:
1. Closing stock is ₹ 1,10,000. Its market value is 20% more than its value.
2. Calculate interest on capital @ 6% p.a.
3. Interest on drawings to be charged from partners: Rushabh ₹ 900, Yesha ₹ 600
4. Provision for doubtful debts is to be kept at 5%.
5. Outstanding expenses at the end of the year: Rent ₹ 300, Salary ₹ 950.
6. Provide depreciation at 10% on machinery and at 5% on furniture.
7. Write off ₹ 4,000 from leasehold building.
Solution:
In the books of Rushabh and Yesha
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts Q3.1
Balance Sheet as of 31st March 2019
Maharashtra Board 12th BK Important Questions Chapter 1 Introduction to Partnership and Partnership Final Accounts Q3.2
Working Notes:
1. Consider closing stock value ₹ 1,10,000 as its market value is 20% more.

2. Interest in drawings: Record it on the Cr. side of P & L A/c subtract it from the capital. (As shown)

3. Interest on an 8 % loan is calculated for 5 months (i.e. 1/11/18 to 31/3/19)
I = \(\frac{\mathrm{PRN}}{100}\)
= 30,000 × \(\frac{8}{100} \times \frac{5}{12}\)
= ₹ 1,000

4. In the Trial Balance, the following balances have credit balance:
Bills payable, Bank Overdraft, Provision for doubtful debts, 8 % Loan, etc.

5. O/s wages – Cr. bal. – write it on the Liability side of the Balance Sheet.

6. Prepaid insurance – Dr. bal. write it on the Asset side of the Balance Sheet.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 7 विंचू चावला…

by

Balbharti Maharashtra State Board Marathi Yuvakbharati 12th Digest Chapter 7 विंचू चावला… Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board 12th Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 7 विंचू चावला…

12th Marathi Guide Chapter 7 विंचू चावला… Textbook Questions and Answers

कृती

1. अ. योग्य पर्याय निवडा व विधान पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
तम घाम अंगासी आला, म्हणजे ……..
अ. संपूर्ण शरीराला घाम आला
आ. घामाने असह्यता आली
इ. घामामुळे मन अस्थिर झाले
ई. शीघ्रकोपी वृत्ती वाढीस लागली
उत्तर :
ई. शीघ्रकोपी वृत्ती वाढीस लागली.

प्रश्न 2.
मनुष्य इंगळी अति दारुण, म्हणजे ………..
अ. माणसातील विकाररूपी इंगळी अतिशय भयंकर असते
आ. मनुष्याला इंगळी चावणे वाईट
इ. इंगळी मनुष्याचा दारुण पराभव करते
ई. मनुष्याला इंगळी नांगा मारते
उत्तर :
अ. माणसातील विकाररूपी इंगळी अतिशय भयंकर असते

प्रश्न 3.
सत्त्व उतारा देऊन, म्हणजे …….
अ. जीवनसत्त्व देऊन
आ. सत्त्वगुणांचा आश्रय घेऊन
इ. सात्त्विक आहार देऊन
ई. सत्त्वाचे महत्त्व सांगून
उत्तर :
आ. सत्त्वगुणांचा आश्रय घेऊन

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 7 विंचू चावला...

प्रश्न 4.
‘विंचू चावला वृश्चिक चावला’, शब्दांच्या या द्विरुक्तीमुळे ……..
अ. भारूड उत्तम गाता येते
आ. वेदनांचा असह्यपणा तीव्रतेने जाणवतो
इ. भारूडाला अर्थप्राप्त होतो
ई. भारूड अधिक रंजक बनत
उत्तर :
आ. वेदनांचा असह्यपणा तीव्रतेने जाणवतो

आ. कृती करा.

प्रश्न 1.
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 7 विंचू चावला 1
उत्तर :
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 7 विंचू चावला 2

इ. खालील शब्दांचे अर्थ लिहा.

प्रश्न 1.

  1. वृश्चिक ………
  2. दाह ………
  3. क्रोध ………
  4. दारुण ………

उत्तर :

  1. वृश्चिक – विंचू
  2. दाह – आग
  3. क्रोध – राग, संताप
  4. दारुण – भयंकर

2. खालील ओळींचा अर्थलिहा.

प्रश्न 1.
ह्या विंचवाला उतारा । तमोगुण मागें सारा ।
सत्त्वगुण लावा अंगारा । विंचू इंगळी उतरे झरझरां ।।
उत्तर :
अर्थ : काम-क्रोधरूपी विंचू चावला, तर त्याचा दाह शमवण्यासाठी उपाय सांगताना संत एकनाथ महाराज म्हणतात – विंचवाच्या दंशाची वेदना कमी करण्याचा उपाय म्हणजे अंगातली तामसी वृत्ती व दुर्गुण टाकून दया. त्यांचा त्याग करा. दुर्गुण नाहीसे करण्यासाठी सात्त्विक गुणांचा अंगारा लावा. म्हणजे विंचू-इंगळीरूपी विकार पटकन दूर होतील.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 7 विंचू चावला...

3. काव्यसौंदर्य.

प्रश्न 1.
सत्त्व उतारा देऊन ।
अवघा सारिला तमोगुण ।
किंचित् राहिली फुणफुण ।
शांत केली जनार्दनें ।।4।।
वरील ओळींतील भावसौंदर्य स्पष्ट करा.
उत्तर :
‘विंचू चावला’ या भारुडामध्ये संत एकनाथ महाराजांनी काम-क्रोधरूपी विंचू चावल्यावर त्यावर उतारा म्हणजेच उपाय काय करावा, याचा ऊहापोह केला आहे.

संत एकनाथ महाराज म्हणतात – काम-क्रोधरूपी विंचू मनुष्याला चावल्यावर पंचप्राण व्याकूळ होतो. त्याचा दाह कमी करायचा असेल, तर त्यावर सत्त्वगुणाचा अंगारा लावावा. मग सत्त्वगुणाच्या उताऱ्याने तमोगुण मागे सारता येतो. या सत्त्वगुणाच्या उताऱ्याने वेदना शमते. पण थोडीशी वेदनेची ठसठस राहिलीच, तर गुरू जनार्दन स्वामींच्या कृपा आशीर्वादाने ती शांत करावी. अशा प्रकारे विंचवावरचा जालीम उपाय संत एकनाथ महाराजांनी सांगितला आहे.

तमोगुण व सात्त्विक गुण यांचा परिणाम या ओळींमध्ये संत एकनाथ महाराजांनी प्रत्ययकारीरीत्या वर्णिला आहे. त्यातील अनोखे नाट्य जनांच्या मनाला उपदेशपर शिकवण देते.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 7 विंचू चावला...

4. रसग्रहण.

खालील ओळींचे रसग्रहण करा.

प्रश्न 1.
विंचू चावला वृश्चिक चावला ।
कामक्रोध विंचू चावला ।
तम घाम अंगासी आला ।।धृ.।।
पंचप्राण व्याकुळ झाला ।
त्याने माझा प्राण चालिला ।
सर्वांगाचा दाह झाला ।।1।।
मनुष्य इंगळी अति दारुण ।
मज नांगा मारिला तिनें ।
सर्वांगी वेदना जाण ।
त्या इंगळीची ।।2।।
उत्तर :
आशयसौंदर्य : संत एकनाथ महाराज यांनी ‘विंचू चावला’ या भारुडामध्ये दुर्गुणांवर कसा विजय मिळवावा व सत्संगाने काम-क्रोधरूपी विंचवाचा दाह कसा शमवावा, याची महत्त्वपूर्ण शिकवण दिली आहे. काम-क्रोधरूपी विंचू चावल्यामुळे झालेला दाह कमी करण्याचा नामी उपाय या भारतात नाट्यमयरीत्या संत एकनाथ महाराजांनी विशद केला आहे.

काव्यसौंदर्य : काम-क्रोधाचा विंचू जेव्हा दंश करतो, तेव्हा दुर्गुणांचा घाम अंगाला येतो. तामसवृत्ती उफाळून येते. त्यामुळे जीव व्याकूळ होऊन प्राणांतिक वेदना होतात. साऱ्या अंगाला दाह होतो; कारण मनुष्यरूपी इंगळी अतिभयंकर आहे. तिचा डंख तापदायक व वेदनेचे आगर असते. असा उपरोक्त ओळींचा भावार्थ नाट्यमय रीतीने लोककथेच्या बाजाने सार्थपणे व्यक्त होतो.

भाषिक वैशिष्ट्ये : लोकशिक्षण देणारे ‘विंचू चावला’ हे आध्यात्मिक रूपक आहे. या भारुडाची भाषा द्विरुक्तपूर्ण असल्यामुळे आशयाची घनता वाढली आहे. यातून सांसारिक माणसांना नीतीची शिकवण मिळते. षड्विकारांवर सद्गुणांनी मात करा, असा मोलाचा संदेश हे भारूड देते. ‘विंचू, वृश्चिक व इंगळी’ अशा चढत्या भाजणीचे शब्द विषाचा विखार दाखवतात. ‘तमघाम, दाह, दारुण, वेदना अशा शब्दबंधामुळे डंखाची गती आवेगाने मनात होते. ही भारूड रचना विलक्षण नाट्यमय आणि मनाचा ठाव घेणारी ठरली आहे.

5. अभिव्यक्ती.

प्रश्न अ.
तुमच्यातील दुर्गुणांचा शोध घ्या. हे दुर्गुण कमी करून सद्गुण अंगी बाणवण्यासाठी तुम्ही काय कराल ते लिहा.
उत्तर :
माझ्यातील दुर्गुण मला आधी मुळीच कळत नव्हते; पण माझ्या आईने एकदा ते मायेने समजावून सांगितले. माझ्यातला पहिला दुर्गुण म्हणजे मी खूप रागावतो. मनासारखे काही झाले नाही की, मी वैतागून समोरच्याला बोलतो. दुसरा असा की, मी वेळेवर जेवण, झोप घेत नाही आणि वेळेवर उठत नाही. त्यामुळे माझा दिनक्रम विस्कटतो. हे दुर्गुण जेव्हा शांतपणे मला माझ्या आईने सांगितले, तेव्हा मी मनस्वी नीट विचार केला. मी हे दुर्गुण सुधारण्यासाठी काही उपाय केले.

पहिले म्हणजे राग हा स्वाभाविक जरी असला, तरी तो नाहक आहे, हे जाणून घेतले. एखादया गोष्टीचा राग जरी आला तरी तो योग्य आहे का, याची शहानिशा मी मनाशी करू लागलो नि माझ्या लक्षात आले की, माझ्या शीघ्रकोपीपणामुळे घरची माणसे दुखावतात. म्हणून मी माझ्या रागावर नियंत्रण केले नि दुसऱ्यांची बाजू समजून घेण्याची सवय केली. तसेच जेवण व झोप वेळेवर घेण्यासाठी मी काटेकोरपणे प्रयत्न केले आणि नेमके कधी झोपेतून उठायचे, ती वेळ निश्चित केली. खूप प्रयत्नांनी मला याही गोष्टीत यश आले. मग मी आईचा लाडका चिरंजीव झालो.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 7 विंचू चावला...

प्रश्न आ.
‘दुर्जनांची संगत इंगळीच्या दंशाइतकी दाहक आहे, त्यावर सत्संग हा सर्व दाह शांत करणारा उपाय आहे’, स्पष्ट करा.
उत्तर :
‘विंचू चावला’ या भारुडामध्ये संत एकनाथ महाराज यांनी दुर्गुणरूपी विंचू चावल्यावर कोणत्या उपायाने त्याचा दाह कमी करावा, यांचा उपदेश मार्मिक प्रतीकांतून केला आहे.

संत एकनाथ महाराज म्हणतात – काम-क्रोधरूपी विंचू महाभयानक आहे. तो एकदा चावला की त्याचा दाह पंचप्राण व्याकूळ करतो. येथे काम-क्रोधरूपी विंचू म्हणजे दुर्गुण होत. म्हणजे दुर्गुण हे दुर्जनांच्या ठायी वसलेले असतात. त्यामुळे दुर्जन माणसांची संगत करणे म्हणजे इंगळीचा दंश घेणे होय. दुर्जनांची संगत ही दंशाइतकी दाहक असते. तुम्ही दुर्जनांच्या संगतीने दुर्जन होता.

म्हणून यावर उपाय एकच आहे. सद्गुणांचा अंगीकार करणे. म्हणून सज्जन व्यक्तींच्या संगतीत राहायला हवे. सत्संग सदा घडायला हवा. म्हणजे दुर्गुणांचा दाह शांत करता येईल. सज्जन माणसाच्या संगतीने आपल्यातले दुर्गुण नाहीसे होतात. दुर्गुणाच्या इंगळीचा दाह शमतो. म्हणून सत्संग हा दाह शांत करणारा एकमेव उपाय आहे, असे संत एकनाथ महाराज म्हणतात.

उपक्रम :

संत एकनाथ महाराज यांची इतर भारुडे मिळवून वाचा.

तोंडी परीक्षा.

‘विंचू चावला’ हे भारूड सादर करा.

Marathi Yuvakbharati 12th Digest Chapter 7 विंचू चावला… Additional Important Questions and Answers

चौकटी पूर्ण करा :

प्रश्न 1.

  1. विंचू या अर्थाची दोन नावे → [ ] व [ ]
  2. घामाचे नाव → [ ]
  3. व्याकूळ झालेला → [ ]
  4. अतिभयंकर असलेली → [ ]
  5. फुणफुण शांत करणारे → [ ]

उत्तर :

  1. विंचू या अर्थाची दोन नावे → वृश्चिक व इंगळी
  2. घामाचे नाव → तम घाम
  3. व्याकूळ झालेला → पंचप्राण
  4. अतिभयंकर असलेली → मनुष्य इंगळी
  5. फुणफुण शांत करणारे → जनार्दन स्वामी

व्याकरण 

वाक्यप्रकार :

क्रियापदाच्या रूपावरून पुढील वाक्यांचे प्रकार लिहा :

प्रश्न 1.

  1. पाऊस पडला असता, तर हवेत गारवा आला असता. → [ ]
  2. मनुष्य-इंगळी अतिदारुण आहे. → [ ]
  3. तुम्ही नक्की परीक्षेत यश मिळवाल. → [ ]
  4. संत एकनाथ महाराजांनी भारुडातून लोकशिक्षण दिले. → [ ]

उत्तर :

  1. संकेतार्थी वाक्य
  2. स्वार्थी वाक्य
  3. स्वार्थी वाक्य
  4. स्वार्थी वाक्य

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 7 विंचू चावला...

वाक्यरूपांतर :

कंसातील सूचनेप्रमाणे वाक्यरूपांतर करा :

प्रश्न 1.
1. भारतीय क्रिकेट संघ विजयी झाला. (नकारार्थी करा.)
2. कोणत्याही गोष्टीचे दुःख मानू नये. (होकारार्थी करा.)
उत्तर :
1. भारतीय क्रिकेटसंघ पराभूत झाला नाही.
2. प्रत्येक गोष्टीचे सुख मानावे.

समास :

तक्ता पूर्ण करा :

प्रश्न 1.

सामासिक शब्दसमासाचे नाव
1. नीलकमल………………….
2. ……………..इतरेतर द्वद्व
3. यथाशक्ती………………….
4. ……………..बहुव्रीही

उत्तर :

सामासिक शब्दसमासाचे नाव
1. नीलकमलइतरेतर दवद्व
2. भाऊबहीणइतरेतर द्वद्व
3. यथाशक्तीअव्ययीभाव
4. भालचंद्रबहुव्रीही

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 7 विंचू चावला...

प्रयोग :

पुढील प्रयोगांच्या वैशिष्ट्यांवरून प्रयोग ओळखा :

प्रश्न 1.
1. जेव्हा कर्त्याच्या लिंग, वचन, पुरुषाप्रमाणे क्रियापदात कुठलाच बदल होत नाही. → [ ]
2. कर्माच्या लिंग, वचन, पुरुषाप्रमाणे क्रियापदाच्या रूपात बदल होतो. → [ ]
उत्तर :
1. भावे प्रयोग
2. कर्मणी प्रयोग

अलंकार :

पुढील लक्षणांवरून अलंकार ओळखा :

प्रश्न 1.
1. विशेष उदाहरणांवरून एखादा सर्वसामान्य सिद्धांत सांगितला जातो. → [ ]
2. एखादया गोष्टीचे वा प्रसंगाचे वा व्यक्तीचे वर्णन करताना असंभाव्य कल्पना केली जाते. → [ ]
उत्तर :
1. अर्थान्तरन्यास अलंकार
2. अतिशयोक्ती अलंकार

विंचू चावला… Summary in Marathi

कवितेचा (भारुडाचा) भावार्थ :

‘बहुरूङ’ ते भारूड होय. भारुडात ‘आध्यात्मिक रूपक’ वापरलेले असते. प्रतीकांमधून लोकशिक्षण देणारी नाट्यमय रचना म्हणजे भारूड होय. ___ ‘विंचू चावला’ या भारुडामध्ये मनुष्याच्या ठायी असलेल्या दुर्गुणांवर प्रहार करताना संत एकनाथ महाराज म्हणतात – मला (मनुष्याला) विंचू चावला. काम व क्रोध या विकारांचा हा विंचू आहे. या विंचवाचा दंश इतका दाहक आहे की, माझ्या अंगाला दुर्गुणाचा घाम फुटला. ।। धृ ।।

काम-क्रोधरूपी हा विंचू चावल्यामुळे त्याच्या डंखाने माझा जीव व्याकूळ झाला. प्राण कंठाशी आले. प्राण जाईल अशा वेदना मला होत आहेत. माझ्या तनामनाची आग झाली आहे.।।1।।

मनुष्यरूपी ही इंगळी (विंचू) इतकी भयंकर आहे की, तिने नांगी मारताच त्या दंशाने सर्वांगाला वेदना झाली. ठणका लागला. त्या इंगळीचे विष सर्वांगभर पसरले.।।2।।

या विंचवाच्या डंखाची वेदना कमी करण्याचा उपाय म्हणजे अंगातील तमोगुण म्हणजे तामसी वृत्ती व दुर्गुण टाकून दया, त्याचा त्याग करा. हे दुर्गुण नाहीसे करण्याचा उपाय म्हणजे सात्त्विक गुणांचा अंगारा लावा, या सत्त्वगुणाच्या अंगाऱ्याने विंचू-इंगळीरूपी विकार पटकन् दूर होतील.।।3।।

अशा प्रकारे सात्त्विक गुणाचा उतारा घेऊन सगळी तामसवृत्ती, दुर्गुण दूर केले, थोडीशी ठसठस राहिली आहे, ती गुरू जनार्दन स्वामींच्या कृपेने शांत केली.।।4।।

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 7 विंचू चावला...

