Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Sanskrit Solutions Anand Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः

Sanskrit Anand Std 9 Digest Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः Textbook Questions and Answers

भाषाभ्यास:

1. उचितं पर्यायं चिनुत।

प्रश्न अ.
पत्रवाहक: किं पठित्वा पत्रं वितरति ?
1. देवनागरीलिपीम्
2. कन्नडलिपीम्
3. आङ्ग्लभाषाम्
4. सङ्केतक्रमाङ्कम्
उत्तरम् :
4. सङ्केतक्रमाङ्कम्

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः

प्रश्न आ.
पिन्कोक्रमाङ्कः अत्र न आवश्यकः।
1. रुग्णालये
2. सद्यस्क-क्रयणे
3. ATM शाखा-अन्वेषणे
4. पुस्तकपठने
उत्तरम् :
4. पुस्तकपठने

प्रश्न इ.
पिनकोड्-प्रणालिः केन समारब्धा ?
1. इन्दिरामहोदयया
2. गान्धीमहोदयेन
3. प्रधानमन्त्रिणा
4. वेलणकरमहोदयेन
उत्तरम् :
4. वेलणकरमहोदयेन

प्रश्न ई.
पिनकोड्क्रमाङ्के कति सङ्ख्या:?
1. 6
2. 4
3. 3
4. 2
उत्तरम् :
1. 6

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः

2. माध्यमा भाषाया लिखत।

प्रश्न 1.
वेलणकरमहोदयस्य कार्यवैशिष्ट्यानि लिखत।
उत्तरम् :
‘पिनकोड् प्रवर्तकः, महान् संस्कृतज्ञः’ या पाठात पत्रव्यवहार बिनचूक होण्यासाठी आवश्यक अशा पिन-कोड् प्रणालीविषयी माहिती मिळते. श्रीराम भिकाजी वेलणकर हे कलकत्ता पत्रविभागाचे संचालक म्हणून कार्यरत होते. त्यांच्याकडे एक सैनिक एक समस्या घेऊन आला.

त्याला आपल्या आई-वडिलांच्या तब्येतीविषयी माहिती कळत नव्हती कारण तो अरुणाचल प्रदेशात राहत होता व त्याचे आई – वडील केरळमध्ये, केरळहून अरुणाचलला पत्र पोहोचण्यास एक महिन्याहून अधिक काळ लागत असे. त्याची समस्या ऐकून वेलणकर महोदयांनी त्याची दखल घेतली व विचार सुरु केला.

त्यांनी सर्वप्रथम पत्रवाटप कार्यातील नेमकी समस्या जाणून घेतली. लिखाणातील संदिग्धतेमुळे समस्या निर्माण होते हे लक्षात घेऊन त्यांनी अंकाधारित पिनकोड पद्धत निर्माण केली. त्यासाठी त्यांनी देशाचे आठ भाग करून त्यांना राज्यनिहाय क्रमांक दिले.

अशाप्रकारे सहा अंकांचा स्थानसंकेतांक असणारी पिनकोड पद्धत त्यांनी भारतात सुरु केली. वेलणकर महोदय गणितज्ञ असल्यामुळे पत्रविभागातील कार्यातसुद्धा त्यांनी त्यांच्या गणित ज्ञानाचा कौशल्याने वापर केला. ते आपल्या कार्याशी प्रामाणिक व कर्तव्यदक्ष होते.

In the lesson ‘पिनकोड् प्रवर्तकः, महान संस्कृतज्ञ’ we get to know about a great mathematician and a dedicated sanskrit scholar Mr. Velankar who invented PIN Code System. Mr. Velankar was director of Kolkata post office.

Once a soldier came to him and told that he was facing a problem in getting information regarding his parents’ health as it used to take more than a month for a letter to reach Kerala from Arunachal Pradesh.

Hearing his problem Mr. Velankar immediately started to think about the solution. He first tried to analyse the reasons behind the problem. He realised that due to bad handwriting, incomplete address etc. such problems arise.

He then divided the country in eight and numbered these divisions based on the states. This number has six-digits. This sixdigit number is PIN code. He was a very efficient post office director and was very devoted to his work.

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः

प्रश्न 2.
वेलणकरमहोदय: केन प्रसङ्गेन पिनकोडनिर्माणे प्रेरित:?
उत्तरम् :
‘पिनकोड् प्रवर्तकः, महान् संस्कृतज्ञः’ या पाठात पिनकोड प्रणाली कशी व कधी अस्तित्वात आली याबद्दल माहिती मिळते. श्रीराम वेलणकर हे कोलकता पोस्टविभागात कार्यरत होते. एके दिवशी अरुणाचलप्रदेशात राहणारा सैनिक दुःखी होऊन त्यांच्याकडे आला. अरुणाचलप्रदेशाहून केरळला पत्र जाण्यासाठी महिन्याभरापेक्षा अधिक वेळ लागत असे. त्यामुळे त्याला त्याच्या आई-वडीलांच्या तब्येतीविषयी कळत नव्हते.

त्या सैनिकाची समस्या ऐकून वेलणकरांनी त्यावर विचार करून त्यावर उपाय शोधण्याचा प्रयत्न सुरु केला व त्यातूनच पिनकोडपद्धती अस्तित्वात आली.

In the lesson ‘पिनकोड् प्रवर्तकः, महान संस्कृतज्ञ’, greatness of Mr. Velankar is described. Mr. Velankar was working in Kolkata post office as director. During his tenure, one soldier came to him. He was sad because he was unable to know about his parent’s health. He was on posting at Arunachat pradesh and his parents were staying in Kerala.

It used to take more than a month for a letter to reach Kerala from Arunachal pradesh. After listening to his problem. Mr. Velankar analysed tue reason behind this problem and eventually invented the PIN-code system.

A genuine problem of a solder drove Mr. Velankar to invent the PIN-code system.

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः

3. एकवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न अ.
वेलणकरमहोदयस्य कः प्रियः विषयः ?
उत्तरम् :
वेलणकरमहोदयस्य सङ्गीतं प्रिय: विषयः।

प्रश्न आ.
वेलणकरमहोदयः के वाद्ये वादयति स्म ?
उत्तरम् :
वेलणकरमहोदयः व्हायोलिन तबला च इति वाद्ये वादयति स्म।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः

प्रश्न इ.
वेलणकरमहोदयेन रचितः सङ्गीतविषयकः ग्रन्थः कः ?
उत्तरम् :
वेलणकरमहोदयः रचितः सङ्गीतविषयक: ग्रन्च: गीतगीर्वाणम्।

प्रश्न ई.
पिनकोड्प्रणालिनिमित्तं वेलणकरमहोदयेन देशस्य कति विभागाः कृताः ?
उत्तरम् :
पिनकोप्रणालिनिमित्तं वेलणकरमहोदयेन देशस्य अष्ट विभागा: कृताः ।

प्रश्न उ.
वेलणकरमहोदयः कस्य विभागस्य निर्देशकः आसीत् ?
उत्तरम् :
वेलणकरमहोदयः डाकतारविभागस्य निर्देशकः आसीत्।

प्रश्न ऊ.
वेलणकरमहोदयस्य अभिमतः साहित्यप्रकार: कः?
उत्तरम् :
वेलणकरमहोदयस्य अभिमतः साहित्यप्रकार: नाट्यलेखनम्।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः

5. विशेषणानि अन्विष्य लिखत।

प्रश्न 1.
अ. ………………. प्रणालिः।
आ. …………… सैनिकः ।
इ. ………………. भाषाः।
ई. ………………. हस्ताक्षरम् ।
ए. ………………. विषयः।
ऐ. ………………. रचनाः।
Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः 1
उत्तरम् :
आ. दुःखितः, केरलं प्रदेशीयः
इ. भिन्ना:
ई. दुबोधम्
ए. प्रियः
ऐ. विविधाः

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः

अन्विष्यत लिखत च।

1. एताः सङ्ख्याः किं निर्दिशन्ति।
Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः 2
2. विविधदेशेषु अपि पत्रसङ्केताङ्कप्रणालिः वर्तते वा?

Sanskrit Anand Class 9 Textbook Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः Additional Important Questions and Answers

उचितं पर्यायं चिनुत ।

प्रश्न 1.
…………. प्रधानमन्त्रिमहोदयायै कदा उपहारीकृता एषा पिन्कोड् महत्त्वपूर्णा प्रणालि:?
(अ) ऑगस्ट 1972
(आ) ऑगस्ट 1929
(इ) सप्टेंबर 1972
(ई) ऑगस्ट 1927
उत्तरम्
(अ) ऑगस्ट 1972

प्रश्ननिर्माणं कुरुत।

प्रश्न 1.
1. पत्रालय-अधिकारी संस्कृतपण्डितः गणितज्ञः श्रीराम भिकाजी वेलणकरमहोदयः।
2. वयं पत्रपेटिकायां पत्रं क्षिपामः।
उत्तरम्
1. पत्रालय-अधिकारी क: अस्ति?
2. वयं कुत्र पत्रं क्षिपाम:?

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः

उचितं पर्यायं चित्वा वाक्यं पुनर्लिखत ।

प्रश्न 1.

  1. वेलणकरमहोदय: डाकतार-विभागस्य निर्देशकरूपेण ………. आसीत्। (कार्यविभागे / कार्यमग्नः)
  2. पत्रस्य प्रवासकाल: ……… आसीत्। (मासः / मासाधिक:)
  3. वेलणकरमहोदयेन ……… अङ्कानाम् उपयोगः कृतः? (शास्त्रज्ञेन / गणितज्ञेन)
  4. वेलणकरमहोदयस्य प्रियविषयः ……… आसीत्। (सङ्गीतम् / इतिहास:)
  5. ……….. ख्याति: नाटकानाम् आसीत्। (सबकुछ श्रीः / सबकुछ श्रीभिः)

उत्तरम् :

  1. कार्यमग्नः
  2. मासाधिकः
  3. गणितज्ञेन
  4. सङ्गीतम्
  5. सबकुछ श्रीभिः

एकवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न 1.
कः कोलकतानगरे कार्यरतः आसीत्?
उत्तरम् :
श्रीराम-भिकाजी-वेलणकरमहोदय : कोलकतानगरे कार्यरतः आसीत्।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः

प्रश्न 2.
वेलणकरमहोदयस्य कार्यकाले क: आगतः?
उत्तरम् :
वेलणकरमहोदयस्य कार्यकाले केरल-प्रदेशीयः सैनिक: मेलितुम् आगतः।

प्रश्न 3.
वेलणकरमहोदयस्य चिन्तनं किम् आसीत्?
उत्तरम् :
“कश्यं पत्रस्य प्राप्तिकालं न्यूनं कर्तुं शक्नोमि?” इति वेलणकरमहोदयस्य चिन्तनम् आसीत्।

प्रश्न 4.
वेलणकरमहोदयेन केषाम् उपयोगः कृतः?
उत्तरम् :
वेलणकरमहोदयेन अङ्कानाम् उपयोगः कृतः।

प्रश्न 5.
वेलणकरमहोदयः कस्मिन् वादने निपुण: आसीत्?
उत्तरम् :
वेलणकरमहोदयः व्हायोलिनवादने तथा तबलावादनेऽपि निपुणः आसीत्।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः

प्रश्न 6.
वेलणकरमहोदयः किं रचितवान् ?
उत्तरम् :
वेलणकरमहोदयः गीतगीर्वाणम् इति सङ्गीतविषयकं शास्त्रीयग्रन्थं रचितवान्।

प्रश्न 7.
पत्राणाम् वितरणव्यवस्था कथं शक्या भवति?
उत्तरम् :
पत्राणां वितरणव्यवस्था पिनकोड्प्रणाल्या शक्या भवति।

प्रश्न 8.
एषा महत्त्वपूर्णा प्रणालिः कस्यै उपहारीकृता?
उत्तरम् :
एषा महत्त्वपूर्णा प्रणालि: प्रधानमन्त्रि-इन्दिरा-गान्धी महोदयायै उपहारीकृता।

प्रश्न 9.
पिन्कोक्रमाङ्के कति सङ्ख्या:?
उत्तरम् :
पिन्कोक्रमाङ्के षट् सङ्ख्याः ।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः

सत्यं वा असत्यं लिखत।

प्रश्न 1.

  1. पत्रस्य प्रवासकाल: मासाधिको नासीत्।
  2. अधुनापि वयं विनायासं शीघ्र पत्र लभामहे।
  3. वेलणकर: महोदयः न अनुशासनप्रियः ।
  4. वेलणकरमहोदयः सर्वमेव कर्तुं न समर्थः ।
  5. पत्रालयात् निर्दिष्टं स्थानं प्रति पत्राणि गच्छन्ति।
  6. पत्रलस्य अधिकारी संस्कृतपण्डितः शास्त्रज्ञः च।

उत्तरम् :

  1. असत्यम्
  2. सत्यम्
  3. असत्यम्
  4. असत्यम्
  5. सत्यम्
  6. असत्यम्

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः

शब्दस्य वर्णविग्रहं कुरुत।

  • दुर्बोधम् – द् + उ + र् + ब् + ओ + ध् + अ + म् ।
  • विनायासम् – व् + इ + न् + आ + य् + आ + स् + अ + म्।
  • क्रमाङ्कनम् – क् + र् + अ + म् + आ + ङ् + क् + अ + न् + अ + म्।
  • कर्तुम् – क् + अ + र + त् + उ + म्।
  • विद्वद्वरेण्यः – व् + इ + द् + व् + अ + द्  + व् + अ + र + ए + ण् + य् + अः।
  • प्राप्नोति – प् + र + आ + प् + न् + ओ + त् + इ।
  • महोदयायै – म् + अ + ह् + ओ + द् + अ + य् + आ + य् + ऐ।
  • प्रणालिः – प् + र् + अ + ण् + आ + ल् + इ:।

विभक्त्यन्तरूपाणि।

  • प्रथमा – मित्राणि, वयम्, एषा, सः, विभागाः, सैनिकः, वयम्, प्रत्यूहाः, नैके, वयम्, रचनाः, गीतानि, कथाः, साहित्यप्रकारः।
  • द्वितीया – पत्रालयः, स्थानम्, पत्रम्, नाट्यलेखनम्, सर्वम्, दिग्दर्शनम्।
  • तृतीया – केन, निर्देशकरूपेण, तेन, संस्कृतेन, तेन, येन।
  • षष्ठी – अस्माकम्, एतस्य, प्रश्नस्य, डाकतारविभागस्य, पत्रस्य, तेषाम् पित्रोः, तस्य, नाटकानाम्।
  • सप्तमी – देशे, पत्रपेटिकायाम्, कोलकतानगरे, एकस्मिन, दिने।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः

त्वान्त/ल्यबन्त/तुमन्त अव्ययानि।

त्वान्त अव्यय धातु + त्वा / ध्वा / ट्वा / ढ्वा / इत्वा अयित्वाल्यबन्त अव्यय उपसर्ग + धातु + य / त्यतुमन्त अव्यय   थातु + तुम् / धुम् / टुम् / ढुम् / इतुम् / अयितुम्
मेलितुम्
ज्ञातुम्
कर्तुम्

विशेषण – विशेष्य – सम्बन्धः

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः 3

प्रश्न 1.
……… साहित्यप्रकारः।
उत्तरम् :
अभिमतः

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः

पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः Summary in Marathi and English

प्रस्तावना :

आजच्या इंटरनेट युगात आपण पत्रव्यवहार कमी करत असलो तरीसुद्धा आजही भारतामध्ये पत्रविभाग हा महत्वाचा प्रशासकीय विभाग आहे. ह्य विभाग ज्या प्रणालीमुळे गेली अनेक वर्षे अव्याहतपणे चालू आहे ती पिनकोड प्रणाली पत्र-व्यवहाराचा आधार आहे. प्रस्तुत गद्यांश वेलणकर महोदयांनी प्रचलित केलेल्या पिनकोड प्रणाली विषयी माहिती देतो.

वेलणकर महोदय हे श्रेष्ठ गणितज्ञ तसेच संस्कृत विषयाचे गाढे अभ्यासक होते. त्यांनी अनेक संस्कृत नाटके, काव्ये रचली. सङ्गीतसौभद्रम् कालिदासचरितम्, जन्म रामायणस्य, तनयो राजा भवति कथं मे? राज्ञी दुर्गावती, रणश्रीरङ्गम्, कालिन्दी, स्वातन्त्र्यलक्ष्मीः, कौटिलीयार्थनाट्यम् या त्यांच्या काही सुप्रसिद्ध रचना आहेत.

Even though in the era of ‘e-mail’, we are not much acquainted with writing the traditional letter, in India postal service is still one of the most important pillars of the administrative system. PIN-code system is unique feature of this service.

This system was invented by Mr. Velankar, He was a great mathematician and Sanskrit scholar. He has composed several Sanskrit poems, plays etc. Torname a fear सङ्गीतसौभद्रम्,कालिदासचरितम्, जन्म रामायणस्य,तनयो राजा भवति कथं मे? राज्ञी दुर्गावती, रणबीरङ्गम् कालिन्दी, स्वातन्त्र्यलक्ष्मी:, कौटिलीयार्थनाट्यम् are his popular compositions.

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः

उपोद्घात:

  • गौरवः – अरे अमेय, कुछ गच्छसि?
  • अमेयः – समीपे एव पत्रपेटिका वर्तते। मातुलं प्रति पत्रं प्रेषयितुं तत्र गच्छामि।
  • गौरवः – दर्शय पत्रम्। अपि बेङ्गलुरुनगरे निवसति तव मातुल:? तत् तु अतीव दूरे किल? कदा पत्रं विन्देत् स:?
  • अमेयः – सामान्यत: त्रीणि दिनानि अपेक्षितानि तदर्थम्।
  • गौरवः – जीणि दिनानि एव? एतावत् शीघ्रम्?
  • अमेयः – सत्यम्।
  • गौरवः – किन्तु सङ्केत: तु देवनागरीलिप्यां लिखितः। कर्णाटके तु कन्नडलिपिः प्रयुज्यते नु? तहि कथं पत्रवाहकः तत् पठितुं शक्नुयात्?
  • अमेयः – पश्य एतत्। सङ्केतस्य अन्ते आङ्ग्लभाषया कश्चन क्रमाङ्क: लिखितः अस्ति। जानासि खलु तद्विषये?
  • गौरवः – आम, सः तु पिन्कोक्रमाङ्कः । अहं पत्रं न लिखामि किन्तु सद्यस्क – क्रयणसमये (Online Shopping) पिन्कोक्रमाङ्क: अनिवार्यः एव। इतोऽपि च अस्माकं विभागे ATM शाखाः, रुग्णालयाः, विशिष्टसेवा: वा कुत्र सन्ति इति ज्ञातुं पिन्कोक्रमाङ्क: आवश्यक: एव।
  • गौरव – अरे अमये, कुठे जात आहेस?
  • अमेय – जवळच टपालपेटी आहे. मामाला पत्र पाठविण्यासाठी तिथे जात आहे.
  • गौरव  – पत्र दाखव, तुझा मामा बंगळुरूला राहतो का? ते तर खूप दूर आहे ना? त्याला पत्र केव्हा मिळेल?
  • अमेय – साधारणपणे त्यासाठी तीन दिवस लागतात.
  • गौरव – केवळ तीनच दिवस? एवढ्या लवकर?
  • अमेय – खरेच.
  • गौरव – परंतु पत्ता तर देवनागरी लिपीमध्ये लिहिलेला आहे. कर्नाटकात तर कन्नड लिपी वापरली जाते ना? तर मग टपालवाहकाला ते वाचणे कसे शक्य होईल?
  • अमेय – हे बघ. पत्त्याच्या शेवटी इंग्रजी भाषेत काही क्रमांक लिहिलेले आहेत. त्याविषयी काही माहिती आहे का?
  • गौरव – हो, तो तर पिनकोड क्रमांक आहे. मी पत्र लिहीत नाही परंतु ऑनलाईन शॉपिंग करतेवेळी पिनकोड क्रमांक अनिवार्यच आहे. आपल्या विभागातील ATM शाखा, रुग्णालये अथवा विशिष्ट सेवा कुठे आहेत हे जाणून घेण्यासाठी पिनकोड क्रमांक आवश्यकच आहे.
  • Gaurav – Ameya, where are you going?
  • Ameya – I have a post box near by. I am going there to send the letter to my uncle.
  • Gaurav – Show me the letter! Does your uncle live in Bengaluru city? That is really far, isn’t it? When will he get the letter?
  • Ameya – Generally two three days are expected for that.
  • Gaurav – Just three days? So fast?
  • Ameya – Yes, true!
  • Gaurav – But the address is written in Devnagari. But in Karnataka, Kannada script is used, right? Then how would the postman be able to read it?
  • Ameya – See this. At the end of the address, a certain number is written. Do you know about that?
  • Gaurav – Yes, that is the PIN code number. I do not write a letter, but while shopping online, PIN-code number is necessary. Apart from this, to know where ATM branches, hospitals or any special services are, it is essential to know the PIN code number.

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः

परिच्छेद : 1

अयि मित्राणि, ………… वेलणकरमहोदयः।

अयि मित्राणि, भारतसदृशे विशाले देशे सुदूरपान्तेभ्यः अन्यप्रान्तं प्रति प्रेषितानि पत्राणि बिना विलम्बं विना प्रमादं कथं लभ्यन्ते ? वयम् अस्माकं निवासविभागे पत्रपेटिकायां पत्रं क्षिपामः । तत: तत् पत्रालयं प्रति गच्छति। तत: च निर्दिष्टं स्थानं प्रति प्राप्नोति। कथं शक्या भवति एषा वितरणव्यवस्था? “पिन्कोमणालिः’ इत्येव एतस्य प्रश्नस्य उत्तरम्। पिन्कोक्रमाङ्कः नाम पत्रसङ्केतस्य अन्ते लिखिताः षट् सङ्ख्याः । पिनकोड् नाम स्थानसङ्केताङ्कः ।

(PIN – Postal Index Number), ऑगस्ट 1972 – तमे खिस्ताब्दे स्वातन्त्र्यदिनसमारोहे प्रधानमन्त्रि-इन्दिरा-गान्धी-महोदयायै उपहारीकृता एषा महत्वपूर्णा प्रणालिः । केन खलु प्रवर्तिता इयं सङ्केताङ्कप्रणालिः? स: पत्रालय-अधिकारी आसीत् संस्कृतपण्डित: गणितज्ञः श्रीराम-भिकाजी-वेलणकरमहोदयः।

अनुवादः

अहो मित्रहो, भारतासारख्या विशालदेशात दूरवरच्या प्रांतातून इतर प्रांतात पाठवलेली पत्रे उशीर न होता व कोणत्याही चुकीशिवाय कशी बरे मिळतात? निवास विभागातील टपालपेटीत पत्र टाकतो. त्यानंतर ते पत्रालयात जाते. आणि तिथून निर्दिष्ट केलेल्या स्थळी पोहोचते. ही वितरणव्यवस्था कशी शक्य होते?

