Class 9 – Page 18 – Maharashtra Board Solutions

Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 1 वंद्य ‘वन्दे मातरम्’

February 19, 2024February 18, 2024 by sachin

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Kumarbharti Chapter 1 वंद्य ‘वन्दे मातरम्’ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 1 वंद्य ‘वन्दे मातरम्’

9th Std Marathi Kumarbharati Digest Chapter 1 वंद्य ‘वन्दे मातरम्’ Textbook Questions and Answers

प्रश्न 1.
हे गीत विद्यार्थ्यांनी समूहाने तालासुरात मोठ्याने म्हणावे व त्याचा काव्यानंद अनुभवावा.

वंद्य ‘वन्दे मातरम्’ Summary in Marathi

कवितेचा आशय:

राष्ट्रभक्तीने प्रेरित होऊन ज्या शूर राष्ट्रभक्तांनी मातृभूमीच्या स्वातंत्र्यासाठी प्राणांचे बलिदान दिले, त्या देशभक्तांच्या गौरवाचे हे गीत कवींनी लिहिले आहे. या गीतात कवींनी वीर भारतपुत्रांविषयी कृतज्ञता व्यक्त केली आहे.

शब्दार्थ:

वंद्य – वंदनीय, आदरणीय.
वन्दे – वंदन करतो.
मातरम् – मातृभूमी,
माउली – आई, (येथे अर्थ) भारतमाता.
मुक्तता – सुटका,
यज्ञ – अग्निकुंड (इथे अर्थ) स्वातंत्र्यसंग्राम.
भारती – भारतात.
जीवित – जीवन, आयुष्य.
आहुती – प्राणार्पण.
सिद्ध – तयार.
मंत्र – श्लोक, सुवचन, घोषवाक्य.
मृतांचे – मेलेल्या शरीराचे, कलेवरांचे,
जागले – (विचारांनी) जागृत झाले.
शस्त्रधारी – हत्यार बाळगणारे,
निष्ठुर – कठोर, क्रूर.
शांतिवादी – शांतता रुजवणारे लोक (भारतीय),
झुंजले – लढले.
शस्त्रहीनां – ज्यांच्या हाती हत्यार नाही असे लोक.
लाभो – मिळो.
निर्मिला – निर्माण केला, तयार केला,
आचरीला – वर्तनात आणला, वागणुकीत आणला.
हुतात्मे – वीरमरण लाभलेले राष्ट्रभक्त.
स्वर्गलोक – देवांचा रहिवास असलेले.
तयांच्या – त्यांच्या.
आरती – प्रार्थना, आळवणी करणारे भजन.

टीप : वेद : प्राचीन काळी ऋषिमुनींनी लिहिलेले जीवनस्तोत्र.

कवितेचा भावार्थ:

राष्ट्रप्रेमाने भारलेल्या व भारताच्या स्वातंत्र्यासाठी प्राणार्पण करणाऱ्या राष्ट्रभक्तांबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करताना कवी म्हणतात – वेदांच्या मंत्रांपेक्षाही ‘वंदे मातरम!’ हा जयघोष आम्हां भारतीयांना वंदनीय आहे, आदरणीय आहे.

(स्वातंत्र्यपूर्व काळामध्ये) या भारतवर्षात भारतमातेला पारतंत्र्यातून मुक्त करण्याचा धगधगता स्वातंत्र्यसंग्राम (यज्ञ) झाला. त्या स्वातंत्र्याच्या अग्निकुंडात लाखो वीरांच्या प्राणांची आहती पडली. लाखो देशभक्तांनी बलिदान दिले. त्यांच्या या पवित्र बलिदानाने ‘वन्दे मातरम्!’ हा मंत्र निर्माण केला. सिद्ध केला. ‘वन्दे मातरम्!’ या मंत्राने त्या वेळी मुर्दाड झालेली व स्वाभिमान हरवून बसलेली राष्ट्रीयता जागृत झाली. सारे भारतीय खडबडून जागे झाले, कायम शांतीचा पुरस्कार करणारे भारतीय, संगिनधारी सशस्त्र, क्रूर इंग्रजी जुलमी सत्ताधाऱ्यांशी लढले. त्या झुंजीमध्ये निःशस्त्र असणाऱ्या भारतीयांना ‘वन्दे मातरम्!’ हा एकच महामंत्र शस्त्रासारखा लाभला होता.

स्वातंत्र्यलढ्यामध्ये ज्या देशभक्तांनी ‘वन्दे मातरम्’ हा मंत्र निर्माण केला व तोच वर्तनात आणून परकीय सत्तेशी झुंज दिली. जे राष्ट्रभक्त या रणकुंडात प्राणार्पण करून हुतात्मे झाले ते देव होऊन स्वर्गलोकी गेले. त्यांना देवत्व प्राप्त झाले. त्यांच्या बलिदानाची आरती म्हणजेच हे ‘वन्दे मातरम्!’ गीत आहे. आपण ते गाऊ या.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

February 17, 2024February 16, 2024 by Bhagya

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 8 सखू आजी Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 8 सखू आजी Textbook Questions and Answers

1. खालील घटनेचा लेखकावर झालेला परिणाम लिहा.

प्रश्न 1.
खालील घटनेचा लेखकावर झालेला परिणाम लिहा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 1
उत्तरः

2. ‘सखू आजी कवितेत बोलते, कवितेत जगते’ हे विधान स्पष्ट करणारी पाठातील वाक्ये शोधा.

प्रश्न 2.
‘सखू आजी कवितेत बोलते, कवितेत जगते’ हे विधान स्पष्ट करणारी पाठातील वाक्ये शोधा.
उत्तर:
1. ‘हाडं गेली वड्याला, बघा माज्या मड्याला.’
2. ‘मरण लोकाला, सरण दिक्काला/माजं कपाळ, भरलं आभाळ/ मरलं माणूस, झिजलं कानुस/म्हातारी नवसाची, भरून उरायची.’
3. ‘गाव गरतीला, सपान धरतीला/धरती दुवापली, माती हाराकली.’

3. गुणवैशिष्ट्ये लिहा.

प्रश्न ३.
गुणवैशिष्ट्ये लिहा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 3
उत्तर:

4. कंसातील सूचनेनुसार बदल करा.

प्रश्न (अ)
याबाबत मला काहीही म्हणायचे नाही. (काळ ओळखा)
उत्तरः
वर्तमानकाळ

प्रश्न (आ)
आजी कुठं चाललीस? (अधोरेखित शब्दाची जात ओळखा)
उत्तरः
आजी – नाम

प्रश्न (इ)
आजी माझ्या जवळची होती. (अधोरेखित शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.)
उत्तरः
आजी माझ्या लांबची होती.

प्रश्न (ई)
डोंगराच्या कुशीत वसले होते ते गाव! (अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.)
उत्तरः
पर्वताच्या कुशीत वसले होते ते गाव!

5. स्वमत:

प्रश्न (अ)
सखू आजीच्या व्यक्तिमत्त्व विशेषांपैकी तुम्हांला भावलेल्या कोणत्याही दोन विशेषांचे सकारण स्पष्टीकरण करा.
उत्तरः
सखू आजी सहज बोलायला लागली तरी एक कविताच बोलायची. तो तिच्या व्यक्तिमत्त्वाचा एक विशेष होता. तिला कुणी म्हटलं की, म्हातारी गप्प घरात बसायचं सोडून कुठं निघालीस मरायला’. तर ती लगेच म्हणायची, ‘मरण लोकाला, सरण दिक्काला। माजं कपाळ भरलं आभाळ। मरलं माणूस, झिजलं कानुस । म्हातारी नवसाची, भरून उरायची’ हे सगळं ती जुळवून बोलायची असं नाही, पण ती बोलायला लागली की आपोआप तिच्या तोंडातून ते बाहेर यायचं

सखू आजीच्या व्यक्तिमत्त्वाचा मला भावलेला दुसरा विशेष म्हणजे ‘नवीन बदल सहज स्वीकारणे’ हा होय. लेखक राहतो त्या विभागात प्रौढ साक्षरतेचे वर्ग जोरात होते. पण त्यांच्या गावात एकही चालत नव्हता. सखू आजीला हे माहिती झाले तेव्हा कॉलेजामध्ये शिकवणाऱ्या लेखकाच्या घरी सखू आजी आजुबाजूच्या आया-बाया घेऊन गेली. त्यानंतर सगळ्यांच्या समोर म्हणाली की, “आमचं पोरगं एवढं काय काय शिकलंय, आपल्याला दुसरा मास्तर कशाला पायजे. तूच शिकीव रंऽऽ आमाला” सखू आजी पंधरा दिवसात लिहाय वाचायला शिकली. शिवाय इतर बायकांनादेखील शिकवायला सुरुवात केली.

प्रश्न (आ)
खालील मुद्द्याला अनुसरून सखू आजींविषयी तुमचे मत लिहा.
1. करारीपणा
2. आजीचा गोतावळा
उत्तरः
सखू आजी एकदम करारी होती. तो तिच्या व्यक्तिमत्त्वाचा खास विशेष होता. एकदा गावनियमाविरुद्ध वागणाऱ्या सातबा घोरपड्याच्या मुलाला पंचांनी व गावकऱ्यांनी दंड करावा’ असे ठरवले. त्यावेळी सखूआजी आपल्या करारीस्वभावानुसार ठामपणे म्हणाली की, ‘पोरगं मांडीवर घाण करतंय म्हणून मांडी कापता व्हयगाऽऽ?’ तिच्या म्हणण्यानुसार लगेच शिक्षा करण्याऐवजी चूक करणाऱ्या व्यक्तीला सुधारण्याची संधी द्यायला हवी. तिच्या या स्वभावामुळे गावकऱ्यांच्या मनात तिच्याविषयी आदर होता. त्यामुळेच सातबाच्या मुलाला कोणीही काहीही बोलले नाही.

सखू आजीला गावातल्या सगळ्या लहान-थोरांमध्ये आपलं घर दिसायचं. गाव म्हणजे तिचा गोतावळा होता. सगळे गावकरी जणू तिचे नातेवाईकच होते. त्यामुळेच सगळ्या अडाणी आयाबायांना गोळा करून ती लेखकाकडे गेली आणि, “एवढा शिकला-सवरला आहेस तर दुसऱ्या कोणी शिकवण्यापेक्षा तूच आम्हांला लिहाय-वाचायला शिकव’, असे हक्काने म्हणाली. स्वत: पंधरा दिवसांत लिहिणे वाचणे शिकून तिने इतरांना शिकवायला सुरुवात केली. गावातला चोपडा यांचा मुलगा पहिल्यांदा पोलिस झाला. त्यावेळी आजीने गावच्या बाया गोळा करून त्याला ड्रेसवरच ओवाळलं. दही-साखरेनं तोंड गोड केलं अशा या सखू आजीचा गाव म्हणजे गोतावळाच होता. सगळ्यांच्या मनात तिच्याविषयी आदर होता. त्यामुळेच जेव्हा ती वारली तेव्हा सगळ्या गावकऱ्यांच्या डोळ्यांत पाणी उभे राहिले. आपलं माणूस गेल्याचं दु:ख सगळ्यांना झालं होतं.

6. अभिव्यक्ती:

प्रश्न (अ)
‘बदलत्या गावगाड्यात आजीला जागाच उरली नाही.’ या विधानाबाबत तुमचे मत सविस्तर लिहा.
उत्तरः
पूर्वी गावांमध्ये ‘आजी’ नावाच्या व्यक्तिमत्त्वाला फार महत्त्व असे. शाळेतील मुलांना जाता-येता आजी गोळा करून बसायची. शेतातल्या देवाच्या गोष्टी सांगायची. आजी गावातल्या कुणाच्याही बारशाला, लग्नाला, मयताला हटकून पुढं असायचीच. सगळं तिच्या म्हणण्यानुसार चालायचं. गावाच्या दैनंदिन व्यवहारात आजी सारख्या म्हाताऱ्या आणि अनुभवी माणसांची मतं विचारात घेतली जायची. गाव म्हणजे म्हातारीचा गोतावळा असे. तिला गावातल्या लहान-थोरांमध्ये आपलं घर दिसायचं.

पण हल्ली परिस्थिती बदलली आहे. आजकालच्या ‘विभक्त कुटुंब’ योजनांमध्ये आजीसारख्या म्हाताऱ्या माणसांना जागाच उरली नाही. आजकाल लोक आजीच्या मतांना विनाकारण केलेला हस्तक्षेप समजतात. म्हणून आजीच्या मताला किंमतच उरली नाही. एकेकाळी आजीबाईंच्या औषधाच्या घरगुती बटव्यातील एखादी बुटी खाल्ली की आजार हमखास पळून जात असे, पण आज त्याची जागा महागड्या डॉक्टरांच्या औषधांनी घेतली. आज आजीसारख्या वडीलधाऱ्या माणसांची जागा फक्त वृद्धाश्रमात उरली आहे. पूर्वी आजीकडून एखादी गोष्ट ऐकल्याशिवाय न झोपणारी नातवंडे आज मोबाईलशिवाय झोपत नाही. ‘आता गावगाडा बदलला त्यामुळे आजीला जागाच उरली नाही’, हे खरे आहे.