शब्दार्थ :

  1. वृश्चिक – विंचू.
  2. तम – (येथे अर्थ) दुर्गुण.
  3. पंचप्राण – जीव.
  4. सांग – सगळे अंग.
  5. दाह – आग.
  6. इंगळी – (मोठा) विंचू.
  7. अतिदारुण – खूप भयंकर.
  8. मज – मला.
  9. नांगा – दंश.
  10. वेदना – कळ.
  11. सत्त्वगुण – चांगले गुण.
  12. अंगारा – उदी.
  13. झरझरा – पटकन.
  14. अवघा – सगळा.
  15. सारिला – मागे केला.
  16. फुणफुण – ठसठस.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध

by

Balbharti Maharashtra State Board Marathi Yuvakbharati 12th Digest Bhag 3.1 शोध Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board 12th Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध

12th Marathi Guide Chapter 3.1 शोध Textbook Questions and Answers

कृती 

1. (अ) कारणे लिहा.

प्रश्न 1.
अनुनं घर सोडलं, कारण…
उत्तर :
अनूने घर सोडले; कारण पाच वर्षे तरी तिला स्वत:ची म्हणून जगायची होती.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध

प्रश्न 2.
‘जगाकडं पाहताना मला माझा चष्मा हवा’, असं अन् म्हणाली. कारण…
उत्तर :
“जगाकडे पाहताना मला माझा चष्मा हवा,” असे अनू म्हणाली; कारण प्रत्येक वस्तूचे, घटनेचे, व्यक्तीचे मूल्यमापन करण्यासाठी तिला तिची स्वतंत्र नजर तयार करायची होती.

प्रश्न 3.
अनुने डॉक्टर व्हावे असे आबांना वाटत होते, कारण…
उत्तर :
अनूने डॉक्टर व्हावे, असे कथानिवेदकाला वाटले; कारण तिची कॅलिबर डॉक्टर होण्याची होती.

(आ) खालील नातेसंबंध लिहा.

(a) अनु आणि आबा ………………………….
(b) भिडे दाम्पत्य आणि टॅक्सी ड्रायव्हर ………………………….
(c) अनु आणि सुनीता ………………………….
उत्तर :
(a) अनू आणि आबा – मुलगी व वडील.
(b) भिडे दाम्पत्य आणि टॅक्सी ड्रायव्हर – प्रवासी व टॅक्सीवाला.
(c) अनू आणि सुनीता – नर्स व रुग्ण,

2. कृती करा.

प्रश्न 1.
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध 1
उत्तर :
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध 7

प्रश्न 2.
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध 2
उत्तर :
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध 8

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध

3. अनुने आबांजवळ व्यक्त केलेल्या विचारांतून डॉक्टरचा पेशा आणि नर्सचा पेशा यांतील फरक स्पष्ट करा.Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध 3
उत्तर :
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध 12
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध 13

4. थोडक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
घर सोडण्यामागचा अनुचा विचार तुमच्या शब्दांत स्पष्ट करा.
उत्तर :
अनूच्या मते, माणसे परंपरेने कुणाच्या ना कुणाच्या कलाने चालण्याची सवय लावून घेतात. जन्मल्यापासून आईवडिलांच्या प्रभावाखाली वागतात. प्रत्येकाला स्वतंत्र मेंदू मिळालेला असतो. पण माणसे दुसऱ्याच्या मताने वागतात. यामुळे माणसे स्वत:चे स्वतंत्र अस्तित्व, जगाकडे पाहण्याची स्वतंत्र नजर गमावून बसतात. अनूला हे अजिबात मान्य नव्हते. तिच्या मते, प्रत्येकाला जगाकडे स्वत:च्या स्वतंत्र नजरेने बघता आले पाहिजे. स्वत:च्या स्वतंत्र नजरेने जगाचे मूल्यमापन करता आले पाहिजे. त्यासाठी तिला स्वत:ची स्वतंत्र नजर घडवायची होती. हे सगळे कमावण्यासाठी तिला पाच वर्षे स्वतंत्रपणे राहण्याचा प्रयोग करायचा होता. त्या अनुभवातून ती नवे काहीतरी घडवू पाहत होती. घर सोडण्यामागे तिच्या मनात हा सगळा विचार होता.

प्रश्न आ.
अनुला समाज कसा समजून घ्यायचा आहे, ते थोडक्यात स्पष्ट करा.
उत्तर :
अनूला स्वत:ला प्रत्यक्ष अनुभव घ्यायचे होते. तिला समाज समजून घ्यायचा होता. त्यासाठी ती स्वत:च समाजाच्या व्यवहारांत उतरू पाहत होती. हे तिला स्वत:च्या स्वतंत्र बुद्धीने करण्याची संधी हवी होती. आपल्या बुद्धीवर तिला कोणाचाही प्रभाव नको होता, कोणाच्याही विचारांचे प्रतिबिंब नको होते. तिला समाजाचे खरेखुरे रूप जाणून घ्यायचे होते. नोकरी करणे हा समाजात मिसळण्याचा एक मार्ग तिला दिसत होता. नोकरीचा निर्णय घेतल्यावर तिने विचारपूर्वक नर्सचा पेशा स्वीकारला. इस्पितळ व रुग्ण यांच्या जगात सुख आणि दु:ख खऱ्या स्वरूपात भेटतात; जीवनाचे खरेखुरे दर्शन तिथे घडते, माणूस कळतो, असे तिचे मत होते. नर्स रुग्णांच्या भावजीवनापर्यंत पोहोचते. ती त्यांचा ताप व मनस्ताप या दोन्हींचे निवारण करते. म्हणूनच तिच्या मते, समाज समजून घेण्यासाठी नर्सची नोकरी करणे हा योग्य मार्ग होता.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध

प्रश्न इ.
कुतूहल, जिज्ञासा निर्माण करणाऱ्या कथेतील एका प्रसंगाचे वर्णन करा.
उत्तर :
या कथेतील सर्वच प्रसंग मोठ्या कुशलतेने रचलेले आहेत. प्रत्येक प्रसंग उत्सुकता ताणत ताणत वाचकाला पुढे घेऊन जातो. त्यांतल्या पहिल्या प्रसंगात तर उत्कंठा शिगोशीग भरलेली आहे. पहिलेच वाक्य मुळी वाचकांची पकड घेते. कथानिवेदक स्वत:च्या व पत्नीच्या वतीने अनूची शरणागती पत्करून माफी मागावी तशी माफी मागतो. त्याच्या मनाची अत्यंत अगतिक अवस्था त्यातून दिसून येते. येथे वाचकाच्या मनात नाना प्रकारचे प्रश्न उभे राहतात. काय केले असेल या दोघांनी? इतकी मिनतवारी करून माफी मागावी, असे काय घडले असेल? या तिघांचे एकमेकांशी नाते तरी कोणते असावे? सुरुवातीला अनू त्या दोघांची मुलगी तर नाही ना, अशी शंका वाचकाला वाटू लागते. तिचे जेवण आटपले होते. पण ती पानावर दिङ्मूढ, स्तंभित अवस्थेत बसली होती. एवढी कोणती मोठी आपत्ती कोसळली असेल? तिचे उद्गार त्या दोघांनाही जिव्हारी लागतात. पुढे थोडे वाचल्यावर अनू त्यांची मुलगी नाहीच, हे लक्षात येते. साधारणपणे त्रयस्थांशी आपण टोकाचे वागत नाही, अशा प्रकारे वाचकाची उत्कंठा सतत टिकवून ठेवण्याचे फार मोठे कौशल्य दिसून येते.

प्रश्न ई.
कथेला कलाटणी देणारा एक प्रसंग शब्दबद्ध करा.
उत्तर :
या कथेत पावलापावलावर कलाटणी मिळत जाते. त्या प्रसंगांमधला एक प्रसंग मला खूप महत्त्वाचा वाटतो, तो संपूर्ण कथेलाच कलाटणी देतो. भर मध्यरात्री कथानिवेदक, मुक्ता व अनू भिड्यांना भेटण्यासाठी निघाले. वाचकाला वाटू लागते की आता काय तो सोक्षमोक्ष लागेल. ती नोट भिड्यांकडे असेल, तर मिळेलच, मग सर्व प्रश्न मिटतील आणि टॅक्सीवाल्याकडे असेल, तर शोधच खुंटेल, मात्र घडते ते विलक्षणच. वाचकाच्या कल्पनेतही नसलेले घडते. भिड्यांना घेऊन येणाऱ्या टॅक्सीखाली एक म्हातारा माणूस येतो. या अपघाताने अकल्पित घटना घडतात. नोट मिळते, टॅक्सी ड्रायव्हरचे या सर्वांशी भावनिक नाते निर्माण होते. नोट मिळाल्यामुळे नोटेचा इतिहास कळतो. त्या मुलीच्या आजारपणाचे हृदयद्रावक दर्शन घडते. अनू त्या मुलीच्या कुटुंबीयांशी मनाने जोडली जाते. अखेरीस हेही स्पष्ट होते की त्या मुलीचे वडील तो टॅक्सी ड्रायव्हरच होता. कथेचे वर्तुळ पूर्ण होते. त्या एका अपघाताच्या प्रसंगाने कथेला खूप उंचीवर नेऊन ठेवलेले दिसून येते.

5. तुमच्या शब्दांत माहिती लिहा.

प्रश्न अ.
भिडे दाम्पत्याची सामाजिक बांधिलकी.
उत्तर :
भिडे दाम्पत्य हे सरळ, साध्या वृत्तीचे. पूर्णपणे चांगुलपणा असलेले. लपवाछपवी, लबाड्या न करणारे. हातचे राखून न वागणारे. निष्कपट, सच्छील वृत्तीचे. ते परळहून लॅमिंग्टन पोलीस स्टेशनजवळ टॅक्सीने यायला निघाले. रात्री १२–१२.३० वाजण्याची वेळ, दुर्दैवाने त्या टॅक्सीखाली एक म्हातारा माणूस आला. तो जगणे अशक्य होते. या प्रसंगात टॅक्सीवाल्याला जबर शिक्षा झाली असती, तो आयुष्यातूनच उठला असता. टॅक्सीवाल्याचा सालसपणा, सज्जनपणा भिड्यांना खूप भावला होता, तशात त्या टॅक्सीवाल्याची काडीचीही चूक नव्हती. साधारणपणे टॅक्सीवाल्यावर कोणीही विश्वास ठेवला नसता आणि कोणीही त्याला मदत केली नसती. टॅक्सीवाल्यांकडे तुच्छतेनेच पाहिले जाते. त्यांना क्षुद्र समजले जाते. अशा वातावरणात भिडे दाम्पत्यांची कृती खूपच उठून दिसते. मध्यरात्र उलटून गेलेली होती, मृत्यूसंबंधातील केसमध्ये कोणीही जवळपास जायलाही तयार होत नाहीत. भिडे स्वत:हून तयार झाले. पोलीस स्टेशनला हेलपाटे घालावे लागण्याची शक्यता असते. आपण अकारण अडचणीत येण्याचीही शक्यता असते. तरीही भिडे दाम्पत्याने मनापासून टॅक्सीवाल्याला मदत केली. त्यांच्या साक्षीमुळे तो प्रचंड मोठ्या संकटातून वाचला होता. गरिबांना, सज्जनांना मदत करण्याची भिड्यांची ही वृत्ती त्यांच्या सामाजिक बांधिलकीचे दर्शन घडवते.

प्रश्न आ.
टॅक्सी ड्रायव्हरचा स्वभावविशेष.
उत्तर :
टॅक्सी ड्रायव्हर हा साधा, सालस व प्रामाणिक वृत्तीचा माणूस होता. दिवसभर टॅक्सी चालवीत असे. प्रसंगी रात्रीही चालवीत असे. तो नुकताच या पेशात आला होता. दिवसा जेवायला मिळाले नव्हते. मध्यरात्री त्याने उसळपाव खाल्ला. अशा त–हेने तो कष्टपूर्वक व्यवसाय करण्याचा प्रयत्न करीत होता. आपल्या पेशाला सामाजिक प्रतिष्ठा नाही, मानमरातब नाही याची पूर्ण जाणीव त्याला होती; म्हणून अपघातात त्याच्या बाजूने साक्ष दयायला ५ आल्याबद्दल त्याला भिड्यांविषयी प्रचंड कृतज्ञता वाटते. जर भिडे साक्ष दयायला गेले नसते, तर तो आयुष्यातून उठला असता. भिड्यांना त्याचा सालसपणा, प्रामाणिकपणा भावला, म्हणून ते स्वत:हून त्याला मदत करायला गेले. अनू स्वत:ची हकिगत सांगत होती. ती ऐकून तो आतून पूर्णपणे हलून गेला. अनू त्या मुलीशी भावनिकदृष्ट्या बांधली गेलेली पाहून त्याला भरून येते, तो अप्रत्यक्ष रितीने तिच्या मनाच्या मोठेपणाचे कौतुकच करतो. पण स्वत: पार गलबलून जातो. कारण ती मुलगी त्याची स्वत:ची मुलगी होती. अनूशी बोलताना टॅक्सीवाल्याची वैचारिक व. भावनिक प्रगल्भता दिसून येते. गरीब कष्टकरी वर्गातला असूनही त्याची प्रगल्भ वैचारिक बैठक लक्षात येते.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध

6. स्वमत.

प्रश्न अ.
कथेच्या नायिकेचे स्वभावचित्र तुमच्या शब्दांत रेखाटा.
उत्तर :
अनू ही कथेची नायिका आहे. ती चारचौघींसारखी एक तरुणी नाही. तिच्या व्यक्तिमत्त्वाचे रसायन वेगळे आहे. वरवर पाहता ती त–हेवाईक, विक्षिप्त वाटेल. पण तशी ती नाही. ती स्वतंत्र बुद्धीची तरुणी आहे. ती स्वतंत्र विचाराने वागू पाहते. कोणाच्याही प्रभावाखाली तिला राहायचे नाही. आपले विचार स्वतंत्र हवेत, मते स्वतंत्र हवीत यावर ती ठाम आहे. स्वत:चे स्वतंत्र विचार, स्वतंत्र व्यक्तिमत्त्व घडवण्यासाठी ती पाच वर्षे स्वतंत्रपणे जगण्याचे ठरवते. स्वतंत्र बुद्धीने समाज समजून घेण्यासाठी, माणूस समजून घेण्यासाठी ती स्वतंत्र राहायचे ठरवते. आपण घरी राहतो, तेव्हा आपण आईवडिलांच्या, भावंडांच्या, नातेवाईकांच्या, मित्रांच्या आधाराने जगतो. अशा वेळी आपले विचार स्वतंत्र राहत नाहीत. दृष्टी स्वतंत्र नसते. कोणतेही निर्णय आपण स्वत:च्या मनाने घेत नाही. हे बौद्धिक पारतंत्र्य होय. याला अनू नाकारते. समाज समजून घ्यायचा तर समाजात वावरले पाहिजे, म्हणून ती नोकरी करायचे ठरवते. नर्सच्या पेशात सेवाधर्म असतो. म्हणून ती नर्स होते. रुग्णाच्या भावजीवनात स्वत:ला स्थान मिळवते. इतकी ती झोकून देऊन काम करते. असे आगळेवेगळे व्यक्तिमत्त्व अनू स्वत:साठी घडवत होती.

प्रश्न आ.
एका रुपयाच्या नोटेव्यतिरिक्त कथेतील आणखी कोणकोणते शोध तुम्हांला महत्त्वाचे वाटतात, ते स्पष्ट करा.
उत्तर :
अनूच्या व्यक्तिमत्त्वामुळे एक वेगळाच शोध मला लागला आहे. कोणाच्याही प्रभावाखाली न येता, स्वतः स्वतंत्रपणे विचार केला पाहिजे, स्वतंत्रपणे जगण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे, असा एखादयाचा दृष्टिकोन असू शकतो, अनू असा दृष्टिकोन फक्त बाळगते असे नाही; तर ती तसे जगायचे ठरवते. डॉक्टर होण्याची पात्रता असूनही ती नर्स होते. स्वत:च्या इच्छेने, स्वत:च्या बुद्धीने ती नर्सचा पेशा स्वीकारते. सामाजिक व आर्थिक दृष्टीने डॉक्टरपेक्षा खालच्या पातळीवरचा पेशा स्वीकारते. विशेष म्हणजे खालच्या पातळीवरचा पेशा असूनही ती खुशीत, आनंदात राहते. संपूर्ण हॉस्पिटलचे मन ती जिंकते. थोडक्यात ती प्रतिष्ठा मिळवते. आपल्या आवडीचा पेशा पत्करल्यावर प्रतिष्ठितपणे जगता येते, हे अनूवरून कळते. हा माझ्या दृष्टीने खूप महत्त्वाचा शोध आहे. माझा पेशा आता मीच ठरवणार.