“पिनकोड्पद्धत’ हेच या प्रश्नाचे उत्तर, पिनकोड क्रमांक म्हनजे पत्रावरील पत्त्याच्या शेवटी लिहिलेल्या सहा संख्या होय, पिनकोड म्हणजे स्थानसंकेतांक (स्थानाचा निर्देश करणारे विशिष्ट अंक) ऑगस्ट 1972 रोजी स्वातंत्र्यदिनाच्या समारंभाला भेट केलेली ही महत्त्वपूर्ण प्रणाली आहे. ही संकेतांक प्रणाली कोणी बरे निर्माण केली? ते पत्रालय-अधिकारी होते. संस्कृतपंडित, गणितज्ञ श्रीराम भिकाजी वेलणकरमहोदय.

O friends, in a huge country like India, how do letters sent from far-flunged region to other places reach without delay and without errors? We drop the letter in a post box, which is there in our residential area. Then it goes to the post office.

And then reaches the place indicated. How does this distribution system become possible? ‘PIN-code system’ is the answer to this question. PIN-code number means the six digits written at the end of the letter’s address. PIN-code means Postal Index Number.

This system handed over to the Prime Minister Indira Gandhi in August 1972 on the occasion of the Independence Day, However, who invented this PIN-code system? That post-office officer was a Sanskrit scholar and mathematician Mr. Shriram Bhikaji Velankar.

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः

परिच्छेद : 2

स: कोलकतानगरे ……………… लभामहे ।

स: कोलकतानगरे डाकतारविभागस्य निर्देशकरूपेण कार्यरतः आसीत् । तस्य कार्यकाले एकस्मिन् दिने कोऽपि दुःखितः केरल-प्रदेशीयः सैनिक: महोदयं मेलितुम् आगतः । सः तस्य पित्रो: स्वास्थ्यविषये किञ्चिदपि ज्ञातुम् असमर्थः । यतः तदा पत्रस्य प्रवासकालः केरलत:अरुणाचलप्रदेशपर्यन्त क्वचित् मासाधिकोऽपि आसीत्।

तेन पं. वेलणकरमहोदयस्य चिन्तनम् आरब्धम्, ‘कथं पत्रस्य प्राप्तिकालं न्यून कर्तुं शक्नोमि ? दुर्बोध हस्ताक्षरं, भिन्नाः प्रान्तीया: भाषा:, अपूर्णः पत्रसङ्केत: इति नैके प्रत्यूह्यः । अत: गणितज्ञेन तेन अङ्कानाम् उपयोगः कृतः । तेन देशस्य अष्ट विभागाः कृताः । तेषां च उपविभाग-जनपदाधारण क्रमाङ्कनं कृतम्। तेन अधुनापि वयं विनायासं शीघ्र पत्रं लभामहे।

अनुवादः

ते कोलकतानगरात डाकतार विभागाचे निर्देशक म्हणून कार्यरत होते. त्यांच्या कार्यकाळात एके दिवशी कोणी एक दुःखी केरळ प्रदेशातील सैनिक (त्या) महोदयांना भेटण्यासाठी आला. तो त्याच्या आई-वडिलांच्या स्वास्थाविषयी अजिबात जाणून घेऊ शकत नव्हता. कारण तेव्हा पत्राचा प्रवासकाळ केरळपासून अरुणाचलप्रदेशापर्यंत एक महिन्याहूनही अधिक होता.

त्यामुळे पं, वेलणकर महोदयांनी विचार करण्यास सुरुवात केली, पत्र पोहचण्याचा काळ कसा बरे कमी करता येईल?’ दुर्बोध (समजण्यासाठी कठीण) हस्ताक्षर, वेगवेगळ्या प्रांतातील वेगवेगळ्या भाषा, अपूर्ण पत्ते अशा अनेक समस्या होत्या.

म्हणून गणितज्ञ असलेल्या त्यांनी अंकांचा उपयोग केला. त्यांनी देशाचे आठ विभाग पाडले. आणि त्यांचे उपविभाग, राज्यांच्या आधाराने क्रमांकन केले. त्यामुळे आत्तासुद्धा आपल्याला विनासायास (सहजपणे) त्वरित पत्र मिळते.

He worked as the director of postal department at Kolkata. During his tenure, a certain grieved soldier who was native of Kerala came to meet Mr. Velankar. He was totally unable to know about his parent’s health Because at that time, travelling time of a letter from Kerala to Arunachal Pradesh was sometimes even more than a month.

Hence, Mr. Velankar started thinking ‘how can I reduce the time for the letter to reach? There are many obstacles like bad handwriting, different regional languages, incomplete address etc. Hence, the digits were used by that mathematician.

He made eight divisions of the country, They were numbered on the basis of subdivision states. Because of that, we still get the letter fast without much effort.

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः

परिच्छेद : 3

अनुशासनप्रियस्य …………… उपकृताः ।

अनुशासनप्रियस्य वेलणकरमहोदयस्य सङ्गीतमपि प्रियः विषयः । स: व्हायोलिनवादने तथा तबलावादनेऽपि अतीव निपुणः। अतः एव सः ‘गीतगीर्वाणम् इति सङ्गीतविषयक शास्त्रीयग्रन्थं संस्कृतेन रचितवान्। कथाः, गीतानि, बालगीतानि, नृत्यनाट्यम् इति बहुविधाः रचना: तेन कृताः तथापि नाट्यलेखन तस्य अभिमत: साहित्यप्रकार: ।

लेखन, दिग्दर्शनं, नाट्यनिर्मितिः, व्यवस्थापन, सङ्गीतसंयोजनम् इति सर्वमेव कर्तुं सः समर्थः अत: “सबकुछ श्रीभिः” इति तस्य नाटकानां ख्यातिः आसीत्। धन्यः सः विद्रद्वरेण्यः येन वयं पिनकोड्प्रणाल्या उपकृताः।

अनुवादः

शिस्तप्रिय वेलणकर महोदयांचा संगीत सुद्धा आवडता विषयोता. ते व्हायोलिनवादनात तसेच तबला वादनातही अतिशय पारंगत होते. म्हणूनच त्यांनी ‘गीतगीर्वाणम्’ हा संगीत विषयक शास्त्रीय ग्रंथ संस्कृतात रचला. कथा, गाणी, बालगीते, नृत्यनाट्य अशा पुष्कळ रचना त्यांनी केल्या. तरी नाट्यलेखन त्यांचा आवडता साहित्य प्रकार होता.

ते लेखन, दिग्दर्शन, नाट्यनिर्मिती, व्यवस्थापन, संगीतसंयोजन हे सर्व काही करु शकत म्हणून “सबकुछ श्रीभिः” अशी त्यांच्या नाटकांची ख्याती होती. धन्य ते श्रेष्ठ विद्वान (वेलणकर महोदय) ज्यांनी आपल्याला पिनकोडप्रणालीने उपकृत केले.

Mr. Velankar who liked discipline was also fond of music He was expert in playing the violin and tabla. Hence, he even composed a book, in Sanskrit “गीतगीर्वाणम्” which is related to music. He has composed many songs, songs for kids, danceplays and many compositions, yet play-writing was his favorite literature genre.

He was able to do writing, direction, production of dramas, management and music composition and hence his plays were famous as ‘सबकुछ श्रीभि:’. He was a great scholar who has indebted us with PINcode system.

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः

सन्धिविग्रहः

  • इत्येव – इति + एव ।
  • कोऽपि – कः + अपि ।
  • किञ्चिदपि – किचित् + अपि ।
  • मासाधिकोऽपि – मासाधिक: + अपि ।
  • अधुनापि – अधुना + अपि ।
  • तबलावादनेऽपि – तबलावादने + अपि ।
  • तथापि – तथा + अपि ।
  • सर्वमेव – सर्वम् + एव ।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः

समानार्थकशब्दाः

  • मित्राणि – वयस्याः।
  • नाम – अभिधानम्।
  • देशे – राष्ट्रे।
  • ख्रिस्ताब्दे – संवत्सरे।
  • रतः – मग्नः ।
  • दिने – दिवसे।
  • जनकः – पिता।
  • समयम् – कालः।
  • अधुना – इदानीम्।
  • नुिपणः – पारङ्गतः।
  • ग्रन्थः – पुस्तकम्।
  • ख्यातिः – प्रसिद्धिः।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः

विरुद्धार्थकशब्दाः

  • मित्राणि × रिपवः।
  • पण्डितः × मूढः।
  • अन्ते × आरम्भे।
  • विशाल: × लघुः।
  • शक्या × अशक्या।
  • दुःखितः × आनन्दितः।
  • असमर्थः × समर्थः।
  • न्यूनम् × बहु, दीर्घम्।
  • उपयोग: × निरुपयोगः।
  • शीघ्रम् × शनैः शनैः।
  • प्रियः × अप्रियः।
  • समर्थम् × असमर्थम्।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 6 पिनकोड्प्रवर्तकः महान् संस्कृतज्ञः

शब्दार्थाः

  1. विलम्ब: – delay – उशीर
  2. प्रमादः – mistake – चूक
  3. पत्रपेटिकायाम् – in letter box – पत्रपेटीत
  4. क्षिपाम: – we drop – टाकतो
  5. उपहारीकृता – handed over to – सुपूर्द करणे
  6. प्रणालिः – system – प्रणाली, पद्धती
  7. गणितज्ञः – mathematician – गणितज्ञ
  8. कार्यरतः – engrossed in work – कार्यरत
  9. पित्रोः – parents – आई-वडिलांचे
  10. असमर्थः – unable – असमर्थ
  11. दुर्बोधम् – difficult to understand – अवघड
  12. विनायास – easily, without effort – सहजपणे
  13. निपुणः – expert – निपुण
  14. अभिमतः – favourite – आवडता
  15. ख्यातिः – fame, popularity – प्रसिद्धी
  16. विद्वद्वरेण्यः – great scholar – श्रेष्ठ विद्वान
  17. उपकृताः – blessed, indebted – उपकृत
  18. रचितवान् – composed – रचले

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 14 मैं सड़क हूँ

Balbharti Maharashtra State Board Class 5 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 14 मैं सड़क हूँ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 5 Hindi Sulabhbharati Solutions Chapter 14 मैं सड़क हूँ

5th Standard Hindi Digest Chapter 14 मैं सड़क हूँ Textbook Questions and Answers

1. अंत्याक्षरी खेलो:
सड़क….किनारे….रास्ता….तकनीक….काम….मकान….निकिता…. ताँगा….गाजर…..रश्मि।

2. सड़क कैसे साफ-सुथरी रख सकते हैं, बताओ।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 14 मैं सड़क हूँ

Hindi Sulabhbharati Class 5 Solutions Chapter 14 मैं सड़क हूँ Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए:

प्रश्न 1.
जिस सड़क पर चलते हुए पैर मिट्टी से सन जाएँ, वह सड़क कैसी होती है?
उत्तर:
कच्ची सड़क।

प्रश्न 2.
पगडंडी किसे कहते हैं?
उत्तर:
असमान, संकरी और कच्ची डगर को पगडंडी कहते हैं।

प्रश्न 3.
सड़क किन चीजों से बनती है?
उत्तर:
सड़क सीमेंट, रेत, गिट्टी, सलिया एवं कोलतार से बनती है।

प्रश्न 4.
कच्ची सड़क कहाँ पाई जाती है?
उत्तर:
गाँवों में।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 14 मैं सड़क हूँ

प्रश्न 5.
हम सड़क को साफ-सुथरा कैसे रख सकते हैं? बताओ।
उत्तर:
सड़क पर कचरा ना फेंकें। यहाँ-वहाँ ना थूकें। जगह जगह गड्ढे न खोदें।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए:

प्रश्न 1.
सड़क पर क्या-क्या चलता है?
उत्तर:
सड़क पर मानव, ताँगे, मोटर, बस, साइकिल इत्यादि चलते हैं।

प्रश्न 2.
लोग सड़क के किनारे क्या बनवा लेते हैं?
उत्तर:
लोग सड़क के किनारे मकान-दुकान बनवा लेते हैं।

प्रश्न 3.
चौराहे पर वर्दी पहनकर कौन खड़ा रहता है?
उत्तर:
चौराहे पर वर्दी पहनकर पुलिस का सिपाही खड़ा रहता है।

प्रश्न 4.
लोग अपनी ज़रूरत से सड़क को कैसा बना देते हैं?
उत्तर:
लोग अपनी ज़रूरत से सड़क को टेढ़ी, कभी नीची, कभी ऊँची बना देते हैं।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 14 मैं सड़क हूँ

प्रश्न 5.
ज्यादातर सड़क किस चीज़ से बनाई जाती है?
उत्तर:
ज्यादातर सड़क कोलतार डालकर बनाई जाती है।

प्रश्न 6.
यह आत्मकथा किसकी है?
उत्तर:
यह आत्मकथा सड़क की है।

प्रश्न 7.
सामान बेचनेवाले अपनी दुकान कहाँ लगाते हैं?
उत्तर:
सामान बेचनेवाले सड़क के दोनों तरफ अपनी दुकान लगाते हैं।

प्रश्न 8.
चौराहे पर पुलिस का सिपाही क्या काम करता है?
उत्तर:
चौराहे पर पुलिस का सिपाही यातायात को अनुशासित रखने का काम करता है।

प्रश्न 9.
सड़क को दुख कब होता है?
उत्तर:
जब लोग उसे गंदा कर देते हैं, तब सड़क को दुख होता है।

प्रश्न 10.
सड़क का क्या फायदा है?
उत्तर:
सड़क के कारण देश में दूर-दूर रहने वाले लोग एक दूसरे से आसानी से मिल पाते हैं।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 14 मैं सड़क हूँ

प्रश्न 11.
सड़क सदा कैसी रहना चाहती है?
उत्तर:
सड़क सदा साफ-सुथरी रहना चाहती है।

प्रश्न 12.
सड़क क्या चाहती है?
उत्तर:
सड़क हर गाँव को एक-दूसरे से जोड़ना और लोगों में मेल-जोल बढ़ाना चाहती है।

प्रश्न 13.
सड़क कहाँ खुशहाली लाना चाहती है?
उत्तर:
सड़क पूरे देश में खुशहाली लाना चाहती है।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में लिखिए:

प्रश्न 1.
सड़क, घर और विद्यालय के बीच क्या है?
उत्तर:
सेतु।

प्रश्न 2.
अब कैसी तकनीक आ गई है?
उत्तर:
नई तकनीक।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 14 मैं सड़क हूँ

प्रश्न 3.
नई तकनीक से सड़क किससे बनाई जाती है?
उत्तर:
सीमेंट।

प्रश्न 4.
गड्ढों के कारण क्या होता है?
उत्तर:
दुर्घटनाएँ।

प्रश्न 5.
सड़क कैसी रहना चाहती है?
उत्तर:
साफ-सुथरी।

प्रश्न 6.
सही विकल्प चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:
(वर्दी, सड़क, गड्ढे, गंदा, निश्चित)

  1. मैं ………………. हूँ।
  2. सिपाही ………………. पहने खड़ा होता है।
  3. जब लोग मुझे …………….. कर देते हैं।
  4. मेरे शरीर पर बहुत से ……………. हो जाते हैं।
  5. एक दिन मेरी इच्छा ……………… ही पूरी होगी।

उत्तर:

  1. सड़क
  2. वर्दी
  3. गंदा
  4. गड्ढे
  5. निश्चित

प्रश्न 7.
रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

  1. …………………… , …………………….., …………………….. सभी के काम आती हूँ।
  2. लोग मेरे किनारे ………………. बना लेते हैं।
  3. लोग अपनी ज़रूरत के अनुसार कभी मुझे ……………… , कभी ………………. और कभी ……………… बना देते हैं।
  4. मेरे शरीर पर बहुत ………………. हो जाते हैं।
  5. इन ………………………. के कारण अनेक ……………………… होती हैं।
  6. मैं सदा …………………… …………………… चाहती हूँ।
  7. मैं जहाँ जाती हूँ, वह ………………. विकसित हो जाता है।
  8. पूरे देश में ……………… लाऊँ।

उत्तर:

  1. बालक, जवान, बूढ़े
  2. मकान-दुकान
  3. टेढ़ी, नीची, ऊँची
  4. घाव
  5. गड्ढ़ों, दुर्घटनाएँ
  6. साफ -सुथरी
  7. परिसर
  8. खुशहाली

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 14 मैं सड़क हूँ

व्याकरण:

प्रश्न 1.
समान अर्थ वाले शब्द लिखिए:

  1. जवान
  2. घर
  3. विद्यालय
  4. सेतु
  5. दोष

उत्तर:

  1. युवक
  2. गृह
  3. स्कूल
  4. पुल
  5. गलती

प्रश्न 2.
विपरीत अर्थ वाले शब्द लिखिए:

  1. इधर
  2. आना
  3. जवान
  4. ऊँची
  5. अच्छा
  6. सुख
  7. देश
  8. विकसित
  9. इच्छा
  10. निश्चित

उत्तर:

  1. उधर
  2. जाना
  3. बूढ़ा
  4. नीची
  5. बुरा
  6. दुख
  7. विदेश
  8. अविकसित
  9. अनिच्छा
  10. अनिश्चित

प्रश्न 3.
लिंग बदलिए:

  1. आदमी
  2. बालक
  3. बूढ़ा

उत्तर:

  1. औरत
  2. बालिका
  3. बूढ़ी

प्रश्न 4.
वचन बदलिए:

  1. बूढ़ा
  2. बैलगाड़ी
  3. साइकिल
  4. ताँगा
  5. गड्ढा

उत्तर:

  1. बूढ़े
  2. बैलगाड़ियाँ
  3. साइकिलें
  4. ताँगे
  5. गड्ढे

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 14 मैं सड़क हूँ

प्रश्न 5.
नदी की आत्मकथा लिखिए:
उत्तर:
मैं नदी हूँ। पहाड़ों से उतर कर नीचे ज़मीन पर बहती हूँ। गाँवों, खेतों के पास से होकर जाती हूँ। बच्चे मेरे पानी में डुबकी लगाते हैं। मैं सभी के काम आती हूँ। कुछ लोग मुझे गंदा भी करते हैं। इससे मैं दुखी हो जाती हूँ। फिर भी सब कुछ सहती हुई आगे बढ़ती – रहती हूँ। मैंने रुकना नहीं सीखा। मेरा काम है हमेशा बहते रहना। आज के युग में यदि मेरा ध्यान न रखा गया तो मैं एक दिन समाप्त हो जाऊँगी। मुझे हमेशा बहते देखना चाहते हो तो मेरा सही उपयोग करो, क्योंकि मैं हमेशा सभी को आगे बढ़ने की प्रेरणा देती हूँ।

प्रश्न 6.
उद्यान की आत्मकथा लिखिए:
उत्तर:
मैं उद्यान हूँ। जब मुझे नया-नया बनाया गया था, तब बहुत-से पेड़ लगाए गए थे। बैठने के लिए बेंचें थीं। बच्चों के लिए झूले थे। लोगों का आना – जाना लगा रहता था। बच्चों की आवाजें आती थीं। परंतु आज कल अधिकतर कोई नहीं आता, क्योंकि मेरा सही तरीके से ध्यान नहीं रखा गया। बेंचें टूट गईं, झूले टूट गए, पेडों के सभी पत्ते झड़ गए; इसलिए मैं उदास हूँ। कोई मेरी तरफ ध्यान देगा तो मैं फिर से पहले की तरह बन जाऊँगा। मैं सभी को खुशी देना चाहता हूँ। सबके साथ मिल-जुलकर रहना चाहता हूँ।

मैं सड़क हूँ Summary in Hindi

पाठ का सारांश:

प्रस्तुत पाठ एक सड़क की आत्मकथा है। सड़क खुद अपने बारे में बता रही है कि किस तरह लोग उसका उपयोग करते हैं।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 14 मैं सड़क हूँ

शब्दार्थ:

  1. महामार्ग – हाइवे (highway)
  2. सेतु – पुल (bridge)
  3. द्रुतगति मार्ग – चौड़ा रास्ता (express way)
  4. किनारे – आसपास (surround)
  5. चौराहा – चार रास्ता (crossroads)
  6. वर्दी – गणवेश (uniform)
  7. यातायात – परिवहन (transportation)
  8. अनुशासन – शिष्टता (discipline)
  9. कोलतार – डामर (tar)
  10. ताँगा – घोड़ा गाड़ी (tonga)
  11. पगडंडी – चलने के लिए बना कच्चा रास्ता (crooked)

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions पुनरावर्तन १

Balbharti Maharashtra State Board Class 5 Hindi Solutions Sulabhbharati पुनरावर्तन १ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 5 Hindi Sulabhbharati Solutions पुनरावर्तन १

5th Standard Hindi Digest पुनरावर्तन १ Textbook Questions and Answers

1. सुनो और दोहराओ:

बन-बन, पर-फर, उन-ऊन, आधा-सादा, कार-खार, सात-साथ, गृह-ग्रह, वाणी-पानी, मेघा-मेधा, त्राचा-कृपा, शेर-सेर, चरण-चारण, कपड़ा-डबरा, लोरी-लॉरी, शाप-साँप, उधार-उघाड़, सरपट-सरपत ।

2. तुम अपने पड़ोस के बच्चों के साथ कैसा व्यवहार करते हो, बताओ।

3. अनुरेखन करो और पढ़ो:

4. दिए गए प्राणियों और उनके घर की उचित जोड़ी मिलाओ :

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions पुनरावर्तन १ 1

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions पुनरावर्तन १

5. तुम्हारे बनाए हुए रेत के घरौंदे को किसी ने तोड़ दिया तो तुम क्या करोगे?