प्रश्न (आ)
तुम्हांला समजलेल्या ‘सखू आजीचे’ व्यक्तिचित्र रेखाटा.
उत्तरः
लेखक ‘राजन गवस’ यांनी आपल्या पाठात रंगवलेली ‘सखू आजी’ मनाला भावते. साधारण एखादया म्हाताऱ्या बाई सारखीच ती होती. तिचे वय नव्वद वर्षे होते. कमरेत वाकलेली आणि आधारासाठी हातात नेहमी काठी असायची. सुरकुत्यांनी भरलेला चेहरा नेहमी प्रसन्न दिसायचा. गावातल्या प्रत्येकाशी तिने प्रेमाचं नातं जोडलेलं असे. जाता-येता ती प्रत्येकाशी बोलायची. तिच्याशी बोलताना प्रत्येकाला आनंद व्हायचा. ती नेहमी कवितेतूनच बोलायची. तिची कवितारूपी भाषा बोलणे सगळ्यांना समजायचेच असे नव्हते, पण प्रत्येकजण तिच्याशी बोलण्याचा प्रयत्न करायचा. लहान मुलांना जमवून त्यांना चित्रविचित्र गोष्टी सांगणे तिला खूप आवडायचे.

शब्द शब्द जोडून कोणतीही कहाणी ती सांगायची. अशी ही आजी प्रगतशील दृष्टीची होती. त्यामुळेच स्वत:सोबत गावातील अनेक अडाणी बायकांना घेऊन ती लेखकाकडे गेली आणि आम्हांला तूच लिहाय-वाचायला शिकव असे हक्काने म्हणाली. पुढच्या पंधरा दिवसात उत्साहाने लिहायला-वाचायला शिकून आजी दुसऱ्यांना पण शिकवू लागली. गावातला एक मुलगा पहिल्यांदा पोलिस झाला, तेव्हा गावातल्या बायका गोळा करून तिने ड्रेसवरच त्याला ओवाळले. दही-साखरेने तोंड गोड केले. सारे गावकरी तिच्यासाठी तिचे जवळचे नातेवाईकच होते. त्यामुळेच सगळ्यांना तिच्याविषयी मनात आदर होता. म्हणून जेव्हा सखू आजी मरण पावली तेव्हा लहान पोरांपासून म्हाताऱ्याकोताऱ्यांपर्यंत प्रत्येकाच्या डोळ्यात पाणी आले होते.

प्रश्न (इ)
सखू आजी व तुमची आजी यांच्या स्वभावातील साम्यस्थळे शोधा.
उत्तरः
सखूआजीप्रमाणे माझी आजीसुद्धा खूप प्रेमळ आहे. माझ्या आजीचे नाव जानकी आहे. माझी जानकी आजी साऱ्या गावाची सुद्धा आजीच आहे. सारे गावकरी तिच्यासाठी जणू तिचे नातेवाईकच आहेत. गावातून फिरताना ती प्रत्येकाशी प्रेमाने बोलते. तिच्याविषयी साऱ्यांच्या मनात आदर आहे. कोणतेही संकट आले, अडचण आली तर सल्ला मागायला गावकरी येतात. आजीच्या विचारांना सगळे मान देतात. गावातल्या लहान-लहान मुलांना जमवून त्यांना छान गोष्टी सांगणे तिला आवडते. पण कोणी शाळेला दांडी मारली तर तिला आवडत नाही. ‘शिकून सवरून मोठे व्हा’ असे तिचे नेहमी सांगणे असते. गावामध्ये कोणी मरण पावले, कोणाकडे बारसे असेल, कुणाकडे लग्न असेल तर माझी ‘जानकी आजी’ तिथे मुद्दाम असणारच. तिच्या सूचनेनुसार सगळे वागतात. तिचा शब्द कोणी मोडत नाही.

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 8 सखू आजी Additional Important Questions and Answers

1. पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1: आंकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 5

योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
सखू आजी मरण पावली याला ……………..
(अ) विशेष महत्त्व नाही.
(ब) विशेष काहीच नाही.
(क) विशेष महत्त्व काय.
(ड) विशेष काय आहे.

प्रश्न 2.
तिच्याइतकं प्रचंड भाषिक ज्ञान ……………….
(अ) मला कोणाकडंच दिसलं नाही.
(ब) मला मिळालच नाही.
(क) मला सगळ्यांकडे दिसलं.
(ड) मला दिसलंच नाही.
उत्तर:
1. सखू आजी मरण पावली याला विशेष महत्त्व काय.
2. तिच्याइतकं प्रचंड भाषिक ज्ञान मला कोणाकडंच दिसलं नाही.

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. सखू आजी	(अ) ना पातीची
2. ना जातीची	(ब) बघा माज्या मड्याला
3. कवितेत बोलते	(क) परवा वारली
4. हाडं गेली वड्याला	(ड) कवितेत जगते

उत्तरः

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. सखू आजी	(क) परवा वारली
2. ना जातीची	(अ) ना पातीची
3. कवितेत बोलते	(ड) कवितेत जगते
4. हाडं गेली वड्याला	(ब) बघा माज्या मड्याला

प्रश्न 4.
उताऱ्यानुसार वाक्यांचा क्रम लावा.

सखू आजी नेहमीच एक कविता वाटते.
प्रत्येक जण तिच्याशी बोलायचा प्रयत्न करतो.
ती कवितेत बोलते. कवितेत जगते.
म्हातारी प्रत्येकाशी बोलते.

उत्तरः

प्रत्येक जण तिच्याशी बोलायचा प्रयत्न करतो.
म्हातारी प्रत्येकाशी बोलते.
मला सखू आजी नेहमीच एक कविता वाटते.
ती कवितेत बोलते. कवितेत जगते.

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
सखू आजी परवा वारली, ही गोष्ट लेखकाला सांगण्याइतपत महत्त्वाची का वाटत नाही ?
उत्तरः
सखू आजी परवा वारली, ही गोष्ट लेखकाला सांगण्याइतपत महत्त्वाची वाटत नाही; कारण आपण कितीतरी मृत्यू रोज अनुभवत असतो.

प्रश्न 2.
लेखकाला सखू आजी कविता वाटण्याचे कारण काय आहे?
उत्तर:
लेखकाला सखू आजी नेहमीच एक कविता वाटते, कारण ती कवितेत बोलते, कवितेत जगते.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 6.

सखू आजीचा मृत्यू मला ……….. करून गेला. (वरवर जखम, खूप मोठी जखम, थोडीशी जखम, खोलवर जखम)
सखू आजी ………… जाताना कोणी सहज म्हटलं, ‘आजी, कुठं चाललीस?’ (घरातून, गल्लीतून, बाजारातून, देवळातून)
मला सखू आजी नेहमीच एक ………..” वाटते. (धडा, गाणं, कविता, पाठ)

उत्तर:

खोलवर जखम
गल्लीतून
कविता

प्रश्न 7.
सहसंबंध लिहा.

तरुण : म्हातारं :: जन्म : ……………..
काव्य : कविता :: कर : ……………..
खोलवर : जखम :: प्रचंड : ………..

उत्तर:

मृत्यू
हात
भाषिक ज्ञान

प्रश्न 8.
शब्दसमूहासाठी एक शब्द चौकटीत लिहा.

वयस्कर स्त्री – [ ]
भाषाविषयक ज्ञान – [ ]
जवळच्या नात्यातील माणस – [ ]

उत्तरः

म्हातारी
भाषिक ज्ञान
रक्ताची माणसं

कृती 2. आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
मला सखू आजी नेहमीच एक कविता वाटते; कारण ……………..
(अ) ती कविता करते.
(ब) ती कवितेत बोलते. कवितेत जगते.
(क) ती म्हातारी झाली होती.
(ड) तिच्या चेहऱ्यावर सुरकुत्या पडल्या होत्या.
उत्तरः
मला सखू आजी नेहमीच एक कविता वाटते; कारण ती कवितेत बोलते. कवितेत जगते.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
1. हाडं गेली वड्याला, बघा माज्या मड्याला’ असे बोलणारी – [ ]
2. प्रचंड भाषिक ज्ञान असलेली व्यक्ती – [ ]
उत्तर:
1. सखू आजी
2. सखू आजी

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 6

प्रश्न 4.
चूक की बरोबर ते लिहा.

मला सखू आजी नेहमीच एक कोडं वाटते.
म्हातारी कोणाशीही बोलत नाही.
सर्वात अधिक भाषिक ज्ञान आजीकडंच दिसलं.

उत्तर:

चूक
चूक
बरोबर

प्रश्न 5.
कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 7

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
1. सखु आजी परवा वारलि.
2. सखू आजिचं वय वरषे नव्वद.
उत्तर:
1. सखू आजी परवा वारली.
2. सखू आजीचं वय वर्षे नव्वद.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन सर्वनामे शोधून लिहा.
उत्तर:
1. ती
2. माझ्या
3. मला

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.

महातारी, म्हातारि, म्हातारी, महातारि
सुरकुतया, सुरकूत्या, सुरकुत्या, सूरकूत्या –
भाषिक, भाशिक, भासिक, भाषीक

उत्तर:

म्हातारी
सुरकुत्या
भाषिक

प्रश्न 4.
लिंग बदला.
आजोबा – [ ]
उत्तर:
आजी

प्रश्न 5.
अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द वापरून वाक्य पुन्हा लिहा.
असा प्रश्न कोणीही उपस्थित करू शकेल.
उत्तर:
असा सवाल कोणीही उपस्थित करू शकेल.

प्रश्न 6.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

जीवन ×
निंदा ×
अनुपस्थित ×
लांबची ×

उत्तर:

मृत्यु
स्तुती
उपस्थित
जवळची

प्रश्न 7.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:
1. जाती
2. माणसं

प्रश्न 8.
उताऱ्यात आलेली म्हण पूर्ण करा.
‘हाडं गेली वड्याला, ………………….
उत्तर:
‘हाडं गेली वड्याला, बघा माज्या मड्याला.’

प्रश्न 9.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	मूळ शब्द	सामान्यरूप
रक्ताच्या	रक्त	रक्ता
महत्त्वाची	महत्त्व	महत्त्वा

प्रश्न 10.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
जातीची	ची	षष्ठी (एकवचन)
सगळ्यांना	ना	द्वितीया (अनेकवचन)

प्रश्न 11.
वाक्प्रचाराचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा.
पोकळी वाढणे
उत्तर:
अर्थ: रिकामेपणा निर्माण होणे.
वाक्य: आईच्या जाण्याने शकूच्या आयुष्यातील पोकळी वाढत गेली.

प्रश्न 12.
काळ बदला. (भूतकाळ करा)
मला सखू आजी नेहमीच एक कविता वाटते.
उत्तर:
मला सखू आजी नेहमीच एक कविता वाटायची.

प्रश्न 13.
काळ ओळखा.
पण प्रत्येक जण तिच्याशी बोलायचा प्रयत्न करतो.
उत्तरः
वर्तमानकाळ

प्रश्न 14.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 8

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
तुमची आजी व सखू आजी यांच्या स्वभावातील साम्यस्थळ सांगा.
उत्तरः
माझी आजी व सखू आजी यांच्यात फारच साम्य आहे. दोघीही वृद्ध आहेत. माझ्या आजीचाही चेहरा सुरकुत्यांनी भरलेला आहे. माझ्या आजीचेही शरीर वाकून कमान झालेले आहे. माझ्या आजीचेही भाषिक ज्ञान प्रचंड आहे. बोलताना जुन्या म्हणींचा ती उपयोग करते. जसे की : ‘माझं नाव ममती, अन् मला काय कमती’ सखू आजी प्रमाणेच माझी आजी काय बोलते हे लोकांना अनेक वेळा कळतच नाही; कारण तिच्या जवळ परंपरागत असलेल्या म्हणींशी आधुनिक काळातील लोक तितके परिचित नाहीत. सखू आजीप्रमाणे काठी टेकत टेकत ती सगळीकडे हिंडते आणि रस्त्यास जो भेटेल त्याच्याशी संवाद साधते.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 9

प्रश्न 2.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. गाव	(अ) धरतीला
2. सपान	(ब) गरतीला
3. धरती	(क) हाराकली
4. माती	(ड) दुवापली

उत्तरः

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. गाव	(ब) गरतीला
2. सपान	(अ) धरतीला
3. धरती	(ड) दुवापली
4. माती	(क) हाराकली

प्रश्न 3.
उताऱ्यानुसार वाक्यांचा क्रम लावा.

कैक वर्षांत असं कधी घडलं नाही. ही कथा कधी अचानक स्वप्नात येतेच.
तिथून पुढं झोपच लागायची नाही.
कधी तरी आपल्या स्वप्नातला साप नागीण घेऊन जाईल आणि आपल्याला हे स्वप्न पडायचं बंद होईल, असं वाटायचं.
बैल आंघोळ करायला लागला, की डोळे टक्क उघडे पडायचे.

उत्तर:

बैल आंघोळ करायला लागला, की डोळे टक्क उघडे पडायचे.
तिथून पुढं झोपच लागायची नाही.
कधी तरी आपल्या स्वप्नातला साप नागीण घेऊन जाईल आणि आपल्याला हे स्वप्न पडायचं बंद होईल, असं वाटायचं.
कैक वर्षांत असं कधी घडलं नाही. ही कथा कधी अचानक स्वप्नात येतेच.