प्रश्न इ.
कथेच्या ‘शोध’ या शीर्षकाची समर्पकता तुमच्या शब्दांत पटवून दया.
उत्तर :
या कथेतील एक रुपयाच्या नोटेचा शोध ही प्रक्रियाच मुळी मध्यवर्तीगाहे. त्या शोधाभोवतीच संपूर्ण कथा फिरत राहते. कथेच्या सुरुवातीलाच उत्कंठावर्धक प्रसंग उभा राहिलेला आहे. त्यात फार मोठा संघर्ष निर्माण झालेला आहे. त्याचे कारण आहे एक रुपयाची नोट. मग त्या नोटेचा शोध घेण्याचे कार्य सुरू होते. तो शोध घेण्यासाठी अपरात्री साडेबारा–एक नंतर कथानिवेदक, मुक्ता व अनू बाहेर पडतात. भिड्यांच्या घरी पोहोचतात. भिडे परळहून निघाले तेव्हा वाटेत त्यांच्या टॅक्सीखाली एक म्हातारा माणूस आला. तो जिवंत राहणे अशक्य इतका गंभीर जखमी झाला होता. मग तिथून हॉस्पिटल, पोलीस स्टेशन अशी वळणे घेत भिडेदांपत्य घरी पोहोचते. कोणत्या ना कोणत्या प्रकारे ही सर्व माणसे त्या एक रुपयाच्या नोटेशी भावनिक दृष्टीने जोडलेली आहेत. रुपयाच्या नोटेच्या शोधाच्या प्रयत्नाला अखेरीस यश येते. नोट मिळते आणि पुन्हा वेगळीच कलाटणी मिळते. अनूने सर्व हकिगत सांगितल्यावर एका नऊ–दहा वर्षांच्या लहानग्या मुलीच्या मृत्यूशी ती नोट भावनेने जोडलेली होती, हे स्पष्ट होते. मरण पावलेली मुलगी ही त्या टॅक्सीवाल्याचीच मुलगी होती हे लक्षात येते. कथेचे वर्तुळ पूर्ण होते. हरवलेली नोट मिळते. तो शोध घेता घेता अनू टॅक्सीवाल्याच्या निमित्ताने त्या मरण पावलेल्या चिमुरड्या मुलीशी आणखी जोडली जाते, म्हणून ‘शोध’ हे शीर्षक खूप समर्पक शीर्षक आहे.

प्रश्न ई.
कथेतील टॅक्सी ड्रायव्हरने ‘जीवनातील वास्तवाचा घेतलेला शोध’, तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर :
टॅक्सी ड्रायव्हरची मुलगी मरण पावली होती. त्या दु:खात तो बुडालेला होता, अनूला नोट मिळाली. त्या टॅक्सीवाल्याच्या मुलीनेच दिलेली ती नोट होती. ती नोट निर्जीव होती म्हणून सापडू शकली, नोटेचा शोध संपला; पण टॅक्सीवाल्याची मुलगी गेलेलीच आहे. ती पुन्हा मिळणे केवळ अशक्य आहे. हातातून निसटलेल्या सर्वच गोष्टी मिळत नाहीत, हे वास्तव टॅक्सीवाल्याला जाणवते आणि है तो ते बोलूनही दाखवतो. यातून सुचवायचे आहे की माणसे एका अतयं गोष्टीच्या शोधाला जुंपलेली असतात. सर्वजण काहीतरी शोधण्याच्या प्रयत्नात असतात. आयुष्य म्हणजे एक शोधयात्राच असते. काहीजणांच्या हाती काहीतरी कधीतरी लागते. तर काहीजणांचे हात कायम रिकामेच राहतात. बहुधा सामान्य, निर्जीव, जड वस्तू आपल्या हाती लागते. पण त्या टॅक्सीवाल्याने मुलगी गमावली होती. त्यात टॅक्सीवाल्याचा दोष नव्हता. त्या मुलीचा दोष नव्हता की तिला वाचवण्याचा प्रयत्न करणाऱ्यांचाही दोष नव्हता. ती मुलगी कधीच भेटणार नव्हती, आयुष्य हे असेच आहे. अत्युच्च, चिरंतन असे आपल्या हाती कधीच लागत नाही. माणसाला हा शापच आहे.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध

7. अभिव्यक्ती.

प्रश्न अ.
‘स्वत:चा स्वतंत्र मेंदू घेऊन जन्माला आलेला जीव दुसऱ्याचं ऐकतो त्याच क्षणी तो स्वत:चं अस्तित्व, निसर्गानं जगाकडं पाहण्याची दिलेली स्वतंत्र नजर हरवून बसतो’, या विधानाबाबत तुमचे विचार लिहा.
उत्तर :
निसर्गाने प्रत्येक माणसाला स्वतंत्र देह दिला आहे. त्याबरोबर स्वतंत्र मेंदूही दिला आहे. आपल्या मनात दोन पावले चालण्याची इच्छा निर्माण झाली की, आपला मेंदू कामाला लागतो. तो पायांना आज्ञा देतो. पाय दोन पावले पुढे सरकतात. याचा साधा अर्थ असा की, आपला मेंदू आपल्या इच्छेप्रमाणे, आपल्या विचारांप्रमाणे वागतो. मेंदू आपल्या ताब्यात आहे. आपण सांगू तसे तो काम करणार, पण इथेच खरा मुद्दा आहे. आपण जो विचार करतो, तो विचार आपला स्वत:चा असतो काय? आपण काय करतो? आपला मित्र ‘अमूक एका पद्धतीने वागतो, म्हणून आपण वागतो. शेजारी जे काही करतात, तसे करण्याचा आपण प्रयत्न करतो. कधी रूढीप्रमाणे वागतो, परंपरेप्रमाणे वागतो. म्हणजे आपण आपल्या बुद्धीप्रमाणे वागत नाही. आपल्याला मिळालेल्या स्वतंत्र मेंदूचा आपण वापर करीत नाही. स्वतंत्र मेंदूबरोबर जगाकडे स्वतंत्रपणे पाहण्याची मिळालेली नजर आपण गमावून बसतो. एक प्रकारे आपण बौद्धिक गुलामगिरी स्वीकारतो, स्वत:हून दुसऱ्याचे गुलाम बनतो. हे बदलले पाहिजे. स्वतंत्रपणे विचार केला पाहिजे.

प्रश्न आ.
कथेतील ‘टॅक्सी ड्रायव्हर’ हे पात्र तुम्हांला आवडण्याचे वा न आवडण्याचे कारण स्पष्ट करा.
उत्तर :
‘शोध’ या कथेतील टॅक्सी ड्रायव्हर हे पात्र मला आवडले आहे. तो साधा, सरळ मनाचा, सालस वृत्तीचा माणूस आहे. लबाड्या करणे, दाखवेगिरी करणे हा त्याचा स्वभाव नाही. मनाचा सरळपणा हा त्याचा स्थायिभाव आहे. तो दिवसरात्र टॅक्सी चालवतो. त्याला दुपारी जेवायलाही मिळाले नाही. मध्यरात्री तो उसळपाव खातो. असा माणूस पैशासाठी हपापलेला असला, तरी समजून घेता येईल. पण तो स्वभावाने सालस आहे. हे त्याच्या वागण्यावरून दिसून येते. समाजात टॅक्सीवाल्यांना प्रतिष्ठा नाही, मानसन्मान नाही, हे त्याला ठाऊक आहे. म्हणून भिड्यांनी आपणहून केलेल्या मदतीबद्दल तो त्यांचा अपार कृतज्ञ आहे.

अनूची हकिगत ऐकल्यानंतर तो ज्या त–हेने व्यक्त झाला, त्यावरून त्याची वैचारिक प्रगल्भता दिसते. सर्वसाधारण नर्स रुग्णामध्ये मानसिकदृष्ट्या गुंतत नाही. अनू तशी नाही. अनूचे हे मोठेपण तो ओळखतो.

या टॅक्सी ड्रायव्हरसारखी व्यक्ती विरळाच असते. म्हणून टॅक्सी ड्रायव्हर ही व्यक्तिरेखा मला आवडली आहे.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध

Marathi Yuvakbharati 12th Digest Chapter 3.1 शोध Additional Important Questions and Answers

कृति

1. कारणे लिहा :

प्रश्न 1.
मुंबईत कुठे उतरायचे, हा कथानिवेदकाचा प्रश्न सुटला होता; कारण –
उत्तर :
मुंबईत कुणाकडे उतरायचे, हा कथानिवेदकाचा प्रश्न सुटला होता; कारण अनूने मुंबईत स्वत:चे बि–हाड थाटले होते.

प्रश्न 2.
दिवसभराच्या हकिगतींविषयी गप्पा मारता मारता अनूचा नूर बदलला; कारण –
उत्तर :
दिवसभराच्या हकिगर्तीविषयी गप्पा मारता मारता अनूचा नूर बदलला; कारण काचेखालची तिची नोट भिड्यांना दिल्याचे मुक्ताने तिला सांगितले.

प्रश्न 3.
अपरात्री भिड्यांकडे जाण्याच्या अनूच्या वेडात कथा निवेदकाला सामील होणे भाग होते; कारण –
उत्तर :
अपरात्री भिड्यांकडे जाण्याच्या अनूच्या वेडात कथानिवेदकाला सामील होणे भागच होते; कारण त्यानेच अनूची नोट भिड्यांना देण्याचा गुन्हा केला होता.

प्रश्न 4.
लॅमिंग्टन रोड पोलीस स्टेशन दिसताच कथानिवेदकाने टॅक्सी थांबवली; कारण –
उत्तर :
लॅमिंग्टन रोड पोलीस स्टेशन दिसताच कथानिवेदकाने टॅक्सी थांबवली; कारण त्याला पोलीस स्टेशनसमोरच्या इमारतीत चौथ्या मजल्यावर जायचे होते.

प्रश्न 5.
अपरात्री भिड्यांच्या दाराची कडी वाजवताना कथानिवेदकाला संकोच कमी वाटला; कारण –
उत्तर :
अपरात्री भिड्यांच्या दाराची कडी वाजवताना कथानिवेदकाला संकोच कमी वाटला; कारण दाराच्या वरच्या व्हेंटिलेटरमधून दिव्याचा प्रकाश त्याला दिसला.

प्रश्न 6.
टॅक्सीवाल्याच्या बाजूने भिडे पतिपत्नी पोलीस स्टेशनला गेली; कारण –
उत्तर :
टॅक्सीवाल्याच्या बाजूने जबानी दयायला भिडे पतिपत्नी पोलीस स्टेशनला गेली; कारण टॅक्सीवाल्याची एक टक्काही चूक नसल्याने त्याला वाचवणे आवश्यक आहे, असे भिड्यांना वाटले.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध

2. कृती करा :

प्रश्न 1.
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध 4
उत्तर :
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध 9

प्रश्न 2.
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध 5
उत्तर :
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध 10

3. टॅक्सी ड्रायव्हरने सांगितलेले पुढील पेशांतील साम्य लिहा :

प्रश्न 1.
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध 6
उत्तर :
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध 11

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध

शोध लेखकांचा परिचय

लेखकांचे नाव :
व. पु. काळे

साहित्यिक व्यक्तिमत्त्व :
खूप लोकप्रिय कथालेखक, निबंधकार, नाटककार, कादंबरीकार, कथा–पटकथा लेखक, कथाकथनाचे शेकडो कार्यक्रम. कथा आकर्षकपणे सांगण्याची विलक्षण हातोटी, उत्कंठावर्धक कथालेखनाचे कौशल्य, ओघवती निवेदनशैली. ‘व. पु.चे विचार’ या शीर्षकाखाली त्यांच्या वाक्यांच्या संकलनांची निर्मिती. त्यांच्या कथेवरून चित्रपटाची निर्मिती.

ग्रंथसंपदा :
“ही वाट एकटीची’, ‘ठिकरी’, ‘लोंबकळणारी माणसं’, ‘पण माझ्या हातांनी’, ‘पेन सलामत तो’, ‘ब्रह्मदेवाचा बाप’ वगैरे अनेक कथासंग्रह प्रसिद्ध, ६० पेक्षा अधिक पुस्तके प्रसिद्ध. कादंबऱ्या, नभोनाटये प्रसिद्ध,

पुरस्कार–पारितोषिके :
महाराष्ट्र शासनाचा पुरस्कार, पु. भा. भावे पुरस्कार, फाय फाउंडेशनचा पुरस्कार.

शोध कथेचा गोषवारा

(१) पहिल्याच दृश्यात तीन पात्रे आहेत. ‘मी’ हा निवेदक, त्याची पत्नी मुक्ता आणि अनू. ‘मी’ हाच कथानिवेदक आहे. तोच कथा सांगत आहे, तो नायक आहे. पण केंद्रस्थानी अनू आहे. कथा तिच्याभोवती फिरते.

पहिलेच वाक्य उत्कंठावर्धक आहे, रहस्यमय आहे. पहिल्या वाक्यातच वाचक कथेत ओढला जातो आणि कथानकासोबत पुढे पुढे चालत राहतो. ही पात्रे कोण, त्यांचा एकमेकांशी संबंध काय? त्या तिघांमध्ये कोणता ताण निर्माण झाला? प्रसंग तरी कोणता? यांचा उलगडा होत नाही. त्यामुळे वाचकाच्या मनात उत्कंठा निर्माण होते.

(२) पुढच्या भागात अनू या पात्राची अधिक ओळख होते. मी हा निवेदक आबासाहेबांना भेटला. अन आबासाहेबांची मुलगी. त्या वेळी अनूची अधिक माहिती मिळाली. अनू ही स्वातंत्र्यप्रेमी. तिला स्वतंत्रपणे जगून पाहायचे होते. तिने आबासाहेबांकडून पाच वर्षे मागून घेतली. त्या पाच वर्षांत कोणीही तिला कशाहीबद्दल कोणताही जाब विचारायचा नाही. ती मुक्तपणे पाच वर्षे जगायला घराबाहेर पडली. तिने नर्सची नोकरी स्वीकारली. हॉस्पिटलच्या जवळच्या एका इमारतीत तिने भाड्याने घर घेतले.

(३) कथानिवेदक अनूला भेटण्यासाठी पत्नी मुक्तासोबत पुण्याहून मुंबईला आला, अनूच्या घरात उतरला तिथे त्याचे मित्र भिडे व भिडेवहिनी त्याला भेटायला आले. गप्पांत वेळ कसा गेला समजलेच नाही. रात्र झाली. भिडे टॅक्सीने घरी जाण्यासाठी उठले. निवेदकाने टॅक्सीवाल्याला देण्यासाठी पुरेसे सुटे पैसे देऊ केले. एक रुपया कमी पडला. टेबलावरच्या काचेखाली अनूने ठेवलेली एक रुपयाची नोट काढून ती भिड्यांना दिली. भिडे निघून गेले. इथेच खरा घोटाळा झाला.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध

(४) अनू घरी आल्यावर तिला हा प्रकार कळला. ती प्रचंड नाराज झाली, तिला संताप आला. एक रुपयाची नोट देऊन टाकल्यामुळे काहीएक नुकसान झाले, असे निवेदकाला मुळीच वाटत नव्हते. अनूला राग आला, हे त्याला मुळीच योग्य वाटत नव्हते. पण अनू हट्टाला पेटली होती. तिने खूप रात्र झाली होती तरी भिड्यांकडे जाण्याचा निर्णय घेतला. त्या दोघांना याचा धक्काच बसला.

(५) भिड्यांकडे गेल्यावर समजले की भिड्यांनी ती नोट टॅक्सी ड्रायव्हरला दिली. नंतर आढळले की टॅक्सी ड्रायव्हरने ती नोट हॉटेलवाल्याला दिली. अखेरीस ती नोट मिळाली, तेव्हा अनूने त्या नोटेमागचे रहस्य सांगितले.

(६) एके दिवशी अनूची ड्युटी लहान मुलांच्या वॉर्डमध्ये होती. त्या दिवशी आठनऊ वर्षांची मुलगी दाखल झाली. सगळ्यांनी तिची आशा सोडली होती. ब्लड ट्रॅन्स्फ्यूजनसाठी व सलायनसाठी तिच्या हातापायाला नळ्या लावल्या. ऑक्सिजनच्याही नळ्या लावल्या. तिला वाचवण्याची सगळ्यांची प्रचंड धडपड चालू होती. पण तिला मात्र सर्वत्र सुया टोचल्यामुळे वेदना होत होत्या. ती दिवसभर त्या नळ्या काढा असे विनवत होती. शेवटी अनूने पुढाकार घेतला. डॉक्टरांच्या परवानगीने तिने नळ्या काढल्या. त्या मुलीच्या वेदना थांबल्या. ती आनंदाने विसावली. थोड्याच अवधीत तिने अखेरचा श्वास घेतला. ती सुखाने मृत्यूच्या कुशीत शिरली. जाण्यापूर्वी तिने स्वत:च्या खाऊच्या पैशातला एक रुपया नर्सताईला – अनूला – भेट म्हणून दिला. त्याच रुपयाच्या नोटेचा शोध घेण्यासाठी धडपड चालू होती.