प्रश्न 1.
तुम्हारे बनाए हुए रेत के घरौंदे को किसी ने तोड़ दिया तो तुम क्या करोगे?
उत्तर:
हमें बुरा तो लगेगा, पर हम दुबारा उसे बना लेंगे।

Hindi Sulabhbharati Class 5 Solutions पुनरावर्तन १ Additional Important Questions and Answers

प्रश्न 1.
अर्थपूर्ण शब्द तैयार कीजिए:
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions पुनरावर्तन १ 2
उत्तर:

  1. नाता
  2. माता
  3. गाता
  4. ज्ञाता
  5. पिता
  6. गीता
  7. दाता
  8. छाता

प्रश्न 2.
अपने से छोटों के साथ कैसा व्यवहार करते हैं बताओ?
उत्तर:
छोटों के साथ प्यार से पेश आते हैं। उनकी देखभाल करते हैं। उनके साथ खेलते हैं। उनको तंग नहीं करते।
(यह उत्तर छात्रों के अनुसार अलग-अलग हो सकता है।)

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions पुनरावर्तन १

प्रश्न 3.
दिए गए प्राणियों और उनके घरों की उचित जोड़ियाँ मिलाओ:

‘अ’‘ब’
1. मुर्गी(अ) गुफा
2. चीता(आ) बिल
3. चूहा(इ) दरबा
4. गाय(ई) अस्तबल
5. घोड़ा(उ) पेड़
6. बंदर(ऊ) गोठ
7. लड़का / लड़की(ए) घर
8. मधुमक्खी(ऐ) तालाब
9. मछलियाँ(ओ) छत्ता
10. मकड़ी(औ) जाला

उत्तर:

  1. दरबा
  2. गुफा
  3. बिल
  4. गोठ
  5. अस्तबल
  6. पेड़
  7. घर
  8. छत्ता
  9. तालाब
  10. जाला

प्रश्न 4.
उचित जोड़ियाँ मिलाइए:

‘अ’‘ब’
1. दिन(अ) पानी
2. ज्ञान(आ) पुरानी
3. साफ(इ) समझा
4. दाना(ई) रात
5. नई(उ) विज्ञान
6. सोचा(ऊ) सुथरा

उत्तर:

  1. रात
  2. विज्ञान
  3. सुथरा
  4. पानी
  5. पुरानी
  6. समझा

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions पुनरावर्तन १

प्रश्न 5.
अपनी पसंद के प्राणी या पक्षी के विषय में पाँच से सात पंक्तियों में परिचय दीजिए:
उत्तर:
(गाय)
गाय एक पालतू प्राणी है।
गाय का दूध सेहत के लिए अच्छा होता है।
गाय घास खाती है।
गाय गोठ में रहती है।
गाय की पूजा माता के रूप में होती है।
(यह उत्तर छात्रों के अनुसार अलग-अलग हो सकता है।)

प्रश्न 6.
सही व्यंजन लिखकर पहेली पूरी कीजिए:
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions पुनरावर्तन १ 3
उत्तर:

  1. वा
  2. वि
  3. वा

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions पुनरावर्तन १

प्रश्न 7.
उचित जोड़ियाँ मिलाइए:

‘अ’‘ब’
1. पापा(अ) ताई
2. चाचा(आ) नानी
3. भैया(इ) दादी
4. दादा(ई) मामी
5. मामा(उ) भाभी
6. नाना(ऊ) चाची
7. ताऊ(ए) मम्मी

उत्तर:

  1. मम्मी
  2. चाची
  3. भाभी
  4. दादी
  5. मामी
  6. नानी
  7. ताई

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Sanskrit Solutions Anand Chapter 5 वीरवनिता विश्पला Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

Sanskrit Anand Std 9 Digest Chapter 5 वीरवनिता विश्पला Textbook Questions and Answers

भाषाभ्यासः

1. उचितं पर्यायं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत ।

प्रश्न 1.
अ. शत्रवः …………. । (कृतवान्/कृतवन्तः)
आ. खेलराजः …………. । (प्रविष्टवन्तः/प्रविष्टवान्)
इ. विश्पला …………. । (प्रविष्टवान्/प्रविष्टवती)
ई. सा युद्धं …………. । (कृतवान्/कृतवती)
उ. शत्रुसैनिकाः …………. । (अवरुद्धवन्तौ/अवरुद्धवन्तः)
ऊ. सैनिकाः शिबिरं …………. । (गतवन्त:/गतवन्ती)
ए. शत्रुसैनिकाः पादं …………. । (कर्तितवन्त:/कर्तितवन्तौ)
ऐ. सा रणाङ्गणम् …………. । (आगतवत्यौ/आगतवती)
ओ. विश्पला ध्यानम् …………. । (आरब्धवान्/आरब्धवती)
औ. अश्विनीकुमारौ तां यथापूर्वं …………. । (कृतवन्तौ/कृतवत्यौ)
उत्तरम् :
अ. कृतवन्तः ।
आ. प्रविष्टवन्तः
इ. प्रविष्टवती।
ई. कृतवती।
उ. अवरुद्धवन्तः।
ऊ. गतवन्तः।
ए. कर्तितवन्तः।
ऐ. आगतवती।
ओ आरब्धवती।
औ कृतवन्तौ।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

2. स्तम्भमेलनं कुरुत।

प्रश्न 1.
Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला 1
उत्तरम् :

1. लोहयुक्तम्4. पादम्
2. वीराङ्गना5. विश्पला
3. भीताः2. शत्रुसैनिकाः
4. महत्1. युद्धम्
5. शूरः3. खेलराजः

3. अधोदत्तेषु विशेषणेषु यानि विशेषणानि विश्पलां न वर्णयन्ति तानि पृथुक् कुरुत ।
चकिताः, प्रशंसिता, भीता, समर्था, निश्चला, एकाकिनी, चैतन्यमूर्तिः, अवरुद्धा, चामुण्डेश्वरी, महाविदुषी, रणकुशला, शूरः, नायिका, दुःखिता।।

प्रश्न 1.
अधोदत्तेषु विशेषणेषु यानि विशेषणानि विश्पलां न वर्णयन्ति तानि पृथुक् कुरुत ।
चकिताः, प्रशंसिता, भीता, समर्था, निश्चला, एकाकिनी, चैतन्यमूर्तिः, अवरुद्धा, चामुण्डेश्वरी, महाविदुषी, रणकुशला, शूरः, नायिका, दुःखिता।।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

4. माध्यमभाषया उत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
विश्पलायाः शौर्यस्य वर्णनं कुरुत ।
उत्तरम् :
‘सम्भाषणसन्देश’ या प्रसिद्ध संस्कृत मासिकातून ‘वीरवनिता विश्पला’ ही कथा घेतलेली आहे. ऋग्वेदातून उद्धृत केलेली प्रस्तुत कथा अतिशय अद्भुत आणि रोमांचकारी आहे. स्त्रियांच्या सामर्थ्यांचे दर्शन घडविणारी ही प्रेरणादायी कथा आहे.

खेलराज राजाची पत्नी विश्पला ही अतिशय बुद्धिमती होती. तसेच युद्धातही ती निपुण होती. खेलराजाच्या राज्यावर एकदा अचानक शजूंनी आक्रमण केले आणि घनघोर युद्धाला सुरुवात झाली. सेनाप्रमुख खेलराजांबरोबर त्यांची पत्नी विश्पलासुद्धा रणांगणात युद्ध करण्यास सज्ज झाली पृथ्वीवर चामुण्डेश्वरी अवतरल्याप्रमाणे विश्पला शबूंचा संहार करत होती.

तिचे शौर्य आणि पराक्रम पाहून शत्रूसैनिक सुद्धा चकित झाले होते. तिला शत्रूच्या सैनिकांनी योजनेसह अडवून तिच्यावर आक्रमण केले. असंख्य शत्रूसैनिक व विश्पला एकटी अशा विषम परिस्थितीत भीतीचा लवलेशही मनात न आणता द्विगुणित उत्साहाने विश्पलेने युद्ध केले. या युद्धाच्यावेळी विश्पलेचा पाय कापला गेला.

जरी तिचा पाय तुटला होता तरीसुद्धा ती निराश झाली नाही. चैतन्यमूर्ती असलेल्या त्या वीरांगनेला त्या परिस्थितीतही दुसऱ्या दिवशी लढण्याची प्रबळ इच्छा मनात होती. यातूनच तिच्या शौर्याचे दर्शन घडते. तिने अश्विनीकुमारांच्या मदतीने कृत्रिम लोहयुक्त पाय प्राप्त केला व पुन्हा युद्धाच्या रणांगणात उत्साहाने युद्ध केले.

विश्पलेला रणांगणात पाहूनच शत्रूसैनिकांचे धैर्य नष्ट झाले होते. तिच्या मानसिक शौयनि तिने अर्धे युद्ध जिंकले होतेच व अंती रणांगणात युद्धकलेच्या कौशल्याने सर्वशबूंचा लीलया संहार करुन युद्धात खेलराजाला विजय प्राप्त करवून दिला.

विश्पला ही दृढ निश्चयाचे आणि अतुलनीय धैर्याचे प्रतीक आहे. थोरांच्या कार्यसिद्धीसाठी साधनांची आवश्यकता नसते केवळ त्यांची प्रबळ इच्छाशक्तीच पुरेशी ठरते, हे तिच्या उदाहरणावरून समजते.

In the lesson वीरवनिता विश्पला’ a story of the lady warrior Vishpala’s courage and Ashwinikumar’s medical skills have been described. Vishpala was the queen of the king Khelaraj.

She was not only great scholar but also a brave warrior. Once their state was attacked/invaded by the enemies. Vishpala accompanied her husband in the battle field. She fought fiercely and destructed the enemy’s army.

The oponent soldiers were so scared of her fierce war-skills that they attacked Vishpala at once and cut her foot so that she would be unable to fight. But Vishpala’s will for fighting and winning was so strong that she didn’t loose hope upon her broken foot.

She meditated upon the twins Ashwinikumara’s the divine doctors who were the expert surgons. They joined an iron foot to her leg. She fought with double energy the next day. She wiped out the enemies with her ferocious warfare skills.

Vishpala is an example of great determination and incredible courage.
She was great warrior in a true sense and the one for whom resources did not matter. She stood true to the words “क्रियासिद्धिः सत्त्वे वसति महतां नोपकरणे।’

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

प्रश्न 2.
विश्पला अश्विनीकुमारयोः ध्यानं किमर्थ कृतवती?
उत्तरम् :
‘वीरवनिता विश्पला’ ही कथा रणरागिनी विश्पलेच्या शौर्याचे गुणगान आहे. ऋग्वेदापासून चालत आलेली विश्पलेची कथा भारतीय स्त्रियांच्या पराक्रमाची साक्ष आहे. खेलराजाची पत्नी विश्पला ही विदूषी तसेच शूर होती. राज्यावर आक्रमण झाल्यावर ती खेलराजाच्या बरोबरीने लढायला उभी राहिली. शत्रुसैनिक तिचा दुर्गावतार पाहून भयभीत झाले.

शवसैनिकांनी योजना करून विश्पलेला अडविले आणि तिच्यावर आक्रमण केले. आपल्या सैन्याचे रक्षण करण्यासाठी विश्पलेला रणांगणातून बाहेर काढणे हाच एकमेव मार्ग आहे या आसुरी विचाराने शत्रुसैनिकांनी विश्पलेचा पाय कापला. विश्पला तरीसुद्धा तिच्या निग्रहापासून ढळली नाही.

उलट उद्या युद्ध भूमीवर जाता यायला हवेच असा निग्रहाने तिने अश्विनीकुमारांकडे प्रार्थना केली अश्विनीकुमार हे देवांचे वैद्य ते शल्यक्रियेत कुशल होते. त्यांनी विश्पलेच्या पायाला लोखंडी पाऊल जोडून तिला पूर्ववत् केले, प्रस्तुत कथा विश्पलेचे शौर्य व प्राचीन भारतीय वैद्यकशास्त्र यांचे जिवंत द्योतक आहे.

‘वीरवनिता विश्पला’ is a story of brave lady who stood to the enemies accompanying her husband with a great courage. Vishpala was a queen with a great intellect and exceptional courage. She was King Khelaraj’s wife. When their kingdom was attacked by their enemies she also fought with the enemies with equal energy.

The enemy soldiers were frightened of her vigorous warfare. They purposely attacked her all for once and broke down her foot. Even then Vishpala didn’t fail. She was so determined that she decided to get back her foot anyhow.

She called the twins Ashwinikumaras who were the doctors of the gods and experts in surgery. She sat still and concentrated fully on them. Since they were the experts, she knew that they would definitely help her get the foot back.

Not losing hopes at all Vishpala called them and didn’t give up on fighting. The twins Ashwinikumaras were blessed with divine medicinal skills. Because of their expertise and skills Vishpala could fight and win the battle.

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

पाठात् धातुसाधित-अव्ययानि चिनुत पृथक्कुरुत च ।

प्रश्न 1.
पाठात् धातुसाधित-अव्ययानि चिनुत पृथक्कुरुत च ।
उत्तरम् :

धातुसाधित – विशेषणम्विशेष्यम्
आरब्धम्, करणीयम्युद्धम्
अवतीर्णा, प्रशंसिताविश्पला
भग्नःपादः
नष्टम्धैर्यम्
संहताःसैनिकाः

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

5. समानार्थकशब्दं पाठात् लिखत।
अरिः, चरणः, वीर्यम्, सङ्गरः, रणाङ्गणम्, रक्षकाः, पण्डिता, वीक्ष्य, वेदना, अगणिताः।

प्रश्न 1.
समानार्थकशब्दं पाठात् लिखत।
अरिः, चरणः, वीर्यम्, सङ्गरः, रणाङ्गणम्, रक्षकाः, पण्डिता, वीक्ष्य, वेदना, अगणिताः।
उत्तरम् :

  • शत्रुः – अरिः, रिपुः।
  • पादः – चरणः
  • वीर्यम् – शौर्यम्, पराक्रमः।
  • रणरङ्गः – रणभूमिः, रणाङ्गणम्
  • दृष्ट्वा – वीक्ष्य, अवलोक्य।
  • पीडा – वेदना, व्यथा, बाधा।
  • असङ्ख्या: – अगणिताः

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

6. विरुद्धार्थकशब्द पाठात् लिखत।
मित्रम्, कातरता, असमर्था, कातरः, पराजयः ।

प्रश्न 1.
विरुद्धार्थकशब्द पाठात् लिखत।
मित्रम्, कातरता, असमर्था, कातरः, पराजयः ।
उत्तरम् :

  • शत्रुः × मित्रम्
  • शौर्यम् × कातरता
  • समर्था × असमर्था
  • शुर: × कातरः
  • जयः × पराजयः

Sanskrit Anand Class 9 Textbook Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला Additional Important Questions and Answers

उचितं पर्यायं चिनुत।

प्रश्न 1.
1. खेलराज: नाम कश्चित् ………… । (महीक्षितः / महीरुहः)
2. सः ………..सह सुखेन जीवति स्म। (विश्पला/विश्पलया)
उत्तरम् :
1. महीक्षितः।
2. विश्पलया।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

एकवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न 1.
विश्पला कीदृशी आसीत्?
उत्तरम् :
विश्पला महाविदुषी रणकुशला च आसीत्।

प्रश्न 2.
खेलराजः कीदृशः आसीत्?
उत्तरम् :
खेलराजः शूरः पराक्रमी च आसीत्।

प्रश्न 3.
शत्रवः किं दृष्ट्वा चकिता: अभवन्?
उत्तरम् :
शत्रवः विश्पलायाः शौर्य पराक्रमं च दृष्ट्वा चकिता: अभवन्।

प्रश्न 4.
सेनायाः नायकः कः?
उत्तरम् :
सेनायाः नायक: खेलराजः।

प्रश्न 5.
विश्पला कर्थ संहारं कृतवती?
उत्तरम् :
भुवम् अवतीर्णा चामुण्डेश्वरी इव विश्पला संहारं कृतवती।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

प्रश्न 6.
शत्रवः किं कृतवन्तः?
उत्तरम् :
शत्रवः खेलराजस्य राज्ये आक्रमणं कृतवन्तः।

प्रश्न 7.
युद्धसमये शत्रुसैनिकाः किं कर्तितवन्तः?
उत्तरम् :
युद्धसमये शत्रुसैनिकाः विश्पलाया: एक पादं कर्तितवन्तः ।

प्रश्न 8.
शत्रुसैनिकाः किं चिन्तयित्वा युगपत् आक्रम्य ताम् अवरुद्धवन्तः?
उत्तरम् :
यावत् विश्पला रणरङ्गात् न निवार्यते तावत् सर्वथा जय: न प्राप्यते इति चिन्तयित्वा युगपत् आक्रम्य ताम् अवरुद्धवन्तः ।

प्रश्न 9.
विश्पला कदा हतोत्साह्य न जाता?
उत्तरम् :
यद्यपि विश्पलायाः पादः भग्नः तथापि सा हतोत्साहा न जाता।

प्रश्न 10.
विश्पला कीदृशी?
उत्तरम् :
विश्पला चैतन्यमूर्तिः वीराङ्गना च।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

प्रश्न 11.
किं निश्चित्य विश्पला पुन: पादं प्राप्तुम् ऐच्छत्?
उत्तरम् :
श्व: मया युद्धं करणीयम् एव इति निश्चित्य विश्पला पुन: पादं प्राप्तुम् ऐच्छत्।

प्रश्न 12.
विश्पलायाः भक्तेः कारणात् किम् अभवत् ?
उत्तरम् :
विश्पलाया: भक्तेः कारणात् अश्विनीकुमारी लोहयुक्तं पाद योजयित्वा तां यथापूर्वं कृतवन्तौ। .

प्रश्न 13.
लोहयुक्तेन पादेन किम् अभवत्?
उत्तरम् :
लोहयुक्तेन पादेन विश्पला यथापूर्व चलितुं युद्धं कर्तुं च समर्था जाता।

प्रश्न 14.
कस्याः दर्शनमात्रेण सैनिकानां धैर्य नष्टं जातम्?
उत्तरम् :
विश्पलाया: दर्शनमात्रेण सैनिकानां धैर्य नष्टं जातम्।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

प्रश्न 15.
यदा विश्पला आयुधप्रहारम् आरब्धवती तदा किम् अभवत्?
उत्तरम् :
यदा विश्पला आयुधप्रारम् आरब्धवती तदा शत्रुसैनिकाः सर्वथा हतोत्साहा: जाताः।

प्रश्न 16.
इतिहासः अस्मान् किम् उपदिशति?
उत्तरम् :
विश्पलायाः शौर्य तथा च अश्विनीकुमारयोः शल्यक्रियाकौशलं स्मरन्तु इति इतिहासः अस्मान् उपदिशति।

प्रश्न 16.
विश्पला किमर्थं वेदवाङ्मये बहुधा प्रशंसिता?
उत्तरम् :
विश्पला पादकर्तनानन्तरमपि अश्विनीकुमारयोः अनुग्रहेण पादं पुनः प्राप्तवती शत्रून् संहृतवती च। एतेन साहसेन विश्पला वेदवाङ्मये बहुधा प्रशंसिता।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

सत्यं वा असत्यं लिखत।

प्रश्न 1.

  1. विश्पला खेलराज: नाम्नः नृपस्य पत्नी।
  2. सेनाया: नायक: विश्पला आसीत्।
  3. चामुण्डेश्वरी इव विश्पला शत्रूणां संहारं कृतवती।
  4. शत्रुसैनिक: एक: एव आसीत्।
  5. विश्पलायाः मनसि भयम् उपजातम्।
  6. विश्पला तु एकाकिनी।
  7. शत्रुसैनिकाः खेलराजस्य एक पादं कर्तितवन्तः।
  8. द्विगुणितेन उत्साहेन विश्पला युद्धं कृतवती।

उत्तरम् :

  1. सत्यम्
  2. असत्यम्
  3. सत्यम्
  4. असत्यम्
  5. असत्यम्
  6. सत्यम्
  7. असत्यम्
  8. सत्यम्

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

प्रश्न 2.