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
आजी शेतातल्या कोणाची गोष्ट सांगायची?
उत्तरः
आजी शेतातल्या देवाची गोष्ट सांगायची.

प्रश्न 2.
लेखकाचा कोणता प्रश्न अजूनही अनुत्तरित आहे?
उत्तरः
आजीनं सांगितलेल्या कैक गोष्टींपैकी एकच गोष्ट मेंदूत कशी रुतून बसली, हा लेखकाचा प्रश्न अजूनही अनुत्तरित आहे.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.

कधी तरी आपल्या स्वप्नातला ………… नागीण घेऊन जाईल आणि आपल्याला हे स्वप्न पडायचं बंद होईल. (बैल, माणूस, साप, रेडा)
गाव गरतीला, सपान धरतीला/धरती …….”माती हाराकली’. (फाटली, दुवापली, दुभंगली, दुमडली)
आजीची ……….. कधी कधी आठवडा आठवडा चालायची. (गंमत, गाणी, करामत, गोष्ट)

उत्तर:

साप
दुवापली
गोष्ट

प्रश्न 2.
सहसंबंध लिहा.
1. मरण : लोकाला :: सरण : ……………
2. गाव : गरतीला :: सपान : …………..
उत्तर:
1. दिक्काला
2. धरतीला

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा. डोळे टक्क उघडे पडायचे; ………….
(अ) साप आंघोळ करायला लागला की,
(ब) बैल आंघोळ करायला लागली की.
(क) त्याचा साप झाला की,
(ड) सापाला पंख फुटले की,
उत्तर:
डोळे टक्क उघडे पडायचे; बैल आंघोळ करायला लागला की.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.

मनात दीर्घकाळ रेंगाळली – [ ]
फाळाला डसली – [ ]
चेहऱ्यावरचे बदलणारे भाव – [ ]

उत्तर:

आजीची गोष्ट
नागीण
आजीचे

प्रश्न 3.
चूक की बरोबर ते लिहा.

सखू आजी सहज बोलायला लागली तरी एक गोष्टच बोलायची.
‘मरण लोकाला, भरण दिक्काला’
नांगराची नदी झाली.
फाळाला नागीण डसली.

उत्तर:

चूक
चूक
बरोबर
बरोबर

प्रश्न 4.
कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 13

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
लेखननियमांनुसार वाक्य शुद्ध करून लिहा.
नंतर म्हातारिला काहिच विचारलं नाही.
उत्तरः
नंतर म्हातारीला काहीच विचारलं नाही.

प्रश्न 2.
अचूक शब्द लिहा.
1. अवर्णनीय, अवर्णनीय, अर्वणनीय, अवनणीय – [ ]
2. तपश्चर्या, तर्पश्चया, तापश्चर्या, तर्पश्र्चया – [ ]
उत्तर:
1. अवर्णनीय
2. तपश्चर्या

प्रश्न 3.
समानार्थी शब्दांच्या जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. भाल	(अ) नदी
2. ईश्वर	(ब) धरती
3. सरिता	(क) कपाळ
4. पृथ्वी	(ड) देव

उत्तर:

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. भाल	(क) कपाळ
2. ईश्वर	(ड) देव
3. सरिता	(अ) नदी
4. पृथ्वी	(ब) धरती

प्रश्न 4.
विरुद्धार्थी शब्दांच्या जोड्या जुळवा.

जीवन × [ ]
दु:ख × [ ]
अल्पकाळ × [ ]
बंद × [ ]

उत्तर:

मरण
आनंद
दीर्घकाळ
उघडे

प्रश्न 5.
उताऱ्यातील दोन विशेषणे शोधून लिहा.
उत्तर:

भरलं
झिजलं
एक
चार
कैक

प्रश्न 6.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
लोकाला	ला	द्वितीया (अनेकवचन)
नवसाची	ची	षष्ठी (एकवचन)
आजीची	ची	षष्ठी (एकवचन)
तोंडातून	ऊन	पंचमी (एकवचन)

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	सामान्यरूप	मुळशब्द
स्वप्नांत	स्वप्नां	स्वप्न
समुद्रावर	समुद्रा	समुद्र

प्रश्न 8.
वाक्प्रचारांचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा.
1. अंगावर शहारे येणे
2. मेंदूत रुतून बसणे
उत्तर:
1. अर्थ : खूप भिती वाटणे. वाक्य : समोरचे अपघाताचे दृश्य पाहून माझ्या अंगावर शहारा आला.
2. अर्थ : कायमस्वरूपी लक्षात राहणे. वाक्य : लहानपणी आजीने सांगितलेल्या गोष्टी अजूनही
माझ्या मेंदूत रुतून बसल्या आहेत.

काळ बदला. (भविष्यकाळ करा.)

प्रश्न 1.
तिच्याशी बोलताना एक अवर्णनीय आनंद मिळायचा.
उत्तरः
तिच्याशी बोलताना एक अवर्णनीय आनंद मिळेल.

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
तुम्हांला समजलेल्या सखू आजीचे व्यक्तिचित्र रेखाटा.
उत्तरः
सखू आजी म्हणजे एक जिवंत कविताच होती. तिचे बोलणेच काव्यमय होते. तिचे भाषिक ज्ञान प्रचंड होते. गावातील लहान मुलांना एकत्र करून त्यांना शेतातल्या देवाच्या गोष्टी सांगणे आजीला फार आवडायचे. आजीजवळ काल्पनिक व रहस्यकथांचे भांडारच होते. कथेचे निवेदन करताना तिच्या चेहऱ्यावरचे बदलणारे भाव व हाताच्या हालचाली पाहण्यासारख्या असायच्या. लहान मुलांना कथा सांगतांना त्यांना कल्पनेच्या विश्वात नेण्याची जादू आजीजवळ होती. कथेतील एखादा भाग व्यवस्थित कळला नाही वा कथेतील एखादया भागाचा अर्थ आजीला कधी विचारला तर ती थातुरमातुर असे काही बोलायची की, ज्याचा अर्थच कोणाला कळायचा नाही.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 14

प्रश्न 2.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
वावगं वागलेला	(अ) सरपंच
अंगठेवाला	(ब) चोपडा यांचा पोरगा
पोलीस झालेला	(क) लेखक
आजीला साक्षर करणारा	(ड) सातबा घोरपड्याचा पोरगा

उत्तरः

‘अ’ गट	‘ब’ गट
वावगं वागलेला	(ड) सातबा घोरपड्याचा पोरगा
अंगठेवाला	(अ) सरपंच
पोलीस झालेला	(ब) चोपडा यांचा पोरगा
आजीला साक्षर करणारा	(क) लेखक

प्रश्न 3.
उताऱ्यानुसार वाक्यांचा क्रम लावा.

अशात सातबा घोरपड्याचा पोरगा वावगं वागला.
सगळ्यांनी माना डोलावल्या.
एकदा गावच्या लक्ष्मीची जत्रा ठरली.
गाव बैठक बसली.

उत्तर:

एकदा गावच्या लक्ष्मीची जत्रा ठरली.
अशात सातबा घोरपड्याचा पोरगा वावगं वागला.
गाव बैठक बसली.
सगळ्यांनी माना डोलावल्या.

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
गावात एकदा कोणत्या देवीची जत्रा ठरली?
उत्तर:
गावात एकदा लक्ष्मी देवीची जत्रा ठरली.

प्रश्न 2.
सखू आजी गावातल्या आयाबाया गोळा करून कोणाच्या घरात आली?
उत्तरः
सखू आजी गावातल्या आयाबाया गोळा करून लेखकाच्या घरात आली

प्रश्न 3.
गावचा सरपंच कसा होता?
उत्तर:
गावचा सरपंच अंगठेवाला होता.

प्रश्न 4.
म्हातारीचा गोतावळा म्हणजे काय?
उत्तरः
गाव म्हणजे म्हातारीचा गोतावळा.

प्रश्न 5.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकामी जागा भरा.

अशात सातबा …………. पोरगा वावगं वागला. (देशमुखांचा, कुलकर्त्यांचा, पाटलांचा, घोरपड्यांचा)
………… गावाला भीती होती. (आजीची, म्हातारीची, देवीची, मास्तरांची)
आमच्या भागात तेव्हा ………वर्ग जोरात होते. (स्वच्छता अभियानाचे, बाल साक्षरतेचे, आरोग्य, प्रौढ साक्षरतेचे)

उत्तर:

घोरपड्यांचा
म्हातारीची
प्रौढ साक्षरतेचे

प्रश्न 6.
सहसंबंध लिहा.
सातबा घोरपड्याचा मुलगा : वावगं वागला :: चोपडा यांचा पोरगा : ……………………..
उत्तर:
पोलीस झाला.

कृती 2 : आकलन कृती

योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
म्हातारीनं गावच्या बायका गोळा करून, त्याला ड्रेसवर ओवाळलं; कारण ………………….
(अ) आमच्या गावातल्या चोपडा यांचा पोरगा पहिल्यांदा पोलीस झाला.
(ब) आमच्या गावातल्या घोरपडे यांचा मुलगा पहिल्यांदा पोलीस झाला.
(क) आमच्या गावातल्या चोपडा यांचा पोरगा वावगं वागला.
(ड) आमच्या गावातल्या घोरपडे यांचा मुलगा वावगं वागला.
उत्तर:
म्हातारीनं गावच्या बायका गोळा करून, त्याला ड्रेसवरओवाळलं; कारण आमच्या गावातल्या चोपडा यांचा पोरगा पहिल्यांदा पोलीस झाला.

प्रश्न 2.
सातबाच्या पोराला कोणीच काही बोललं नाही; कारण
(अ) सातबाची गावाला भीती होती.
(ब) सातबाच्या पोराची गावाला भीती होती.
(क) तो वावगं वागला होता.
(ड) म्हातारीची गावाला भीती होती.
उत्तर:
सातबाच्या पोराला कोणीच काही बोललं नाही; कारण म्हातारीची गावाला भीती होती.

आकृतिबंध पूर्ण करा.

प्रश्न 2.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 17

प्रश्न 3.
कोण ते लिहा.

वावगं वागणारा – [ ]
गावाला भीती वाटायची – [ ]
सहीपुरता साक्षर झाला – [ ]

उत्तर:

सातबा घोरपड्याचा पोरगा
सखू आजीची
सरपंच

प्रश्न 4.
चूक की बरोबर ते लिहा.
1. सखूआजी गावातल्या कुणाच्याही बारशाला, लग्नाला, मयताला जायची नाही.
2. अशात सातबा घोरपड्याचा पोरगा वावगं वागला.
उत्तर:
1. चूक
2. बरोबर

प्रश्न 5.
कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 18

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
1. म्हतारिची गावाला भिती होती.
2. आमच्या भागात तेव्हा प्रौढ सक्षरतेचे वरग जोरात होते.
उत्तर:
1. म्हातारीची गावाला भीती होती.
2. आमच्या भागात तेव्हा प्रौढ साक्षरतेचे वर्ग जोरात होते.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन नामे शोधून लिहा.
उत्तर:

सखू
लक्ष्मी
सातबा
पंच
म्हातारी
बायका
सरपंच
दही
आजी
घोरपडे
साखर

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. रीवाजानुसार, रिवाजानुसार, रिवाजनुसार, रिवाजानूसार – [ ]
2. गोतवळा, गोतावेळा, गोतावळा, गातोवळा – [ ]
उत्तर:
1. रिवाजानुसार
2. गोतावळा

प्रश्न 4.
अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.
1. आपल्याला दुसरा शिक्षक कशाला पाहिजे.
उत्तरः
आपल्याला दुसरा मास्तर कशाला पाहिजे.

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
1. मोठा × [ ]
2. आत × [ ]
उत्तर:
1. लहान
2. बाहेर

प्रश्न 6.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तरः
1. सगळे
2. वर्ग

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
गावच्या	च्या	षष्ठी (एकवचन)
लक्ष्मीची	ची	षष्ठी (एकवचन)

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्द	सामान्यरूप	मूळ शब्द
घराच्या	घरा	घर
कॉलेजात	कॉलेजा	कॉलेज

प्रश्न 9.
वाक्यातील काळ ओळखा.
तेव्हा मी कॉलेजात होतो.
उत्तरः
भूतकाळ

प्रश्न 10.
काळ बदला. (भविष्यकाळ करा)
अशात सातबा घोरपड्याचा पोरगा वावगं वागला.
उत्तर:
अशात सातबा घोरपड्याचा पोरगा वावगं वागेल.