(७) इकडे टॅक्सी ड्रायव्हरचे उपकथानक चालू झाले होते. भिड्यांना घेऊन येणाऱ्या टॅक्सीखाली एक म्हातारा मनुष्य आला. टॅक्सी ड्रायव्हरची काहीही चूक नव्हती. त्याला विनाकारण शिक्षा होऊ नये म्हणून भिडे स्वतः हॉस्पिटल, पोलीस स्टेशन या ठिकाणी साक्षीसाठी धावले. शेवटी तो रुपया परत मिळवण्यासाठी टॅक्सी ड्रायव्हरने मदत केली. अनू आपली हकिगत सांगत होती, तेव्हा तो टॅक्सी ड्रायव्हर तिथे होताच. ती हकिगत ऐकून तो व्याकूळ झाला. अनूला नोट मिळाली. तिची समस्या संपली. तिचा शोध संपला, पण ड्रायव्हरचा शोध कधीच संपणार नव्हता. कारण त्याची मुलगी मरण पावली होती. अनूच्या वॉर्डमध्ये आलेली मुलगी तीच त्या ड्रायव्हरची मुलगी होती!

शोध शब्दार्थ

  • विक्षिप्त – त–हेवाईक, विचित्र, लहरी.
  • व्हेंटिलेटर – घरात हवा येण्याजाण्यासाठी दाराच्या वर तिरप्या पातळ पट्ट्या बसवलेली चौकट,
  • अपरात्र – रात्रीचा खूप उशिराचा वेळ, रात्रीचा शेवट, उत्तररात्र.

शोध वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ

  • पळ काढणे – पळून जाणे.
  • जिव्हारी लागणे – खूप दुःख होणे, मन खूप व्यथित होणे.
  • पगडा असणे – प्रभाव असणे.
  • छाया पडलेली असणे – प्रतिबिंब भासणे, प्रभाव जाणवणे.
  • निवारण करणे – (अडचणी, शंका इत्यादी) दूर करणे.
  • चोरट्यासारखे होणे – अपराधी वाटणे.
  • गळ घालणे – खूप विनवणी करणे. Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 3.1 शोध
  • पाचारण करणे – बोलावून घेणे, हजर राहण्यास सांगणे.
  • आवाज भरून येणे – दु:खाने किंवा खूप आनंदाने व्याकूळ होणे.
  • बाराच्या भावात जाणे – नुकसान होणे, खूप अडचणी निर्माण होणे.
  • (एखादयासाठी) प्रार्थना करणे/चालू असणे – (एखादयाचे) भले व्हावे अशी इच्छा व्यक्त करणे/भले व्हावे अशी विनवणी चालू असणे.
  • धावाधाव करणे – चपळाईने प्रयत्न करणे.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 6.1 आत्मविश्वासासारखी शक्ती नाही

by

Balbharti Maharashtra State Board Marathi Yuvakbharati 12th Digest Chapter 6.1 आत्मविश्वासासारखी शक्ती नाही Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board 12th Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 6.1 आत्मविश्वासासारखी शक्ती नाही

12th Marathi Guide Chapter 6.1 आत्मविश्वासासारखी शक्ती नाही Textbook Questions and Answers

नमुना कृती

1. कृती करा.

प्रश्न अ.
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 6.1 आत्मविश्वासासारखी शक्ती नाही 1
उत्तर :
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 6.1 आत्मविश्वासासारखी शक्ती नाही 2.1

प्रश्न आ.
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 6.1 आत्मविश्वासासारखी शक्ती नाही 3
उत्तर :
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 6.1 आत्मविश्वासासारखी शक्ती नाही 4.1

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 6.1 आत्मविश्वासासारखी शक्ती नाही

2. अभिव्यक्ती.

प्रश्न 1.
व्यक्तीच्या जीवनातील ‘आत्मविश्वासाचे’ स्थान स्पष्ट करा.
उत्तर :
आत्मविश्वास म्हणजे स्वत:चा स्वत:वरील विश्वास. व्यक्तीच्या जीवनात या आत्मविश्वासाला खूप महत्त्व असते. आपल्या क्षमतांची ओळख पटली की आपण कोणकोणती कामे करू शकतो. ते कळते. मग आपण आपल्याला जमणारी कामे निवडतो. आपल्याला काम करताना त्रास होत नाही. त्याचे कष्ट जाणवत नाहीत. उलट, ते काम करताना आपल्याला आनंद मिलतो. अशी आवडीची कामे करीत जगणे म्हणजे आनंदी जीवन होय.

आपले जीवन आनंददायक व्हायचे असेल, तर आपल्याला आवडती कामे करायला मिळाली पाहिजेत. त्यासाठी आपली क्षमता आपल्याला कळली पाहिजे. तशी ती कळली, तर आपल्याला आत्मविश्वास येईल, म्हणजेच, आनंदी, सुखी जीवनासाठी आत्मविश्वासाची गरज असते. आत्मविश्वासामुळे आपण कितीही कामे करू शकतो. कितीही कठीण कामे करू शकतो. खूप कामे करणे दीर्घोदयोग. दीर्घोदयोगामुळे आपल्या हातून खूप कामे होतात. विशिष्ट क्षेत्रात आपली कीर्ती पसरते. म्हणजेच आपण पराक्रमी बनतो.

आणखी एक बाब लक्षात घेतली पाहिजे. खूप कामे करण्यामुळे कामे अचूक कशी करावीत, भरभर कशी करावीत, हे कौशल्य आपला मेंदू वाढवीत नेतो, हीच बुद्धिमत्ता होय.

थोडक्यात, आत्मविश्वासामुळे माणूस पराक्रमी व बुद्धिमान होतो, हे बाबासाहेबांचे म्हणणे अक्षरश: खरे आहे.

Marathi Yuvakbharati 12th Digest Chapter 6.1 आत्मविश्वासासारखी शक्ती नाही Additional Important Questions and Answers

फरक लिहा :

प्रश्न 1.

बालपणची बाबासाहेबांची स्थितीआजच्या गरीब मुलांची स्थिती

उत्तर :

बालपणची बाबासाहेबांची स्थितीआजच्या गरीब मुलांची स्थिती
बाबासाहेबांना चांगल्या सोयी मिळाल्या नव्हत्या. कोणतीही अनुकूलता नव्हती.आजच्या काळात साधनसामग्रीने सुसज्ज अशी अनुकूल स्थिती.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 6.1 आत्मविश्वासासारखी शक्ती नाही

कृती करा :

प्रश्न 1.
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 6.1 आत्मविश्वासासारखी शक्ती नाही 5
उत्तर :
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 6.1 आत्मविश्वासासारखी शक्ती नाही 6

आत्मविश्वासासारखी शक्ती नाही Summary in Marathi

आत्मविश्वासासारखी दुसरी दैवी शक्ती नाही. आम्ही आमच्यातील आत्मविश्वास गमावता कामा नये. उदा., कुस्ती खेळण्यासाठी आखाड्यात उतरलेल्या पहिलवानाने दुसऱ्याच्या ठणठणीत दंड थोपटण्याने घाबरून गर्भगळित झाल्यास त्याच्या हातून काहीतरी होणे शक्य आहे काय? मी तर नेहमी असे म्हणत असतो, की मी जे करीन ते होईल. अर्थात, मी हे सर्व आत्मविश्वासावर अवलंबून म्हणत असतो.

माझ्या या म्हणण्यामुळे काही लोक मला घमेंडखोर, प्रौढीबाज वगैरे दूषणे देतील; परंतु ही प्रौढी अगर घमेंड नसून आत्मविश्वासामुळे मी हे म्हणू शकतो. मी मनात आणीन तर सव्वा लाखाची गोष्ट सहज करीन. गरिबीच्या दृष्टीने विचार करता आजच्या गरिबांतील गरीब विदयाथ्यांपेक्षा माझी त्या वेळी मोठी चांगली सोय अगर मला इतर अनुकूलता होती असे नाही.

मुंबईच्या डेव्हलपमेंट डिपार्टमेंटच्या चाळीत दहा फूट लांब व दहा फूट रुंद अशा खोलीत आई-बाप, भावंडे यांच्यासह राहून एका पैशाच्या घासलेट तेलावर अभ्यास केला आहे. इतकेच नव्हे तर अनेक अडचणींना व संकटांना त्याकाळी तोंड देऊन मी जर एवढे करू शकलो, तर तुम्हांस आजच्या साधनसामुग्रीने सज्ज असलेल्या काळात अशक्य का होईल? कोणताही मनुष्य सतत दी|दयोगानेच पराक्रमी व बुद्धिमान होऊ शकतो. कोणीही मनुष्य उपजत बुद्धिमान अगर पराक्रमी निपजू शकत नाही.

मी विद्यार्थिदशेत इंग्लंडमध्ये असताना ज्या अभ्यासक्रमास 8 वर्षे लागतात तो अभ्यास मी 2 वर्षे 3 महिन्यात यशस्वी त-हेने पुरा केला. हे करण्यासाठी २४ तासांपैकी 21 तास अभ्यास करावा लागला आहे. जरी माझी आज चाळीशी उलटून गेली असली तरी मी २४ तासांपैकी सारखा 18 तास अजूनही खुर्चीवर बसून काम करीत असतो. दीर्घोदयोग व कष्ट करण्यानेच यशप्राप्ती होते.

– भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 6.1 आत्मविश्वासासारखी शक्ती नाही

 

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 2 रोज मातीत

by

Balbharti Maharashtra State Board Marathi Yuvakbharati 12th Digest Chapter 2 रोज मातीत Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board 12th Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 2 रोज मातीत

12th Marathi Guide Chapter 2 रोज मातीत Textbook Questions and Answers

कृती 

1. अ. कृती करा

प्रश्न अ.
कृती करा
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 2 रोज मातीत 1.1
उत्तर :
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 2 रोज मातीत 2

आ. संदर्भानुसार योग्य जोड्या लावा.

प्रश्न आ.

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. नाही कांदा गं जीव लावते(अ) गोंदणाच्या हिरव्या नक्षीप्रमाणे शेत पिकाने सजवते.
2. काळ्या आईला, हिरवे गोंदते(आ) अतोनात कष्टानंतर हिरव्या समृद्धीच्या स्वरूपात शिल्लक राहत.
3. हिरवी होऊन, मागं उरते(इ) स्वत:चा जीवच जणू कांद्याच्या रोपाच्या रूपात लावते.

उत्तर :

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. नाही कांदा गं जीव लावते(इ) स्वत:चा जीवच जणू कांद्याच्या रोपाच्या रूपात लावते.
2. काळ्या आईला, हिरवे गोंदते(अ) गोंदणाच्या हिरव्या नक्षीप्रमाणे शेत पिकाने सजवते.
3. हिरवी होऊन, मागं उरते(आ) अतोनात कष्टानंतर हिरव्या समृद्धीच्या स्वरूपात शिल्लक राहते.

2. खालील ओळींचा अर्थलिहा.

प्रश्न 1.
सरी-वाफ्यात, कांदं लावते
बाई लावते
नाही कांदं ग, जीव लावते
बाई लावते
उत्तर :
कष्टकरी शेतकरी स्त्री शेतमळ्यामध्ये खणलेल्या चरात कांद्याची रोपे लावते. ते कांदे नव्हतेच; जणू ती स्वत:चा जीव कांद्याच्या रोपाच्या रूपात लावते.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 2 रोज मातीत

3. काव्यसौंदर्य.

प्रश्न अ.
‘काळ्या आईला, हिरवं गोंदते
बाई गोंदते’ या ओळींतील भावसौंदर्य स्पष्ट करा.
उत्तर :
‘रोज मातीत’ या कवितेमध्ये कवयित्री कल्पना दुधाळ यांनी दिवसरात्र शेतात राबणाऱ्या कष्टकरी शेतकरी स्त्रीचे हृदय मनोगत आर्त शब्दांत व्यक्त केले आहे.

काळ्याभोर मातीचे शेत हे शेतकरी स्त्रीचे सर्वस्व आहे. शेतातल्या धान्याने शेतकऱ्यांचे जीवन पोसले जाते. म्हणून या काळ्या शिवाराला शेतकरी स्त्री ‘आई’ असे संबोधते. लेकरांचे संगोपन करणाऱ्या आईचा दर्जा ती शेतीला देते. ती तिची ‘काळी आई’ आहे. या काळ्या मातीवर स्वत:च्या घामाचे शिंपण करून जेव्हा त्यातून हिरवेगार पीक येते. तेव्हा या काळ्या-आईचे आपण पांग फेडले, अशी शेतकऱ्यांची श्रद्धा आहे. जणू ती गोंदणाऱ्या हिरव्या नक्षीप्रमाणे शेत पिकाने सजवते.

पिकाने फुलून आलेले शिवार म्हणजे धरतीच्या अंगावरचे हिरवे गोंदण अशी हृदय कल्पना कवयित्रींनी केली आहे. स्त्रीसुलभ नितळ, प्रेमळ भावना या ओळीतून कमालीच्या साधेपणाने व्यक्त झाली आहे. शेतकरी स्त्रीच्या मनातील हृदय भाव या ओळींतून समर्पकरीत्या प्रकट झाला आहे.

प्रश्न आ.
‘नाही बेणं ग, मन दाबते
बाई दाबते
कांड्या-कांड्यांनी, संसार सांधते
बाई सांधते’ या ओळींतील विचारसौंदर्य स्पष्ट करा.
उत्तर :
कवयित्री कल्पना दुधाळ यांनी ‘रोज मातीत’ या कवितेमध्ये शेतकरी स्त्रीचे कष्टमय जीवन यथायोग्य शब्दांत चित्रित केले आहे.

शेतकरी स्त्री दिनरात शेतामधील अनेक कष्टांची कामे करते. ती जशी वाफ्याच्या सरीत कांद्याची रोपे लावते, तशी ती उसाची लागवडही करते. उसाचे पीक घेण्यासाठी आधी मातीमध्ये उसाची छोटी कांडे पेरावी लागतात. हे उसाचे बेणे रुजवणे हे जिकिरीचे व कष्टाचे काम असते. भविष्यकालीन उपजीविकेसाठी हे बेणे रोवण्याचे कष्टाचे काम ती करते. बेणे नव्हे तर ती स्वत:चे मन त्यात दाबते. स्वत:ला मातीत गाडून ती संसाराचा गाडा सावरते. अशा प्रकारे काडी-काडी जोडून ती तिचा संसार सावरते. शेतकरी स्त्री ही संसाराचा कणा आहे.

शेतकरी स्त्री जी अहोरात्र शेतात जीव ओतून काम करते, त्याचे वर्णन करताना ‘मन दाबणे’ हा वाक्यप्रयोग करून शेतकरी स्त्रीचे मनोगत समर्थपणे कवयित्रीने या ओळीत व्यक्त केले आहे. काडी-काडी जोडून संसार सांधणे यातून तिच्या अविरत कष्टाचे यथोचित चित्र साधले आहे.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 2 रोज मातीत

4. रसग्रहण.

खालील ओळींचे रसग्रहण करा.

प्रश्न 1.
उन्हातान्हात, रोज मरते
बाई मरते
हिरवी होऊन, मागं उरते
बाई उरते
खोल विहिरीचं, पाणी शेंदते
बाई शेंदते
रोज मातीत, मी ग नांदते
बाई नांदते
उत्तर :
आशयसौंदर्य : ‘रोज मातीत’ या कवितेमध्ये कवयित्री कल्पना दुधाळ यांनी शेतकरी स्त्रीच्या कष्टाचे वर्णन यशोचित शब्दांत केले आहे. उपरोक्त ओळींमध्ये शेतात शेतकरी स्त्रीचे नांदणे कसे कष्टमय असते याचे चित्र हृदय शब्दांत केले आहे.

काव्यसौंदर्य : शेतकरी महिला आपल्या संसारासाठी शेतजमिनीत अहोरात्र खपत असते. ती वाफ्याच्या सरीने कांदा लावते. मन दाबून उसांची कांडे जमिनीत पुरते. हे कष्ट भर उन्हात, उन्हाची पर्वा न करता अविरत करीत असते. ती जमिनीत आपले आयुष्य समर्पित करते. पुढचे हिरवे स्वप्न पाहते. सुगीच्या हंगामात जेव्हा तरारलेले हिरवेगार शेत फुलते, तेव्हा जणू या हिरवेपणात तिचे कष्टच उगवून आलेले असतात. खोल विहिरीतून पोहऱ्याने ती पाणी उपसते व पिकांना पाजते. अशा प्रकारे संसार फुलवण्यासाठी शेतकरी स्त्री रोज मातीत नांदत असते.

भाषासौंदर्य : अतिशय साध्या, सोज्ज्वळ भाषेमध्ये कवितेतील शेतकरीण आपले मनोगत व्यक्त करते. तिच्या हृदयातील बोलांमधून ती सोसत असलेले कष्ट कळून येतात. तिच्या अभिव्यक्तीसाठी कवयित्रीने या कवितेत लोकगीतांसारखा सैल छंद वापरला आहे. नादयुक्त शब्दकळा हा कवितेचा घाट आहे. त्यातल्या ‘हिरवे होऊन मागे उरणे’, ‘रोज मातीत नांदणे’ या प्रतिमा काळीज हेलावून टाकणाऱ्या आहेत. या कवितेत प्रत्ययकारी शब्द रचनेतून शेतकरी स्त्रीचे कष्टमय जीवन डोळ्यांसमोर साकारत व उलगडत जाते.

5. अभिव्यक्ती.

प्रश्न अ.
शेतकरी स्त्रियांच्या कष्टमय जीवनाचे वर्णन कवितेच्या आधारे लिहा.
उत्तर :
‘रोज मातीत’ या कवितेमध्ये कवयित्री कल्पना दुधाळ यांनी शेतकरी स्त्रियांच्या कष्टमय जीवनाचे हृदयद्रावक चित्रण सार्थ शब्दांत केले आहे. कष्टकरी शेतकरी महिला शेतातल्या वाफ्यातील सरीत कांदे लावते. जीव ओतून काम करते. काळ्या मातीला हिरव्या गोंदणाने सजवते. सोन्यासारखी झेंडूची फुले तोडून, त्यांची माळ करून घरादाराला तोरण लावते.