  1. यदा विश्पलायाः पादः भग्नः तदा सा हतोत्साहा अभवत्।
  2. विश्पला निश्चलतया अश्विनीकुमारयो: ध्यानं कृतवती।
  3. पुनरेकवारं विश्पलया युद्धं कृतवती।
  4. अनन्तरदिने रात्रौ सा महता उत्साहेन रणरङ्गम् आगतवती।’
  5. विश्पलायाः साहसं वेदवाङ्मये बहुधा प्रशंसिता।
  6. वीरवनिता विश्पला एकाकिनी एव रणरङ्गं प्रविश्य युद्धं कृतवती।

उत्तरम् :

  1. असत्यम्
  2. सत्यम्
  3. सत्यम्
  4. असत्यम्
  5. सत्यम्
  6. असत्यम्

उचितं कारणं चित्वा वाक्यं पुनर्लिखत।

प्रश्न 1.
सेनायाः नायक: खेलराजः रणरङ्गं प्रविष्टवान् यतः…|
a. शत्रुसैनिकाः असङ्ख्या: आसन् विश्पला तु एकाकिनी।
b. अकस्मात् शत्रवः खेलराजस्य राज्ये आक्रमणं कृतवन्तः।
उत्तरम् :
सेनाया: नायक: खेलराज: रणरङ्ग प्रविष्टवान् यत: अकस्मात् शत्रवः खेलराजस्य राज्ये आक्रमणं कृतवन्तः।

प्रश्न 2.
शत्रवः चकिताः अभवन् यतः…।
a. भुवम्अवतीर्णां चामुण्डेश्वरी इव विश्पला संहारं कृतवती।
b. खेलराज: विश्पलया सह सुखेन जीवति स्म।
उत्तरम् :
शत्रवः चकिता: अभवन् यतः भुवम् अवतीर्णा चामुण्डेश्वरी इव विश्पला संहारं कृतवती।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

प्रश्न 3.
सहस्राधिका: सैनिका: पराभूता: यतः …………….।
अ) शत्रुसैनिकानां सङ्ख्या न्यूना आसीत्।
आ) विश्पला शत्रून् कदलीवृक्षान् इव लीलया कर्तितवती।
उत्तरम् :
सहस्साधिका; सैनिकाः पराभूताः यतः विश्पला शत्रून् कदलीवृक्षान् इव लीलया कर्तितवती।

प्रश्न 4.
वेदवाङ्मये विश्पला बहुधा प्रशंसिता यतः ……………..।
अ) विश्पला वीराङ्गना न भवति।
आ) पादकर्तनान्तरमपि अश्विनीकुमारयोः अनुग्रहेण पादं पुनः प्राप्तवती शत्रून् संहृतवती च।
उत्तरम् :
वेदवाङ्मये विश्पला बहुधा प्रशंसिता यतः पादकर्तनान्तरमपि अश्विनीकुमारयोः अनुग्रहेण पादं पुन: प्राप्तवती शत्रून् संहृतवती च।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

शब्दस्य वर्णविग्रहं कुरुत।

  • कश्चित् – क् + अ + श् + च + + त् ।
  • विश्पला – व् + इ + श् + प् + अ + ल् + आ।
  • तथैव – त् + अ + थ् + ऐ + व् + अ ।
  • चामुण्डेश्वरी – च् + आ + म् + उ + ण् + ड् + ए + श् + व् + अ + र + ई।
  • दृष्ट्वा – द् + ऋ + ष् + ट् + व् + आ।
  • शौर्यम् – श् + औ + र् + य् + अ + म्।
  • निवार्यते – न् + इ + व् + आ + र + य् + अ + त् + ए।
  • आक्रम्य – आ + क् + र + अ + म् + य् + अ ।
  • कर्तितवन्तः – क् + अ + र + त् + इ + त् + अ + व् + अ + न् + त् + अः।
  • कृत्वा – क् + ऋ + त् + व् + आ।
  • अवरुद्धवन्तः – अ + व् + अ + र + उ + द् + + अ + व् + अ + न् + त् + अः।
  • चैतन्यमूर्तिः – च् + ऐ + त् + अ + न् + य् + अ + म् + ऊ + र + त् + इः।
  • यथापूर्वम् – य् + अ + थ् + आ + प् + ऊ + र + व् + अ + म्।
  • योजयित्वा – य् + ओ + ज् + अ + य् + इ + त् + व् + आ।
  • वीराङ्गना – व् + ई + र + आ + ड् + ग् + अ + न् + आ।
  • दर्शनमात्रेण – द् + अ + र् + श् + अ + न् + अ + म् + आ + त् + र् + ए + ण् + अ।
  • शौर्येण – श् + औ + र + य् + ए + ण् + ।
  • स्मरन्तु – स् + म् + अ + र् + अ + न् + त् + उ।
  • सर्वथा – स् + अ + र + व् + अ + थ् + आ।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

प्रश्ननिर्माणं कुरुत।

प्रश्न 1.

  1. विश्पला तु एकाकिनी।
  2. विश्पला रणरङ्गात् यावत् न निवार्यते तावत् जयः सर्वथा न प्राप्यते।
  3. शत्रवः खेलराजस्य राज्ये आक्रमणं कृतवन्तः।
  4. विश्पला खेलराजस्य पत्नी।
  5. विश्पलायाः शौर्य पराक्रमं च दृष्ट्वा शत्रवः चकिताः अभवन्।
  6. महत् युद्धम् आरब्धम्।

उत्तरम् :

  1. विश्पला कीदृशी?
  2. विश्पला कस्मात् / कुत: यावत् न निवार्यते तावत् जयः सर्वथा न प्राप्यते?
  3. के खेलराजस्य राज्ये आक्रमणं कृतवन्तः?
  4. विश्पला कस्य पत्नी?
  5. स्याः शौर्य पराक्रमं च दृष्ट्वा शत्रवः चकिता: अभवन् ?
  6. कीदृशं युद्धम् आरब्धम्?

प्रश्न 2.

  1. अनन्तरदिने सा महता उत्साहेन रणरङ्गं आगतवती।
  2. अश्विनीकुमारयोः शल्यक्रियाकौशलं स्मरन्तु।
  3. रणरङ्गे विश्पलां दृष्ट्वा एव शत्रुसैनिकाः भीताः अभवन्।
  4. एतेन साहसेन विश्पला वेदवाङ्मये बहुधा प्रशंसिता।

उत्तरम् :

  1. कदा सा महता उत्साहेन रणरङ्गं आगतवती?
  2. कयो : शल्यक्रियाकौशलं स्मरन्तु?
  3. रणरङ्गे कां दृष्ट्वा एव शत्रुसैनिकाः भीताः अभवन् ?
  4. एतेन साहसेन विश्पला कुत्र बहुधा प्रशंसिता?

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

विशेषण-विशेष्य-सम्बन्धः। (मेलनं कुरुत।)

प्रश्न 1.

विशेषणम्विशेष्यम्
रणकुशलाखेलराज:
चकिता:विश्पला
पराक्रमीशत्रवः
…………….शत्रुसैनिकाः
एकाकिनी………………..
……………पादम
द्विगुणितेन…………………
……………पादः
चैतन्यमूर्तिः……………………

उत्तरम् :

विशेषणम्विशेष्यम्
रणकुशला, एकाकिनी, चैतन्यमूर्तिःविश्पला
चकिता:शत्रवः
पराक्रमीखेलराज:
असङ्ख्या:शत्रुसैनिकाः
एकम्पादम
द्विगुणितेनउत्साहेन
भग्नःपादः

त्वान्त/ल्यबन्त/तुमन्त अव्ययानि।

त्वान्त अव्यय धातु + त्वा / ध्वा / ट्वा / ढ्वा / इत्वा अयित्वाल्यबन्त अव्यय उपसर्ग + धातु + य / त्यतुमन्त अव्यय   थातु + तुम् / धुम् / टुम् / ढुम् / इतुम् / अयितुम्
दृष्ट्वा
कृत्वानिश्चित्यप्राप्तुम्, चलितुम्
योजयित्वाकर्तुम्

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

विभक्त्यन्तरूपाणि।

प्रथमा – नृपः, खेलराजः, विश्पला, महाविदुषी, शत्रवः, युद्धम्, नायकः, चामुण्डेश्वरी, एषा, जयः, शत्रुसैनिकाः, असङ्ख्याः, विश्पला, एकाकिनी, एकम, पादम्, पीडा, पत्नी, पादः, मग्नः, सा, भग्नः, पादः, चैतन्यमूर्तिः, वीराङ्गना, युद्धम्, हतोत्साहा, अश्विनीकुमारौ, समर्था, सा, चकिताः, भीताः, नष्टम्, धैर्यम्, विश्पला।
द्वितीया – आक्रमणम्, रणरङ्गम्, संझरम्, पराक्रमम्, शौर्यम्, ताम्, शिबिरम्, पादम्, ध्यानम्, पादम, ताम्, रणरङ्गम, आयुधप्रहारम्, कदलीवृक्षान, शत्रून, अस्मान्।
तृतीया – सुखेन, विश्पलया, उत्साहेन, मया, निश्चलतया, मया, निश्चलतया, महता, उत्साहेन, लीलया, तया, एतेन, साहसेन, शौर्येण, दर्शनमात्रेण, भा।
पञ्चमी – रणरङ्गात्, एतस्याः, कारणात, भक्तेः, एतस्मात्, एतस्मात्, कारणात् ।
षष्ठी – तस्य, सेनायाः, खेलराजस्य, तस्याः, विश्पलायाः, तस्याः, भक्तेः, विश्पलायाः, अश्विनीकुमारयोः, तेषाम, तस्याः, शौर्यस्य, विश्पलायाः, खेलराजस्य।
सप्तमी – राज्ये, भुवम्, मनसि, युद्धसमये, तस्मिन, युद्धे।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

लकारं लिखत।

  • निवार्यते – ‘नि + व’ धातुः दशमगण: परस्मैपदं (कर्मवाच्य) लट्लकार : प्रथमपुरुषः एकवचनम्।
  • प्राप्यते – ‘प्र + आप्’ धातुः पशमगण: परस्मैपदं (कर्मवाच्य) लट्लकार : प्रथमपुरुष: एकवचनम्।
  • आसन् – ‘अस्’ धातुः द्वितीयगणः परस्मैपदं लङ्लकार: प्रथमपुरुष: बहुवचनम्।
  • भविष्यति- ‘भू-भत्’ धातुः प्रथमगणः परस्मैपदं लट्लकार: प्रथमपुरुष: एकवचनम्।
  • आसीत् – ‘अस्’ धातुः द्वितीयगणः परस्मैपदं लङ्लकार: प्रथमपुरुष: एकवचनम्।
  • जीवति – ‘जीव्’ धातुः प्रथमगणः परस्मैपदं लट्लकार: प्रथमपुरुष: एकवचनम्।
  • अभवन् – ‘भू-भव्’ धातुः प्रथमगणः परस्मैपदं लङ्लकार: प्रथमपुरुष: बहुवचनम्।
  • ऐच्छत् – ‘इष-इच्छ’ धातुः षष्ठगणः परस्मैपदं लङ्लकारः। प्रथमपुरुष: एकवचनम्।
  • उपदिशति – ‘उप + दिश्’ धातुः षष्ठगणः उभयपदम् अत्र परस्मैपदं लट्लकारः प्रथमपुरुष: एकवचनम्।
  • स्मरन्तु – ‘स्मृ’ धातुः प्रथमगणः परस्मैपदं लोट्लकार: प्रथमपुरुष: बहुवचनम्।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

व्याकरणम् :

शब्दानां पृथक्करणम्

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला 2

समासाः।

समासनामअर्थ:समासविग्रहःसमासनाम्
रणकुशलाexpertin the battleरणे कुशला।सप्तमी तत्पुरुष समास
शल्यक्रियाकौशलम्skillin surgeryशल्यक्रिया कौशलम्।सप्तमी तत्पुरुष समास

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

वीरवनिता विश्पला Summary in Marathi and English

प्रस्तावना :

भारताच्या उज्ज्वल इतिहासाने अनेक स्त्री योद्ध्यांना स्वत:च्या देशासाठी लढताना पाहिले आहे. राणी वेलू नाचियार ही 1८ व्या भारतीय शतकातील राणी ब्रिटीशांशी लढली. 17 व्या शतकातील केलाडी चेन्नमा म्हणजे तर मूर्तिमंत शौर्यच. उल्लल राज्याच्या राणीने पोर्तुगीजांशी झालेल्या युद्धात पराक्रम गाजवला.

राणी लक्ष्मीबाई निर्भीडपणे ब्रिटीशांशी लढली. ही भारतीय स्त्रियांच्या शौर्याची काही उदाहरणे झाली, अशाच काही स्त्रियांपैकी एक म्हणजे विश्पला. तिची कथा पुरातनकाळापासून प्रसिद्ध आहे. तिची कथा ऋग्वेदातसुद्धा येते.

प्रस्तुत कथा प्राचीन भारतात अस्तित्वात असलेल्या प्रगत वैद्यकशास्त्राचे उदाहरण आहे. इतकेच नव्हे तर ही कथा शस्त्रक्रियेत पारंगत अश्विनीकुमार आधुनिक वैद्यकीय तंत्रज्ञानाचे मूलाधार कसे होते याचे ही द्योतक आहे. रुद्र, मरुत गण, सोम, व्यवनऋषी हे काही प्राचीन वैद्य होऊन गेलेत.

चरक, सुश्रुत, वाग्भट हे काही सुप्रसिद्ध आयुर्वेदाचार्य होऊन गेलेत. ‘सम्भाषणसन्देश’ या संस्कृत मासिकातून प्रस्तुत कथा निवडलेली आहे. यात केवळ विश्पलेचे शौर्यगान नसून पुढे निरवयत्व प्राप्त करून युद्ध करण्याचे सामर्थ्य तिला कृत्रिम अवयवामुळे प्राप्त झाले हेही समजते.

Indian history has witnessed many brave women warriors who fought with great might for their nations.

Rani Velu Nachiyar, the 18th century Indian queen from Sivaganga fought against the british. Rani Keladi Chennamma, the 17th century queen of Keladi in Karnataka was the epitome of women’s palour.

Rani Abbakka, the queen of Ullal fought against the portugese. Rani Laxmibai fought against the British These are a few examples of some brave ladies who fought for their nation. Much before that was Vishpala who belonged to the ancient era. Her legend of bravery is a part of Rigveda.

This story is also an example of advanced medical science that existed in the Vedic age. The twins Ashwinikumanas were the doctors of gods.

They were also known for their expertise in surgery. Rudra, Maruts, Soma, Rishi Chyaana are the other ancient physicians. Charak, Sushrut, Vagbhata are the renowned Ayurvedacharyas.

This story taken from the Sanskrit periodical ‘सम्भाषणसन्देश’ highlights hors the brave lady Vishpala not only fought bravely in battle but also how she was given an artificial leg so she could fight ably.

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

 

परिच्छेद : 1

खेलराजः ……………. अभवन्।

खेलराजः नाम कश्चित् नृपः । विश्पला तस्य पत्नी। सा यथा महाविदुषी आसीत् , तथैव रणकुशला अपि आसीत्। खेलराज: अपि शूरः पराक्रमी च आसीत्। सः विश्पलया सह सुखेन जीवति स्म। Bideo अथ कदाचित् शत्रवः खेलराजस्य राज्ये आक्रमणं कृतवन्तः महत् युद्धम् आरब्धम्। सेनायाः नायक: खेलराज: रणरङ्गं प्रविष्टवान् । विश्पला अपि रणरङ्ग प्रविष्टवती । भुवम् अवतीर्णां चामुण्डेश्वरी इव सा शत्रूणां संहारं कृतवती। तस्याः शौर्य पराक्रमं च दृष्ट्वा शत्रवः अपि चकिता: अभवन्।

अनुवादः

खेलराज नावाचा कोणी एक राजा होता. विश्पला त्याची पत्नी होती. ती जशी महाविदुषी (अतिशय बुद्धिमती) होती तशीच ती रणकुशला (युद्धात पारंगत) सुद्धा होती. खेलराज सुद्धा शूर आणि पराक्रमी होता. तो विश्पलेबरोबर आनंदाने राहत होता. असेच एकदा अचानक शत्रूनी खेलराजाच्या राज्यावर आक्रमण केले. मोठ्या युद्धाला सुरुवात झाली. सेनाप्रमुख खेलराजाने रणांगणात प्रवेश केला.

विश्पलेनेही रणांगणात प्रवेश केला. पृथ्वीवर अवतरलेल्या चामुण्डेश्वरी प्रमाणे तिने शबूंचा संहार केला. तिचे शौर्य आणि पराक्रम पाहून शत्रूसुद्धा आश्चर्यचकित झाले.

There was a king named Khelaraja. Vishpala was his wife. Just as was a great scholar, likewise she was an expert in warfare. Khelaraja was also very brave and courageous. He was living happily with Vishpala.

Then once enemies attacked Khelaraja’s kingdom. A massive war started. Khelaraja, the leader of the army entered the battle field. Vishpala also entered the battle field.

She killed the enemies as if she was goddess Chamunda, who had descended on the earth. The enemies were also astonished seeing her bravery and courage.

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

परिच्छेद: 2

एषा …………………………. प्रतिगतवन्तः।

‘एषा रणरङ्गात् यावत् न निवार्यते तावत् जयः सर्वथान प्राप्यते’ इति चिन्तयित्वा शत्रुसैनिकाः युगपत् आक्रम्य ताम् अवरुद्धवन्तः । शत्रुसैनिकाः

ते असङ्ख्याः आसन्, विश्पला तु एकाकिनी ! तथापि तस्या: मनसि न भीतिलेशः अपि आसीत्। प्रत्युत द्विगुणितेन उत्साहेन युद्ध कृतवती। युद्धसमये शत्रुसैनिकाः तस्याः एकं पादं कर्तितवन्तः । अनन्तरम् ‘इतः परम् एतस्याः कारणात् पीडा न भविष्यति’ इति निर्णयं कृत्वा ते शिबिरं प्रतिगतवन्तः ।

अनुवादः

Thinking that unless we remove/stop her from the battlefield we will not win completely, the soldiers of the enemy attacked her from both sides and stopped her. Those enemy soldiers were innumerable but Vishpala was alone.

Still, her heart didn’t have even a bit of fear, rather she fought with double energy, While fighting, the enemy soldiers cut down her foot. Then deciding that, Now she will not create trouble anymore they went to the camp.

‘जोपर्यंत हिला रणांगणातून बाजूला करत नाही तोपर्यंत आपल्याला विजय अजिबात प्राप्त होणार नाही’ असा विचार करून शत्रूसैनिकांनी दोन्ही कडून आक्रमण करून त्याचवेळी तिला अडविले. शत्रूचे सैनिक असंख्य होते विश्पला मात्र एकटी!

तरीसुद्धा तिच्या मनात भीतीचा लवलेशही नव्हता, उलट ती द्विगणित उत्साहाने लवली. युद्धाच्या वेळी शत्रूच्या सैनिकांनी तिचा एक पाय कापला. त्यानंतर आता हिच्यामुळे यापुढे अधिक त्रास होणार नाही’ असा निर्णय घेऊन ते छावणीत परत गेले.

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

परिच्छेद : 3

यद्यपि …………………….. जाता।

यद्यपि विश्पलायाः पादः भान: तथापि सा हतोत्साहा न जाता। चैतन्यमूर्तिः सा वीराङ्गना एवं आसीत्। ‘श: मया युद्ध करणीयम् एव’ इति निश्चित्य सा पादं पुनः प्राप्तुम् ऐच्छत्। अतः सा निश्चलतया उपविश्य अश्विनीकुमारयोः ध्यानं कृतवती। तस्या; भक्तेः कारणात् अश्विनीकुमारौ लोहयुक्तं पादं योजयित्वा तां यथापूर्व कृतवन्तौ। एतस्मात् विश्पला यथापूर्व चलितुं युद्ध कर्तुं च समां जाता।

अनुवादः

जरी विश्पलेचा पाय कापला गेला होता तरीसुद्धा तिचा उत्साह मावळला नाही. चैतन्यमूर्ती प्रमाणे (तेजोमय) असलेली ती वीरांगनाच (शूर योद्धा) होती. ‘उद्या मला युद्ध करायचेच आहे’ असा निश्चय करून पाय पुन्हा मिळवण्याची तिची इच्छा होती. म्हणून तिने एका जागी निश्चयाने बसून अश्विनीकुमारांचे स्मरण केले. अश्विनीकुमारांनी लोखंडाचा पाय जोडून तिला पूर्ववत केले. त्यामुळे विश्पला पूर्वीसारखे चालण्यास व युद्ध करण्यास समर्थ झाली.

Even though Vishpala’s foot was broken she did not lose courage. She was truly a dynamic brave lady. Deciding that, I have to fight tomorrow she wanted to get her foot back Hence, she sat determined and concentrated upon the (twins) Ashwinikumaras.

Due to her devotion, the Ashwinikumaras attached an iron foot to her leg and made it as before. Because of this, before Vishpala could walk and fight as she could do before.

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

परिच्छेद : 4

अनन्तरदिने …………….. इतिहासः।

अनन्तरदिने प्रातः सा महता उत्साहेन रणरङ्गम् आगतवती। रणरङ्गे तां दृष्ट्वा एवं शत्रुसैनिकाः चकिता: भीताः च। तस्याः दर्शनमात्रेण एव तेषां धैर्य नष्टं जातम्। सा यदा आयुधप्रहारम् आरब्धवती तदा ते सर्वथा हतोत्साहा: जाताः । विश्पला शत्रून् कदलीवृक्षान् इव लीलया कर्तितवती । सहस्राधिका: सैनिकाः तया संहताः ।

एवं विश्पलायाः शौर्यस्य कारणतः तस्मिन् युद्धे खेलराजस्य एव जयः अभवत्। वीरवनिता विश्पला भर्ना सह रणरङ्गं प्रविश्य शौर्येण युद्धं कृतवती। पादकर्तनानन्तरमपि अश्विनीकुमारयोः अनुग्रहेण पादं पुनः प्राप्तवती शत्रून संहतवती च। एतेन साहसेन सा वेदवाङ्मये बहुधा प्रशंसिता। विश्पलायाः शौर्य तथा च अश्विनीकुमारयोः शल्यक्रियाकौशलं स्मरन्तु इति अस्मान् उपदिशति इतिहासः ।

अनुवादः

दुसऱ्या दिवशी ती मोठ्या उत्साहाने रणांगणात आली. रणांगणात तिला पाहूनच शत्रूचे सैनिक चकित झाले आणि घाबरून गेले. तिच्या केवळ दर्शनानेच त्यांचे धैर्य नष्ट झाले. तिने जेव्हा शस्त्राने प्रहार करण्यास सुरुवात केली तेव्हा तर ते सर्व हताश झाले. विश्पलेने शत्रूना कदलीवृक्षाप्रमाणे सहजरित्या छाटले.

हजारोंपेक्षा अधिक सैनिकांचा तिने संहार केला. अशा प्रकारे विश्पलेच्या शौर्यामुळे त्या युद्धात खेलराजाचाच विजय झाला. शूर महिला विश्पलेने पतीबरोबर युद्धात सहभागी होऊन शौर्यान युद्ध केले. पाय कापला गेल्यानंतरही अश्विनीकुमारांच्या कृपेने पाय पुन्हा मिळवला आणि शत्रूचा संहार केला.

तिच्या साहसामुळे ती वेदवाङ्मयात् खूपच प्रशंसनीय ठरली, विश्पलेचे शौर्य आणि तसेच अश्विनीकुमारांचे शल्यक्रियेतील कौशल्य यांचे स्मरण करा (करावे) असा उपदेश इतिहास आपल्याला करतो.