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
स्त्री शिक्षणात सावित्रीबाई फुले यांचा वाटा स्पष्ट करा.
उत्तरः
मुलींना देखील समान शिक्षणाचा अधिकार असावा यासाठी समाजातील अनेक स्त्रियांनी काम केले, जसे सावित्रीबाई फुले. त्यांनी समाजाचा विरोध पत्करून देखील मुलींना शिक्षण देण्याचा आग्रह सोडला नाही. स्वत: शिक्षण घेतल्यानंतर त्यांनी जोतिबा फुले म्हणजेच त्यांच्या पतीसोबत 1848 मध्ये पुण्याला शाळा सुरू केली. कालांतराने त्यांच्या शाळेत मुलींची संख्या वाढत गेली आणि त्यांचे स्वप्न पूर्ण झाले. त्यांच्या शिक्षणातील योगदानाबद्दल ब्रिटिश सरकारतर्फे त्यांना गौरविण्यात आले. समाजाला साक्षर करणाऱ्या अनेक स्त्रियांपैकी सावित्रीबाई फुले यांचाही महत्त्वाचा वाटा होता.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 19

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
1. प्रत्येक गावचा गोतावळा सांभाळून गेलेलीच असते. – [ ]
2. उदयाच्या मुलांची होणारी अडचण – [ ]
उत्तर:
1. एक आजी
2. आजीची आठवण न सांगता येणे.

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.
उत्तरः

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. अडचण होईल	(अ) गावकऱ्यांच्या
2. डोळ्यातून पाणी आले	(ब) आजीच्या
3. दंतकथा	(क) उदयाच्या मुलांची

प्रश्न 4.
खालील प्रश्नाचे उत्तर एका वाक्यात लिहा.
1. आजी नसल्याने आता कोणाची अडचण होणार आहे?
उत्तरः
आजी नसल्याने आता उदयाच्या मुलांची अडचण होणार आहे.

प्रश्न 5.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.
1. आता फक्त आजीच्या ……….. घडलेल्या न घडलेल्या (लोककथा, भाकडकथा, लघुकथा, दंतकथा)
2. सखू आजी शिकली सवरली असती, …………. जन्मली असती, तर कुठल्या कुठं पोहोचली असती. (खेड्यात, गावात, शहरात, परदेशात)
उत्तर:
1. दंतकथा
2. शहरात

प्रश्न 6.
सहसंबंध लिहा.
मरण पावली : सखू आजी :: पोरकं झालं : ………
उत्तर:
गाव

प्रश्न 7.
शब्दसमूहासाठी एक शब्द चौकटीत लिहा.
पूर्वीपासून चालत आलेल्या कल्पित कथा – [ ]
उत्तर:
दंतकथा

कृती 2 : आकलन कृती

योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
आजीला जागाच उरली नाही; कारण ……………
(अ) घरे लहान झाली.
(ब) लोक सुशिक्षित झाले.
(क) गावगाडा बदलला.
(ड) आजी म्हातारी झाली.
उत्तर:
आजीला जागाच उरली नाही; कारण गावगाडा बंदलला.

प्रश्न 2.
गाव पोरकं झालं; कारण ………………….
(अ) सखू आजी दुसऱ्या गावी गेली.
(ब) सखू आजी मरण पावली.
(क) सरपंच मरण पावले.
(ड) लेखक गावाबाहेर गेले.
उत्तर:
गाव पोरकं झालं; कारण सखू आजी मरण पावली.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
आजीविना पोरका झालेला – [ ]
उत्तर:
गाव

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 20

प्रश्न 4.
चूक की बरोबर ते लिहा.
1. आजी गाव सोडून गेल्याने गाव पोरकं झालं.
2. अडचण फक्त उदयाच्या मुलांची
उत्तर:
1. चूक
2. बरोबर

कृती 3 : व्याकरण कृती

खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.

प्रश्न 1.
1. आता फक्त आजिच्या दतंकथा
2. पन ते तिच्या नशीबात नव्हतं.
उत्तर:
1. आता फक्त आजीच्या दंतकथा
2. पण ते तिच्या नशिबात नव्हतं.

प्रश्न 2.
अचूक शब्द लिहा.
1. दतंकथा, दंतकथा, दतकंथा, दतकथा – [ ]
2. प्रत्येकाच्या, परतेकाच्या, परत्येकाच्या, प्रतेकाच्या – [ ]
उत्तर:
1. दंतकथा
2. प्रत्येकाच्या

प्रश्न 3.
समानार्थी शब्द लिहा.

मृत्यू – [ ]
स्मरण – [ ]
नयन – [ ]
जल – [ ]

उत्तर:

मरण
आठवण
डोळे
पाणी

प्रश्न 4.
अधोरेखित शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.
सखू आजी शिकली सवरली असती, शहरात जन्मली असती, तर कुठल्या कुठं पोहोचली असती.
उत्तरः
सखू आजी शिकली सवरली असती, गावात जन्मली असती, तर कुठल्या कुठं पोहोचली असती.

प्रश्न 5.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:
1. दंतकथा
2. पोरं

प्रश्न 6.
उताऱ्यातील दोन विशेषणे शोधून लिहा.
उत्तरः
1. प्रचंड
2. उदयाच्या
3. एक

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
डोळ्यांतून	ऊन	पंचमी (अनेकवचन)
आजीला	ला	द्वितीया (एकवचन)

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्द	सामान्यरूप	मूळ शब्द
उदयाच्या	उदया	उदया
प्रत्येकाच्या	प्रत्येका	प्रत्येक

प्रश्न 9.
वाक्प्रचाराचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा.
काबीज करणे
उत्तर:
अर्थ : मिळवणे.
वाक्य : दोन प्रहर संपेपर्यंत मावळ्यांनी किल्ला काबीज केला.

प्रश्न 10.
काळ बदला.
पण ते तिच्या नशिबात नव्हतं. (वर्तमानकाळ करा)
उत्तरः
पण ते तिच्या नशिबात नाही.

कृती 4. स्वमत

प्रश्न 1.
बदलत्या गाववाड्यात आजीला जागाच उरली नाही’ या विधानाबद्दल तुमचे मत सविस्तर सांगा.
उत्तरः
आता गावांचे शहरीकरण होत चाललेले आहे. जुन्या मूल्यांच्या जागी नवीन मूल्ये प्रस्थापित होत आहेत. प्रेम, आपुलकी व जिव्हाळा यांचे महत्त्व कमी होत चाललेले आहे. उदारमतवादी दृष्टिकोन लयास जाऊन संकुचित वृत्ती वाढत चालली आहे. आज मुलांना आपल्या आई-बाबांनाच सांभाळणे कठीण झाले आहे, तेथे आजीला कोण व कसे सांभाळणार? असा प्रश्नच निर्माण झालेला आहे. आजच्या काळातील तरुण पिढी इतकी स्वार्थी झालेली आहे की त्यांना स्वत:शिवाय इतर कोणीच दिसत नाही. आजच्या मुलांना आजीजवळ बसून जुन्या गोष्टी ऐकाव्या वाटत नाहीत. कारण त्यांच्या हृदयात आजीबद्दल प्रेमच नाही. आजी म्हणजे घरातील एक अडगळ होय. ती एक अडचणच होय. तिचे दुखणे, सवरणे व तिची सेवा करायला आज कुणालाच आवडत नाही, म्हणून बदलत्या गाववाड्यात आजीला जागाच उरली नाही.

सखू आजी Summary in Marathi

लेखकाचा परिचय:

नाव: राजन गवस
कालावधी: 1959
प्रसिद्ध कथा, कादंबरीकार, कवी, समीक्षक, संशोधक. ‘भंडारभोग’, ‘धिंगाणा’, ‘कळप’, ‘तणकट’ इत्यादी कादंबऱ्या; ‘हुंदका’ काव्यसंग्रह; ‘काचकवड्या’ हा ललितगदयसंग्रह प्रसिद्ध आहे.

प्रस्तावना:

‘सखू आजी’ हा पाठ लेखक ‘राजन गवस’ यांनी लिहिला आहे. या पाठात सखू आजीच्या मनातील जुन्या-नव्या जीवनमूल्यांविषयीचे भान, तिची प्रगतिशील दृष्टी, निर्णयक्षमता, माणसांवरचे प्रेम अतिशय सहज व सोप्या भाषेत मांडले आहे.

Write – up ‘Sakhu Aaji’ is written by writer ‘Rajan Gavas’. Sakhu Aaji was the aaji of the whole village. The author writes in an easy and simple narrative about her love for the villagers, her bold progressive outlook, her decisiveness and her awareness of values in life.

शब्दार्थ:

भान – जाणीव (awareness, consciousness)
उपस्थित करणे – येथे अर्थ, व्यक्त करणे (to raise)
जखम – घाव, इजा, दुखापत (a wound)
निरभ्र – स्वच्छ (cloudless, fair)
सुरकुत्या – त्वचेची चुणी (wrinkle)
सरण – चिता (funeral pire)
कपाळ – भाळ (forhead)
अवर्णनीय – वर्णन करण्यास कठीण (indescribable)
दीर्घकाळ – मोठ्या काळाचा अवधी (a long period)
रेंगाळणे – घुटमळणे (to linger)
तपश्चर्या – तपस्या (penance, devotion)
खांदा – shoulder
फाळ – नांगराच्या टोकाला लावण्याचे लोखंडी पाते (the blade of a plough)
शहारा – रोमांच (goose bumps)
कैक – पुष्कळ, कित्येक (many, several)
सपान – स्वप्न (a dream)
बापय – पुरुष
इडं – विडा
वावगं – वाईट
प्रौढ – वयात आलेला (adult, matured)
गोतावळा – नात्याची, आप्त संबंधी माणसे (kith and kin, relatives)
हयात – जिवंत (living)
काबीज – हस्तगत (captured)
पोरकं – निराधार(parentless, orphan)
दंतकथा – काल्पनिक गोष्ट (myth, legend)
गावगाडा – गावाचे स्वरूप

टिपा:

1. गावबैठक – ग्रामस्थांनी एकत्र येऊन सार्वजनिक व वैयक्तिक
प्रश्न सोडवून कारभार करण्याची एक पद्धत.
2. सरपंच – ग्रामपंचायतीचा प्रमुख. गावपातळीवर गावाच्या
विकासासाठी कामे करणारा व निर्णय घेणारा व्यक्ती.
3. दंतकथा – अशा गोष्टी ज्या लिखित स्वरूपात नसून परंपरागत
पद्धतीने सांगितल्या व ऐकल्या जातात.

वाक्प्रचार:

खोलवर जखम होणे – तीव्र दुःख होणे
दातकुडी बसणे – दातखिळी बसणे
अंगावर शहारे येणे – रोमांचित होणे
काबीज करणे – मिळवणे
पोरकं होणे- निराधार होणे

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

February 17, 2024February 16, 2024 by Bhagya

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ Textbook Questions and Answers

1. आकृतिबंध पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 1
उत्तरः
(अ)

(आ)

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 3

2. योग्य पर्याय निवडून वाक्ये पुन्हा लिहा.

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून वाक्ये पुन्हा लिहा.
1. पहिले ऑलिंपिक व्हिलेज ………….. येथे वसले. (ग्रीस, मेलबोर्न, फ्रान्स, अमेरिका)
2. पहिले ऑलिंपिक सामने ………….. साली झाले. (1894, 1956, इ.स.पूर्व७७६, इ.स. पूर्व 394)
उत्तर:
1. मेलबोर्न
2. इ.स.पूर्व 776

3. खालील वाक्य वाचा. अधोरेखित केलेल्या शब्दांबाबत माहिती भरून तक्ता पूर्ण करा. एखादया शब्दाला खालील मुद्दे लागू नसतील तर तिथे – हे चिन्ह लिहा. उदा., ‘व’ यासाठी लिंग, वचन, विभक्ती सगळीकडे – हे चिन्ह येईल.

प्रश्न 1.
पुरुषांसाठी व स्त्रियांसाठी वेगवेगळे सामने होतात.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 4
उत्तरः

4. स्वमत

प्रश्न (अ)
‘ऑलिंपिक म्हणजे विश्वबंधुत्व’ ही संकल्पना स्पष्ट करा.
उत्तरः
मानवाच्या सर्वांगीण व्यक्तिमत्त्व विकासात खेळाचे महत्त्वाचे स्थान आहे. त्यामुळेच सर्व स्तरांवर खेळले जाणारे क्रीडासामने हे जगभरातील क्रीडाप्रेमींचे लक्ष वेधून घेतात. संपूर्ण जगभरातील क्रीडासामन्यांत, ऑलिंपिक क्रीडासामन्यांना एक मानाचे स्थान आहे. या ऑलिंपिक सामन्यांचे स्वतंत्र निशाण म्हणजे, एक भलामोठा ध्वज असतो. ध्वजाच्या पांढऱ्याशुभ्र रंगावर लाल, पिवळ्या, निळ्या, हिरव्या व काळ्या रंगांची वर्तुळे एकमेकांत गुंफलेली असतात. ही पाच वर्तुळे म्हणजे जगातील पाच खंड आणि ध्वजाचा पांढराशुभ्र रंग म्हणजे विशाल अंतराळ होय. जगभरातील सर्व राष्ट्रांतील सुमारे पाच ते सहा हजार खेळाडू या सामन्यांमध्ये भाग घेतात. देशादेशांतील मैत्री वाढून त्यांच्यात मित्रत्वाची स्पर्धा व्हावी यासाठी ऑलिंपिक सामने दर चार वर्षांनी वेगवेगळ्या देशात भरवले जातात.