उसाच्या पिकासाठी उसाची छोटी कांडे मातीत दाबते. जणू ती स्वत:चे मनच त्यात दाबते. काड्या-काड्या जमवून आपला संसार सांधते. उन्हातान्हात दिवसभर खपून भविष्यातले हिरवे सुगीचे स्वप्न पाहते. विहिरीचे पाणी शेंदन काढते. अशा प्रकारे अहोरात्र शेतात कष्ट करून शेतकरी स्त्री आपल्या संसारातील साऱ्या माणसांना आनंदी राखण्यासाठी झटत असते. काळ्या आईच्या कुशीत हिरवेगार पिकाचे स्वप्न पाहत मातीतच नांदत असते.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 2 रोज मातीत

प्रश्न आ.
तुमच्या परिसरातील कष्टकरी स्त्रियांचे कुटुंबाच्या उदरनिर्वाहातील योगदान स्पष्ट करा.
उत्तर :
आमच्या इमारतीच्या समोर रस्त्याच्या पलीकडे कामगारांची वस्ती आहे. या वस्तीतील काही स्त्रिया सकाळी इमारतीच्या बांधकामात मजुरीसाठी जातात. पहाटे पहाटे आपापल्या खोपटात चुलीवर जेवण करतात. जाळाचा धूर घरभर पसरलेला असतो. त्यातही त्या आपल्या लहानग्या मुलांना जोजवत भाजी-भाकरी करीत असतात. लगबगीने सर्व आवरून पटकुरात भाकरी गुंडाळून नि छोट्यांना कमरेवर घेऊन झपाझपा मजुरीसाठी निघतात.

कष्टकरी स्त्रिया घाईघाईने कामावर मजुरीच्या ठिकाणी पोहोचतात. ठेकेदाराचा आरडाओरडा सहन करीत लहानग्याला झोळीत ठेवतात अन् मग रेतीची घमेली डोईवर घेऊन त्यांची मजुरी सुरू होते. न थकता ओझे उचलून नि शारीरिक दुखण्याकडे दुर्लक्ष करून इमानेइतबारे दिवसभर उन्हातान्हात पायऱ्यांवरून चढ-उतार करून आपले काम नेटाने करतात.

दुपारी थोडा वेळ एकत्र जमून मीठ-भाकर खाऊन तिथल्याच एखादया नळाचे पाणी पितात आणि पुन्हा झटझटून त्यांचे ओझी उचलणे सुरू होते. दिवस सरून गेल्यावर जड पावलांनी घरी परततात. मिळालेल्या रोजगारातून रात्रीच्या जेवणाचे सामान खरेदी करून घरी येतात. पुन्हा त्यांच्या वाट्याला पेटलेली चूल, रडणारे मूल व ‘आ’वासलेली भुकेली तोंडे हेच येते. काहीही तक्रार न करता निमूटपणे ही कामगार स्त्री आपल्या संसारासाठी हाडाची काडे करून जगत असते.

उपक्रम :

प्रश्न अ.
शेतकरी महिलेची मुलाखत घेण्यासाठी प्रश्नावली तयार करा.

प्रश्न आ.
यू-ट्यूबवरील कवी विठ्ठल वाघ यांची ‘तिफण’ ही कविता ऐका.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 2 रोज मातीत

तोंडी परीक्षा.

प्रश्न अ.
प्रस्तुत कवितेचे तालासुरात सादरीकरण करा.

प्रश्न आ.
प्रस्तुत कवितेचा सारांश तुमच्या शब्दांत सांगा.

Marathi Yuvakbharati 12th Digest Chapter 2 रोज मातीत Additional Important Questions and Answers

कृती 1:

चौकटी पूर्ण करा :

प्रश्न 1.

  1. हिरवं गोंदलेली जमीन → [ ]
  2. फुले कोणती → [ ]
  3. घरादाराला बांधलेले → [ ]
  4. काड्या-काड्यांनी सांधलेला → [ ]
  5. यातून पाणी शेंदते → [ ]

उत्तर :

  1. हिरवं गोंदलेली जमीन → काळी आई
  2. फुले कोणती → झेंडूची फुले
  3. घरादाराला बांधलेले → तोरण
  4. काड्या-काड्यांनी सांधलेला → संसार
  5. यातून पाणी शेंदते → विहिरीतून

व्याकरण

वाक्यप्रकार :

प्रश्न 1.
वाक्याच्या आशयानुसार पुढील वाक्यांचे प्रकार लिहा :
1. काल फार पाऊस पडला. → [ ]
2. तू बाहेर केव्हा जाणार आहेस? → [ ]
उत्तर :
1. विधानार्थी वाक्य
2. प्रश्नार्थी वाक्य

वाक्यरूपांतर :

प्रश्न 1.
कंसांतील सूचनांप्रमाणे वाक्यरूपांतर करा :
1. अपमान केल्यास कुणाला राग येत नाही? (विधानार्थी करा.)
2. ही इमारत फारच उंच आहे. (उद्गारार्थी करा.)
उत्तर :
1. अपमान केल्यास प्रत्येकाला राग येतो.
2. बापरे! केवढी उंच ही इमारत!

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 2 रोज मातीत

समास :

प्रश्न 1.
पुढील सामासिक शब्दांचा विग्रह करा :
1. घरोघर → ……………..
2. अहोरात्र → ……………
उत्तर :
1. घरोघर → प्रत्येक घरी
2. अहोरात्र → (अह) दिवस आणि रात्र.

प्रयोग :

प्रश्न 1.
पुढील वाक्यांचे प्रयोग ओळखा :

  1. समीर चित्र रंगवतो. → [ ]
  2. कमलने बक्षीस मिळवले. → [ ]
  3. सैनिकाने शत्रूला पराभूत केले. → [ ]
  4. स्वाती गाणे म्हणते. → [ ]

उत्तर :

  1. कर्तरी प्रयोग
  2. कर्मणी प्रयोग।
  3. भावे प्रयोग
  4. कर्तरी प्रयोग

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 2 रोज मातीत

अलंकार :

प्रश्न 1.
पुढील उदाहरणातील उपमेय व उपमाने ओळखा :

  1. ह्या आंब्यासारखा गोड आंबा हाच.
    उपमेय → [ ] उपमान → [ ]
  2. नयन नव्हे हे पाकळ्या कमळाच्या.
    उपमेय → [ ] उपमान → [ ]

उत्तर :

  1. उपमेय → [आंबा] उपमान → [आंबा[
  2. उपमेय → [नयन] उपमान → [कमळ-पाकळ्या]

रोज मातीत Summary in Marathi

कवितेचा भावार्थ :

शेतामध्ये कष्ट उपसणाऱ्या शेतकरी स्त्रीचे मनोगत व्यक्त करताना कवयित्री म्हणतात – शेतमळ्यामध्ये रोपे पेरण्यासाठी खोदलेल्या लांबलचक चरांमध्ये मी कांदयाची रोपे लावते आहे. हे कांदे नाहीत, तर मातीमध्ये पेरलेला हा माझा जीव आहे, प्राण आहे.

या माझ्या शेतातील काळ्या मातीला मी हिरव्या रोपांच्या रंगाने गोंदते आहे. गोंदणाच्या हिरव्या नक्षीप्रमाणे शेत पिकाने सजवते. काळ्या मातीत हिरवे स्वप्न उसवते आहे. या शेतजमिनीतच माझा संसार आहे. या मातीतच मी नांदते आहे. सोन्यासारखी पिवळीधमक झेंडूची फुले तोडून मी परडीत गोळा करते. ही फुले नाहीतच; जणू माझे शरीर मी त्या देठापासून फुलांच्या रूपाने तोडते आहे.

खुडलेल्या टपोऱ्या झेंडूच्या फुलाची मी पताका करून, ती फुले माळेत गुंफून मी त्याचे तोरण घराच्या दाराला शुभचिन्ह म्हणून बांधत आहे. घरादाराचा असा उत्सव मी प्राणपणाने साजरा करते. मी या काळ्याभोर मातीत रोजची नांदत आहे, वावरत आहे.

उसाचे पीक येण्यासाठी वाफ्यातील चरात मी उसाची बारीक कांडे बियाणे म्हणून दाबून बसवते. खरे म्हटले तर ही उसांची कांडे नाहीतच, माझे मन मी त्यात दाबून बसवते आहे. मनापासून माझे मी शेतीचे काम आवडीने करते आहे.

काडी-काडी जोडून मी माझा प्रपंच सांधते आहे. म्हणजे कष्ट करून संसाराचा गाडा इमानाने स्वत:च्या हिमतीने ओढते आहे. संसारातील खस्ता खाते आहे. मी रोज या माझ्या प्रिय काळ्याशार मातीत नांदत आहे.

उन्हातान्हाची पर्वा न करता, मरणाची वेदना सहन करून मी रोज राबते आहे. जेव्हा पीक हिरवेगार होऊन काळ्या जमिनीत लहरेल, समृद्धीच्या रूपात मागे उरेन, तेव्हा या कष्टाचे फळ मला मिळेल, असा माझा ठाम विश्वास आहे. पिके हिरवीगार राहावीत व दाण्यांनी लगडावीत म्हणून मी खोल विहिरीत पोहरा टाकून पाणी उपसते व ते शेतात सोडते. अशा प्रकारे माझे हिरवे स्वप्न साकार होण्यासाठी मी दररोज या मातीत काया झिजवत आहे; कष्ट करीत आहे.

शब्दार्थ :

  1. वाफा – शेतमळा.
  2. नांदते – वावरते, आनंदाने स्थाईक होते.
  3. देह – शरीर.
  4. बेणं – बी, बियाणे, बीज.
  5. सांधते – जोडते.
  6. उन्हातान्हात – भर उन्हात.
  7. शेंदते – (आडातील पाणी) पोहऱ्याने उपसून काढते.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 2 रोज मातीत

टिपा :

  1. सरी – रोप लावण्यासाठी खणलेले लांब चर.
  2. हिरवं गोंदण – हिरव्या पिकांनी ठसवलेली (जमीन).
  3. काळी आई – शेतकऱ्याची काळीभोर शेतजमीन.
  4. तोरण – शुभपताकांची माळ.
  5. झेंडू – एक प्रकारचे फूल.

वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ :

  1. देह तोडणे – देह (शरीर) कष्टवणे.
  2. मन दाबणे – (मातीत) मन गाढणे, मनापासून कष्ट करणे.
  3. संसार सांधणे – प्रपंच सावरणे.
  4. पाणी शेंदणे – रहाटाद्वारे विहिरीचे पाणी उपसणे.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 4 रे थांब जरा आषाढघना

by

Balbharti Maharashtra State Board Marathi Yuvakbharati 12th Digest Chapter 4 रे थांब जरा आषाढघना Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board 12th Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 4 रे थांब जरा आषाढघना

12th Marathi Guide Chapter 4 रे थांब जरा आषाढघना Textbook Questions and Answers

कृती

1. अ. कारणे शोधा.

प्रश्न 1.
कवी आषाढघनाला थांबायला सांगतात, कारण …………….
उत्तर :
कवी आषाढघनाला थांबायला सांगतात; कारण आषाढघनाच्या कृपेने निर्माण झालेले निसर्गसौंदर्य त्याच्यासोबत कवींना डोळे भरून पाहायचे आहे.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 4 रे थांब जरा आषाढघना

प्रश्न 2.
कवीने आषाढघनाला घडीभर उघडण्यास सांगितले, कारण ……………..
उत्तर :
कवींनी आषाढघनाला घडीभर उघडण्यास सांगितले; कारण आकाशातून नवीन कोवळी हळदीच्या रंगांची उन्हे धरतीवर यावीत.

आ. खालील वर्णनासाठी कवितेत आलेले शब्द लिहा.

प्रश्न 1.

  1. शेतातील हिरवीगार पिके [ ]
  2. पोवळ्यांसारखी लाल कणीदार माती [ ]
  3. वेळूच्या बेटांचे वर्णन करणारा शब्द [ ]
  4. फुलपाखरांच्या पंखांवरील रत्नासारखे तेज दर्शवणारा शब्द [ ]

उत्तर :

  1. शेतातील हिरवीगार पिके – कोमल पाचूंची शेते
  2. पोवळ्यांसारखी लाल कणीदार माती – प्रवाळ माती
  3. वेळूंच्या बेटांचे वर्णन करणारा शब्द – इंद्रनीळ
  4. फुलपाखरांच्या पंखांवरील रत्नासारखे तेज दर्शवणारा शब्द – रत्नकळा

इ. एका शब्दात उत्तर लिहा.

प्रश्न 1.

  1. रोमांचित होणारी
  2. नव्याने फुलणारी
  3. लाजणाऱ्या

उत्तर :

  1. रोमांचित होणारी – थरारक
  2. नव्याने फुलणारी – नवे फुलले
  3. लाजणाऱ्या – लाजिरवाणे

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 4 रे थांब जरा आषाढघना

ई. कृती करा.

प्रश्न 1.
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 4 रे थांब जरा आषाढघना 1
उत्तर :
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 4 रे थांब जरा आषाढघना 2

2. जोड्या लावा.

प्रश्न 1.

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. काळोखाची पीत आंसवेंअ. पाऊस उघडला तर पाण्यातील चंद्रबिंब पाहत
2. पालवींत उमलतां काजवेआ. ओलसर वातावरणातील मिट्ट काळोखाचे दुःख अनुभवत
3. करूं दे मज हितगूज त्यांसवेंइ. वृक्षपालवीत उघडमीट करत चमकणाऱ्या काजव्यासोबत
4. निरखीत जळांतिल विधुवदनाई. मला गुजगोष्टी करू दे

उत्तर :

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. काळोखाची पीत आंसवेंआ. ओलसर वातावरणातील मिट्ट काळोखाचे दुःख अनुभवत
2. पालवींत उमलतां काजवेइ. वृक्षपालवीत उघडमीट करत चमकणाऱ्या काजव्यासोबत
3. करूं दे मज हितगूज त्यांसवेंई. मला गुजगोष्टी करू दे
4. निरखीत जळांतिल विधुवदनाअ. पाऊस उघडला तर पाण्यातील चंद्रबिंब पाहात

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 4 रे थांब जरा आषाढघना

3. खालील ओळींचा अर्थ लिहा.

प्रश्न 1.
कणस भरूं दे जिवस दुधानें
देठ फुलांचा अरळ मधानें
कंठ खगांचा मधु गानानें
आणीत शहारा तृणपर्णा
उत्तर :
पाऊस थांबल्यावर जराशी उघडीप होऊन कोवळे ऊन जेव्हा धरतीवर येईल, तेव्हा पौष्टिक दुधाने भरलेले कणीस दिसते. फुलांचा देठ अलवार मधाने भरलेला असतो. पक्ष्यांच्या गळ्यातली गोड किलबिल – स्वर ऐकून गवताच्या पात्यांच्या अंगावर शहारा फुललेला दिसतो.

4. काव्यसौंदर्य.

प्रश्न 1.
आश्लेषांच्या तुषारस्नानी
भिउन पिसोळी थव्याथव्यांनी
रत्नकळा उधळित माध्यान्हीं
न्हाणोत इंद्रवर्णांत वना, या ओळींतील काव्यसौंदर्य स्पष्ट करा.
उत्तर :
कवी बा. भ. बोरकर यांनी ‘रे थांब जरा आषाढघना’ या कवितेमध्ये आषाढ महिन्यात धरतीवर पडणाऱ्या पावसामुळे निसर्गसृष्टीत झालेले सौंदर्यमय बदल नादमय व ओघवत्या शब्दकळेत चित्रित केले आहेत. वरील ओळींमध्ये भिरभिरणाऱ्या फुलपाखरांच्या थव्याचे वर्णन केले आहे.

आषाढातील पाऊस थोडासा थांबल्यावर खाली येणाऱ्या कोवळ्या उन्हाने सृष्टी लख्ख झाली. आश्लेषा या पावसाळी नक्षत्रातील पाऊस पडताना त्यांच्या टपटपणाऱ्या थेंबांची आंघोळ फुलपाखरांना होत आहे. त्या थेंबाना भिऊन फुलपाखरे थव्याथव्यांनी भिरभिरत फुलांवरून रुंजी घालत आहेत. माध्यान्ही म्हणजेच भर दुपारी आपल्या रंगीबेरंगी पंखाची रत्ने प्रभाव उधळीत त्याच्या निळ्या रंगात साऱ्या रानाला जणू भिजवीत उडत आहेत.

फुलपाखरांचे अतिशय प्रत्ययकारी चित्र डोळ्यांसमोर उभे राहील, असे ओघवते वर्णन उपरोक्त ओळींत कवींनी शब्दलाघवाने केले आहे. पिसोळी’ या ग्रामीण शब्दांने फुलपाखरांचा इवला भिरभिरणारा देह डोळे दिपवणारा ठरला आहे.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 4 रे थांब जरा आषाढघना

5. रसग्रहण.

खालील ओळींचे रसग्रहण करा.