Next day she came to the battlefield with great energy/enthusiasm. Seeing her on the battlefield, the enemy soldiers were surprised as well as scared.

Their courage vanished just by seeing her. When she started to attack with her weapon, they were completely devasted/depressed. Vishpala cut the soldiers as easily like a plantain/ banana tree. She killed more than a thousand soldiers.

This is how because of Vishpala’s valour Khelaraja was victorious in the battle. The brave lady Vishpala courageously fought entering the battle along with her husband. She got her foot back due to Ashwinikumar’s grace even when it was cut in the war and she destroyed the enemies.

Due to this courage she has been abundantly praised in the Vedic literature several times. History directs us, “Remember Vishpala’s courage and Ashwinikumara’s surgical proficiency.”

सन्धिविग्रहः

  • तथैव – तथा + एव।
  • तथापि – तथा + अपि।
  • यद्यपि – यदि + अपि।
  • तथापि – तथा + अपि।
  • पादकर्तनानन्तरमपि – पादकर्तनानन्तरम् + अपि ।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

समानार्थकशब्दाः

  • नृपः – राजा, राट्, पार्थिवः, भूपः, माभृत, महीक्षितः।
  • पत्नी – जाया, दारा, कान्ता, भार्या, सहधर्मचारिणी।
  • शूरः – धीरः, वीरः।
  • युद्धम् – समरः, रणः, सङ्ग्रामः।
  • भूः – भूमिः, पृथिवी, वसुन्धरा, धरा।
  • संहारः – विध्वंस:, विनाशः।
  • विदुषी – पण्डिता।
  • जयः – विजयः।
  • युगपत् – एकत्र।
  • मनसि – चित्ते, मानसे।
  • समयः – कालः।
  • उत्साहः – जोषः, द्युम्नः।
  • चिन्तयित्वा – विचार्य।
  • भीतिलेशः – भीतिः, भयम्।
  • सैनिकः – शीलधरः, भटः।
  • सेना – चमूः।
  • भग्नम् – त्रुटितम्, बोटितम्, दर्दरम्।
  • कारणम् – हेतुः, निमित्तम्।
  • युद्धम् – समरः, रणः, सङ्ग्रामः।
  • हतोत्साह – क्षीणोत्साहा।
  • निश्चल: – स्थिरः।
  • प्राप्तुम् – लब्धम्।
  • ध्यानम् – मननम्, आध्यानम्, अन्वीक्षा, योगः।
  • पूर्वम् – प्राक्।
  • प्रातः – प्रभातम्।
  • कौशलम् – नैपुण्यम्, कौशल्यम्।
  • भर्ता – पतिः, धवः, प्रियः।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

विरुद्धार्थकशब्दाः

  • सुखेन × दुःखेन ।
  • आरब्धम् × समाप्तम् ।
  • प्रविष्टवान् × निर्गतवान् ।
  • अवतीर्णा × अधिरूढा।
  • संहारः × निर्मितिः, निर्माणम्।
  • अनन्तरम् × पूर्वम्, प्राक्।
  • भग्नम्र × अखण्डितम्।
  • इच्छा × अनिच्छा।
  • उपविश्य × उत्थाय।
  • निश्चलतया × चालतया।
  • पूर्वम् × पश्चात्, अनन्तरम्।
  • जयः × पराजयः।
  • बहुधा × क्वचित्।
  • प्रशंसिता × निन्दिता।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 5 वीरवनिता विश्पला

शब्दार्थाः

  1. महाविदुषी – scholarly lady – बुद्धिमती
  2. रणकुशला – expert in warfare – युद्धात निपुण
  3. आक्रमणम् – attack, invasion – आक्रमण
  4. महत् – great – महान
  5. अवतीर्णा – appeared – अवतरलेली
  6. भुवम् – on earth – पृथ्वीवर
  7. संहारम् – destruction – संहार, नाश
  8. जयः – victory – विजय
  9. युगपत् – simultaneously, at once – एकाच वेळी
  10. अवरुद्धवन्तः – stopped – थांबवले
  11. इतः परम् – anymore / here on – यापुढे अधिक
  12. एकाकिनी – alone – एकटी
  13. भीतिलेशः – slightest fear – भितीचा लवलेश
  14. कर्तितवन्तः – cut – कापले/छाटले
  15. हतोत्साहा – depressed – निरुत्साही
  16. चैतन्यमूर्तिः – dynamic – लोखंडाचा
  17. लोहयुक्तम् – made of iron – चैतन्याची मूर्ती
  18. प्रात: – morning – सकाळी
  19. आयुधप्रहार: – blow with a weapon – शस्वप्रहार
  20. कदलीवृक्षः – banana tree – केळीचे झाड
  21. भर्त्रा – with husband – पति बरोबर
  22. अनुग्रहेण by grace – कृपेमुळे
  23. संहृतवती destroyed – नाश केला
  24. शल्यक्रियाकौशलम् – surgical skill – शल्यविद्या कौशल्य
  25. संहतः – destroyed – नष्ट

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 13 पहचान हमारी – भाग (२)

Balbharti Maharashtra State Board Class 5 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 13 पहचान हमारी – भाग (२) Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 5 Hindi Sulabhbharati Solutions Chapter 13 पहचान हमारी – भाग (२)

5th Standard Hindi Digest Chapter 13 पहचान हमारी – भाग (२) Textbook Questions and Answers

1. देखो और सुनो

प्रश्न 1.
देखो और सुनो

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 13 पहचान हमारी - भाग (२)

Hindi Sulabhbharati Class 5 Solutions Chapter 13 पहचान हमारी – भाग (२) Additional Important Questions and Answers

प्रश्न 1.
निम्नलिखित शब्दों को वर्णक्रम के अनुसार लिखिए:

  1. गढ़
  2. कैकेयी
  3. खरबूजा
  4. घड़ी
  5. एक
  6. ऐनक
  7. औरत
  8. झरना
  9. छाता
  10. टमटम

उत्तर:

  1. एक
  2. ऐनक
  3. औरत
  4. कैकेयी
  5. खरबूजा
  6. गढ़
  7. घड़ी
  8. छाता
  9. झरना
  10. टमटम

प्रश्न 2.
निम्नलिखित शब्दों में से भिन्न शब्द पर गोला बनाइए:

  1. कैकेयी, वैदेही, कैनेडी, कचौड़ी
  2. अचरज, अनपढ़, कुतुहल, जगमग
  3. काला, पपीता, ताला, माला
  4. जल, चौकोन, नल, हल
  5. तौल, दौड़, झाड़, प्रौढ़

उत्तर:

  1. कचौड़ी
  2. कुतुहल
  3. पपीता
  4. चौकोन
  5. झाड़

प्रश्न 3.
उचित जगहों पर अनुस्वार (-) और विसर्ग (:) लगाइए:

  1. गगा
  2. झडा
  3. नम
  4. रग

उत्तर:

  1. छ:
  2. गंगा
  3. झंडा
  4. नमः
  5. रंग

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 13 पहचान हमारी - भाग (२)

प्रश्न 4.
अर्थपूर्ण शब्द बनाइए:

  1. नी ढ़ ओ
  2. र झ ना
  3. न ज हि स
  4. ज्ञा त अ
  5. त चा क
  6. पी ता प

उत्तर:

  1. ओढ़नी
  2. झरना
  3. सहिजन
  4. अज्ञात
  5. चातक
  6. पपीता

प्रश्न 5.
निम्नलिखित चित्रों की उनके नाम के साथ जोड़ियाँ मिलाइए:
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 13 पहचान हमारी - भाग (२) 1
उत्तर:

  1. ऑक्टोपस – ख
  2. अँगूठी – ग
  3. श्रवणयंत्र – क
  4. धनादेश – च
  5. अंडा – घ
  6. कंधा – ङ

प्रश्न 6.
रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

  1. ……………… तपस्या करते हैं।
  2. मुझ पर ………………………. करो।
  3. घर के पास एक ………………. है।
  4. ………………. यहाँ पर बैठिए।

उत्तर:

  1. ऋषि
  2. कृपा
  3. वृक्ष
  4. कृपया

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 13 पहचान हमारी - भाग (२)

प्रश्न 7.
निम्नलिखित शब्दों का उपयोग करके अर्थपूर्ण वाक्य बनाइए:
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 13 पहचान हमारी - भाग (२) 2
उत्तर:

  1. घर जा
  2. फल खा
  3. पानी आया
  4. पानी भर
  5. गढ़ पर चढ़
  6. नल पर आ
  7. गढ़ पर मत चढ़
  8. खाना ला
  9. ऊपर चढ़
  10. मत आ

प्रश्न 8.
निम्नलिखित में से सही शब्द को चुनकर लिखिए:

  1. वृक्ष, वृश, वृष
  2. सूरय, सूर्य, सुरय
  3. ओरत, आरत, औरत
  4. पैसा, पेसा, पसा
  5. गुबारा, गुब्बारा, गुबर

उत्तर:

  1. वृक्ष
  2. सूर्य
  3. औरत
  4. पैसा
  5. गुब्बारा

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 13 पहचान हमारी - भाग (२)

प्रश्न 9.
कोष्ठक में से चुनकर, चित्र पहचानकर उनके नाम लिखिए: (मेज, तिलचट्टा, घर, अमरुद, साँप, छत्ता)
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 13 पहचान हमारी - भाग (२) 3
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 13 पहचान हमारी - भाग (२) 4
उत्तर:

  1. छत्ता
  2. घर
  3. साँप
  4. तिलचट्टा
  5. टेबल
  6. अमरूद

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions स्वयं सध्ययन

Balbharti Maharashtra State Board Class 5 Hindi Solutions Sulabhbharati स्वयं सध्ययन Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 5 Hindi Sulabhbharati Solutions स्वयं सध्ययन

5th Standard Hindi Digest स्वयं सध्ययन Textbook Questions and Answers

1. बिंदुओं को जोड़कर रंग भरिए और पूरी वर्णमाला क्रम से लिखिए:

प्रश्न 1.
बिंदुओं को जोड़कर रंग भरिए और पूरी वर्णमाला क्रम से लिखिए:
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions स्वयं सध्ययन 1

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions स्वयं सध्ययन

2. चित्रों और मात्राओं की उचित जोड़ियाँ मिलाइए:

प्रश्न 1.
चित्रों और मात्राओं की उचित जोड़ियाँ मिलाइए:
Note: शलजम और शलगम दोनों सही है।
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions स्वयं सध्ययन 2
उत्तर:

  1. अ – पत्ता
  2. आ – पालक
  3. इ – पिचकारी
  4. ई – पीपा
  5. उ – पुल
  6. ऊ – पूँछ
  7. ऋ – पृष्ठ
  8. ए – पेड़
  9. ऐ – पैसा
  10. ओ – पोथी
  11. औ – पौधा
  12. अं – अंडा

Hindi Sulabhbharati Class 5 Solutions स्वयं सध्ययन Additional Important Questions and Answers

वर्णमाला:

स्वर:
अ आ इ ई उ ऊ ऋ ए ऐ ओ औ अं अः

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions स्वयं सध्ययन

व्यंजन:
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions स्वयं सध्ययन 3

प्रश्न 1.
रिक्त स्थान भरिए:

  1. पे ……….
  2. रो …………
  3. ज ……….
  4. घ ………
  5. मह ……….
  6. ब …………
  7. म ……….
  8. शल ………….
  9. टमा ……….
  10. रा ………….
  11. पौ ………..
  12. नगा ……….
  13. चि ………. या
  14. ………. रन
  15. ली ……….

उत्तर:

  1. ड़
  2. टी
  3. ड़ी
  4. जम
  5. टर
  6. जा
  7. धा
  8. ड़ा
  9. ड़ि
  10. हि
  11. ची

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions स्वयं सध्ययन

प्रश्न 2.
अ, आ, इ, ई, उ, ऊ, ऋ की मात्राओंवाले दो-दो शब्द लिखिए:
मग काम दिया नीला सुन जून ऋतु

  1. मग: (i) जग (ii) चल
  2. काम: (i) नाम (ii) दाम
  3. दिया: (i) मिला (ii) किया
  4. नीला: (i) मीरा (ii) पीला
  5. सुन: (i) बुन (ii) धुन
  6. जून: (i) फूल (ii) दूध
  7. ऋतु: (i) ऋषभ (ii) ऋचा

Note: पीढ़ा हिंदी में इस शब्द का चलन नहीं है, इसके लिए पटला शब्द होता है। सो उदाहरणस्वरुप कोई और चित्र छापें – जैसे ‘पीपा’ यानी कनस्तर.

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Sanskrit Solutions Anand Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ? Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

Sanskrit Anand Std 9 Digest Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ? Textbook Questions and Answers

भाषाभ्यासः

1. एकवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न अ.
चलभाषे काः क्रीडा: सन्ति ?
उत्तरम् :
चलभाषे यष्टिकन्दुकक्रीडा, पादकन्दुकक्रीडा वाहनक्रीडा, पत्रक्रीडा, चतुरङ्गक्रीडा इत्येता: क्रीडाः सन्ति।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

प्रश्न आ.
चलभाषे कीदृशं विश्वम् ?
उत्तरम् :
चलभाषणस्य योग्य: उपयोग: करणीयः।

प्रश्न इ.
किं किं दृष्ट्रा तनयायाः मुखं लालायितम् ?
उत्तरम् :
पिझ्झा, पावभाजी, सिजलर्स इत्यादीनि खाद्यानि दृष्ट्वा तनायाया मुखं लालायितम्।

प्रश्न ई.
स्वास्थ्यरक्षणाय किं किम् आवश्यकम् ?
उत्तरम् :
स्वास्थ्यरक्षणाय सम्यक् क्रीडा, पौष्टिकम् अन्नं, रात्रौ निद्रा आवश्यकम्।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

2. माध्यमभाषया उत्तरत।

प्रश्न अ.
माता तनयायाः विचारपरिवर्तनं कथं करोति ?
उत्तरम् :
“किं मिथ्या? किं वास्तव्यम्।” ह्या पाठात तनया व तिची आई यांच्या संवादातून तंत्रज्ञानाधारित काल्पनिक जग आणि वास्तव यांच्यातील फरक दाखवला आहे.

तनया नावाची मुलगी मोबाईलमध्ये आणि कुरकुरे खाण्यात मग्न असताना तिच्या मैत्रिणी खेळण्यासाठी तिला बोलवायला येतात. तनयाला मात्र घरात बसून मोबाईलवर गेम्स खेळणेच जास्त आवडते. ती तसे तिच्या मैत्रिणींना सांगते आणि घरातच बसून राहते. तिच्यामते मोबाईलवरच क्रिकेट, फुटबॉल ह्यासारखे खेळ खेळणे शक्य असताना बाहेर जायची काय गरज? असे म्हणून ती फोनमध्येच खेळण्यात मग्न होते.

थोड्यावेळाने जेव्हा तनयाला भूक लागते तेव्हाती आईकडे खायला मागते. आई तिला मोबाईल मधील पिझ्झा, पावभाजी इ. स्वादिष्ट खाद्यपदार्थाचे फोटो दाखवते. ते पाहून तनयाच्या तोंडाला पाणी सुटते. ती आईला काहीतरी खायला दे म्हणून हट्ट करते.

तेव्हा आई म्हणते की फोटो पाहिलेसना आत्ताच, मग आता खायची काय गरज? पण तनया हट्टाने म्हणते, “मोबाईवर फोटो बघून भूक कशी भागेल? तेव्हा तिची आई उत्तर देते, हे कळतंय तर मग मोबाइल वर खेळून व्यायाम होत नाही.

हे नाही कळलं तुला? पण तनयाचे असे म्हणणे होते की तिला मोबाईलवर खेळायला आवडते, आई म्हणते जे जे आवडते जे आरोग्यासाठी चांगले असतेच असे नाही. योग्य खेळ, पौष्टिक अन्न आणि रात्रीची झोप आरोग्यासाठी आवश्यक असते आणि ह्या सगळ्या गोष्टी प्रत्यक्षात करणे गरजेचे आहे, मोबाईलच्या आभासात्मक जगात नाही.

तंत्रज्ञानाचा वापर करावा, पण त्याची गरज ओळखून. ‘अति तेथे मती’ ह्या म्हणीनुसार तंत्रज्ञाचाही अतिवापर वाईटच. आईने तिच्याच शब्दांत समजवल्यामुळे तनयाला तिचे म्हणणे पटले. अशा प्रकारे आईने तनयाला तिचेच उदाहरण देऊन तिचे मतपरिवर्तन केले.

In this mother – daughter conversation “किं मिथ्या? कि वास्तवम्।” written by Smt. Mugdha Risbud, we see how mother cleverly teaches her daughter a valuable lesson of what is real and what is virtual in a very subtle manner.

The girl Tanaya refused to go out and play with her friends and instead preferred to play games on the cellphone. After playing mobile games when Tanaya entered the kitchen saying that she was hungry, her mother asked her to look at some pictures of food items on her mobile phone.

Looking at the pictures of pizza, pav bhaji and sizzlers Tanaya’s mouth watered and she asked for food. Her mother told her that after looking at the pictures there was no need to eat food. Yet Tanaya insistead to give her food.

Then her mother made her realise that if her hunger is not pacified with the pictures of food then how exercise can be done by playing games on the phone? So, for good health, playing games, nutritious food and regular sleep is necessary. The use of gadgets must be according to the requirement.

In this way mother changed Tanaya’s approach about being blindly reliable on gadgets.

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

प्रश्न आ.
किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ? इति पाठस्य तात्पर्य लिखत ।
उत्तरम् :
“किं मिथ्या? किं वास्तवम्।” ह्या पाठात तनया आणि आई यांच्या संवादातून तंत्रज्ञानावर मयदिपेक्षा जास्त विसंबून राहणे कसे हानिकारक आहे हे सांगितले आहे.

तनया ही शाळेत जाणारी मुलगी आहे. ज्या वयात मैदानार जाऊन खेळणे, मित्रमैत्रिणींबरोबर गप्पा मारणे अशा गोष्टी करायच्या त्या वयात ती दिवसभर मोबाइलवरच ह्या सगळ्या गोष्टी करते.

घरी आरामात बसून हातात मोबाइल घेऊन जर खेळता येत असेल, चॅटींग करता येत असेल तर बाहेर जायची काय गरज असे तिला वाटते. मोबाइलवरचे आभासात्मक जग आणि वास्तवातील जग यांच्यातील भेद तिला कळत नाही.

हा केवळ तनयाचा नाही तिच्या वयाच्या व त्याहून मोठ्या सगळ्या मुलांचासुद्धा प्रश्न आहे. तंत्रज्ञानामुळे घरी राहून सगळ्या गोष्टी शक्य असताना बाहेर जाण्याची गरज कोणालाच भासत नाही. त्यामुळेच व्हर्चुअल / आभासात्मक जग आणि वास्तवातील जग यांच्यातील भेद पुसट होत चालला आहे.

पण चांगले आरोग्यदायी आयुष्य जगण्यासाठी शरीराच्या वास्तवादी गरजा ओळखून त्या प्रकारची जीवनशैली आचारणात आणणे गरजेचे आहे. हेच तनयाची आई तनयाला समजावून सांगत आहे.

या पाठामध्ये तंत्रज्ञानावर आधारित आभासात्मक जग आणि वास्तवातील जग यांच्यातील भेद प्रत्यक्ष उदाहरणातून दाखवला
आहे.

Through the conversation “कि मिथ्या? किं वास्तवम्।” between a mother and her thirteen – year old daughter, Smt. Mugdha Risbud, tells us how excessive dependence on technology can be harmful.

Playing on the ground is the best exercise and it is necessary for good health while on the other hand games played on the cellphone are virtual. They don’t provide any benefit to the body.

So by showing the pictures of food and not actully giving food to Tanaya, her mother taught her how the vitural world and real world are different. Playing on the phone virtually, is not beneficial as playing on the ground.

Tanaya believes that when we can do everything just with a cellphone then why do we need to go out. This is not just Tanaya’s problem but that of the whole generation. Children like Tanaya have the same attitude.

Hence, the difference between real and virtual world has become difficult to identify In this lesson author tries to show this difference through the conversation between a mother and daughter and conveys the message that use of anything must be according to the requirement.

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

3. अ. सन्धिविग्रहं कुरुत।

प्रश्न 1.
क. तदेव = + …………. एव।
ख. नास्ति = न + …………. ।
उत्तरम् :
क. तदेव – तत् + एव।
ख. नास्ति – न + अस्ति ।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

आ. कालवचनपरिवर्तनं कुरुत।

प्रश्न 1.

  1. अहं न आगच्छामि । (लङ्लकारे परिवर्तयत।)
  2. बुभुक्षिता अस्मि। (बहुवचने परिवर्तयत ।)
  3. सख्यौ क्रीडार्थं प्रतिगच्छतः। (एकवचने लिखत ।)
  4. एतानि छायाचित्राणि पश्य । (उत्तमपुरुषे परिवर्तयत ।)

उत्तरम् :

  1. अहं न आगच्छम्।
  2. बुभुक्षिताः स्मः।
  3. सखी क्रीडार्थ प्रतिगच्छति।
  4. एतानि छायाचित्राणि पश्यानि।

इ. शब्दस्य वर्णविग्रहं कुरुत।

प्रश्न 1.

  1. द्वारम्
  2. स्वास्थ्यम्
  3. बुभुक्षा
  4. पौष्टिकम्

उत्तरम् :

  1. द्वारम् – द् + व् + आ + र् + अ + म्।
  2. स्वास्थ्य म् – स् + व् + आ +स् + थ् + य् + अ + म् ।
  3. बुभुक्षा – ब् + उ + भ + उ + क् + ष् + आ।
  4. पौष्टिकम् – प् + औ + ष् + ट् + इ + क् + अ + म्।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

ई. मेलनं करुत।

प्रश्न 1.