या सामन्यांच्या व्यवस्थेसाठी एक आंतरराष्ट्रीय ऑलिंपिक समिती नेमलेली असते. या स्पर्धांत भाग घेणाऱ्या प्रत्येक देशाचे एक ते तीन प्रतिनिधी या समितीमध्ये असतात. या सामन्यांसाठी लागणारा सारा पैसा स्पर्धक देश उभा करतात. क्रीडेच्या क्षेत्रात जातिभेद नाही, धर्मभेद नाही की वर्णभेद नाही. येथे सर्वांना समान संधी मिळते. ऑलिंपिकच्या मैदानावर खेळाडू खेळत असतात तेव्हा खेळाडूंना पराक्रमाचा व प्रयत्नवादाचा संदेश देणारा ध्वज डौलाने फडकत असतो. त्या ध्वजावरील पाच खंडांची पाच वर्तुळे समतेचा व विश्वबंधुत्वाचा संदेश जगाला देत असतात.

उपक्रम:

सन 2016 साली झालेल्या ऑलिंपिक सामन्यातील सुवर्ण, रजत व कांस्यपदक मिळवणाऱ्या खेळाडूंची माहिती आंतरजालाचा वापर करून खालील तक्त्यात लिहा.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 5

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ Additional Important Questions and Answers

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 6

प्रश्न 2.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. वेगवेगळे रस्ते	(अ) पाच वर्तुळे
2. एकमेकांत गुंफलेली	(ब) ऑलिंपिक सामन्यांचे
3. स्वतंत्र निशाण	(क) विशाल अंतराळ
4. शुभ्रधवल पार्श्वभूमी	(ड) येण्याजाण्यासाठी

उत्तर:

येण्याजाण्यासाठी
पाच वर्तुळे
ऑलिंपिक सामन्यांचे
विशाल अंतराळ

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
संपूर्ण जगभरातील क्रीडासामन्यात कशाला मानाचे स्थान आहे?
उत्तरः
संपूर्ण जगभरातील क्रीडासामन्यात ऑलिंपिक क्रीडासामन्यांना मानाचे स्थान आहे.

प्रश्न 2.
ऑलिंपिकच्या ध्वजावर किती रंगांची वर्तुळे काढण्यात आली आहेत?
उत्तर:
ऑलिंपिकच्या ध्वजावर पाच रंगांची वर्तुळे काढण्यात आली आहेत.

प्रश्न 3.
लेखकांची मोटार भरधाव वेगाने कुठे जात होती?
उत्तर:
लेखकांची मोटार ऑलिंपिक गावाकडे भरधाव वेगाने जात होती.

प्रश्न 4.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.
1. मनुष्याच्या सर्वांगीण व्यक्तिमत्त्व विकासात महत्त्व अनन्यसाधारण आहे. (क्रीडेचे, मेहनतीचे, कामाचे, शाळेचे)
2. …………. गावाकडे आमची मोटार भरधाव वेगाने जात होती. (वडिलांच्या, आवडत्या, ऑलिंपिक, दूरच्या)
उत्तर:
1. क्रीडेचे
2. ऑलिंपिक

प्रश्न 5.
सहसंबंध लिहा.
1. शुभ्रधवल : पार्श्वभूमी :: विशाल : …………….
2. प्रचंड : गर्दी :: भलामोठा : ………………
उत्तर:
1. अंतराळ
2. ध्वज

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
गर्दी प्रचंड असली तरी रहदारीला अडचण मुळीच नव्हती; कारण ……………………….
(अ) येण्याजाण्यासाठी एकच रस्ता होता.
(ब) रस्त्यावर सिग्नल होते.
(क) लोकांमध्ये शिस्त होती.
(ड) येण्याजाण्यासाठी वेगवेगळे रस्ते होते.
उत्तरः
गर्दी प्रचंड असली तरी रहदारीला अडचण मुळीच नव्हती, कारण येण्याजाण्यासाठी वेगवेगळे रस्ते होते.

प्रश्न 2.
काय ते लिहा.

उंच स्तंभावर फडकणारा – [ ]
ध्वजावरील पांढऱ्याशुभ्र पार्श्वभूमीवर एकमेकांत गुंफलेली – [ ]
जगभरातील क्रीडाप्रेमींचे लक्ष वेधून घेणारे – [ ]

उत्तर:

ऑलिंपिकच्या सामन्यांचा भलामोठा ध्वज
पाच रंगांची वर्तुळे
सर्व स्तरांवर खेळले जाणारे क्रीडासामने

प्रश्न 3.
चूक की बरोबर ते लिहा.
1. संपूर्ण जगभरातील क्रीडासामन्यांत आशियाई क्रीडासामन्यांना एक मानाचे स्थान आहे.
2. ही पाच वर्तुळे म्हणजे जगातील पाच खंड.
उत्तर:
1. चूक
2. बरोबर

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा. ऑलिपिंक सामन्यांचे ते स्वतंत्र निशान होते.
उत्तर:
ऑलिंपिक सामन्यांचे ते स्वतंत्र निशाण होते.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन विशेषणे शोधून लिहा.
उत्तर:

मानाचे
लाल
पिवळा
निळा
हिरवा
काळा
वेगवेगळे
भलामोठा
पांढऱ्याशुभ्र
पाच
विशाल
एक

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. क्रिडासामने, क्रीडासामने, क्रीडासामणे, कीडासामने – [ ]
2. क्षितिज, क्षीतिज, क्षितीज, शितिज – [ ]
उत्तर:
1. क्रीडासामने
2. क्षितिज

प्रश्न 4.
लिंग बदला
मैत्रीण – [ ]
उत्तर:
मित्र

प्रश्न 5.
समानर्थी शब्द लिहा.

ठिकाण – [ ]
क्रीडांगण – [ ]
खूण – [ ]
नयन – [ ]

उत्तर:

स्थान
मैदान
निशाण
डोळे

प्रश्न 6.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

अपमान × [ ]
पराजय × [ ]
बुटके × [ ]
विकेंद्रित × [ ]

उत्तर:

मान
जय
उंच
केंद्रित

प्रश्न 7.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:

क्रीडासामने
रस्ते
वर्तुळे
डोळे

प्रश्न 8.
खालील अधोरेखित शब्दांची जात ओळखा.
तसे आमचे डोळे समोरील क्षितिजाकडे लागले.
उत्तरः
आमचे – सर्वनाम, डोळे – नाम

प्रश्न 9.
वाक्यातील काळ ओळखा.
ऑलिंपिक गावाकडे आमची मोटार भरधाव वेगाने जात होती.
उत्तर:
भूतकाळ

प्रश्न 10.
वाक्यातील काळ बदला. (वर्तमानकाळ करा)
येण्याजाण्यासाठी वेगवेगळे रस्ते होते.
उत्तरः
येण्याजाण्यासाठी वेगवेगळे रस्ते आहेत.

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
मनुष्याच्या सर्वांगीण व्यक्तिमत्त्व विकासात क्रीडेचे महत्त्व अनन्यसाधारण असते, यावर तुमचे विचार स्पष्ट करा.
उत्तरः
क्रीडा व्यक्तिविकासांचे महत्त्वाचे साधन आहे. खेळ खेळल्याने व्यक्ती चपळ, सुदृढ व प्रवीण बनते. मैदानी खेळ जसे की, क्रिकेट, बॉस्केट बॉल, हॉकी वा कबड्डी अशा प्रकारचे विविध खेळ खेळल्याने मनुष्याचे शरीर लवचीक बनते. खेळ खेळल्याने एक प्रकारची शक्ती अंगात निर्माण होते. व्यक्तीमध्ये वक्तशीरपणा येतो. एकतेचे महत्त्व कळते. एखादया खेळात चांगल्या प्रकारचे प्रावीण्य व कौशल्य मिळविल्यास प्रसिद्धी मिळते. खेळ खेळणे म्हणजे एक प्रकारची कसरतच असते, त्यामुळे शरीराचा नियमितपणे व्यायाम होत असतो. खेळामुळे व्यक्तीच्या शारीरिक व मानसिक क्रियांचे संतुलन राखले जाते. म्हणून मनुष्याच्या सर्वांगीण व्यक्तिमत्त्व विकासात क्रीडेचे महत्त्व अनन्यसाधारण असते.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 7

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
ऑलिंपिकचे ब्रीदवाक्य कशावर लिहिलेले आहे?
उत्तर:
ऑलिंपिकच्या ध्वजावर ऑलिंपिकचे ब्रीदवाक्य लिहिलेले आहे.

प्रश्न 2.
ऑलिंपिकच्या ब्रीदवाक्यातील ‘ऑल्टियस’ या शब्दाचा अर्थ काय होतो?
उत्तर:
ऑलिंपिकच्या ब्रीदवाक्यातील ‘ऑल्टियस’ या शब्दाचा अर्थ ‘उच्चता’ असा होतो.

प्रश्न 3.
ऑलिंपिक सामने म्हणजे कोणासाठी एक पर्वणीच असते?
उत्तर:
ऑलिंपिक सामने म्हणजे क्रीडापटू आणि क्रीडाशौकिनांसाठी एक पर्वणीच असते.

प्रश्न 4.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.
1. या ध्वजस्तंभाजवळ एक स्फूर्तिदायक …………. सतत तेवत असते. (मशाल, दगड, चिन्ह, पताका)
2. …………. सुमारे सत्तर ते ऐंशी हजार प्रेक्षक बसण्याची सोय असते. (मैदानात, तलावाजवळ, खोल्यांमध्ये, प्रेक्षागारात)
उत्तर:
1. मशाल
2. प्रेक्षागारात

प्रश्न 5.
काय ते लिहा.
1. ‘सिटियस, ऑल्टियस, फॉर्टियस’ असा संदेश देणारा
2. ध्वजस्तंभाजवळ सतत तेवत असणारी –
उत्तर:
1. ऑलिंपिकचा ध्वज
2. मशाल

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
चूक की बरोबर ते लिहा.
1. जिंकण्यासाठी जास्तीत जास्त श्रम केले पाहिजेत.
2. पोहण्याच्या शर्यतीसाठी चार-पाच तलावही बांधलेले असतात.
उत्र:
1. चूक
2. बरोबर

प्रश्न 2.
ऑलिंपिक ब्रीदवाक्यातील शब्द आणि त्याचे अर्थ यांचे वर्गीकरण करा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 8
उत्तर:

शब्द	अर्थ
सिटियस	गतिमानता
ऑल्टियस	उच्चता
फॉर्टियस	तेजस्विता

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 9

प्रश्न 4.
सहसंबंध लिहा.
कमी : जास्त :: गैरसोय : …………….
उत्तरः
सोय

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
या ध्वजावर ऑलीपिकचे ब्रिदवाक्य लिहिलेले आहे.
उत्तर:
या ध्वजावर ऑलिंपिकचे ब्रीदवाक्य लिहिलेले आहे.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन नामे लिहा.
उत्तर:

ध्वज
खेळाडू
मशाल
क्रीडापटू
पृथ्वी
राष्ट्र
स्त्री
तलाव
प्रेक्षक
ब्रीदवाक्य
लोक
पर्वणी
संदेश

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. गतिनामता, गतिमानता, गतीमानता, गतीतानमा – [ ]
2. परवणी, पर्वणि, पर्वणी, र्पवणी – [ ]
उत्तर:
1. गतिमानता
2. पर्वणी

प्रश्न 4.
लिंग बदला
पुरुष – [ ]
उत्तर:
स्त्री

प्रश्न 5.
समानार्थी शब्द लिहा.
1. कष्ट – [ ]
2. देश – [ ]
उत्तर:
1. श्रम
2. राष्ट्र

प्रश्न 6.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
कमी × [ ]
उत्तरः
जास्त

प्रश्न 7.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:
1. खेळाडू
2. सामने

प्रश्न 8.
खालील अधोरेखित शब्दांच्या जाती ओळखा.
असा संदेश हा ध्वज खेळाडूंना देत असतो.
उत्तर:
ध्वज – नाम, देत असतो – क्रियापद

प्रश्न 9.
खालील वाक्यातील काळ ओळखा.
या ध्वजावर ऑलिंपिकचे ब्रीदवाक्य लिहिलेले आहे.
उत्तर:
वर्तमानकाळ

प्रश्न 10.
वाक्यातील काळ बदला. (भूतकाळ करा)
या ध्वजस्तंभाजवळ एक स्फूर्तिदायक मशाल सतत तेवत आहे.
उत्तरः
या ध्वजस्तंभाजवळ एक स्फूर्तिदायक मशाल सतत तेवत होती.