प्रश्न 1.
रे थांब जरा आषाढघना
बघु दे दिठि भरुन तुझी करुणा
कोमल पाचूंची ही शेतें
प्रवाळमातीमधली औतें
इंद्रनीळ वेळूची बेटे
या तुझ्याच पदविन्यासखुणा
रोमांचित ही गंध-केतकी
फुटे फुली ही सोनचंपकी
लाजुन या जाईच्या लेकी
तुज चोरुन बघती पुन्हापुन्हा
उत्तर :
आशयसौंदर्य : कवी बा. भ. बोरकर यांच्या ‘रे थांब जरा आषाढघना’ या निसर्ग कवितेतील या उपरोक्त ओळी आहेत. आषाढ महिन्यात धुवाधार पाऊस पडतो आणि सृष्टीसौंदर्य फुलून येते. या नयनरम्य दृश्याचे वर्णन करताना कवी आषाढमेघाला थोडेसे थांबून हा सौंदर्यसोहळा पाहण्याची विनवणी करीत आहेत.

काव्यसौंदर्य : आकाशात आषाढमेघ दाटून आले आहेत. त्या आषाढमेघाला उद्देशून कवी म्हणतात – हे आषाढमेघा, जरासा थांब आणि तुझ्या कृपेने नटलेले निसर्गसौंदर्य मला तुझ्यासोबत डोळे भरून पाहू दे. कोमल नाजूक पाचूंच्या रंगाची ही हिरवीगार शेते, पोवळ्याच्या लाल रंगाच्या मातीत चालणारे नांगर, ही इंद्रनील रत्नांच्या प्रभेसारखी बांबूची बेटे या सर्व तुझ्याच पाऊलखुणा आहेत. तुझ्या आगमनाने रोमांचित झालेली सुवासिक केतकी, नुकतीच उमललेली सोनचाफ्याची कळी आणि जाईच्या लाजऱ्या मुली, तुला पुन्हा पुन्हा चोरून बघत आहेत. अशी ही तू निर्माण केलेली किमया पाहा.

भाषा वैशिष्ट्ये : उपरोक्त पंक्तीमध्ये कवींनी संस्कृतप्रचुर नादमय शब्दरचना केली आहे. आषाढाच्या आगमनाने भवतालची नटलेली सृष्टी नादमय शब्दकळेत रंगवलेली आहे. विशेष म्हणजे ‘आषाढघन, केतकी, सोनचाफ्याची कळी, जाईची फुले’ यावर मानवी भावनांचे आरोपण करून कवींनी

अंत : करणाला भिडणारे सौंदर्य प्रत्ययकारी रितीने मांडले आहे. निसर्ग आणि मानव यांतील सजीव अतूट नाते लालित्यपूर्ण शब्दांत चित्रित केले आहे. ‘लाजणाऱ्या जाई नि रोमांचित होणारी केतकी’ यातला हृदय भावनावेग रसिकांच्या मनाला भिडतो. नादानुकूल गेय शब्दकळेमुळे या ओळी ओठांवर रेंगाळतात.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 4 रे थांब जरा आषाढघना

6. अभिव्यक्ती.

प्रश्न अ.
आषाढातील पावसाचा तुम्ही घेतलेला एखादा अनुभव शब्दबद्ध करा.
उत्तर :
आषाढाच्या पहिल्या दिवशी कवी कुलगुरू ‘कालिदास जयंतीला’ मी माझ्या गावी होतो. त्या दिवशी सकाळी सकाळी मी एकटाच गावाबाहेरच्या टेकडीवर फिरायला गेलो होतो. ‘शिवानी टेकडी’ ही खूप निसर्गरम्य आहे. माथ्यावर दाट झाडी आहे. मी झाडाखाली बसून आकाश न्याहाळत होतो. अचानक चोहोबाजूंनी काळ्या ढगांची फौज आकाशात गोळा झाली.

आभाळाची निळाई दाट जांभळ्या रंगात झाकोळून गेली, झोंबणारे गार वारे चोहोकडून अंगावर आले नि टपटप टपटप टपोर थेंब बरसू लागले. मी छत्री नेली नव्हती, त्यामुळे यथेच्छ सचैल भिजायचे मी ठरवले. आषाढ मेघांचे तुषार झेलत मी मस्तपैकी निथळत होतो. झाडांच्या फांदया घुसळत जणू झाडे झिम्मा खेळत होती. घरट्यांतले पक्षी पंखावर थेंबाचे मोती घेऊन चिडीचूप होते.

पावसाची सतार डोंगरावर गुंजत होती नि आषाढमेघ मल्हार राग गात होते. मी डोळ्यांत ते अनोखे दृश्य साठवत आत्मिक आनंद घेत होता. सडींचा तंबोरा लागला होता. मला वाटले मीपण त्या वृक्षराजीतले एक झाड आहे आणि मला आषाढमेघाचे फळ फुटले आहे. सारा आसमंत ओल्या समाधीत बुडून गेला आहे.

प्रश्न आ.
‘आषाढघनाचे आगमन झाले नाही तर…’ या विषयावर निबंध लिहा.
उत्तर :
आषाढघनाचे आगमन झाले नाही तर?
मध्यंतरी कोरोनाने अक्षरश: हैदोस घातला होता. जगातली सर्व कुटुंबे आपापल्या घरात कोंडून पडली होती. माणसाच्या गेल्या दहा हजार वर्षांच्या इतिहासात पहिल्यांदाच घडले हे. निसर्गाने माणसाला शिक्षाच द्यायला सुरुवात केली नसेल ना? गेली दहा हजार वर्षे माणूस स्वार्थासाठी निसर्गाचा ओरबाडतो आहे. पर्यावरण उद्ध्वस्त करीत आहे. त्याचा बदला तर नाही ना हा? आणखी काय काय घडणार आहे कोण जाणे! सध्याचाच ताप पाहा आधी. तापमानाचा पारा 40° ला स्पर्श करीत आहे. आता पाऊस येईल तेव्हाच गारवा. त्यातच पाऊस या वर्षी उशिरा आला तर? अरे देवा! पण तो आलाच नाही तर?आषाढघनाचे दर्शनच घडले नाही तर?

परवाच बा. भ. बोरकर यांची कविता वाचत होतो. वाचता वाचता हरखून गेलो होतो. या पावसाळ्यात जायचेच, असा आमच्या घरात बेत आखला जात होता. गावी जायला मिळाले, तर आषाढघनाने नटलेले निसर्गसौंदर्य डोळे भरून पाहता येईल. कोमल, नाजूक पाचूच्या रांगांची हिरवीगार शेते, पोवळ्याच्या रंगाची लाल माती, रत्नांच्या प्रभेसारखी बांबूची बेटे, सोनचाफा, केतकी, जाईजुई यांचे आषाढी स्पर्शाने प्रफुल्लित झालेले सौंदर्य अनुभवायला मिळेल, हे खरे आहे. पण पाऊसच नसेल तर?

आषाढ महिना हा धुवाधार पावसाचा महिना. गडगडाटासह धो धो कोसळणाऱ्या पावसाचा महिना. कधी कधी हे आषाढघन रौद्ररूप धारण करतात. गावेच्या गावे जलमय होतात. डोंगरकडे कोसळतात. घरे बुडतात. गटारे ओसंडून वाहतात. सांडपाण्याची, मलमूत्राची सर्व घाण रस्तोरस्ती पसरते. घराघरात घुसते. मुकी जनावरे बिचारी वाहून जातात. हे सर्व परिणाम किरकोळ वाटावेत, अशी भीषण संकटे समोर उभी ठाकतात. दैनंदिन जीवन कोलमडून पडते. रोगराईचे तांडव सुरू होते. पाऊस नसेल, तर हे सर्व टळेल, यात शंकाच नाही.

मात्र, पाण्याशिवाय जीवन नाही. आणि माणूस हा तर करामती प्राणी आहे. तो पाणी मिळवण्याचे मार्ग शोधू लागेल. समुद्राचे पाणी वापरण्याजोगे करण्याचे कारखाने सुरू होतील. त्यामुळे प्यायला पाणी मिळेल. काही प्रमाणात शेती होईल. पण हे जेवढ्यास तेवढेच असेल. सर्वत्र पाऊस पडत आहे. रान हिरवेगार झाले आहे. फळाफुलांनी झाडे लगडली आहेत, अशी दृश्ये कधीच आणि कुठेही दिसणार नाही. बा. भ. बोरकरांच्या कवितेतील रमणीय दृश्य हे कल्पनारम्य चित्रपटातील फॅन्टसीसारखे असेल फक्त.

समुद्रातून पाणी मिळवण्याचा उपाय तसा खूप महागडा असेल. त्यातून सर्व मानवजातीच्या सर्व गरजा भागवता येणे अशक्य होईल. उपासमार मोठ्या प्रमाणात होईल. दंगली घडतील. लुटालुटीचे प्रकार सुरू होतील. थोडकीच माणसे शिल्लक राहिली, तर ती जगूच शकणार नाहीत. इतर प्राणी त्यांना जगू देणार नाहीत. माणूस फक्त स्वत:साठी पाणी मिळवील. पण उरलेल्या प्राणिसृष्टीचे काय? ही प्राणिसृष्टी माणसांवर चाल करून येईल. वरवर वाटते तितके जीवन सोपे नसेल. माणसांचे, प्राण्यांचे मृतदेह सर्वत्र दिसू लागतील. त्यांतून कल्पनातीत रोगांची निर्मिती होईल. एकूण काय? ती सर्वनाशाकडची वाटचाल असेल.

पाऊस नसेल, तर वीजही नसेल. एका रात्रीत सर्व कारखाने थंडगार पडतील. पाणी नसल्यामुळे शेती नसेल. फळबागाईत नसेल. नेहमीच्या अन्नधान्यासाठी माणूस समुद्रातून पाणी काढील, इथपर्यंत ठीक आहे. पण अन्य अनेक पिके घेणे महाप्रचंड कठीण होईल. या परिस्थितीतून अल्प माणसांकडे काही अधिकीच्या गोष्टी असतील. बाकी प्रचंड समुदाय दारिद्र्यात खितपत राहील. त्यातून प्रचंड अराजकता माजेल. याची भाषण चित्रे रंगवण्याची गरजच नाही. अल्पकाळातच जीवसृष्टी नष्ट होईल. उरेल फक्त रखरखीत, रणरणते वाळवंट. सूर्यमालिकेतील कोणत्याच ग्रहावर जीवसृष्टी अशीच नष्ट झाली नसेल ना?

नको, नको ते प्रश्न आणि त्या दृश्यांची ती वर्णने! एकच चिरकालिक सत्य आहे. ते म्हणजे पाऊस हवा, आषाढघन बरसायला हवाच!

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 4 रे थांब जरा आषाढघना

उपक्रम :

अ. पाच निसर्गकवितांचे संकलन करा आणि त्याचे वर्गात प्रकट वाचन करा.
आ. पावसाशी संबंधित पाठ्यपुस्तकाबाहेरील पाच कवितांचे सादरीकरण करा.

तोंडी परीक्षा.

रे थांब जरा आषाढघना’ या कवितेचे प्रकट वाचन लयीत करा.

Marathi Yuvakbharati 12th Digest Chapter 4 रे थांब जरा आषाढघना Additional Important Questions and Answers

व्याकरण

वाक्यप्रकार :

प्रश्न 1.
क्रियापदाच्या रूपानुसार पुढील वाक्यांचे प्रकार लिहा :

  1. मुले शाळेत गेली. → [ ]
  2. ती खिडकी लावून घे. → [ ]
  3. विदयार्थ्यांनी वर्गात शांतता राखावी. → [ ]
  4. मला जर सुट्टी मिळाली, तर मी गावी जाईन. → [ ]

उत्तर :

  1. स्वार्थी वाक्य
  2. आज्ञार्थी वाक्य
  3. विध्यर्थी वाक्य
  4. संकेतार्थी वाक्य

वाक्यरूपांतर :

प्रश्न 1.
कंसातील सूचनेप्रमाणे वाक्यरूपांतर करा :
1. किती गडगडाट झाला ढगांचा काल रात्री! (विधानार्थी करा.)
2. तू नियमित अभ्यास करावास. (आज्ञार्थी करा.)
उत्तर :
1. काल रात्री ढगांचा खूप गडगडाट झाला.
2. तू नियमित अभ्यास कर.

समास :

प्रश्न 1.
‘विग्रहावरून सामासिक शब्द लिहा :

  1. ज्ञानरूपी अमृत/ज्ञान हेच अमृत. → [ ]
  2. जिंकली आहेत इंद्रिये ज्याने असा तो. → [ ]
  3. तीन कोनांचा समूह. → [ ]
  4. क्रमाप्रमाणे. → [ ]

उत्तर :

  1. ज्ञानामृत
  2. जितेंद्रिय
  3. त्रिकोण
  4. यथाक्रम

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 4 रे थांब जरा आषाढघना

प्रयोग :

पुढील वाक्यांतील प्रयोग ओळखा :

प्रश्न 1.

  1. शेतकऱ्याने कणसाला मातीतून उपटले. → [ ]
  2. कवी पावसाचे वर्णन करतो. → [ ]
  3. केशवने गाणे गायिले. → [ ]

उत्तर :

  1. भावे प्रयोग
  2. कर्तरी प्रयोग
  3. कर्मणी प्रयोग

अलंकार :

पुढील ओळींमधील अलंकार ओळखा :

प्रश्न 1.
1. आहे ताजमहल एक जगती तो तोच त्याच्यापरी → [ ]
2. हे नव्हे चांदणे ही तर मीरा गाते. → [ ]
उत्तर :
1. अनन्वय अलंकार
2. अपन्हुती अलंकार

रे थांब जरा आषाढघना Summary in Marathi

कवितेचा भावार्थ :

आषाढ महिन्यातील पावसामुळे चोहीकडे बहरलेल्या निसर्गसौंदर्याचा आस्वाद खुद्द आषाढमेघाने घ्यावा, अशी विनवणी करताना कवी म्हणतात – हे आषाढ मेघा, जरासा थांब. तुझ्या करुणेमुळे निर्माण केलेले सृष्टिसौंदर्य तुझ्यासह मला डोळे भरून पाहू दे. कोवळ्या नाजूक पाचूसारखी दिसणारी ही हिरवीगार शेते, पोवळ्यासारख्या लाल मातीमध्ये चालणारी नांगरणी, इंद्रनील रत्नासारखी ही बांबूची बने, हे सर्व सौंदर्य म्हणजे धरतीवर उमटलेल्या तुझ्याच पाऊलखुणा आहेत. तुझ्या आगमनाने ही सुवासिक केतकी रोमांचित झाली आहे. नव्याने फुललेली सोनचाफ्याची कळी झुलते आहे. तुला पुन्हा पुन्हा चोरून बघताना या जाईच्या मुली लाजून चूर झाल्या आहेत.

थोडीशी (न बरसता) उघडीप करून हे सूर्याचे घर उघडून खुले कर, हे आकाश स्वच्छ दिसू दे. तुझ्या जादूने नवीन कोवळे हळदीच्या रंगाचे ऊन धरतीवर येऊ दे. ताटावर झुलणारे कणसाचे दाणे तुझ्या पौष्टिक दुधाने भरू देत आणि फुलांच्या देठात अलवार कोवळा मध साठू दे. आनंदाच्या गोड गाण्याचे बोल पक्ष्यांच्या गळ्यात येऊ देत. पक्ष्यांच्या किलबिल स्वरांनी गवत पात्यांवर आनंदाचा शहारा फुलू दे.

आश्लेषा नक्षत्रातील पावसाच्या अमाप थेबांची अंघोळ करणारी फुलपाखरे थव्याथव्यांनी भिरभिरत राहू देत. भर दुपारी रत्नांची किरणे उधळीत ही एकत्र भिरभिरणारी फुलपाखरे या वनराईला निळ्या रंगात बुडवू दे.

काळोखाचे अश्रू पिऊन, ओलसर वातावरणातील मिट्ट काळोखाचे दुःख अनुभवत झाडांच्या कोवळ्या पानांतून उमललेल्या काजव्यांशी मला गुजगोष्टी करू दे. पाण्यात तरंगणाऱ्या चंद्रबिंबाचे सौंदर्य न्याहाळीत मला काजव्यांशी हितगूज करू दे.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 4 रे थांब जरा आषाढघना

शब्दार्थ :

  1. घन – ढग, मेघ.
  2. दिठी – दृष्टी, नजर.
  3. करुणा – दया.
  4. प्रवाळ – पोवळे; (एक लाल रत्न).
  5. औत – नांगर.
  6. वेळूची बेटे – बांबूचे वन, पदविन्यास
  7. खुणा – पाऊलखुणा.
  8. रोमांचित – शहारलेली, सुखद शहारा आलेली.
  9. गंध – सुवास.
  10. सोनचंपक – सोनचाफा.
  11. लेकी – मुली.
  12. तुज – तुला.
  13. गगन – आकाश.
  14. घडिभर – थोडा वेळ.
  15. आसर – उघडीप, पाऊस थोडा वेळ थांबणे.
  16. वासरमणी – सूर्य.
  17. तव – तुझ्या.
  18. किमया – जादू.
  19. हळव्या – हळदीच्या पिवळ्या रंगांचे.
  20. कणस – कणीस.
  21. जिवस – पौष्टिक.
  22. अरळ – अलवार, कोमल.
  23. कंठ – गळा.
  24. खग – पक्षी.
  25. मधुगान – गोड, सुरेल गीत.
  26. तृणपर्ण – गवताचे पाते.
  27. तुषार – शिंतोडे.
  28. स्नान – अंघोळ.
  29. पिसोळी – फुलपाखरू.
  30. रत्नकळा – रत्नाचे तेज.
  31. माध्यान्ह – भर दुपार.
  32. न्हाणोत – भिजवत.
  33. इंद्रवर्ण – निळा रंग.
  34. वन – बन, रान.
  35. पीत – पिऊन.
  36. आसवे – अश्रू.
  37. हितगुज – मनातील गोष्ट, मनोगत.
  38. त्यांसवे – त्यांच्याबरोबर.
  39. निरखीत – न्याहाळत, पाहत.
  40. जळ – पाणी.
  41. विधुवदन – चंद्रबिंब.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 4 रे थांब जरा आषाढघना

टिपा :

  1. आषाढ-चौथा मराठी महिना.
  2. पाचू-हिरवे रत्न.
  3. प्रवाळ-(लाल रंगाचे) पोवळे (रत्न).
  4. इंद्रनीळ – निळ्या रंगाचे रत्न.
  5. केतकी-केवड्याचे झाड (फुले).
  6. चंपक, जाई-फुलांची नावे.
  7. आश्लेषा-एक पावसाळी नक्षत्र.
  8. पालवी-कोवळी पाने.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य… आनंदाचा उत्सव

by

Balbharti Maharashtra State Board Marathi Yuvakbharati 12th Digest Chapter 3 आयुष्य… आनंदाचा उत्सव Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board 12th Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य… आनंदाचा उत्सव

12th Marathi Guide Chapter 3 आयुष्य… आनंदाचा उत्सव Textbook Questions and Answers

कृती

1. अ. कृती करा.