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या किं वास्तवम् 1
उत्तरम् :

विशेषणम्विशेष्यम्
बुभुक्षाशान्ता
सैनिकाःमृताः
खेल:समाप्तः
अन्नम्पौष्टिकम्
विश्वमआभासात्मकम्

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

उ. पाठात् त्वान्त-ल्यबन्त-अव्ययानि चिनुत लिखत च।

प्रश्न 1.
पाठात् त्वान्त-ल्यबन्त-अव्ययानि चिनुत लिखत च।
उत्तरम् :

त्वान्त अव्यय धातु + त्वा / ध्वा / ट्वा / ढ्वा / इत्वा अयित्वाल्यबन्त अव्यय उपसर्ग + धातु + य / त्यतुमन्त अव्यय   थातु + तुम् / धुम् / टुम् / ढुम् / इतुम् / अयितुम्
स्थित्वा, दर्शयित्वाआकर्ण्य, उपविश्य
दृष्ट्वा, क्रीडित्वा

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

4. अ. समानार्थकशब्दं चिनुत ।
भटः, क्रीडा, जननी, क्षुधा, स्वापः।

प्रश्न 1.
समानार्थकशब्दं चिनुत ।
भटः, क्रीडा, जननी, क्षुधा, स्वापः।
उत्तरम् :

  • सैनिक – योद्धा, भटः
  • क्रीडा – खेलः।
  • माता – जननी, अम्बा, जन्मदात्री।
  • बुभुक्षा – अशना, क्षुध्
  • स्वापः – निद्रा, शयनम्, स्वापः, स्वप्नः, संवेशः।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

आ. विरुद्धार्थकशब्दं लिखत ।
समाप्तः, स्वास्थ्यम्, आभासात्मकम्, मृतः ।

प्रश्न 1.
विरुद्धार्थकशब्दं लिखत ।
समाप्तः, स्वास्थ्यम्, आभासात्मकम्, मृतः ।
उत्तरम् :

  • प्रारम्भः × समाप्तः
  • अस्वास्थ्यम् × स्वास्थ्यम्
  • आभासात्मकम् × वास्तवम्।
  • मृतः × जीवितः।

Sanskrit Anand Class 9 Textbook Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ? Additional Important Questions and Answers

उचितं पर्यायं चिनुत।

प्रश्न 1.
तनया कस्मिन् मग्ना?
(अ) चलभाषे
(आ) पुस्तके
(इ) चित्रपटे
(ई) अध्ययने
उत्तरम् :
(अ) चलभाषे

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

प्रश्न 2.
द्वारघण्टिकाम् आकर्ण्य का द्वारम् उद्घाटयति?
(अ) माता
(आ) तनया
(इ) सखी
(ई) पिता
उत्तरम् :
(अ) माता

एकवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न 1.
श्रुतिः किमर्थं तनायाम् आह्वयति?
उत्तरम् :
श्रुतिः बहिः क्रीडनाय तनायाम् आह्वयति।

प्रश्न 2.
तनया किं पश्यति ?
उत्तरम् :
तनया खाद्यपदार्थानां छायाचित्राणि पश्यति ।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

सत्यं वा असत्यं लिखत।

प्रश्न 1.

  1. माता सुखासन्दे उपविश्य हस्तेन कुकुंरिकां खादति।
  2. तनया चलभाषे युद्धक्रीडायां मग्ना अस्ति।
  3. तनया द्वारम् उद्घाटयति।

उत्तरम् :

  1. असत्यम्
  2. सत्यम्
  3. असत्यम्

प्रश्न 2.
1. चलभाषे भोजनं दृष्ट्वा बुभुक्षा शान्ता भवेत् ।
2. सिजलर्स दृष्ट्वा मुखं लालयितम् ।
उत्तरम् :
1. असत्यम्
2. सत्यम्

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

प्रश्न 3.
1. चलभाषे आभासात्मकं विश्वं न वास्तवम्।
2. सम्यक् क्रीडा, पौष्टिकम् अन्न, रात्रौ निद्रा अनारोग्याय भवति ।
उत्तरम् :
1. सत्यम्
2. असत्यम्

कः कं वदति।

प्रश्न 1.
1. सत्वरं कीडनाय आगच्छ, बहिः खेलामः।
2. किं खेलसि?
उत्तरम् :
1. श्रुति : तनयां वदति।
2. राजसी तनयां वदति।

प्रश्न 2.

  1. अम्ब बुभुक्षिता अस्मि ।
  2. एतानि छायाचित्राणि पश्य ।
  3. चलभाषे दृष्टवती खलु ।

उत्तरम् :

  1. तनया मातरं वदति ।
  2. माता तनयां वदति ।
  3. माता तनयां वदति ।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

प्रश्न 3.
आवश्यकतानुसारं योग्य: उपयोग: करणीयः एव।
उत्तरम् :
माता तनयां वदति।

उचितं कारणं चित्वा वाक्यं पुनर्लिखत।

प्रश्न 1.
द्वारघण्टिकाम् आकर्ण्य माता द्वारम् उद्घाटयति यतः ……..।
a. तनया चलभाषे मग्ना अस्ति।
b. तनया गृहकार्ये मग्ना अस्ति।
उत्तरम् :
द्वारघण्टिकाम् आकर्ण्य माता द्वारम् उद्घाटयति यतः तनया चलभाषे मग्ना अस्ति।

प्रश्न 2.
क्रीडाङ्गणं गत्वा खेलनस्य आवश्यकता नास्ति यतः ……..।
a. चलभाषे क्रीडाः सन्ति।
b. व्यायमस्य आवश्यकता नास्ति।
उत्तरम् :
क्रीडाङ्गणं गत्वा खेलनस्य आवश्यकता नास्ति यतः चलभाषे क्रीडा: सन्ति।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

विशेषण-विशेष्य-सम्बन्धः। (स्तम्भमेलनं कुरुत)।

प्रश्न 1.

विशेषणम्विशेष्यम्
1. अपरेणअ. तनया
2. सर्वाःब. हस्तेन
3. मग्नाक. क्रीडाः
4. योग्यःइ. उपयोग:

उत्तरम् :

विशेषणम्विशेष्यम्
1. अपरेणब. हस्तेन
2. सर्वाःक. क्रीडाः
3. मग्नाअ. तनया
4. योग्यःइ. उपयोग:

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

शब्दस्य वर्णविग्रहं कुरुत।

  • कुकुरिकाम् – क् + उ + र् + क् + उ + र् + इ + क + आ + म्।
  • द्वारघण्टिकाम् – द् + व् + आ + र् + अ + घ् + अ + ण् + ट् + इ + क् + आ + म्।
  • आह्वयतः – आ + ह् + व् + अ + य् + अ + त् + अः।
  • क्रीडाङ्गणम् – क् + र् + ई + ड + आ + इ + ग् + अ + ण् + अ + म्।
  • समाप्तः – स् + अ + म् + आ + + त् + अः।
  • पिडा – प् + इ + अ + अ + आ ।
  • सिजलर्स – स् + इ + ज् + अ + ल् + अ + र + स् + ।
  • नास्ति – न् + आ + स् + त् + इ।
  • स्वास्थ्य करम् – स् + व् + आ + स् + थ् + य् + अ + क् + अ + र + अ + म् ।
  • सम्यक् – स् + अ + म् + य् + अ + क्।
  • निद्रा – न् + इ + द् + र् + आ।
  • योग्यः – य + आ + ग् + य् + अः।

प्रश्ननिर्माणं कुरुत।

प्रश्न 1.

  1. पिझ्झा, पावभाजी, सिजलर्स इत्यादीनि खाद्यानि दृष्ट्वा लालायितं मुखम्।
  2. तनया खाद्यपदार्थानां छायाचित्राणि पश्यति।
  3. तनया सुखासन्दे उपविशति ।
  4. खेलनस्य आवश्यकता एव नास्ति ।

उत्तरम् :

  1. किं किं दृष्ट्वा लालायितं मुखम्?
  2. तनया केषां छायाचित्राणि पश्यति?
  3. तनया कुत्र / कस्मिन् उपविशति?
  4. कस्य आवश्यकता एव नास्ति?

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

विभक्त्यन्तरूपाणि।

  • प्रथमा – अहम्, माता, क्रीडाः, तनया, यष्टिकन्दुकक्रीडा, पादुकन्दुकक्रीडा, वाहनक्रीडा, पत्रक्रीडा, चतुरङ्गक्रीडा, खेल:,
    सर्वे, सैनिकाः, सर्वाः, एषः, सैनिकः, स्वास्थरक्षणम्, सर्वे, सैनिकाः, खेल: अहम्, व्यायामः, उपयोगः, क्रीडनम्, हितकरम्, आरोग्यपूर्णम् , पौष्टिकम्, अन्नम्, आभासात्मकम, विश्वम्।
  • द्वितीया – द्वारम्, चलभाषम्, पाकगृहम्, द्वारघण्टिकाम, ताम, क्रीडाङ्गणम्, स्वास्थ्यरक्षणम्, भोजनम्, पाकगृहम्, एतानि, छायाचित्राणि, उपयोगम्।
  • तृतीया – हस्तेन, अपरेण, चलभाषेण।
  • चतुर्थी – कीडनाय, मह्यम्, आरोग्याय।
  • षष्ठी – खेलनस्य, तनयायाः, खाद्यपदार्थानाम्, चलभाषस्य।
  • सप्तमी – सुखासन्दे, द्वारे, गृहे, एतस्मिन्, चलभाषे, युद्धक्रीडायाम्, एतस्याम, क्रीडायाम, चलभाषे, रात्रौ।
  • सम्बोधन – अम्ब, तनये, मातः, तनये, मातः।

लकारं लिखत।

  • खादति – खाद् धातुः प्रथमगण: परस्मैपदं लट्लकार: प्रथमपुरुष: एकवचनम्।
  • आह्वयतः – आ + ह्वे धातुः प्रथमगण: परस्मैपदं लट्लकार: प्रथमपुरुष: द्विवचनम्।
  • खेलामः – खेल् धातुः प्रथमगण: परस्मैपदं लट्लकार: उत्तमपुरुष: बहुवचनम्।
  • आगच्छामि – आ + गम् – गच्छ धातुः प्रथमगणः परस्मैपदं लट्लकार : उत्तमपुरुष: एकवचनम्।
  • पश्य : दृश् – पश्य् धातुः प्रथमगणः परस्मैपदं लोट्लकार: मध्यमपुरुषः एकवचनम्।
  • अस्मि – अस् धातुः द्वितीयगणः परस्मैपदं लट्लकार: उत्तमपुरुष: एकवचनम्।
  • यच्छामि – दा-यच्छ् धातुः प्रथमगणः परस्मैपदं लट्लकारः उत्तमपुरुष: एकवचनम्।
  • भवेत् – भू-भव् धातुः प्रथमगण: परस्मैपदं विधिलिङ्लकार: उत्तमपुरुषः एकवचनम्।
  • रोचते – रुच् – रोचधातुः प्रथमगण: आत्मनेपदं लट्लकार: प्रथमपुरुष: एकवचनम्।
  • वर्जयेत् – वृज् – वर्जु धातुः दशमगण: उभयपदं अत्र परस्मैपदं विधिलिङ्लकारः प्रथमपुरुषः एकवचनम्।
  • करोमि – कृ धातुः अष्टमगण: उभयपदं अत्र परस्मैपदं लट्लकार : उत्तमपुरुष: एकवचनम्।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

समानार्थकशब्दं योजयित्वा वाक्यं पुनर्लिखत।

प्रश्न 1.
सैनिक; – क्रीडायां सर्वे सैनिका: मृताः।
उत्तरम् :
क्रीडायां सर्वे योद्धार:/भटाः मृताः ।

व्याकरणम् :

शब्दानां पृथक्करणम्

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या किं वास्तवम् 2

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

समासाः।

समासनामअर्थ:समासविग्रहःसमासनाम्
सुखासन्देseat for pleasureसुखाय आसन्दः, तस्मिन् ।चतुर्थी तत्पुरुष समास
द्वारघण्टिकाम्bell of doorद्वारस्य घण्टिका, ताम् ।षष्ठी तत्पुरुष समास
पाकगृहम्place for cookingपाका य गृहम् ।चतुर्थी तत्पुरुष समास

किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ? Summary in Marathi and English

प्रस्तावना :

आधुनिक तंत्रज्ञानाने मानवाच्या भौतिकविकासासाठी विस्तीर्ण क्षेत्र खुले केले आहे यात शंकाच नाही. परंतु, तंत्रज्ञानयुक्त साधनांच्या अत्याधुनिक वापरामुळे नवीन प्रश्न, विघ्ने आणि सामाजिक समस्या निर्माण होतात. आभासात्मक आणि वास्तव यामधील फरक आपण जाणून घेतला पाहिजे. आधुनिक काळाची हीच आवश्यकता आहे.

भ्रमणध्वनीचा आवश्यक तेवढाच वापर करावा हा महत्त्वपूर्ण संदेश लेखिका श्रीमती मुग्धा रिसबूड यांनी यांनी तेरा वर्षांची मुलगी आणि तिची आई या दोघींच्या सहज संवादातून पटवून दिला आहे. ‘अति तेथे माती’ या म्हणीनुसार तंत्रज्ञानाचा अति वापर वाईटच हा महत्वाचा विचार संवादरूपाने मांडला आहे.

It is indeed true that modern technology has opened the wide field of materialistic development for humans. Nevertheless, due to the excess usage of technological gadgets new questions and several new social problems have been created.

Yet technology is the necessity of the modern age. This beautiful conversation between a thirteen year old girl and her mother is presented to us by the author Shrimati Mugdha Risbud, where the difference between the real and virtual world is communicated. It tells us that though technology is an important part of our life today, excess should always be avoided.

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

परिच्छेद : 1

त्रयोदशवर्षीया ……………… युद्धक्रीडायां मग्ना।) (त्रयोदशवर्षीया तनया सुखासन्दे उपविश्य एकेन हस्तेन कुर्कुरिका खादति । अपरेण हस्तेन चलभाषं चालयति। तदानीं द्वारघण्टिकाम् आकर्य
माता द्वारम् उद्घाटयति। तनयाया: सख्यौ द्वारे एव स्थित्वा ताम् आह्वयतः ।)
श्रुतिः – तनये, सत्वरं क्रीडनाय आगच्छ, बहिः खेलामः।
तनया – अहं गृहे एव खेलामि।
राजसी – किं खेलसि?
तनया – (चलभाषं दर्शयित्वा) एतस्मिन् चलभाषे यष्टिकन्दुकक्रीडा, पादकन्दुकक्रीडा, वाहनक्रीडा, पत्रक्रीडा, चतुरङ्गक्रीडा, इत्यादयः सर्वाः क्रीडाः सन्ति। क्रीडाङ्गणं गत्वा खेलनस्य आवश्यकता एव नास्ति। अहं न आगच्छामि। (सख्यौ क्रीडा निर्गच्छतः। माता पाकगृहं गच्छति । तनया चलभाषे युद्धक्रीडायां मग्ना।

अनुवादः

(तेरा वर्षांची मुलगी तनया सोफ्यावर बसून एका हाताने कुरकुरे खात आहे. आणि दुसऱ्या हाताने भ्रमणध्वनी चालवत आहे. तेव्हाच दाराची घंटी (बेल) ऐकून आई दरवाजा उघडते. तनयाच्या दोन मैत्रिणी दारात उभ्या राहून तिला बोलावतात.)
श्रुती – तनया, लवकर खेळायला ये, बाहेर खेळूया.
तनया – मी घरीच खेळते.
राजसी – काय खेळतेस?
तनया – (भ्रमणध्वनी दाखवून) या भ्रमणध्वनीवर हॉकी, फुटबॉल, गाड्यांचा खेळ, पत्त्यांचा खेळ, बुद्धिबळ इ. खेळ आहेत. मैदानावर जाऊन खेळण्याची आवश्यकताच नाही.
मी येणार नाही.
(मैत्रिणी खेळण्यासाठी निघून जातात.
आई स्वयंपाकघरात जाते.
तनया भ्रमणध्वनीवर युद्धाचा खेळ खेळण्यात मग्न होते.)

(Thirteen-year-old Tanaya sitting on the sofa is eating Kurkure with one hand. She is operating the mobile with the other hand.
Then hearing the doorbell ring, her mother opens the door. Standing at the door itself, Tanaya’s friends call out to her.)
Shruti – Tanaya, come to play quickly. We shall play outside.
Tanaya – I shall play at home itself.
Rajasi – What are you playing?
Tanaya – (Showing the mobile) there are many games on this mobile-hockey, football, car games, card games, chess etc.
There is no need to go to the playground to play.
I am not coming
(The friends go to play
The mother goes to the kitchen.
Tanaya is engrossed playing a war game.)

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

परिच्छेद: 2

तनया – (स्वगतम्) …………………. स्वास्थ्यरक्षणं न भवति?

  • तनया – (स्वगतम्) एतस्यां क्रीडायाम् एषः सैनिक: मृत: अपर: च मारणीयः। …… सर्वे सैनिकाः मता:। हेड ……. जितं मया। खेलः
  • समाप्तः । (तनया पाकगृहं गच्छति ।) अम्ब, बुभुक्षिता अस्मि।
  • माता – तनये, मम चलभाषे एतानि छायाचित्राणि पश्य। (तनया खाद्यपदार्थानां छायाचित्राणि पश्यति।)
  • तनया – मातः, पिझ्झा, पावभाजी, सिजलर्स इत्यादीनि खाद्यानि दृष्ट्वा लालायितं मे मुखम्। कृपया किमपि यच्छतु।
  • माता – चलभाष दृष्टवती खलु? अधुना खाद्यपदार्थानाम् आवश्यकता एव नास्ति। अहं न बच्छामि।
  • तनया – चलभाषे भोजनं दृष्ट्वा बुभुक्षा शान्ता कथं भवेत्? .
  • माता – यदि एतत् सत्यं, तर्हि कथं न जानासि यत् चलभाषेण क्रीडित्वा व्यायामः न भवति? स्वास्थ्यरक्षणं न भवति?

अनुवादः

तनया – (स्वत:शीच) या खेळात हा सैनिक मेला आता दुसऱ्याला मारूया…. सगळे सैनिक मेले. हे ………… मी जिंकले.
खेळ संपला.
(तनया स्वयंपाकघरात जाते.)
आई, मला भूक लागली आहे.
माता – तनया, माझ्या भ्रमणध्वनीवर ही छायाचित्रे (फोटो) बघ.
(तनया खाद्यपदार्थांची छायाचित्रे पाहते.)
तनया – आई, पिझ्झा, पावभाजी, सिजलर्स इत्यादी खाद्यपदार्थ पाहून माझ्या तोंडाला पाणी सुटले आहे.
कृपया (प्लीज) काहीतरी दे.
माता – भ्रमणध्वनीवर पाहिलेस ना?
आता खाद्यपदार्थांची आवश्यकताच नाही.
मी देणार नाही:
तनया – भ्रमणध्वनीवर जेवणाचे पदार्थ पाहून भूक कशी भागेल?
माता – जे हे खरे असेल, तर मग तुला हे माहीत नाही का की, भ्रमणध्वनीवर खेळून व्यायाम होत नाही? आरोग्याची काळजी घेतली जात नाही?

Tanaya – (to herself) In this game, this soldier is dead and the other should be killed……all soldiers are dead… hey…I have won. . The game is over.
(Tanaya goes to the kitchen).
Mother, I am hungry.
Mother – Tanaya, see these images on my mobile.
(Tanaya sees the images of the foodstuff).
Tanaya – Mother, my mouth is watering seeing the pizza, pavbhaji, Sizzlers etc.
Please give me something
Mother – You saw them on the mobile right?
Now there is no need of the foodstuff.
I shan’t give.
Tanaya – How will hunger be pacified by seeing the food on the mobile?
Mother – If this is true, then how do you not know that by playing on the mobile you don’t exercise?
Health is not taken care off?

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

परिच्छेद : 3

तनया – परं मात :………………. करोमि?

  • तनया – परं मातः मह्यं रोचते तत् चलभाषण कीडनम्।
  • माता – तनये, यद् यद् रोचते तत् तत् सर्व स्वास्थ्यकरं, हितकरम्, आरोग्यपूर्ण न भवति । सम्यक् क्रीडा, पौष्टिकम् अन्न, रात्री
  • निद्रा आरोग्याय भवति। चलभाषे आभासात्मकं विश्वं न वास्तवम्।
  • तनया – तर्हि किं चलभाषस्य उपयोगः एव न करणीयः ।
  • माता – तथा न। आवश्यकतानुसार योग्य: उपयोग: करणीयः एव। किन्तु अति सर्वत्र वर्जयेत्।
  • तनया – आम् मातः । इतः परं चलभाषस्य योग्यम् उपयोगं करोमि।

अनुवादः

  • तनया – परंतु माता, मला ते भ्रमणध्वनीवर खेळणे आवडते.
  • माता – तनया, जे जे आवडते ते ते सर्व स्वास्थकारक, हितकारक, आरोग्यदायी नसते.
  • योग्य प्रकारे खेळणे, पौष्टिक अन्न, रात्रीची झोप आरोग्यासाठी महत्त्वपूर्ण आहे. भ्रमणध्वनीवरील आभासात्मक विश्व वास्तव नाही.
  • तनया – तर मग काय भ्रमणध्वनीचा उपयोगच करायचा नाही?
  • माता – तसे नव्हे.
  • आवश्यकतेनुसार योग्य उपयोग करावाच.
  • परंतु अतिरेक सर्वथा टाव्यवा.
  • तनया – ठीक आहे आई.
  • यापुढे (मी) भ्रमणध्वनीचा योग्य उपयोग करेन.
  • Tanaya – But mother, I like that-playing with the mobile.
  • Mother – Tanaya, all that you like is not healthy, beneficial and healthy. Proper games, nutritious food,
  • sleep at night will make you healthy. The virtual world on the mobile is not reality.
  • Tanaya – Then should the mobile not be used at all?
  • Mother – Not so.
  • Certainly it should be properly used as required. But excess should be avoided everywhere.
  • Tanaya – Yes mother.
  • Henceforth, I shall use the mobile appropriately.