प्रश्न 11.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 10

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
गतिमानता, उच्चता व तेजस्विता ही तीन सूत्रे खेळाडूंसाठी फार आवश्यक असतात, या कथनावर तुमचे विचार स्पष्ट करा.
उत्तरः
खेळाडू म्हटला म्हणजे तो कुशल, चपळ, प्रवीण व तरबेज असला पाहिजे. यासाठी खेळाडूला गतिमान होणे आवश्यक असते. प्रत्येक खेळाडूने आपआपल्या खेळात प्रावीण्य मिळविण्यासाठी खेळाचा जास्तीत जास्त सराव केला पाहिजे की जेणेकरून त्याच्या खेळ खेळण्याच्या गतीत वाढ होईल. खेळाडूने आपल्या खेळात कौशल्य संपादन करण्यासाठी प्रयत्नांची शिकस्त केली पाहिजे, तसेच त्याने स्वत:चे शरीर सुदृढ बनविण्यासाठी जास्तीत जास्त श्रम केले पाहिजेत. खेळाडूला नियमित व्यायाम करणे फारच गरजेचे असते जेणेकरून एक विशिष्ट प्रकारचे तेज त्याच्या शरीरात निर्माण होईल. अशा प्रकारे गतिमानता, उच्चता व तेजस्विता ही तीन सूत्रे खेळाडूंसाठी फार आवश्यक असतात.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 11

प्रश्न 2.
उत्तर लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 12

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.
उत्तरः

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. रहदारीसाठी बांधलेल्या	(अ) असंख्य खोल्या
2. निवासासाठी बांधलेल्या	(ब) विशाल उपाहारगृहे
3. प्रेक्षकांच्या श्रमपरिहारासाठी	(क) प्रचंड प्रेक्षागार
4. विशाल मैदानाभोवताली	(ड) अनेक सडका

प्रश्न 4.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 13

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
प्रेक्षकांच्या श्रमपरिहारासाठी ‘ऑलिंपिक व्हिलेज’ येथे कोणती सोय करण्यात आली आहे ?
उत्तरः
प्रेक्षकांच्या श्रमपरिहारासाठी ‘ऑलिंपिक व्हिलेज’ येथे सुसज्ज अशी उपाहारगृहे तयार करण्यात आली आहेत.

प्रश्न 2.
‘ऑलिंपिक व्हिलेज’ वसवण्याची कल्पना कोठे मांडण्यात आली?
उत्तर:
‘ऑलिंपिक व्हिलेज’ वसवण्याची कल्पना मेलबोर्न येथे मांडण्यात आली.

प्रश्न 3.
ऑलिंपिक सामने किती वर्षांनी होतात?
उत्तर:
ऑलिंपिक सामने दर चार वर्षांनी होतात.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.
1. ‘ऑलिंपिक व्हिलेज’वसवण्याची कल्पना इ. स. … मध्ये मेलबोर्न येथे मांडण्यात आली. (1957, 1956, 1976, 1946)
2. इ.स.पूर्व ७७६ मध्ये हे सामने झाल्याची पहिली नोंद ………… देशाच्या इतिहासात सापडते. (ग्रीस, जर्मनी, ऑस्ट्रेलिया, भारत)
उत्तर:
1. 1956
2. ग्रीस

सहसंबंध लिहा.

प्रश्न 1.
विशाल : मैदान :: असंख्य : …………………
इ.स.पूर्व ७७६: सामने सुरू झाले :: इ.स.पूर्व 394: ………………….
उत्तर:
1. खोल्या
2. सामने बंद पडले

प्रश्न 2.
पुढे दिलेल्या सालातील घडलेल्या घटना लिहा.
उत्तर:

साल	घटना
इ.स. 1956	ऑलिंपिक व्हिलेज वसवण्याची कल्पना
इ.स. पूर्व 773	ऑलिंपिक सामन्यांची सुरुवात
इ.स. पूर्व 394	ऑलिंपिक सामने बंद पडले

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
इ.स.पूर्वी 394 मध्ये ऑलिंपिक सामने बंद पडले; कारण …………..
(अ) पुढे ग्रीक सत्तेचा हास झाला.
(ब) खेळाडू जखमी होतात.
(क) जागेअभावी
(ड) अंतर्गत राजकारणांमुळे
उत्तरः
इ.स.पूर्वी 394 मध्ये ऑलिंपिक सामने बंद पडले; कारण पुढे ग्रीक सत्तेचा -हास झाला.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
1. इ.स. 1956 मध्ये मेलबोर्न येथे वसवण्यात आलेले – [ ]
2. ऑलिव्ह वृक्षाच्या फांदीची माळ घालून, गौरव करण्यात येणारे – [ ]
उत्तर:
1. ऑलिंपिक व्हिलेज
2. यशस्वी खेळाडू ऑलिव्ह

प्रश्न 3.
कोष्टक पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 14

प्रश्न 4.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 15

प्रश्न 5.
चूक की बरोबर लिहा.
1. ‘ऑलिंपिक व्हिलेज’ वसवण्याची कल्पना इ.स. 1957 मध्ये मेलबोर्न येथे मांडण्यात आली.
2. पूर्वी ऑलिंपिक सामने पाच दिवस चालत.
उत्तर:
1. चूक
2. बरोबर

कृती 3 : व्याकरण कृती

खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.

प्रश्न 1.
1. पहीले ‘ऑलिंपिक विलेज’ तिथलेच.
2. पुढे ग्रीक सतेचा हास झाला.
उत्तर:
1. पहिले ‘ऑलिंपिक व्हिलेज’ तिथलेच.
2. पुढे ग्रीक सत्तेचा -हास झाला.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन विशेषणे शोधून लिहा.
उत्तरः

असंख्य
सुसज्ज
विशाल
मोठे
अनेक
यशस्वी
प्रचंड

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. राहदारी, रहादारी, रहदारी, रदारी – [ ]
2. उपहारगृह, उपाहारगृह, उपाहरगृह, उपहरगृह – [ ]
उत्तर:
1. रहदारी
2. उपाहारगृह

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.
1. भव्य – [ ]
2. रस्ते – [ ]
उत्तर:
1. विशाल
2. सडका

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
1. लहान ×
2. अयशस्वी ×
उत्तर:
1. मोठे
2. यशस्वी

प्रश्न 6.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:

शहरे
सडका
लोहमार्ग
खेळाडू
खोल्या
इमारती
वसतिगृहे
प्रेक्षक
उपाहारगृहे
सामने

प्रश्न 7.
वाक्यातील काळ बदला. (भविष्यकाळ करा)
ऑलिंपिक सामने दर चार वर्षांनी होतात.
उत्तर:
ऑलिंपिक सामने दर चार वर्षांनी होतील.

प्रश्न 8.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 16

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
ऑलिंपिकमध्ये यशस्वी झालेल्या भारतीय खेळाडूंचा आपल्या देशात कशा प्रकारे सन्मान केला जातो, यावर थोडक्यात तुमचे विचार लिहा.
उत्तरः
आपल्या भारत देशात ऑलिंपिकमध्ये यशस्वी झालेले अनेक खेळाडू आहेत. त्यांना ऑलिंपिक मध्ये कांस्य पदक मिळो, वा रजत पदक मिळो वा सुवर्ण पदक. संपूर्ण भारत देश त्यांचे स्वागत करण्यास सुसज्ज होतो. खेळाडू ज्या राज्यातील असतो, ते राज्य तर त्यांना सरकारी खात्यात मोठमोठ्या पदांवर नियुक्त करते. तसेच लाखो रुपयांची धनराशी देखील दिली जाते. भारत सरकार त्यांना अर्जुन पुरस्कार किंवा पद्मभूषण देऊन त्यांचा आदरसत्कार करते. भारतातील विविध संस्था आपआपल्या कुवतीनुसार त्यांचा यथोचित सत्कार करतात. देशातील सर्व राज्यांत त्यांना सन्मान दिला जातो.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
उत्तरे लिहा.
1. इ.स. 1894 साली या देशात ‘ऑलिंपिक काँग्रेस’ भरवण्यात आली होती.
2. ऑलिंपिक सामन्यांचे पुनरुज्जीवन करणारे क्रीडातज्ज्ञ –
उत्तर:
1. फ्रान्स
2. कुबर टीन

प्रश्न 2.
उताऱ्यानुसार वाक्यांचा क्रम लावा.

1896 पासून ऑलिंपिक सामने दर चार वर्षांनी वेगवेगळ्या देशांत भरवले जातात.
इ.स. 1894 साली फ्रान्स देशात एक ऑलिंपिक काँग्रेस भरवण्यात आली होती.
प्राचीन ऑलिंपिक सामन्यांप्रमाणेच यापुढे आंतरराष्ट्रीय क्रीडास्पर्धा भरवाव्यात असे ठरले.
कुबर टीन नावाच्या फ्रेंच क्रीडातज्ज्ञाने या काँग्रेसमध्ये ऑलिंपिक सामन्यांचे पुनरुज्जीवन केले.

उत्तर:

इ.स. 1894 साली फ्रान्स देशात एक ऑलिंपिक काँग्रेस भरवण्यात आली होती.
कुबर टीन नावाच्या फ्रेंच क्रीडातज्ज्ञाने या काँग्रेसमध्ये ऑलिंपिक सामन्यांचे पुनरुज्जीवन केले.
प्राचीन ऑलिंपिक सामन्यांप्रमाणेच यापुढे आंतरराष्ट्रीय क्रीडास्पर्धा भरवाव्यात असे ठरले.
1896 पासून ऑलिंपिक सामने दर चार वर्षांनी वेगवेगळ्या देशांत भरवले जातात.

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
कोणत्या साली आधुनिक जगाला ऑलिंपिक सामन्यांची आठवण झाली?
उत्तर:
इ.स. 1894 साली आधुनिक जगाला ऑलिंपिक सामन्यांची आठवण झाली.

प्रश्न 2.
ऑलिंपिक सामन्यांचे पुनरुज्जीवन कोणी केले?
उत्तर:
‘कुबर टीन’ नावाच्या फ्रेंच क्रीडातज्ज्ञाने ऑलिंपिक सामन्यांचे पुनरुज्जीवन केले.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.
1. ………. पासून ऑलिंपिक सामने दर चार वर्षांनी वेगवेगळ्या देशांत भरवले जातात. (1895, 1796, 1986, 1896)
2. ………… सामन्यांसाठी लागणारा खर्च फारच मोठा असतो. (अंतर्गत, विदेशी, देशी, ऑलिंपिक)
उत्तर:
1. 1896
2. ऑलिंपिक

सहसंबंध लिहा.

प्रश्न 1.
1. फ्रान्स : नाम :: अनेक :
2. वेगवेगळे : सामने :: पैसा :
उत्तर:
1. विशेषण
2. स्पर्धक देश

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
1896 पासून ऑलिंपिक सामने ……………
(अ) दर पाच वर्षांनी वेगवेगळ्या देशांत भरवले जातात.
(ब) दर सहा वर्षांनी वेगवेगळ्या देशांत भरवले जातात.
(क) दर चार वर्षांनी वेगवेगळ्या देशांत भरवले जातात.
(ड) दर सात वर्षांनी वेगवेगळ्या देशांत भरवले जातात.
उत्तरः
1896 पासून ऑलिंपिक सामने दर चार वर्षांनी वेगवेगळ्या देशांत भरवले जातात.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.

मैत्रीचा मंत्र सांगणारे – [ ]
ऑलिंपिक सामन्यांच्या व्यवस्थेसाठी नेमलेली समिती – [ ]
इ.स. 1894 साली ‘ऑलिंपिक काँग्रेस’ भरवण्यात आलेला देश – [ ]

उत्तर:

ऑलिंपिक सामने
‘आंतरराष्ट्रीय ऑलिंपिक समिती’
फ्रान्स

प्रश्न 3.
चूक की बरोबर ते लिहा.
1. ऑलिंपिक सामन्यासांठी लागणारा सर्व पैसा स्पर्धक देश उभा करतात.
2. ऑलिंपिक सामन्यांत पुरुषांसाठी व स्त्रियांसाठी एकत्र सामने होतात.
उत्तर:
1. बरोबर
2. चूक

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
1. हा सर्व पैशा स्पधर्क देश उभा करतात.
2. त्या काँगेसला अनेक राष्ट्रांचे प्रतिनीधी हजर होते.
उत्तर:
1. हा सर्व पैसा स्पर्धक देश उभा करतात.
2. त्या काँग्रेसला अनेक राष्ट्रांचे प्रतिनिधी हजर होते.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन नामे शोधून लिहा.
उत्तर:

फ्रान्स
ऑलिंपिक
काँग्रेस
कुबर टीन
क्रीडातज्ज्ञ
देश
खेळ
पुरुष
स्त्रिया

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. मित्रत्वाची, मीत्रत्वाची, मित्रत्वाचि, मितरत्वाचि
2. आंतराष्ट्रीय, आंतरराष्ट्रीय, आंतरराष्ट्रिय, आंतराष्ट्रिय
उत्तर:
1. मित्रत्वाची
2. आंतरराष्ट्रीय

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.