प्रश्न अ.
कृती करा.
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य आनंदाचा उत्सव 1
उत्तर :
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य आनंदाचा उत्सव 2
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य आनंदाचा उत्सव 3
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य आनंदाचा उत्सव 4

आ. खालील विधाने योग्य की अयोग्य ते लिहा.

प्रश्न 1.

  1. यश, वैभव ही आनंद अनुभवण्याची निमित्तं आहेत.
  2. पैशाने आनंद विकत घेता येऊ शकतो.
  3. शिकण्यातला आनंद तात्पुरता असतो.
  4. यशामुळे आत्मविश्वास वाढतो.
  5. ज्यात तुम्हांला खरा आनंद वाटतो, तेच काम करा.

उत्तर :

  1. योग्य
  2. अयोग्य
  3. अयोग्य
  4. योग्य
  5. योग्य

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य... आनंदाचा उत्सव

इ. हे केव्हा घडेल ते लिहा.

प्रश्न 1.

  1. माणसाला आनंद दुसऱ्याला वाटावासा वाटतो, जेव्हा …….
  2. माणूस दु:खातून बाहेर पडत नाही, जेव्हा …….
  3. आनंद हा तुमचा स्वभाव होईल, जेव्हा ……..
  4. एका वेगळ्या विश्वात वावरता येतं, जेव्हा ……

उत्तर :

  1. माणसाला आनंद दुसऱ्याला वाटावासा वाटतो, जेव्हा त्याच्या मनात आनंद मावेनासा होतो.
  2. माणूस दु:खातून बाहेर पडत नाही, जेव्हा तो दुःखाला स्वत:च्या मनाबाहेर जाऊ देत नाही.
  3. आनंद हा तुमचा स्वभाव होईल, जेव्हा आनंदातच राहायची सवय तुम्हांला पडते.
  4. एका वेगळ्या विश्वात वावरता येते, जेव्हा आपण एखाद्या कलेशी दोस्ती करतो.

2. अ. खालील शब्दसमूहांचा तुम्हांला समजलेला अर्थ लिहा.

प्रश्न 1.
मनाची कवाडं-
उत्तर :
मनाची कवाडं : मनाची कवाडं म्हणजे मनाची दारे. घराचे दार उघडल्यावर आपण बाहेरच्या जगात प्रवेश करतो. घरातले विश्व चार भिंतीच्या आतले असते. ते संकुचित असते. बाहेरचे जग अफाट असते. दार आपल्याला अफाट जगात नेते. मनाची दारे उघडली, तर म्हणजे मन मोकळे ठेवले, तर आपण व्यापक जगात प्रवेश करतो.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य... आनंदाचा उत्सव

प्रश्न 2.
आनंदाचा पाऊस-
उत्तर :
आनंदाचा पाऊस : मनात दुःख, चिंता असेल, तर आनंद मनात शिरत नाही. आनंदाचे खुल्या मनाने स्वागत करावे लागते. मन मोकळे ठेवले तर आनंद भरभरून मनात शिरतो. यालाच आनंदाचा पाऊस म्हटले आहे.

आ. खालील चौकटी पूर्ण करा.

प्रश्न 1.

  1. आनंदाला आकर्षित करणारा – [ ]
  2. शरीर आणि मन यांना जोडणारा सेतू – [ ]
  3. बाहेर दाराशी घुटमळणारा – [ ]
  4. आनंदाला प्रसवणारा – [ ]
  5. आनंद अनुभवण्याची निमित्तं – [ ] [ ]

उत्तर :

  1. आनंदाला आकर्षित करणारा – आनंद
  2. शरीर आणि मन यांना जोडणारा सेतू – श्वास
  3. बाहेर दाराशी घुटमळणारा – आनंद
  4. आनंदाला प्रसवणारा – आनंद
  5. आनंद अनुभवण्याची निमित्तं – यश वैभव

3. व्याकरण.

अ. खालील वाक्यांचा प्रकार ओळखून लिहा.

प्रश्न 1.

  1. एवढं मिळवूनही मी आनंदात का नाहीये? …………………….
  2. ‘गोडधोड’ हे सुद्धा पूर्णब्रह्मच असतं की! …………………….
  3. आनंदासाठी मन मोकळं असावं लागतं. …………………….

उत्तर :

  1. प्रश्नार्थी वाक्य
  2. उद्गारार्थी वाक्य
  3. विधानार्थी वाक्य.

आ. योग्य पर्याय निवडा व लिहा.

प्रश्न 1.
माणसं स्वत:चा छंद कसा विसरू शकतात? या वाक्याचे विधानार्थी वाक्य
(अ) माणसं स्वत:चा छंद नेहमी विसरतात.
(आ) माणसं स्वत:चा छंद लक्षात ठेवतात.
(इ) माणसं स्वत:चा छंद विसरू शकत नाहीत.
(ई) माणसं स्वत:चा छंद किती लक्षात ठेवतात.
उत्तर :
(इ) माणसं स्वत:चा छंद विसरू शकत नाहीत.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य... आनंदाचा उत्सव

प्रश्न 2.
हा आनंद सर्वत्र असतो. या वाक्याचे प्रश्नार्थी वाक्य
(अ) हा आनंद कुठे नसतो?
(आ) हा आनंद कुठे असतो?
(इ) हा आनंद सर्वत्र नसतो का?
(ई) हा आनंद सर्वत्र असतो का?
उत्तर :
(अ) हा आनंद कुठे नसतो?

प्रश्न 3.
किती आतून हसतात ती! या वाक्याचे विधानार्थी वाक्य
(अ) ती आतून हसतात.
(आ) ती फार हसतात आतून.
(इ) ती आतून हसत राहतात.
(ई) ती खूप आतून हसतात.
उत्तर :
(ई) ती खूप आतून हसतात.

इ. खालील तक्ता पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य आनंदाचा उत्सव 5
उत्तर :

सामासिक शब्दविग्रहसमासाचे नाव
झुणका भाकरझुणका, भाकर वगैरेसमाहार द्वंद्व
सूर्यास्तसूर्याचा अस्तविभक्ती तत्पुरुष
अक्षरानंदअक्षर असा आनंदकर्मधारय
प्रतिक्षणप्रत्येक क्षणालाअव्ययीभाव

ई. खालील वाक्यांतील प्रयोग ओळखा व लिहा.

प्रश्न 1.

  1. स्वत:च्या आवडीचे काम निवडा ………..
  2. लोकांना पेढे वाटणं वेगळं ………..
  3. कष्टाची भाकर गोड लागते ………..

उत्तर :

  1. स्वत:च्या आवडीचे काम निवडा. कर्तरी प्रयोग
  2. लोकांना पेढे वाटणं वेगळं. भावे प्रयोग
  3. कष्टाची भाकर गोड लागते. कर्तरी प्रयोग

उ. ‘आनंद’ या शब्दासाठी पाठात आलेली विशेषणे शोधा व लिहा.

प्रश्न 1.
‘आनंद’ या शब्दासाठी पाठात आलेली विशेषणे शोधा व लिहा.
…………. ………… ………….. ………… …………
उत्तर :

  1. खरा (आनंद)
  2. आत्मिक (आनंद)
  3. अनोखा (आनंद)
  4. वेगळा (आनंद)
  5. टिकाऊ (आनंद).

4. स्वमत.

प्रश्न अ
‘जे काम करायचचं आहे, त्यात आनंद घ्यायला शिकणं हेही शक्य असतं’, या विधानाबाबत तुमचे मत सविस्तर लिहा.
उत्तर :
शिक्षण घेताना आपण आपल्या आवडीचा विषय घेऊ शकतो, हे खरे आहे. काही वेळा आईवडिलांच्या आग्रहाला आपण बळी पडतो किंवा आपले सर्व मित्र जिकडे जातात, ती शाखा आपण निवडतो. कालांतराने आपली आपल्याला चूक उमगते. पण उशीर झालेला असतो. त्यानंतर काहीही करता येत नाही. निराश मनाने आपण शिक्षण घेतो अणि आयुष्यभर तशाच मन:स्थितीत जीवन जगत राहतो. त्यात सुख अजिबात नसते.

शिक्षणानंतर नोकरी-व्यवसाय निवडताना तसाच प्रश्न उद्भवतो. इथे मात्र आपल्याला निवड करण्याची बरीच संधी असते. या वेळी आपण आवडीचे क्षेत्र निवडायला हवे. क्षेत्र आवडीचे असल्यास आपण आनंदाने काम करू शकतो. मग काम कष्टाचे राहत नाही. आपल्या कामातून, कामाच्या कष्टातून आनंद मिळू शकतो.

मात्र इथेही एक अडचण असतेच. पण आवडीच्या विषयातील ज्ञान मिळवलेले असले, तरी नोकरी-व्यवसाय आवडीचाच मिळेल याची खात्री नसते. शिक्षण घेतलेले लाखो विद्यार्थी असतात. पण नोकऱ्या मात्र संख्येने खूप कमी असतात. त्यामुळे आपल्या आवडीची नोकरी आपल्याला मिळेल याची खात्री नसते. उपजीविका तर पार पाडायची असते. त्यामुळे मिळेल ती नोकरी स्वीकारावी लागते. अशा वेळी काय करायचे?

अशा वेळी वाट्याला आलेली नोकरी किंवा व्यवसाय आनंदाने केला पाहिजे. पण आनंदाने करायचा म्हणजे काय करायचे? कसे करायचे? तोपर्यंत आपण जे शिक्षण घेतलेले आहे, त्यातील सर्व ज्ञान, सर्व कौशल्ये पणाला लावली पाहिजेत. मग आपले काम आपल्याला अधिक जवळचे वाटू लागेल. तसेच, एवढे प्रयत्न अपुरे पडले तर आपले काम उत्तमातल्या उत्तम पद्धतीने करण्यासाठी गरज पडली, तर नवीन कौशल्ये शिकून घेतली पाहिजेत. काहीही करून आपले काम सर्वोत्कृष्ट झाले पाहिजे, असा आग्रह हवा. मग आपोआपच आपले काम सुंदर होईल. आपल्याला आनंद मिळेल आणि आपल्या कामाला प्रतिष्ठाही मिळेल.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य... आनंदाचा उत्सव

प्रश्न आ.
‘सौंदर्य जसं पाहणाऱ्याच्या दृष्टीत असतं, तसा आनंद घेणाऱ्याच्या वृत्तीत असतो’, या विधानाबाबत तुमचे मत स्पष्ट करा.
उत्तर :
एखादी व्यक्ती काहीजणांना सुंदर दिसते. तर अन्य काहीजण ती सुंदर नाहीच, यावर पैज लावायला तयार होतात. हा व्यक्ति – व्यक्तींच्या दृष्टींतला फरक आहे. कोणत्या कारणांनी कोणती व्यक्ती कोणाला आवडेल हे काहीही सांगता येत नाही. त्याप्रमाणे कोणाला कशात आनंद मिळेल, हेही सांगता येत नाही. आनंदाच्या तऱ्हा वेगवेगळ्या असतात. प्रत्येकाचा आनंद वेगळा असतो. पोस्टाची तिकिटे किंवा नाणी गोळा करण्याचा नेहमीचा छंद असलेली माणसे आपल्याला ठाऊक असतात. पण एकाला लोकांकडची जुनी पत्रे गोळा करण्याचा छंद होता.

एकजण आठवड्यातून एकदा आसपासचा एकेक गाव पायी चालून यायचा. एकच सिनेमा एकाच महिन्यात सात-आठ वेळा पाहणारेही सापडतात. सिनेमातले सर्व संवाद त्यांना तोंडपाठ असतात. ते संवाद ते सिनेमाप्रेमी पुन्हा पुन्हा ऐकवतात. यातून त्याला कोणता आनंद मिळत असेल? यावरून एकच दिसते की, प्रत्येकाची आनंदाची ठिकाणे भिन्न असतात. आनंद शोधण्याची वृत्ती भिन्न असते.

व्यक्तिव्यक्तींमधला हा वेगळेपणा आपण लक्षात घेतला, तर समाजातील अनेक भांडणे संपतील; समाजासमोरच्या समस्यासुद्धा सुटतील. प्रत्येक व्यक्तीची प्रकृती भिन्न असते. आवडीनिवडी भिन्न असतात. हे वास्तव आपण ओळखले पाहिजे.

व्यक्तींची ही विविधता ओळखली पाहिजे. या विविधतेची बूज राखली पाहिजे. मग समाजात विविध प्रकारच्या रंगीबेरंगी वस्तू निर्माण होतील. रंगीबेरंगी घटना घडत राहतील. समाजजीवन अनेक रंगांनी बहरून जाईल.

प्रश्न इ.
‘आनंदाचं खुल्या दिलानं स्वागत करावं लागतं’, या विधानाचा तुम्हाला कळलेला अर्थ स्पष्ट करा.
उत्तर :
एखादया दिवशी आपल्याला नको असलेला माणूस भेटतो. “कशाला भेटली ही ब्याद सकाळी सकाळी!” असे आपण मनातल्या मनात म्हणतो. तरीही आपण तोंड भरून हसत स्वागत करतो. आपल्या बोलण्यात, हसण्यात खोटेपणा भरलेला असतो. हे असे बऱ्याच वेळा होते. आपण खोटेपणाने जगतो. भेटलेल्या व्यक्तीमुळे आपल्याला आनंद होतच नाही.

आनंदाचा, सुखाचा अनुभव आपल्याला मिळतच नाही; कारण आपले मन आधीच राग, द्वेष, मत्सराच्या भावनांनी भरलेले. अशा भावनांच्या वातावरणात आनंद निर्माण होऊच शकत नाही. मन ढगाळलेले असले की तेथे स्वच्छ सूर्यप्रकाश येऊच शकत नाही.

आनंदाचा, सुखाचा अनुभव मिळण्यासाठी आपले मन निर्मळ असले पाहिजे. कुत्सितपणा, द्वेष, मत्सर, हेवा असल्या कुभावनांपासून मन मुक्त हवे. जेथे कुभावनांची वस्ती असते, तेथे निर्मळपणा अशक्य असतो. निर्मळपणा असला की मन मोकळे होते. स्वच्छ होते. अशा मनातच आनंदाचा पाऊस पडतो. आपल्याला खरे सुख, खरा आनंद हवा असेल, तर मन स्वच्छ, मोकळे असले पाहिजे; कुभावनांना तिथून हाकलले पाहिजे.

आमच्या शेजारी सिद्धा नावाची बाई राहते. सिद्धाच्या मनात समोरच राहणाऱ्या अमिताविषयी दाट किल्मिषे भरलेली आहेत. अमिताविषयी बोलताना ती सर्व किल्मिषे जळमटांसारखी सिद्धाच्या तोंडून बाहेर पडतात. सिद्धा निर्मळ मनाने अमिताकडे पाहूच शकत नाही. साहजिकच अमिताच्या सहवासाचा सिद्धाचा अनुभव कधीही सुखकारक, आनंददायक नसतो.

ज्या ज्या वेळी अमिताविषयी बोलणे निघते, त्या त्या वेळी सिद्धाचे मन कडवट होते. मनात कुभावनांचे ढग घेऊन वावरण्यामुळे सिद्धाला आनंद, खराखुरा आनंद मिळूच शकत नाही. लेखकांनी ‘आनंदाच खुल्या दिलानं स्वागत करावं लागतं,’ असे म्हटले आहे, ते खरेच आहे.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य... आनंदाचा उत्सव

प्रश्न ई.
‘प्रत्येक माणसाला आपल्या अस्तित्वाचे भान असणे अत्यंत गरजेचे आहे’, तुमचे मत लिहा.
उत्तर :
प्रत्येकाला आपल्या अस्तित्वाचे भान असणे आवश्यक आहे; हे अगदी खरे आहे. आपण हे भान बाळगत नाही. त्यामुळे आपले नुकसानही होते. आपल्या साध्या साध्या कृतींकडे लक्ष दिले, तरी हा मुद्दा लक्षात येईल. रस्ता ओलांडताना भरधाव येणाऱ्या गाड्यांना आपण लीलया चुकवत चुकवत जातो. खो-खोमध्ये किती चपळाई दाखवतो आपण! आपण सवयीने या हालचाली करतो.