सन्धिविग्रहः

  • इत्यादयः – इति + आदयः
  • किमपि – किम् + अपि।
  • इत्यादीनि – इति + आदीनि ।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

समानार्थकशब्दाः

  1. मग्ना – रता, निमग्ना, लीना।
  2. हस्तः – करः, पाणिः।
  3. गृहम् – गेहम, सदनम्, आलयः।
  4. आकर्ण्य – श्रुत्वा, निशम्य।
  5. सत्वरम् – शीघ्रम्, झटिति ।
  6. अधुना – सम्प्रति, इदानीम्।
  7. मुखम् – वदनम्, आननम्, आस्यम्।
  8. चलभाष: – भ्रमणध्वनिः।
  9. लोक: – जगत्, भुवनम्, विश्वम्।
  10. निशाः – रजनी, रात्रिः, शर्वरी, यामिनी।

विरुद्धार्थकशब्दाः

  • निर्गच्छति × प्रविशति, आगच्छति।
  • सत्वरम् × शनैः शनैः।
  • अनावश्यकता × आवश्यकता।
  • हितकरम् × अहितकरम्।
  • उपयोगः × निरुपयोगः।
  • आरोग्यम् × अनारोग्यम्।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 3 किं मिथ्या ? किं वास्तवम् ?

शब्दार्थाः

  1. उपविश्य – after stitting – बसून
  2. चलभाष: – mobile – भ्रमणध्वनी
  3. आकर्य – after listening – ऐकून
  4. उद्घाटयति – opens – उघडते
  5. यष्टिकन्दुकक्रीडा – hockey – हॉकी
  6. सुखासन्दः – sofa – कोच
  7. पादकन्दुकक्रीडा – football – फुटबॉल
  8. वाहनक्रीडा – car games – वाहनक्रीडा
  9. पत्रक्रीडा – cards – पत्ते
  10. चतुरङ्गक्रीडा – chess – बुद्धिबळ
  11. आह्वयत: – invite – बोलावतात
  12. द्वारघण्टिका – door bell – दरवाजाची घंटी
  13. बुभुक्षिता – hungry – भुकेलेली
  14. लालयितम् – watering – पाणी सुटले
  15. दृष्टवती – saw – पाहिले
  16. स्वास्थ्यरक्षणम् – care of health – आरोग्याची काळजी
  17. मृतः – dead – मृत झालेलेc
  18. अपर: – another – दुसरा
  19. मारणीयः – worth killing – मारण्याजोगा
  20. बुभुक्षा – hunger – भूक
  21. हितकरम् – beneficial – हितावह
  22. आरोग्यपूर्णम् – healthy – आरोग्यपूर्ण
  23. आभासात्मकम् – virtual – काल्पनिक
  24. वर्जयेत् – should avoid – वयं करावे
  25. पौष्टिकम् – healthy – पौष्टिक

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 16 बोलो और जानो

Balbharti Maharashtra State Board Class 5 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 16 बोलो और जानो Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 5 Hindi Sulabhbharati Solutions Chapter 16 बोलो और जानो

5th Standard Hindi Digest Chapter 16 बोलो और जानो Textbook Questions and Answers

प्रश्न 1.
निम्नांकित चित्रों को देखकर उनके हिंदी और मराठी नाम लिखिए:
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 16 बोलो और जानो 1
उत्तर:

  1. बस्ता/दप्तर
  2. कुत्ता/कुत्रा
  3. झाड़/पेड़
  4. कमल/कमळ
  5. गेंद/चेंडू
  6. गुब्बारे/फुगे

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 16 बोलो और जानो

Hindi Sulabhbharati Class 5 Solutions Chapter 16 बोलो और जानो Additional Important Questions and Answers

प्रश्न 1.
निम्नांकित चित्रों को देखकर उनके नाम लिखिए:
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 16 बोलो और जानो 2
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 16 बोलो और जानो 3
उत्तर:

  1. गुलदस्ता
  2. गुड़हल
  3. चमेली
  4. डफली
  5. कटहल
  6. गणनयंत्र
  7. बैंगन
  8. हथौड़ी
  9. गिरगिट
  10. बस्ता

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 16 बोलो और जानो

प्रश्न 2.
निम्नांकित चित्रों के नाम हिंदी और अंग्रेजी में लिखिए। (इन चित्रों के नाम अपनी मातृभाषा में छात्र स्वयं लिखेंगे।)
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 16 बोलो और जानो 4
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 16 बोलो और जानो 5
उत्तर:

  1. थैला / Bag
  2. जहाज / Ship
  3. स्ट्रॉबेरी / strawberry
  4. माला / necklace
  5. कील / nut
  6. गुड़िया / doll
  7. फूलदान/ flowerpot
  8. अस्पताल / hospital
  9. कार / car
  10. ताला / lock
  11. मुहर / stamp
  12. गुब्बारा / balloon

प्रश्न 3.
निम्नलिखित वाक्यों का अपनी मातृभाषा में अनुवाद कीजिए:

  1. यह मेरा बस्ता है।
  2. यह मेरा पेन है।
  3. वह मेरा विद्यालय है।
  4. यह गमला है।
  5. मैं एक छात्र / छात्रा हूँ।

उत्तर:

  1. This is my bag.
  2. This is my pen.
  3. That is my school.
  4. This is a pot.
  5. I am a student.

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 16 बोलो और जानो

प्रश्न 4.
हिन्दी और मराठी में समान रूप से प्रयुक्त होने वाले शब्द लिखिए:
उत्तर:
अगरबत्ती, मामा, ममता, आदर्श, समय, प्रेम, बालक, घर, नदी, मैदान, पंखा, दरवाज़ा, घंटी, देवी, संगीत

प्रश्न 5.
निम्नलिखित वाक्य देखकर अपनी कॉपी में लिखिए:

  1. यह घड़ी है।
  2. यह कार है।
  3. वह मेरी किताब है।
  4. यह पंखा है।
  5. वह आम का पेड़ है।
  6. यह गाय है।
  7. वह मोटा है।
  8. यह मकान है।
  9. यह ईमानदार है।
  10. वह चोर है।

व्याकरण:

  1. संज्ञा शब्द – किसी व्यक्ति, वस्तु व स्थान के नाम को संज्ञा कहते हैं।
  2. व्यक्तियों के नाम – राम, श्याम, नीलू, मीना, चंदा, कुत्ता, तिलचट्टा।
  3. वस्तुओं के नाम – अमरूद, गुब्बारा, बस्ता, गुड़िया, पुस्तक, हवाई जहाज़, कलम, उड़नतश्तरी।
  4. स्थानों के नाम – विद्यालय, घर, बाज़ार, आगरा, मुंबई, दिल्ली।

प्रश्न 1.
कोष्ठक में से चुनकर सही शब्द लिखिए:
(आगरा, कम्प्यूटर, कुत्ता, मुंबई, कलम, मीरा)

  1. मेरा नाम ………….. है।
  2. मैं …………. से लिखती हूँ।
  3. मेरा घर ………….. में है।
  4. ………….. भौं – भौं करता है।
  5. आजकल …………………….. का ज़माना है।
  6. ताजमहल …………. में है।

उत्तर:

  1. मीरा
  2. कलम
  3. मुंबई
  4. कुत्ता
  5. कम्प्यूटर
  6. आगरा।

बोलो और जानो Summary in Hindi

पाठ का परिचयः

प्रस्तुत पाठ के द्वारा हिंदी के अलावा अन्य भाषाओं को भी सीखने के लिए प्रेरित किया गया है।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 16 बोलो और जानो

शब्दार्थ:

1. उड़नतश्तरी – (flying saucer)
2. तिलचट्टा – (cockroach)

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 11 मित्रता

Balbharti Maharashtra State Board Class 5 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 11 मित्रता Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 5 Hindi Sulabhbharati Solutions Chapter 11 मित्रता

5th Standard Hindi Digest Chapter 11 मित्रता Textbook Questions and Answers

1. संवाद सुनकर उचित जोड़ियाँ मिलाओ:

1. छतरी तालाब के सामने रहता हूँ ।- तबस्सुम
2. रोचक कहानियाँ सुनाती हैं। – अर्नाल्ड
3. मेरे पिता जी वकील हैं। – क्षमा
4. मेरी माता जी सरपंच हैं। – विहंग

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 11 मित्रता

Hindi Sulabhbharati Class 5 Solutions Chapter 11 मित्रता Additional Important Questions and Answers

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए:

प्रश्न 1.
आपके परिवार में कौन-कौन है?
उत्तर:
मम्मी, पापा, भाई, बहन, दादा, दादी सभी हैं। (यह उत्तर छात्रों के अनुसार अलग हो सकता है।)

प्रश्न 2.
आप संयुक्त परिवार में रहते हैं या एकल?
उत्तर:
संयुक्त परिवार।

प्रश्न 3.
आपके प्राधानाध्यापक का नाम क्या है?
उत्तर:
छात्र यह उत्तर स्वयं से संबंधित लिखेंगे।

प्रश्न 4.
नर्स का क्या कार्य होता है?
उत्तर:
मरीज़ों की सेवा करना नर्स का काम है।

प्रश्न 5.
सरपंच शहर में होता है या गाँव में?
उत्तर:
सरपंच गाँव में होता है।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 11 मित्रता

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए:

प्रश्न 1.
अर्नाल्ड कहाँ रहता है?
उत्तर:
अर्नाल्ड छतरी तालाब के सामने रहता है।

प्रश्न 2.
पाठशाला के समीप कौन रहता है?
उत्तर:
पाठशाला के समीप तबस्सुम रहती है।

प्रश्न 3.
अर्नाल्ड के घर में कौन-कौन है?
उत्तर:
अर्नाल्ड के घर में दादाजी, माताजी, पिताजी और छोटी बहन है।

प्रश्न 4.
ज्ञान – विज्ञान की कहानियाँ कौन सुनाता है?
उत्तरः
ज्ञान – विज्ञान की कहानियाँ तबस्सुम की बुआजी सुनाती हैं।

प्रश्न 5.
किसकी माता जी नर्स हैं ?
उत्तर:
अर्नाल्ड की माता जी नर्स हैं।

प्रश्न 6.
तबस्सुम के घर पर कौन-कौन हैं?
उत्तर:
तबस्सुम के घर पर माताजी, पिताजी और बुआजी हैं।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 11 मित्रता

प्रश्न 7.
विहंग के पिताजी क्या काम करते हैं?
उत्तरः
विहंग के पिताजी वकील हैं।

प्रश्न 8.
क्षमा की माताजी क्या काम करती हैं?
उत्तर:
क्षमा की माताजी सरपंच हैं।

प्रश्न 9.
किसकी बहन का जन्म दिन है?
उत्तर:
क्षमा की बहन का जन्म दिन है।

उचित जोड़ियाँ मिलाइए:

प्रश्न 1.
उचित जोड़ियाँ मिलाइए:

(अ)(ब)
1. छतरी तालाब के पास(अ) तबस्सुम
2. पाठ शाला के समीप(आ) अर्नाल्ड
3. मेरे पिताजी वकील हैं(इ) क्षमा
4. मेरी माताजी सरपंच हैं(ई) विहंग

उत्तर:

  1. अर्नाल्ड
  2. तबस्सुम
  3. विहंग
  4. क्षमा।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 11 मित्रता

किसने किससे कहा:

प्रश्न 1.
“मेरे घर में दादाजी, माताजी, पिताजी और छोटी बहन हैं।”
उत्तर:
अर्नाल्ड ने अपने मित्रों से कहा।

प्रश्न 2.
“आज से हम सब अच्छे मित्र हैं।”
उत्तरः
विहंग ने अपने मित्रों से कहा।

प्रश्न 3.
“तुम सब ज़रूर आना।”
उत्तरः
क्षमा ने अपने मित्रों से कहा।

प्रश्न 4.
“मैं तुम्हारी मदद के लिए ज़रूर आऊँगी।”
उत्तर:
तबस्सुम ने क्षमा से कहा।

प्रश्न 5.
“कल मेरी बहन का जन्मदिन है।”
उत्तरः
क्षमा ने अपने मित्रों से कहा।

प्रश्न 6.
विलोम शब्द लिखिए:

  1. पास
  2. पीछे
  3. अच्छा
  4. मित्र
  5. आना
  6. आज
  7. छोटी
  8. आदर

उत्तरः

  1. दूर
  2. आगे
  3. बुरा
  4. शत्रु
  5. जाना
  6. कल
  7. बड़ी
  8. अनादर

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 11 मित्रता

प्रश्न 7.
निम्नलिखित शब्दों के लिंग बदलिए:

  1. दादा
  2. माता
  3. भाई
  4. बुआ
  5. चाचा

उत्तर:

  1. दादी
  2. पिता
  3. बहन
  4. फूफा
  5. चाची

प्रश्न 8.
उचित जोड़ियाँ मिलाइए:

(अ)(ब)
1. पिताजी के भाई(क) दादाजी
2. पिताजी की बहन(ख) दादीजी
3. मम्मी की मम्मी(ग) नानाजी
4. माँ के पिताजी(घ) नानीजी
5. पिताजी की माताजी(ङ) बुआजी
6. पिताजी के पिताजी(च) चाचाजी

उत्तर:

  1. चाचाजी
  2. बुआजी
  3. नानीजी
  4. नानाजी
  5. दादीजी
  6. दादाजी

व्याकरण:

प्रश्न 1.
समानार्थी शब्द लिखिए:

  1. नमस्ते
  2. तालाब
  3. समीप
  4. रोचक
  5. मित्र

उत्तर:

  1. प्रणाम
  2. सरोवर
  3. करीब
  4. मनोरंजक
  5. दोस्त

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 11 मित्रता

प्रश्न 2.
एक शब्द में लिखिए:

  1. जो अदालत में केस लड़ता है।
  2. मरीज़ों का इलाज करती है।
  3. गाँव में मुखिया का काम करते हैं।

उत्तर:

  1. वकील
  2. नर्स (परिचारिका)
  3. सरपंच

प्रश्न 3.
बड़ों के लिए आदर सूचक शब्दों का प्रयोग – जैसे कि बड़ों को ‘आप’ या उनके नाम के आगे ‘जी’ का उपयोग करते हुए रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

  1. पिताजी ……………… चश्मा कहाँ है?
  2. मम्मी ………………. दोस्त आई है।
  3. दीदी आज ………………. कहाँ जा रही हो?
  4. चाचाजी ………………. पार्सल आया है।
  5. दादाजी ………………. मेरे साथ सैर पर चलिए।
  6. बुआजी ……………. खाना टेबल पर रखा है।
  7. पिता …………………. यहाँ आइए।
  8. मेरी माता …………. बीमार हैं।
  9. दादा ………………. बाहर आइए।
  10. चाचा …….. कल आएँगे।

उत्तर:

  1. आपका
  2. आपकी
  3. आप
  4. आपका
  5. आप
  6. आपका
  7. जी
  8. जी
  9. जी
  10. जी

मित्रता Summary in Hindi

पाठ का परिचयः

प्रस्तुत पाठ में संवाद के द्वारा बातचीत करने का तरीका बताया गया है। एक – दूसरे से बातचीत करके हम जानकारी प्राप्त करते हैं। इस पाठ के पात्रों की यही बातचीत उन्हें एक-दूसरे के करीब लाती है। यहाँ से ही उनकी मित्रता शुरू होती है।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 11 मित्रता

शब्दार्थ:

  1. तालाब – पोखर, ताल (pond)
  2. रोचक – रसप्रद (interesting)
  3. समीप – नजदीक (near)
  4. ज्ञान – जानकारी (knowledge) विज्ञान – (science)
  5. वकील – कानून जाननेवाला (lawyer)
  6. न्यायालय – अदालत (court)
  7. सरकार – (government)
  8. सरपंच – गाँव की पंचायत का मुखिया
  9. संवाद – बातचीत (dialogue)

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Sanskrit Solutions Anand Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः

Sanskrit Anand Std 9 Digest Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः Textbook Questions and Answers

भाषाभ्यास:

1. उचितं पर्यायं चिनुत ।

प्रश्न 1.
कस्य धनस्यूत: लुप्त: ?
(अ) देवदत्तस्य
(आ) वीरबलस्य
(इ) भृत्यस्य
(ई) नृपस्य
उत्तरम् :
(अ) देवदत्तस्य

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः

प्रश्न 2.
गृहे कति भृत्याः आसन् ?
(अ) पञ्च
(आ) सप्त
(इ) षड्
(ई) एक:
उत्तरम् :
(इ) षड्

प्रश्न 3.
वीरबलः कस्य मित्रम् ?
(अ) भृत्यस्य
(आ) धनिकस्य
(इ) यष्टिकायाः
(ई) चौरस्य
उत्तरम् :
(आ) धनिकस्य

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः

प्रश्न 4.
‘श्व: मम चौर्यं प्रकटितं भवेत्।’ इति चिन्ता कस्य चित्ते जायते?
(अ) दासस्य
(आ) वीरबलस्य
(इ) धनिकस्य
(ई) नृपस्य
उत्तरम् :
(अ) दासस्य

2. कः कं वदति ?

प्रश्न 1.
“पश्यन्तु एता: मायायष्टिकाः।”
उत्तरम् :
वीरबल: सेवकान् वदति।

प्रश्न 2.
“मित्र, अद्य सायङ्काले तव सर्वान् भृत्यान् मम गृहं प्रेषय।”
उत्तरम् :
वीरबल: देवदत्तं वदति।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः

3. माध्यमभाषया उत्तरं लिखत । वीरबलेन चौरः कथं गृहीतः ?

प्रश्न 1.
माध्यमभाषया उत्तरं लिखत । वीरबलेन चौरः कथं गृहीतः ?
उत्तरम् :
बिरबल हा सम्राट अकबराचा अतिशय चतुर आणि हजरजबाबी मंत्री होता. त्याच्या चातुर्याच्या अनेक कथा प्रसिद्ध आहेत. त्यांपैकीच एक म्हणजे ‘सुगृहीत: चौर:’. बिरबलाने स्वत:च्या चातुर्यान कसा चोर पकडला, याबाबत ही गोष्ट आहे.

देवदत्त नावाच्या एका श्रीमंत माणसाची पैशाची पिशवी चोरीला गेल्यावर तो आपल्या सेवकांवर संशय घेतो. आपल्या सहा सेवकांपैकीच कोणी एक चोर असणार, याची त्याला खात्री असते. चोराला पकडण्यासाठी तो आपल्या मित्राकडे म्हणजे बिरबलाकडे मदत मागतो. त्यानुसार एके संध्याकाळी बिरबल त्या सहा नोकरांना आपल्या घरी बोलावून समान उंचीची एकेक काठी देतो.

त्या काठ्या जादूच्या असून तुमच्यापैकी जो कोणी चोर असेल, त्याची काठी अंगठ्याएवढी लांब होईल, अशी भीतीही दाखवतो. आपापल्या काठ्या घेऊन दुसऱ्या दिवशी सकाळी यावे असे तो सेवकांना सांगतो. सहापैकी पाच चोर रात्री निश्चिंतपणे झोपतात. मात्र खऱ्या चोराच्या मनात भीती निर्माण होते.

आपली काठी अंगठ्याएवढी लांब होऊन आपली चोरी उघडकीस येण्यापेक्षा अगोदरच काठी कापलेली बरी, असा विचार करून तो काठी कापतो. दुसऱ्या दिवशी बिरबल एकच आखूड काठी बघून चोराला ओळखतो आणि त्याला पकडतो. खजील झालेला चोर क्षमा मागतो आणि पैशाची पिशवी परत देतो.

माणसाची मानसिकता कशी असते हे बिरबल जाणत होता. चोराच्या मनात चांदणे याचा अर्थ जाणून बिरबलाने सर्व साधले. खरा चोर स्वत:ची चोरी उघडकीस येणार नाही यासाठी नक्कीच प्रयत्न करेल. मनुष्याची हीच मानसिकता लक्षात घेऊन बिरबलाने युक्ती केली. अशा प्रकारे केवळ आपल्या युक्तीच्या जोरावर बिरबल चोराला पकडण्यात यशस्वी होतो.

Birbal was a very clever and witty minister in Emperor Akbar’s court. There are several famous accounts of his cleverness. One among them is the story “The thief is well – caught’ – ‘सु गृहीत: चौर:’ This story revolves around Birbal’s cleverness correctly identifying the thief.

When Devdutta realised his money bag was missing he suspected that one of the six servants would be the culprit. To catch the thief, he took Birbal’s help.

Birbal used his understanding of human psychology that the real thief would always do something to conceal his theft. Knowing this Birbal gave the servants a stick each of the same length saying that those sticks were magical and only the thief’s stick would grow longer the next day. The real thief fell for this ploy and cut his stick so no one would know that he was the thief.

However, the next day the thief’s stick was shorter than the others’. Birbal easily identified the thief due to his short stick. Thus, Birbal used his cleverness and understanding of human behavior to catch the thief.

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः

4. स्तम्भमेलनं कुरुत।

प्रश्न 1.
Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः 1

उत्तरम् :

विशेषणम्विशेष्यम्
समानोन्नतयःयष्टिकाः
सर्वान्भूत्यान्
लुप्तःधनस्यूतः
गृहीत:चौरः

5. विरुद्धार्थकशब्दानां युग्मं चिनुत लिखत च।

प्रश्न 1.
Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः 2
उत्तरम् :

  • पूर्वम् × पश्चात्
  • गताः × आगताः
  • दीर्घा × हस्वा
  • जागृतः × सुप्तः
  • भृत्यः × स्वामी
  • धनिकः × दरिद्रः

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः

6. पाठात् समानार्थक शब्दं चित्वा रेखाचित्रं पूरयत ।

प्रश्न 1.
Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः 3
उत्तरम् :

  • धनिकः
  • चौरः
  • सुप्तः
  • भृत्य:

Sanskrit Anand Class 9 Textbook Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः Additional Important Questions and Answers

एकवाक्यन उत्तरत।

प्रश्न 1.
क: धनिकः आसीत्?
उत्तरम् :
देवदत्त : धनिकः आसीत्।

प्रश्न 2.
सेवका: कदा वीरबलस्य गृहम् अगच्छन् ?
उत्तरम् :
सेवका: सायकाले वीरबलस्य गृहम् अगच्छन्।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः

प्रश्न 3.
वीरबलेन सर्वेषां कृते का: आनीता:?
उत्तरम् :
वीरबलेन सर्वेषां कृते समानोन्नतय: मायायष्टिका: आनीताः ।

प्रश्न 4.
चौरस्य यष्टिका कीदृशी भविष्यति ?
उत्तरम् :
चौरस्य यष्टिका अगुलिमात्र दीर्घा भविष्यति।

प्रश्न 5.
रात्रौ सर्वे भृत्याः किम् अकुर्वन् ।
उत्तरम् :
रात्री सर्वे भृत्याः सुखेन निद्राम् अकुर्वन् ।

प्रश्न 6.
किं दृष्ट्वा वीरबालेन चौर: ज्ञात:?
उत्तरम्
लघुष्टिकां दृष्ट्वा वीरबालेन चौर: ज्ञातः।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः

प्रश्न 7.
अपराधी भृत्यः किम् अकरोत्?
उत्तरम्
अपराधी भृत्यः अपराधम् अङ्गीकृतवान् धनस्यूतं च प्रत्यर्पितवान्।

प्रश्न 8.
अयं गद्यांश: कस्मात् पाठात् उद्धृतः?
उत्तरम्
अयं गटांशः ‘सुष्ठु गृहीत : चौर: पाठात् उद्धृतः।

सत्यं वा असत्यं लिखत।

प्रश्न 1.