स्मरण – [ ]
उपस्थित – [ ]
ताकद – [ ]
दोस्ती – [ ]

उत्तर:

आठवण
हजर
बल
मैत्री

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

प्राचीन ×
गैरहजर ×
जमा ×
दुश्मनी ×

उत्तर:

आधुनिक
हजर
खर्च
मैत्री

प्रश्न 6.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:

सामने
प्रतिनिधी
देश

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
मैंत्रीचा	चा	षष्ठी
सामन्यांची	ची	षष्ठी
निमित्ताने	ने	तृतीया
स्पर्धांत	त	सप्तमी

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	सामान्यरूप
राष्ट्रांचे	राष्ट्रां
खेळांच्या	खेळां

प्रश्न 9.
वाक्यातील काळ ओळखा.
1. त्या वर्षी फ्रान्स देशात एक ‘ऑलिंपिक काँग्रेस’ भरवण्यात आली होती.
2. या सामन्यांत निरनिराळ्या एकवीस खेळांची तरतूद आहे.
उत्तर:
1. भूतकाळ
2. वर्तमानकाळ

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
‘ऑलिंपिक खेळांची वैशिष्ट्ये स्पष्ट करा.
उत्तरः
‘ऑलिंपिक’ हा खेळ दर 4 वर्षांनी खेळला जातो. या खेळात संपूर्ण जग सहभागी होते. प्रत्येक देशातील खेळाडू स्पर्धक म्हणून ऑलिंपिकमध्ये सहभागी होतात. प्रत्येक देशाचे अन्य देशांशी मैत्रीचे व जिव्हाळ्याचे संबंध निर्माण व्हावेत, म्हणून या क्रीडास्पर्धा भरविल्या जातात. स्त्री व पुरुष यांना या खेळात समान संधी दिली जाते. येथे कोणत्याही प्रकारचा भेदभाव नसतो. संपूर्ण जगात प्रेम, आपुलकी, जिव्हाळा, समता, सद्भावना, शिस्त, ऐक्य व मैत्री वाढीस लागावी हाच या स्पर्धेचा प्रमुख उद्देश असतो. संपूर्ण विश्व हे एक कुटुंबच आहे म्हणून एकमेकांशी बंधुभावाने वागले पाहिजे, अशी ही स्पर्धा आपणांस प्रेरणा देते.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती कराः

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 17

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
1. सर्वांना समान संधी मिळणारे क्षेत्र –
2. मानवी रेल्वे इंजिन’ अशी ख्याती मिळवलेला – ___
उत्तर:
1. क्रीडा
2. एमिल झेटोपेक

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 18

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
हेलसिंकी येथे ऑलिंपिक सामने कोणत्या साली झाले होते?
उत्तरः
1952 साली हेलसिंकी येथे ऑलिंपिक सामने झाले होते.

प्रश्न 2.
झेटोपेकने कोणत्या नावाने ख्याती मिळविली होती?
उत्तरः
झेटोपेकने ‘मानवी रेल्वे इंजिन’ या नावाने ख्याती मिळविली.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.
1. ……….”वर्ण, त्याचा देश हे सर्व विसरून साऱ्या जगाने त्याची प्रशंसा केली. (ध्यानचंदचा, कुबरचा, ओवेन्सचा, झेटोपेकचा)
2. एमिल झेटोपेक हा ……….. खेळाडू. (बर्लिनचा, अमेरिकेचा, भारताचा, झेकोस्लोव्हाकियाचा)
उत्तर:
1. ओवेन्सचा
2. झेकोस्लोव्हाकियाचा

प्रश्न 2.
सहसंबंध लिहा.
1. 1936: बर्लिन :: 1952 : ……………….
2. समान : संधीः: नवे :
उत्तर:
1. हेलसिंकी
2. उच्चांक

प्रश्न 3.
शब्दसमूहासाठी एक शब्द चौकटीत लिहा.
उत्तर:
शिल्प तयार करणारा – [शिल्पकार]

प्रश्न 4.
पुढील खेळाडूंचे त्यांच्या देशांनुसार वर्गीकरण करा.
(जेसी ओवेन्स, अमेरिका, एमिल झेटोपेक, झेकोस्लोव्हाकिया)
उत्तर:

खेळाडू	देश
जेसी ओवेन्स	अमेरिका
एमिल झेटोपेक	झेकोस्लोव्हाकिया

आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
क्रीडेच्या क्षेत्रात सर्वांना समान संधी मिळते; कारण …………………
(अ) क्रीडेच्या क्षेत्रात जातिभेद, धर्मभेद, वर्णभेद होतो.
(ब) क्रीडेच्या क्षेत्रात पंच असतात.
(क) क्रीडेच्या क्षेत्रात जातिभेद नाही, धर्मभेद नाही की वर्णभेद नाही.
(ड) क्रीडेच्या क्षेत्रात न्याय असतो.
उत्तरः
क्रीडेच्या क्षेत्रात सर्वांना समान संधी मिळते; कारण क्रीडेच्या क्षेत्रात जातिभेद नाही, धर्मभेद नाही की वर्णभेद नाही.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
1. अमेरिकेतील वंशाने आफ्रिकी असणारा खेळाडू – [ ]
2. 1936 मध्ये ऑलिंपिक सामने भरलेले ठिकाण – [ ]
उत्तर:
1. जेसी ओवेन्स
2. बर्लिन

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 19

प्रश्न 4.
चूक की बरोबर लिहा.
1. क्रीडेच्या क्षेत्रात जातिभेद, धर्मभेद, वर्णभेद केला जातो.
2. जेसी ओवेन्स हा झेकोस्लोव्हाकियाचा खेळाडू.
उत्तर:
1. चूक
2. चूक

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
अमेरीकेच्या यशाचा तो मोठा शिप्लकार ठरला.
उत्तर:
अमेरिकेच्या यशाचा तो मोठा शिल्पकार ठरला.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन विशेषणे शोधून लिहा.
उत्तर:

मोठा
साऱ्या
नवा
एक

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. क्रिडेच्या, क्रीडेच्या, कीरडेच्या, किड्रेच्या
2. अजिक्यपदे, अंजिक्यपदे, अजिंक्यपदे, अजीक्यपदे
उत्तर:
1. क्रीडेच्या
2. अजिंक्यपदे

प्रश्न 4.
खालील वाक्यांतील अधोरेखित शब्दांचे समान अर्थ लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.
1. साऱ्या जगाने ओवेन्सची स्तुती केली.
2. क्रीडेच्या विभागात जातिभेद नाही.
उत्तर:
1. साऱ्या जगाने ओवेन्सची प्रशंसा केली.
2. क्रीडेच्या क्षेत्रात जातिभेद नाही.

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

असमान ×
जुने ×
लहान ×
निंदा ×
अनादर ×

उत्तर:

समान
नवे
मोठा
कौतुक
आदर

प्रश्न 6.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:
1. नवे
2. देश

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
जगाने	ने	तृतीया
खेळाडूचा	चा	षष्ठी

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	सामान्यरूप
क्रीडेच्या	क्रीडे
अमेरिकेच्या	अमेरिके

प्रश्न 9.
वाक्प्रचाराचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा.
ख्याती मिळविणे
उत्तर:
अर्थ: प्रसिद्धी मिळविणे.
वाक्य: सायना नेहवालने बॅडमिंटन या खेळामध्ये ख्याती मिळविली.

प्रश्न 10.
वाक्यातील काळ ओळखा.
1. येथे सर्वांना समान संधी मिळते.
2. क्रीडेच्या क्षेत्रात जातिभेद नाही, धर्मभेद नाही की वर्णभेद नाही.
उत्तर:
1. वर्तमानकाळ
2. वर्तमानकाळ

प्रश्न 11.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 20

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
क्रीडेच्या क्षेत्रात जातिभेद, धर्मभेद व वर्णाला थारा नसतो. सर्वांना समान संधी हेच क्रीडेचे ब्रीदवाक्य असते, त्यावर तुमचे विचार स्पष्ट करा.
उत्तरः
क्रीडा सर्वांसाठी मुक्त असते. क्रीडेचे सर्वांना स्वातंत्र्य असते. तेथे जातिभेद, धर्मभेद व वर्णभेदाला मुळीच स्थान नसते. सर्वांना समान संधी उपलब्ध करून देणे हेच क्रीडेचे ब्रीदवाक्य असते. प्रत्येक खेळाडू हा आपआपल्या क्षमतेनुसार व कुवतीनुसार खेळात पारंगत होत असतो व त्यावरूनच त्याची श्रेणी ठरविली जाते. आपल्या भारत देशात विविध प्रांतातील विविध धर्माचे खेळाडू आहेत. आज आपल्या देशात क्रिकेट संघ, हॉकी संघ, कबड्डी संघ अशा विविध खेळांचे संघ आहेत. या संघातून खेळणारे खेळाडू हे भारताच्या विविध प्रांतातील आहेत. तेथे जात, पात, भाषा, धर्म किंवा राज्य यांना मुळीच स्थान नाही.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 21

प्रश्न 2.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. अबेबे बिकिला	(अ) 1948
2. फॅनी बँकर्स	(ब) आफ्रिका
3. ध्यानचंद	(क) ऑलिंपिक ध्वज
4. संदेश देणारा	(ड) भारत

उत्तरः

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. अबेबे बिकिला	(ब) आफ्रिका
2. फॅनी बँकर्स	(अ) 1948
3. ध्यानचंद	(ड) भारत
4. संदेश देणारा	(क) ऑलिंपिक ध्वज

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
अबेबे बिकिला हा कुठला खेळाडू होता?
उत्तरः
अबेबे बिकिला हा आफ्रिकेतील इथियोपियाचा खेळाडू होता.

प्रश्न 2.
ध्वजावरील पाच वर्तुळे जगाला कोणता संदेश देत असतात?
उत्तर:
ध्वजावरील पाच वर्तुळे समतेचा व विश्वबंधुत्वाचा संदेश जगाला देत असतात.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.
1. …………. या स्त्री खेळाडूने तर 1948 साली ऑलिंपिकचे मैदान दणाणून सोडले. (अॅनी बँकर्स, फनी बँकर्स, फॅनी बेकर्स, मॅनी बॅकर्स)
2. भारताने …………….. स्पर्धेत अनेक वर्षे अजिंक्यपद टिकवले.
(कबड्डीच्या, नेमबाजीच्या, हॉकीच्या, धावण्याच्या)
उत्तर:
1. फॅनी बँकर्स
2. हॉकीच्या

सहसंबंध लिहा.

प्रश्न 1.
1. अबेबे बिकिला : लांब पल्ल्याची शर्यत :: फॅनी बँकर्स : …………………
2. प्रयत्नवादाचा संदेश देणारा : ध्वजः: क्षुद्र विचारांचा अहंकार घालवणारी : ………………….
उत्तर:
1. 100 व 200 मीटर शर्यत
2. ज्योत

प्रश्न 2.
पुढील खेळाडूंशी संबंधित असणारे खेळ लिहा.
उत्तर:

खेळाडू	खेळ
अबेबे बिकिला	लांब पल्ल्याची मॅरेथॉन
फॅनी बँकर्स	100 व 200 मीटरची शर्यत
ध्यानचंद	हॉकी

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
त्या ध्वजावरील पाच खंडांची पाच वर्तुळे ………………..
(अ) समतेचा व विश्वबंधुत्वाचा संदेश खेळाडूंना देत असतात.
(ब) असमतेचा व विश्वबंधुत्वाचा संदेश खेळाडूंना देत असतात.
(क) समतेचा व शत्रुत्वाचा संदेश खेळाडूंना देत असतात.
(ड) समतेचा व विश्वबंधुत्वाचा संदेश जगाला देत असतात.
उत्तर:
त्या ध्वजावरील पाच खंडांची पाच वर्तुळे समतेचा व विश्वबंधुत्वाचा संदेश जगाला देत असतात.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
1. अनवाणी पायाने लांब पल्ल्याची शर्यत जिंकणारा – [ ]
2. सुप्रसिद्ध भारतीय हॉकी खेळाडू. – [ ]
उत्तर:
1. अबेबे बिकिला
2. ध्यानचंद

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 22

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 23

चूक की बरोबर लिहा.

प्रश्न 1.
1. त्या ध्वजावरील पाच खंडांची सहा वर्तुळे समतेचा :
विश्वबंधुत्वाचा संदेश जगाला देत असतात.
2. अबेबे बिकिला हा आशियातील खेळाडू होता.
उत्तर:
1. चूक
2. चूक

कृती 3: व्याकरण कती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
भारताने हॉकिच्या स्पर्धेत अनेक वर्षे अजिक्यपद टिकवले.
उत्तर:
भारताने हॉकीच्या स्पर्धेत अनेक वर्षे अजिंक्यपद टिकवले.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन सर्वनामे शोधून लिहा.
उत्तर:
1. त्याने
2. यांचे

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. वतुळे, तुळे, वर्तुळे, वरतुळे
2. प्रयन्तवादाचा, प्रयत्नवादाचा, प्रत्यनवादाचा, प्रयत्नवदाचा
उत्तर:
1. वर्तुळे
2. प्रयत्नवादाचा

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.