त्यामुळे त्यांतली किमया आपल्या लक्षातच येत नाही. ‘चक दे इंडिया हा चित्रपट पाहताना है खूपदा लक्षात आले आहे. सर्व हालचाली करताना आपण आपल्या शरीराचा उपयोग करतो. ‘हे माझे शरीर आहे आणि या शरीराच्या आधाराने मी जगतो,’ ही भावना सतत जागी असली पाहिजे. मग आपल्या प्रत्येक हालचालीचा आपण बारकाईने विचार करू शकतो. शरीराला प्रशिक्षण देऊ शकतो. अनेकदा आपल्याला नाचण्याची लहर येते. पण पावले नीट पडत नाहीत. आपण मनातल्या मनात खटू होतो. पण शरीराची जाणीव असेल, तर नृत्यातल्या हालचाली शिकून घेता येतात. तिथेच आपली चूक होते.

खरे तर प्रत्येक पाऊल टाकताना आपण आपल्या शरीराचा डौल राखला पाहिजे. कोणाही समोर जातो, तेव्हा हेच लक्षात ठेवले पाहिजे. आपण इतरांसमोर स्वत:ला सादर करीत असतो. ते सादरीकरण सुंदर केले पाहिजे. आपल्याला लाभलेले अस्तित्व प्रत्येक क्षणाला साजरे केले पाहिजे. तर मग आपण जगण्याचा आनंद घेऊ शकतो.

अभिनेते, खेळाडू अनेक कसलेले सादरकर्ते डौलदार का दिसतात? एखादी अभिनेत्री फोटोसाठी उभी राहते, तेव्हा तीच लक्षणीय का दिसते? ही सगळी माणसे आपल्या देहाचे, आपल्या अस्तित्वाचे भान बाळगतात. आपले अस्तित्व देखणे करायचा प्रयत्न करतात. ती स्वत:च्या अस्तित्वाचा आनंद घेतात आणि दुसऱ्यांना देतातही. हेच सुख असते. त्यातच आनंद असतो.

5. अभिव्यक्ती.

प्रश्न अ.
खरा, टिकाऊ आनंद मिळवण्यासाठी करावे लागणारे प्रयत्न तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर :
टिकाऊ आनंद मिळवण्यासाठी सर्वप्रथम टाकायचे पाऊल म्हणजे स्वत:च्या शरीरावर प्रेम करणे. आपण स्वत: असे प्रेम करायचेच; पण इतरांनाही तो मार्ग शिकवायचा.

स्वत:च्या शरीरावर प्रेम करायचे म्हणजे काय करायचे? शरीर नीटनेटके, स्वच्छ व प्रसन्न राखायचे. आपल्याला पाहताच कोणालाही आनंद झाला पाहिजे. त्याला प्रसन्न वाटले पाहिजे. त्यासाठी स्वच्छतेच्या सवयी अंगी बाणवल्या पाहिजेत. आहार विचारपूर्वक घ्यायचा, व्यसने करायची नाहीत, दरोज नियमितपणे योगासने किंवा अन्य व्यायाम किंवा रोज तीन-चार किमी चालणे. कामासाठी चालणे यात मोजायचे नाही. काहीही करण्यासाठी नव्हे, तर चालण्यासाठी चालायचे. चालणे हेच काम समजायचे.

मनात ईर्षा, असूया, हेवा, मत्सर, सूड अशा कुभावना बाळगायच्या नाहीत. आपले मन या भावनांपासून दूर ठेवण्यासाठी म्हणजे चांगले होण्यासाठी स्वत: कोणत्या तरी एका क्षेत्रात, एखाद्या कौशल्यात प्रभुत्व मिळवले पाहिजे. स्वतःच्या कर्तबगारीवर विश्वास ठेवायचा. त्यामुळे अन्य कोणाहीबद्दल मनात कुभावना बाळगण्याची इच्छाच होणार नाही.

यश, वैभव मिळवण्याचा प्रयत्न करण्यात गैर काहीच नाही. मात्र यश, वैभव या गोष्टी बाह्य असतात. आत्मिक समाधानाशी संबंध नसतो. म्हणून यश, वैभव मिळाल्यावरही मन अशांत, अस्वस्थ होऊ शकते. अशा वेळी आणखी यश, आणखी वैभव यांच्या मागे न लागता आपल्याला नेमके काय हवे आहे. याचा शोध घेतला पाहिजे.

मात्र, एक गोष्ट कायम लक्षात ठेवली पाहिजे. पैशाने खरा, टिकाऊ आनंद कधीही मिळवता येत नाही. आपल्या मनाच्या सोबत राहण्यासाठी आवडेल तेच काम करायला घ्यावे. आवडेल त्या क्षेत्रात नोकरी, व्यवसाय पत्करावा. अर्थात, प्रत्येकाला स्वत:च्या आवडीप्रमाणे नोकरी, व्यवसाय मिळेलच असे नसते. अशा वेळी मिळालेले काम आवडीने केले पाहिजे.

एवढी पथ्ये प्रामाणिकपणे पाळली तर आपण खऱ्या आनंदाच्या जवळ असू.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य... आनंदाचा उत्सव

प्रश्न आ.
तुमचे जीवन आनंदी होण्यासाठी तुम्ही काय काय कराल, ते लिहा.
उत्तर :
जीवन आनंदी होण्यासाठी आवश्यक असलेल्या अनेक गोष्टी मी करीन. त्यापैकी काही कृती शारीरिक पातळीवरील आहेत. तर काही मानसिक पातळीवरील आहेत.

शारीरिक पातळीवरील कृतींपैकी सर्वांत महत्त्वाची कृती म्हणजे स्वत:च्या शरीराची काळजी घेणे. स्वत:च्या शरीराची काळजी घेण्यासाठी प्रथम स्वत:च्या शरीरावर मनापासून प्रेम केले पाहिजे. स्वतःचे शरीर नीटनेटके, देखणे राखायचे, इतके की कोणालाही भेटल्यावर ती व्यक्ती आनंदित, प्रसन्न झाली पाहिजे. शरीर फक्त बाह्यतः सजवून ते देखणे होणार नाही. ते सतेज, सुदृढ व निरोगी राखले पाहिजे. त्या दृष्टीने मी योगासने किंवा व्यायाम सुरू करीन. नियमित व जीवनसत्त्वयुक्त आहाराचा अवलंब करीन. व्यसनांपासून चार हात दूरच राहीन.

शरीराबरोबरच मनाचे पोषण करण्यासाठी मी कलेचा आश्रय घेईन. मी अत्यंत चिकाटीने गायन, वादन, नर्तन, साहित्य, चित्रपट, नाट्य यांपैकी एका तरी कलेचा जाणतेपणाने आस्वाद घ्यायला शिकेन. शक्यतो एखादी कला आत्मसात करीन. माझी स्वत:ची बौद्धिक, शारीरिक व मानसिक क्षमता लक्षात घेऊन माझे यशाचे लक्ष्य निश्चित करीन आणि त्याचा पाठपुरावा करीन. अर्थात मला हेही ठाऊक आहे की केवळ यशामुळे उच्च पातळीवरचे मानसिक समाधान मिळू शकत नाही. साफल्याचा आनंद भौतिक यशाने पूर्णांशाने मिळत नाही. म्हणून कला क्रीडा-ज्ञान या क्षेत्रांत उच्च प्रतीचे कौशल्य मिळवायचा प्रयत्न करीन.

नोकरी-व्यवसायाच्या बाबतीत आवडीचेच क्षेत्र मिळेल असे सांगता येत नाही. मी माझ्या आवडीचे शिक्षण घेईन. आवडीच्या क्षेत्रात उपजीविकेचे साधन मिळवायचा प्रयत्न करीन. तसे नाही मिळाले, तर मिळालेले काम अत्यंत आवडीने करीन. मी घेतलेल्या शिक्षणातून मिळालेले ज्ञान माझ्या नोकरी-व्यवसायात वापरीन.

मला तर खात्रीने वाटते की माझा हा बेत यशस्वी झाला, तर मला सुखीसमाधानी आयुष्य मिळेल.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य... आनंदाचा उत्सव

उपक्रम :

प्रस्तुत पाठात आलेल्या इंग्रजी शब्दांची यादी करा. त्यांसाठी वापरले जाणारे मराठी शब्द लिहा.

तोंडी परीक्षा.

अ. खालील वाक्प्रचारांचा अर्थ सांगून वाक्यांत उपयोग करा.

1. आभाळाकडे डोळे लावणे.
2. विसर्ग देणे.

आ. ‘माझ्या जीवनातील आनंदाचे क्षण’ या विषयावर पाच मिनिटांचे भाषण सादर करा.

Marathi Yuvakbharati 12th Digest Chapter 3 आयुष्य… आनंदाचा उत्सव Additional Important Questions and Answers

कृती करा.

प्रश्न 1.
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य आनंदाचा उत्सव 6
उत्तर :
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य आनंदाचा उत्सव 7

प्रश्न 2.
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य आनंदाचा उत्सव 8
उत्तर :
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य आनंदाचा उत्सव 9

प्रश्न 3.
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य आनंदाचा उत्सव 10
उत्तर :
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य आनंदाचा उत्सव 11

प्रश्न 4.
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य आनंदाचा उत्सव 12
उत्तर :
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य आनंदाचा उत्सव 13

पुढील चौकटी पूर्ण करा :

प्रश्न 1.

  1. एक अद्भुत सत्य [ ]
  2. आनंदाच्या झऱ्याच्या उगमाचे ठिकाण : [ ]
  3. आनंदाच्या चक्रवाढीवर फिरणारे [ ]
  4. एखादया ध्येयाने, स्वप्नाने झपाटणे [ ]

उत्तर :

  1. एक अद्भुत सत्य – आपले अस्तित्व
  2. आनंदाच्या झऱ्याच्या उगमाचे ठिकाण – आपले मन
  3. आनंदाच्या चक्रवाढीवर फिरणारे – आयुष्याचे चक्र
  4. एखादया ध्येयाने, स्वप्नाने झपाटणे – माणसाचे जगणे

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य... आनंदाचा उत्सव

प्रश्न 2.

  1. मनाची कवाडं कायमची बंद करणारा [ ]
  2. निरागस, आनंदी वृत्तीची [ ]
  3. आनंदाची इस्टेट [ ]
  4. आयुष्यभर न संपणारा [ ]
  5. शहाणंसुरतं करणारा [ ]
  6. कलेच्या मस्तीत जगणारे [ ]

उत्तर :

  1. मनाची कवाडं कायमची बंद करणारा : – दुःखी माणूस
  2. निरागस, आनंदी वृत्तीची : – लहान मुले
  3. आनंदाची इस्टेट – शास्त्रीय संगीत
  4. आयुष्यभर न संपणारा – शिकण्यातला आनंद
  5. शहाणंसुरतं करणारा – वाचनाचा छंद
  6. कलेच्या मस्तीत जगणारे – कलावंत

योग्य की अयोग्य ते लिहा :

प्रश्न 1.

  1. मनावरचे ताण नाहीसे होणे हे आनंदाचे लक्षण [ ]
  2. आपल्याला दृष्टी लाभली आहे, हे आपण विसरतो [ ]
  3. आत्म्याच्या भाषेत गाता आले नाही तरी ऐकता येऊ शकते. [ ]
  4. वाचन माणसाला शहाणे करते. [ ]

उत्तर :

  1. योग्य
  2. अयोग्य
  3. योग्य
  4. योग्य

पुढील वाक्याचा तुम्हांला समजलेला अर्थ लिहा :

प्रश्न 1.
आपल्या अस्तित्वाच्या आनंदाचं भान हवं.
उत्तर :
आपला श्वास, आपला दिवस-रात्र, सूर्योदय-सूर्यास्त वगैरेंकडे आपण लक्षपूर्वक कधी बघतच नाही. म्हणजे आपले अनुभव आपण लक्षपूर्वक घेत नाही. आपण ते सर्व गृहीतच धरतो. आपल्याला दृष्टी आहे, याचेही आपल्याला भान नसते. त्यामुळे आपल्याभोवती पसरलेल्या सुंदर सृष्टीचे आपल्याला कौतुक वाटत नाही. ही सृष्टी जिच्यामुळे आपल्याला दिसते, त्या आपल्या दृष्टीचेही आपल्याला कौतुक वाटत नाही. साहजिक आपले अस्तित्व आणि त्या अस्तित्वामुळे लाभलेला आनंद हे दोन्ही दुर्लक्षित राहतात.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य... आनंदाचा उत्सव

चूक की बरोबर लिहा :

प्रश्न 1.
1. खरा आनंद दुसऱ्याच्या दुःखावर पोसला जात नाही. [ ]
2. खऱ्या आनंदात असलेल्या व्यक्तीला जग सुंदर दिसतं. [ ]
उत्तर :
1. बरोबर
2. बरोबर

हे केव्हा घडेल ते लिहा

प्रश्न 1.
दु:खासाठी आपण भरपूर कारणे शोधतो, जेव्हा …………..
उत्तर :
दुःखासाठी आपण भरपूर कारणे शोधतो, जेव्हा आपल्याला आनंद दयायला वेळच नसतो.

प्रश्न 2.

  1. माणसे स्वत:चा छंद कधीही विसरत नाहीत, जेव्हा …………
  2. तुम्ही स्वत:च्या अंत:करणात हलकेच डोकावू शकता, जेव्हा ……….
  3. तुम्ही वर्तमानात जगू शकता, जेव्हा ………….

उत्तर :

  1. माणसे स्वत:चा छंद कधीही विसरत नाहीत, जेव्हा त्याचा उद्देश केवळ आनंद मिळवणे हाच असतो.
  2. तुम्ही स्वत:च्या अंत:करणात हलकेच डोकावू शकता, जेव्हा तुम्ही एकटे असता.
  3. तुम्ही वर्तमानात जगू शकता, जेव्हा भूतकाळाची स्मृती व भविष्यकाळाची भीती या दोन्हींपासून मन मुक्त होते.

वाक्ये पूर्ण करा :

प्रश्न 1.
1. चिंता, टेन्शन यांच्या दाटीवाटीत आनंद कधीच घुसत नाही; कारण ……………..
2. लहान मुले आनंद घेण्यात तरबेज असतात; कारण ………….
उत्तर :
1. चिंता, टेन्शन यांच्या दाटीवाटीत आनंद कधीच घुसत नाही; कारण त्याला मोकळी जागा हवी असते.
2. लहान मुले आनंद घेण्यात तरबेज असतात; कारण ती निरागस व आनंदी वृत्तीची असतात.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य... आनंदाचा उत्सव

विधाने पूर्ण करा :

प्रश्न 1.

  1. आपल्याला काय हवे, हे शोधणे हेच ……..
  2. कष्टाचे गोड हे अधिक गोड लागते, जर त्यात …………
  3. मुळात आनंदच शून्य असेल, तर शून्याला ………..
  4. आनंद जर ‘मानता’ येत असेल, तर तो …………….

उत्तर :

  1. आपल्याला काय हवे, हे शोधणे हेच आपण आनंदी का नाही, या प्रश्नाचे उत्तर शोधणे होय.
  2. कष्टाचे गोड हे अधिक गोड लागते, जर त्यात स्वकर्तृत्वाची गोडी मिसळली असेल.
  3. मुळात आनंदच शून्य असेल, तर शून्याला कितीही मोठ्या यशाने किंवा पैशाने गुणले तरी गुणाकार शून्यच.
  4. आनंद जर ‘मानता’ येत असेल, तर तो ‘मिळवण्याचा’ प्रयत्न कशाला करायचा?

अलंकार :

पुढील ओळींमधील अलंकार ओळखा :

प्रश्न 1.
1. हे हृदय नसे, परि स्थंडिल धगधगलेले → [ ]
2. काव्य अगोदर झाले नंतर जग झाले सुंदर, रामायण आधी मग झाला राम जानकीवर → [ ]
उत्तर :
1. अपन्हुती अलंकार
2. अतिशयोक्ती अलंकार

आयुष्य… आनंदाचा उत्सव Summary in Marathi

पाठ परिचय :

प्रस्तुत पाठ म्हणजे ‘मजेत जगावं कसं?’ या गाजलेल्या पुस्तकातील एक लेख आहे. जीवन आनंदात कसे जगावे, हे सांगण्याचा या लेखात लेखकांनी प्रयत्न केला आहे.

आनंद हा यांत्रिकपणे, खूप प्रयत्न करून किंवा पैसे देऊन मिळत नाही. स्वतःचे मन, अंत:करण आनंदी ठेवले पाहिजे. तरच आनंद मिळतो. स्वत:च्या मनातील सर्व किल्मिषे, सर्व नकारात्मक भाव काढून टाकले, तर मन शुद्ध होते. शुद्ध मन हाच आनंदाचा स्रोत असतो.

कला, साहित्य व निसर्गसहवास यांच्या माध्यमातून आपण स्वत:चे मन शुद्ध करू शकतो. ही क्षेत्रे आनंदाला पूरक अशी मनोवृत्ती निर्माण करतात.

शब्दार्थ :

  1. शाश्वत – चिरकालिक, चिरंतन, अविनाशी.
  2. कळसा – नळ लावलेली मातीची घागर.
  3. निखळ – पवित्र, शुद्ध, निर्भेळ.
  4. ईर्षा – चुरस, चढाओढ, हेवा.
  5. असूया – द्वेष, मत्सर.
  6. वैषम्य – खेद, दुःख, विषमता.
  7. कवाडे – घराची किंवा खिडक्यांची दारे.
  8. जडणे – सांधणे, कोंदणात बसवणे.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions Chapter 3 आयुष्य... आनंदाचा उत्सव

वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ :

  1. आटापिटा करणे – खटाटोप करणे, खूप कष्टाने प्रयत्न करणे.
  2. मनाची कवाडे बंद करणे – मन मोकळे न ठेवणे, पूर्वग्रहदूषित वृत्ती बाळगणे.
  3. (एखाद्या गोष्टीत) रंगून जाणे – विलीन होण, पूर्णपणे मिसळून जाणे.