  1. देवदत्तः निर्धनः आसीत्।
  2. देवदत्तस्य धनस्यूत: चोरितः।
  3. देवदत्तस्य गृहे षड्भृत्येषु एक: चौरः ।
  4. वीरबल: देवदत्तं साहाय्यम् अयाचत।
  5. यष्टिकाः भिन्नोन्नतयः आसन्।
  6. सेवकै: यष्टिका: न स्वीकृताः।
  7. चौरस्य यष्टिका पूर्वमेव दीर्घा।

उत्तरम् :

  1. असत्यम्
  2. सत्यम्
  3. सत्यम्
  4. असत्यम्
  5. असत्यम्
  6. असत्यम्
  7. असत्यम्

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः

प्रश्न 2.

  1. षद् सेवका: सुखेन निद्याम् अकुर्वन्।
  2. चौरेण यष्किा कीयत्वा हस्वा कृता।
  3. सर्वेषां राष्टिका: दीर्घा: भूताः।
  4. लघुष्टिकाया: साहाय्येन चौर: गृहीतः।
  5. चौर क्षमा प्राथ्यं धनस्यूतं प्रत्यर्पितवान्।

उत्तरम :

  1. असत्यम्
  2. सत्यम्
  3. असत्यम्
  4. सत्यम्
  5. सत्यम्

उचितं कारणं चित्वा वाक्यं पुनर्लिखत।

प्रश्न 1.
देवदत्तः वीरबलं साहाय्यम् अयाचत यत: ……..
a. देवदत्त: आरक्षक: आसीत्।
b. चतुर: वीरबल: देवदत्तस्य मित्रम् आसीत्।
उत्तरम् :
देवदत्त: वीरबलं साहाय्यम् अयाचत यत: चतुर: बीरबल: देवदत्तस्य मित्रम् आसीत्।

प्रश्न 2.
सर्वे सेवका: वीरबलस्य गृहम् अगच्छन् यतः …….
a. वीरबलेन भोजनसमारोहः आयोजितः ।
b. वीरबल: तान् परीक्षितुम् ऐच्छत्।
उत्तरम् :
सर्वे सेवका: वीरबलस्य गृहम् अगच्छन् यतः वीरबल: तान् परीक्षितुम् ऐच्छत्।

प्रश्न 3.
वीरबल: सर्वेभ्यः सेवकेभ्य: यष्टिकाम् अयच्छत् यतः ………..
a. सः चौरं ग्रहीतुम् ऐच्छत्।
b. सेवका: यष्टिकाम् अयाचन्त।
उत्तरम् :
वीरबल:सर्वेभ्य:सेवकेभ्य: यष्टिकाम् अयच्छत् यत: स: चौर ग्रहीतुम् ऐच्छत्।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः

प्रश्न 4.
एक सेवक: निद्रा न अकरोत् यतः
a. सः अस्वस्थः आसीत्।
b. ‘मम चौर्य प्रकटितं भवेत्’ इति विचारेण स: भीतः।
उत्तरम् :
एक: सेवक: निटांन अकरोत् यतः मम चौर्व प्रकटितं भवेत्’ इति विचारेण स: भीतः।

प्रश्न 5.
चौरेण यतिका लघूकता यतः …………।
a. स: चौयं प्रकटयितुं न ऐच्छत्।
b. तस्य यष्टिका पूर्वमेव दीर्घा आसीत्।
उत्तरम् :
चौरेण यष्टिका लाकृता यत:, स; चौर्य प्रकटयितुं न ऐच्छन्।

प्रश्न 6.
वीरबलेन चौर: सम्यक् ज्ञात: बत्तः …….
a. चौरस्य यष्टिका दोषों अभवत्।
b. चौरस्य यटिका हस्वा अभवत्।
उत्तरम् :
बीरबलेन चौर: सम्यक् ज्ञात: यत: चौरस्य यष्टिका हस्वा अभवत्।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः

कः कं वदति।

प्रश्न 1.
प्रात: मम चौर्य प्रकटितं भवेत्।
उत्तरम्
चौर:/सेवक: आत्मानं वदति।

शब्दस्य वर्णविग्रहं कुरुत।

  • देवदत्तः – द् + ए + व + अ + अ + त् + त् + अः।
  • धनस्यूतः – ध् + अ + न् + अ + स् + य् + ऊ + त् + अः।
  • सायङ्काले – स् + आ + य् + अ + ङ् + क् + आ + ल् +ए।
  • भृत्यान् – भ + ऋ + त् + य् + आ + न्।
  • यष्टिकाः – य् + अ + ष्  + ट् + इ + क् + आः।
  • एकस्मात् – ए + क् + अ + स् + म् + आ + त्।
  • ऋते – ऋ + त् + ए।
  • अङ्गुलिमात्रम् – अ+ ङ् + ग् + उ + ल् + इ + म् + आ + त् + र् + अ + म्।
  • कर्तयामि – क् + अ + र + त् + अ + य् + आ + म् + इ।
  • चिन्तयित्वा – च + इ + न् + त् + अ + य + इ + त् + व् + आ।
  • अन्येयुः – अ + न् + य् + ए + द् + य + उः।
  • ज्ञात: – ज् + ञ् + आ + त् + अः।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः

प्रश्ननिर्माणं कुरुत।

प्रश्न 1.

  1. देवदत्तः धनिकः आसीत्।
  2. देवदत्तस्य गृहे षट् भृत्याः आसन्।
  3. चौर ग्रहीतुं देवदत्त: वीरबल साहाय्यम् अयाचत।
  4. सर्वे सेवका: सायङ्काले वीरबलस्य गृहम् आगताः।
  5. वीरबलेन सर्वेषां कृते समानोन्नतय: यष्टिका: आनीताः।

उत्तरम् :

  1. कः धनिकः आसीत्?
  2. देवदत्तस्य गृहे कति भृत्या: आसन्?
  3. चौरं ग्रहीतुं देवदत्तः कं साहाय्यम् अयाचत?
  4. सर्वे सेवका: सायडकाले कुत्र आगताः?
  5. वीरबलेन सर्वेषां कृते कीदृश्य : यष्टिका: आनीताः?

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः

प्रश्न 2.
रात्री सर्वे भृत्या: सुखेन निद्राम् अकुर्वन्।
उत्तरम् :
कदा सर्वे भृत्या: सुखेन निद्राम् अकुर्वन् ।

प्रश्न 3.
लघुष्टिकां दृष्ट्वा वीरबलेन चौर: सम्यक् ज्ञातः ।
उत्तरम् :
लघुष्टिकां दृष्ट्वा केन चौर: सम्यक् ज्ञात:।

प्रश्न 4.
भृत्य अपराधम् अङ्गीकृतवान् ।
उत्तरम् :
मृत्यः किम् अङ्गीकृतवान्?

विशेषण-विशेष्य-सम्बन्धः।

विशेषणम्विशेष्यम्
धनिकःदेवदत्तः
षड्भृत्याः
आगताःसेवकाः
आनीताःयष्टिका:
चोरितःधनस्यूतः
दीर्घायष्टिका
प्रकटितम्चौर्यम्
ज्ञातःचौरः
अपराधीभृत्यः

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः

त्वान्त/ल्यबन्त/तुमन्त अव्ययानि।

त्वान्त अव्यय धातु + त्वा / ध्वा ट्वा / ड्वा / अयित्वाल्यबन्त अव्यय उपसर्ग + धातु + य / त्यतुमन्त अव्यय धातु + तुम् / धुम् / दुम् / डुम् / इतुम् / अयितुम्
स्वीकृत्यग्रहीतुम्
कृत्वा
चिन्तयित्वा
दृष्ट्वा
पतित्वा

विभक्त्यन्तरूपाणि।

  • प्रथमा – देवदत्तः, धनिकः, धनस्यूतः, भृत्याः, षड, चौरः, वीरबलः, सेवकाः, यष्टिकाः, सः, एताः, मायायष्टिकाः, दीर्घा, सर्वे, भृत्याः, अहम, चौरः, भृत्यः, गृहीतः।
  • द्वितीया – चौरम्, वीरबलम्, साहाय्यम्, सर्वान, भृत्यान, गृहम, सेवकान्, एकाम, यष्टिकाम्, निद्राम, चौर्यम्, यष्टिकाम्, लघुष्टिकाम, अपराधम्, धनस्यूतम्
  • तृतीया – सुखेन, वीरबलेन, सर्वैः, वीरबलेन, येन, केन।
  • पञ्चमी – एकस्मात्
  • षष्ठी – मम, वीरबलस्य, स्वस्य, तस्य, वीरबलस्य, सर्वेषाम्, मम, देवदत्तस्य।
  • सप्तमी – रात्री, पादयोः, तासु, प्रभाते, गृहे।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः

पाठात् समानार्थक शब्दं चित्वा रेखाचित्रं पूरयत।

प्रश्न 1.

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः 6
उत्तरम् :
1. गृहम्
2. दिनः

समानार्थकशब्दं योजयित्वा वाक्यं पुनर्लिखत।

निद्रा – निद्रा बालकं पीडयति। स्वापः / सुप्तिः / स्वपा / शयनं बालकं पीडयति।
दिनः – अद्य रम्य: दिनः । अद्य रम्य: दिवस: / अहः।.

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः

व्याकरणम्

नाम – तालिका।

नामसर्वनामक्रियापदम्विशेषणम्
देवदत्तःकःकर्तयामिधनिकः
धनिकःसःअयाचतलुप्तः
धनस्यूतःतवअवदत्षड्
गृहेयेनअचिन्तयत्सर्वान्
चौरम्केनप्रेषयआगताः
भृत्यान्ममपश्यतुसमानोन्नतयः
मित्रअहम्स्यात्आनीताः
वीरबलस्यतेषुभविष्यतिचोरितः
यष्टिका:तेषाम्आसन्दीर्घा
सेवकान्सर्वान्अकुर्वन्गृहीतः
रात्रौसर्वेषाम्प्रकटितम्
यष्टिकाम्एता:ज्ञात:
पादयोःसर्वैःगृहीत:
धनस्यूतम्सर्वैअपराधी

समासाः।

समस्तपदम्अर्थ:समासविग्रहःसमासनाम
धनस्यूतःbag of moneyधनस्य स्यूतः।षष्ठी तत्पुरुष समास

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः

सुष्ठु गृहीतः चौरः Summary in Marathi and English

प्रस्तावना :

मूल्य रुजविण्यासाठी, कौशल्यविकास तसेच मनोरंजनासाठी कथांचा परिणामकारकपणे वापर फार पूर्वीपासून होत आहे. प्रस्तुत कथेत एका चोराला पकडण्यासाठी बिरबलाने योजलेल्या युक्तीतून फक्त त्याचे चातुर्यच नव्हे तर त्याला असलेले मानवी स्वभावाचे ज्ञानही दिसून येते.

परिस्थिती अनुकूल असेपर्यंत आपल्या चुका लपवण्याचा मानवी स्वभाव असतो. या कथेतील चोराला पकडण्यासाठी बिरबल देवदत्ताच्या सहा सेवकांना काळ्या देतो आणि फक्त चोराचीच काठी बोटभर लांब होईल, अशी भीती घालतो. आपली चोरी लपविण्यासाठी खरा चोर अगोदरच काठी कापून टाकतो आणि दुसऱ्या दिवशी आखूड काठी बघून बिरबल चोराला ओळखतो.

Stories have been the medium of teaching values, skills and providing entertainment since ages. This story revolves around how Birbal used not just his cleverness, but also his knowledge of human behaviour to identify the thief.

A man always tries to hide his mistake or wrongdoing and therefore will not be at exse till he finds a way to take care of it. Birbal gave Deudutta’s six servants & stick each and said that only the thief’s stick would become longer the next day.

The real thief cut his stick so that he would not be caught. But Birbal immediately identified the thief, the one whose stick was shorter than the rest.

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः

परिच्छेद : 1

देवदत्त: …………….. भविष्यति।

देवदत्त: नाम कोऽपि धनिकः आसीत्। एकदा तस्य धनस्यूतः लुप्तः । तस्य गृहे षड् भृत्याः आसन्। तेषु एव एक: चौरः स्यात्, इति तस्य मतम्। चौर ग्रहीतुं सः वीरबलं साहाय्यम् अयाचत । वीरबल: अवदत, “मित्र ! अद्य सायङ्काले तव सर्वान् भृत्यान् मम गृहं प्रेषय” इति। यथानिश्चितं सर्वे सेवका; वीरबलस्य गृहम् आगताः। वीरबलेन पूर्वमेव सर्वेषां कृते समानोन्नतय: यष्टिका: आनीताः । सः सेवकान् अवदत, “भोः पश्यन्तु, एताः मायायष्टिका: । तासु एका यष्टिकां स्वीकृत्य सर्वे: देवदत्तस्य गृहं गन्तव्यं , श्वः प्रभाते पुनरागन्तव्यम्। येन केनापि धनस्यूत: चोरित: स्यात् तस्य यष्टिका अङ्गुलिमात्रं दीर्घा भविष्यति।”

अनुवाद:

देवदत्त नावाचा कोणी एक श्रीमंत माणूस होता. एकदा त्याची पैशांची पिशवी (थैली) हरवली. त्यांच्या घरी सहा सेवक होते. त्यांच्यापैकीच कोणी एक चोर असेल, असे त्याचे मत होते.

चोराला पकडण्यासाठी त्याने विरबलाकडे मदत मागितली. बिरबल म्हणाला, “मित्रा, आज संध्याकाळी तुझ्या सर्व सेवकांना माझ्या घरी पाठव.” ठरल्याप्रमाणे सगळे सेवक बिरबलाच्या घरी आले. बिरबलाने अगोदरच सगळ्यांसाठी समान उंचीच्या काठ्या आणल्या होत्या.

तो सेवकांना म्हणाला, “हे बघा, या जादुई काठ्या आहेत. त्यातील एक काठी घेऊन सर्वांनी देवदत्ताच्या घरी जावे, उद्या सकाळी परत यावे. ज्या कोणाकडून पिशवी चोरली गेली असेल त्याची काठी बोटभर लांब होईल.”

There was a certain rich man name Devadutta. Once his money bag was missing. There were six servants in his house. It was his opinion that one among them would surely be the thief. He sought Birbal’s help in order to catch the thief. Birbal said, “O friend, send all your servants to my house today, in the evening.

As decided, all the servants came to Birbal’s house. Birbal had brought sticks of the same length for all of them in advance. He said to the servants, “O see, these are magical sticks.

Taking a stick among those, you all go back to Devadutta’s house and come again tomorrow morning. The stick of the one who has stolen the money bag will become longer by a finger.

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः

परिच्छेद : 2

रात्री ………… प्रत्यर्पितवान्।

रात्री सर्वे भृत्या: सुखेन निद्राम् अकुर्वन् ऋते एकस्मात् स: अचिन्तयत्, “व: प्रात: मम चौर्य प्रकटितं भवेत्। अत: अहम् अधुना एव मम यष्टिकाम् अङ्गलिमात्रं कर्तयामि।” इति चिन्तयित्वा तथा कृत्वा सः सुखेन सुप्तः। अन्येाः लघुष्टिकां दृष्ट्वैव वीरवलेन चौर: सम्यक् ज्ञात: गृहीत: च। अपराधी भृत्य: वीरबलस्य पादयोः पतित्वा स्वस्य अपराधम् अङ्गीकृतवान् धनस्यूतं च प्रत्यर्पितवान्।

अनुवादः

रात्री एकजण वगळता सगळे सेवक शांतपणे झोपले. त्याने विचार केला, “उद्या सकाळी माझी चोरी उघड होईल (प्रकाशात येईल). म्हणून मी आताच माझी काठी बोटभर कापतो.”

असा विचार करून ठरवल्याप्रमाणे करून तो शांतपणे झोपला. दुसऱ्या दिवशी आखूड काठी पाहून बिरबलाने चोराला उत्तमरीत्या (व्यवस्थित) ओळखले आणि पकडले. अपराधी सेवकाने बिरबलाच्या पाया पडून स्वतःचा अपराध मान्य केला आणि पैशांची (थैली) परत दिली.

At night except one, all the servants slept peacefully. He thought, “Tomorrow morning my theft will be revealed. So I shall cut my stick by a finger length now itself.” Thinking that, he did so and slept peacefully.

The next day just by looking at the short stick Birbal correctly recognised and caught the thief. The guilty servant fell at Birbal’s feet and accepted his mistake and returned the money bag.

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः

सन्धिविग्रहः

  • कोऽपि – कः + अपि।
  • पूर्वमेव – पूर्वम् + एव।
  • पुनरागन्तव्यम् – पुन: + आगन्तव्यम्।
  • केनापि – केन + अपि।
  • दृष्ट्वैव – दृष्ट्वा + एव।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः

समानार्थकशब्दाः

  1. धनिकः – धनी, धनाक्यः, धनवान, धनसमपत्रः, सधन:,
    इभ्यः, श्रीमान्।
  2. भृत्यः – सेवकः, परिचारकः, दासः, दासेयः, किङ्करः,
  3. चौरः – स्तेनः, तस्करः, मोषकः, पाटच्चरः।
  4. मित्रम् – सखा, वयस्यः , सुहृद्।
  5. गृहम् – गेहम्, सदनम्, निकेतनम्, वेश्म, आलयः।
  6. अवदत् – अभणत्, अकथयत्।
  7. प्रभाते – प्रात:काले।
  8. सुष्टु – सम्यक्तया।
  9. स्वीकृत्य – गृहीत्वा।
  10. भः – अन्येयुः, अपरेयुः।
  11. रात्रौ – निशायाम्।
  12. निद्रा – स्वापः, स्वपा, शयनम् सुप्तिः।
  13. अधुना – साम्पतम्, इदानीम्।
  14. दृष्ट्वा – वीक्ष्य, विलोक्य, अवलोक्य।
  15. ऋते – विना।
  16. सुप्तः – निद्रितः, निद्राधीनः।
  17. चौर्यम् – लण्ठनम्।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः

विरुद्धार्थकशब्दाः

  1. धनिकः × दरिद्रः, दीनः।
  2. दीर्घा × न्हस्वा
  3. आगताः × गताः, निर्गताः।
  4. भृत्यः × स्वामी।
  5. पूर्वम् × पश्चात्।
  6. स्वीकृत्य × त्यक्त्वा।
  7. श्वः × अद्य, ह्यः।
  8. मित्रम् × शत्रुः।
  9. सायङ्काले × प्रात:काले।
  10. रात्री × प्रभाते।
  11. सुखेन × चिन्तया, सचिन्तम्।
  12. निद्रा × जागृतिः।
  13. सुप्त: × जागृतः।

Maharashtra Board Class 9 Sanskrit Anand Solutions Chapter 1 सुष्ठु गृहीतः चौरः

शब्दार्थाः

  1. धनिक – rich man – श्रीमंत
  2. धनस्यूतः – money bag – पैशांची पिशवी(थैली)
  3. भृत्याः – servants – सेवक
  4. स्यात् – would be – असेल
  5. ग्रहीतुम् – to catch – पकडण्यासाठी
  6. अयाचत – sought/asked – याचना केली
  7. अद्य – today – आज
  8. प्रेषय – send – तू पाठव
  9. गन्तव्यम – should – जावे
  10. यथानिश्चितम् – as decided – ठरवल्याप्रमाणे
  11. आगताः – came – आले
  12. पूर्वमेव – in advance – अगोदरच
  13. समानोन्नतयः – same length – समान उंचीच्या (मापाच्या)
  14. यष्टिकाः – sticks – काठ्या
  15. आनीताः – brought – आणल्या
  16. मायायष्टिकाः – magical sticks – जादुई काठ्या
  17. पुनरागन्तव्यम् – come again – पुन: यावे
  18. स्वीकृत्य – taking – स्वीकार करून, घेऊन
  19. अङ्गुलिमात्रम् – by a finger – बोटभर
  20. श्चः – tomorrow – उद्या
  21. चोरितः – stolen – चोरलेला
  22. दीर्घा – long – लांब
  23. भविष्यति – will become – होईल
  24. ऋते – except – शिवाय
  25. चौर्यम् – theft – चोरी
  26. प्रकटितं भवेत् – will be revealed – उघड होईल
  27. कर्तयामि – I shall cut – मी कापतो
  28. चिन्तयित्वा – thinking – विचार करून
  29. सुप्त: – slept – झोपला
  30. अन्येयुः – the next day – दुसऱ्या दिवशी
  31. दृष्ट्वा – looking – पाहून
  32. सम्यक् – correctly – उत्तमरीत्या
  33. ज्ञातः – recognised – ओळखला गेलेला
  34. गृहीतः – caught – पकडला गेलेला
  35. पतित्वा – falling – पडून
  36. अङ्गीकृतवान् – accepted – मान्य केला / कबूल केला
  37. प्रत्यर्पितवान् – returned – परत दिला