क्रीडांगण- [ ]
निरोप – [ ]
झेंडा – [ ]
क्रीडापटू – [ ]

उत्तर:

मैदान
संदेश
ध्वज
खेळाडू

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

हाताने ×
उजेड ×
कुप्रसिद्ध ×

उत्तर:

पायाने
अंधकार
सुप्रसिद्ध

प्रश्न 6.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तरः

वर्षे
खेळाडू
वर्तुळे

प्रश्न 7.
तकता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
पायाने	ने	तृतीया
खंडांची	ची	षष्ठी

प्रश्न 8.
तकता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्द	सामान्यरूप
समतेचा	समते
विश्वबंधुत्वाचा	विश्वबंधुत्वा
पराक्रमाचा	पराक्रमा

प्रश्न 9.
खालील दिलेल्या वाक्याचा काळ ओळखा.
सुप्रसिद्ध भारतीय हॉकी खेळाडू ध्यानचंद यांचे नाव कित्येक वर्षे जगात सर्वांच्या जिभेवर नाचत होते.
उत्तरः
भूतकाळ

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
‘ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ’ यातून तुम्हांला कोणती प्रेरणा मिळतो, हे थोडक्यात सांगा.
उत्तरः
पाच वर्तुळे एकमेकांत गुंफून त्याचा गोफ बनवून ती ऑलिंपिकच्याध्वजावर रेखाटली आहेत. ही पाचवर्तुळे जगातील पाच खंडांचे प्रतीक आहेत. जणू हे पाच खंड एकमेकांशी मैत्रीने व प्रेमाने जुळले गेलेले आहेत असे या गोफातून दिसून येते. ही वर्तुळे जणू आपणास समतेचा, ऐक्याचा व विश्वबंधुत्वाचा संदेश देतात. जगातील सर्व लोकांशी प्रेमाने, समतेने, सद्भावनेने व आपुलकीने वागण्यास शिकवितात. संपूर्ण विश्व हे आपले कुटुंबच आहे, असे जणू आपणास सांगतात. या पाच वर्तुळांच्या जवळच तेवत असणारी ज्योत आपल्या हृदयातून क्षुद्र विचारांचा अंधकार मिटविण्यास स्वयंसिद्ध होते.

ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ Summary in Marathi

लेखकाचा परिचय:

कालावधी: 1929-2015
प्रसिद्ध लेखक, विकेट सामन्यांचे समालोचक, ‘पहिले शतक’, ‘कुमारांचे खेळ’, ‘क्रिकेटमधील नवलका’ इत्यादी

प्रस्तावना:

आलपिक वर्तुळाचा गोफ हा पाठ लेखक बाळ ज. पडित’ यांनी लिहिला आहे. या पाठात ऑलिपिक सामन्यांची सुरुवात कारको झाली ?, हे सामने भरवण्यामागील उद्दिष्टे कोणती?, ऑलिपिक वर्तुळांचा अर्थ काय? या सर्वांचा आढावा प्रस्तुत पाठातून लेखकांनी घेतला आहे. प्रस्तुत पाठातून जागतिक ऑलिंपिक क्रीडास्पर्धाविषयीची माहिती दिली आहे.

Olympic Vartulancha Goph is written by writer Bal J. Pandit. This write-up answers many questions like how and why Olympic matches started? What were the motives to organise these matches? What do the famous Olympic Circles signify? etc. This write-up also renders useful information about International Olympic Sports competitions.

शब्दार्थ:

गोफ – एकात एक अडकवलेल्या कड्या (chain)
वर्तुळ – गोल (round, circle)
सामने – स्पर्धा, स्पर्धात्मक खेळ (tournaments matches)
समालोचक – सामन्यांचे धावते वर्णन करणारा व्यक्ती (commentator)
शतक – शंभर ही संख्या (a century)
मनुष्य – मानव, माणूस (human being)
सर्वांगीण – सर्व अंगांनी परिपूर्ण (all round)
व्यक्तिमत्त्व – व्यक्तित्व (personality)
अनन्यसाधारण – अलौकिक, असामान्य (remarkable, unique)
स्तर – पातळी, घर (layer, grade, level)
रसिक – गुणग्राहक (alover of good things)
उद्दिष्ट – उद्देश, हेतू, प्रयोजन (purpose, object, intention)
लक्ष – अवधान (attention)
केंद्रित – एकवटलेले (centered)
पारंगत – निष्णात, प्रवीण (well-versed, skilled, proficient)
मानकरी – आदरणीय व्यक्ती (person deserving honour and respect)
धीरगंभीर – शांत परंतु ठाम निश्चय असलेला (serious)
खांब (a pillar, a column)
ध्वज – झेंडा, निशाण (a flag)
मुक्त, मोकळा (independent, free)
शुभ्रधवल – सफेद (white)
पार्श्वभूमी – मागील बाजू (backround)
गुंफणे – माळेत एकत्र ओवणे (to string together)
खंड – मोठा विस्तृत भूप्रदेश (a continent)
विशाल – मोठा, विस्तृत (great, vast, large)
अंतराळ – आकाश, अवकाश (the sky, the space)
ब्रीदवाक्य – घोषवाक्य (aslogan)
गतिमान – गतियुक्त (moving, dynamic)
उच्चता – वरचा दर्जा, श्रेष्ठत्व (excellence)
तेजस्विता – चकचकीतपणा (brightness, brilliance, glorious)
स्फूर्तिदायक – प्रेरणादायक (inspirational)
मशाल – दिवटी (a torch)
तेवत – जळत (lit)
पर्वणीय – (येथे अर्थ) सणाचा दिवस (a festival)
खेळाडू – खेळातील एक गडी (a player)
पोहणे – तरणे (to swim)
तलाव – तळे, जलाशय (a tank)
प्रचंड – फार मोठा, अवाढव्य (huge, massive)
प्रेक्षक – पाहणारा (a spectator)
वसतिगृह – भोजन निवास गृह (hostel)
उपाहार गृह – restaurant
नोंद – टाचण (an entry)
गौरव – सन्मान (respect, honour)
भेदभाव – परकेपणाची भावना (discrimination)
हास – नाश, अवनती (ruin, decline)
प्रतिनिधी – मुखत्यार (representative)
क्रीडातज्ज्ञ – खेळ तज्ज्ञ (sports expert)
पुनरुज्जीवन – दुसरा जन्म (rebirth, reincarnation)
शरीरसंपदा – शरीरातील जोम (physical strength)
स्पर्धा – चढाओढ (competition)
आंतरराष्ट्रीय – राष्ट्रा-राष्ट्रांतील (international)
सद्भावना – चांगला विचार (goodness, goodwill)
विश्वबंधुत्व – universalism
ऐक्य – एकजूट, एकोपा (unity)
तरतूद – तजवीज, व्यवस्था (arrangement, preparation)
स्पर्धक – आव्हान देणारा (competitor)
वर्णभेद – वर्णावरून श्रेष्ठ-कनिष्ठ ठरवणे (racial discrimination)
संधी – मौका (chance)
वंश – कुल, कुटुंब (race, family)
ख्याती – प्रसिद्धी, कीर्ती, थोरवी (reputation)
अजिंक्य – जिंकता येण्यास कठीण (invincible)
पराक्रम – शौर्य, प्रताप (bravery)

टिपा:

1. मेलबोर्न – ऑस्ट्रेलियाच्या व्हिक्टोरिया राज्यातील सर्वात जास्त लोकसंख्या असलेले शहर

2. ग्रीस – दक्षिणपूर्व युरोपमधील एजियन आणि आयोनियन समुद्रातील हजारो द्वीपसमुहांचा देश. आकारमानाच्या दृष्टीने जगातील 97 व्या क्रमांकाचा देश. याची राजधानी ‘अथेन्स’ ही आहे.

3. ऑलिव्ह – भूमध्य खोऱ्यात आढळणारी वृक्षाची लहान जमात. त्याच्या ऑलिव्ह फळांपासून मिळणाऱ्या ऑलिव्ह तेलासाठी हे वृक्ष प्रसिद्ध आहे.

4. फ्रान्स – पश्चिम युरोपमधील एक देश. पॅरिस हे याच्या |
राजधानीचे शहर आहे.

5. मॅरेथॉन – लांब पल्ल्याच्या धावण्याच्या शर्यती.

6. कुबर टीन – हे एक फ्रेंच शिक्षक व इतिहासकार होते. आणि आंतरराष्ट्रीय ऑलिम्पिक समितीचे संस्थापक होते. त्यांना आधुनिक ऑलिंपिक खेळांचे जनक मानले जाते.

7. जेसी ओवेन्स – (1913-1980) यांचा जन्म 12 सप्टेंबर 1913 रोजी अलबामा येथे झाला.

8. बर्लिन – जर्मनीच्या राजधानीचे शहर

9. एमिल झेटोपेक – (1912-2000), 1952 च्या हेलसिंकीतील उन्हाळी ऑलिंपिकमध्ये तीन प्रकारचे सुवर्ण पदक जिंकणारा झेकोस्लोव्हाकियाचा खेळाडू.

10. इथियोपिया – ग्रेट रिफ्ट व्हॅलीद्वारे विभाजित झालेला आफ्रिका खंडातील देश, प्राचीन संस्कृतीचे ठिकाण.

11. फॅनी बँकर्स – (1918-2004), ही एक डच खेळाडू होती. वयाच्या 30 व्या वर्षी दोन मुलांची माता असताना तिने 1948 उन्हाळी ऑलिंपिकमध्ये चार सुवर्ण पदके जिंकली.

12. ध्यानचंद – (1905-1979) प्रसिद्ध भारतीय हॉकीपटू. यांचा जन्मदिवस ‘राष्ट्रीय क्रीडादिन’ म्हणून साजरा केला जातो.

13. अबेबे बिकिला – (1932-1973), 1960 उन्हाळी ऑ लिंपिकमध्ये त्याने अनवाणी पायाने शर्यत जिंकून जागतिक विक्रम नोंदविला

वाक्प्रचार:

लक्ष वेधून घेणे – आकषून घेणे
पारंगत होणे – निपुण होणे
साक्ष देणे – ग्वाही देणे
शिकस्त करणे – कठोर मेहनत करणे
गौरव करणे – सत्कार करणे, सन्मान करणे
हास होणे – नाश पावणे
पुनरुज्जीवन करणे – नव्याने निर्माण करणे
ख्याती मिळविणे – प्रसिद्धी मिळविणे
दणाणून सोडणे – गाजवणे

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

February 17, 2024February 16, 2024 by Bhagya

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य Textbook Questions and Answers

1. आकृतिबंध पूर्ण करा.

प्रश्न (अ)
आकृतिबंध पूर्ण करा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 1
उत्तरः

प्रश्न (आ)
रिकाम्या जागा भरा.
1. ………… या दिवशी एडिसनच्या घराभोवती आकर्षक रोषणाई होती.
2. ………. माध्यमातून दिव्याच्या शोधाची बातमी सर्वत्र पसरली.
3. एडिसनच्या मते त्याच्यात ………… % चिकाटी होती.
उत्तर:
1. 21 ऑक्टोबर, 1879
2. वर्तमानपत्राच्या
3. 99 (नव्याण्णव)

2. योग्य पर्याय शोधून वाक्य पूर्ण करा.

प्रश्न (अ)
योग्य पर्याय शोधून वाक्य पूर्ण करा.
1. प्लेटिनमचा प्रयोग ………होता. (स्वस्त, फायदेशीर, महागडा, व्यवहार्य)
2. फसलेल्या प्रयोगातूनही नंतर प्रयोग करणाऱ्यांचे वाचतात. (पैसे, श्रम, कागद, प्रयत्न)
उत्तर:
1. महागडा
2. श्रम

प्रश्न (आ)
आकृति पूर्ण करा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 3
उत्तर:

3. खालील वाक्यातील अधोरेखित शब्दांचे वचन बदलून वाक्ये पुन्हा लिहा.

प्रश्न 1.
खालील वाक्यातील अधोरेखित शब्दांचे वचन बदलून वाक्ये पुन्हा लिहा.
1. घराभोवती दिव्यांचा झगमगाट पहायला सारे गाव लोटले.
2. कार्बनचा तुकडा जोडून प्रकाश तयार करण्याचे काम खर्चीक होते.
3. अमेरिकेच्या पोस्टखात्याने दिव्याचे चित्र असणारी तिकीटेही प्रसिद्ध केली.
4. फसलेल्या प्रयोगाची पद्धतशीर नोंद एडिसनने वहीमध्ये ठेवली.
उत्तर:
1. घराभोवती दिव्याचा झगमगाट पहायला सारे गाव लोटले.
2. कार्बनचा तुकडे जोडून प्रकाश तयार करण्याचे काम खर्चीक होते.
3. अमेरिकेच्या पोस्टखात्याने दिव्याचे चित्र असणारे तिकीटही प्रसिद्ध केले.
4. फसलेल्या प्रयोगाची पद्धतशीर नोंद एडिसनने वह्यांमध्ये ठेवली.

4. स्वमत

प्रश्न 1.
संशोधक होण्यासाठी तुम्ही स्वत:च्या व्यक्तिमत्त्वात कसे बदल कराल ते 8-10 वाक्यांत लिहा.
उत्तरः
मला विज्ञानाची आधीपासूनच खूप गोडी आहे. त्यातून मला संशोधक होण्याची खूप इच्छा आहे. त्यासाठी मला स्वत:मध्ये खूप बदल करावे लागतील. प्रत्येक गोष्टीचे बारीक निरीक्षण करून ती समजून घेण्याचा मी प्रयत्न करेन. कुणाच्याही बोलण्यावर सहज विश्वास न ठेवता विज्ञानाच्या कसोटीवर ती गोष्ट मी तपासून पाहीन. समाजाच्या आणि सर्वसामान्य लोकांच्या उपयोगी पडेल, त्यांना फायदा होईल असा शोध लावण्याचा प्रयत्न करेन. अपेक्षित यश मिळेपर्यंत सतत त्याचा पाठपुरावा करेन. एखादया प्रयोगात अपयश जरी आले तरी हार न मानता जोपर्यंत यश मिळत नाही तोपर्यंत मी पुन्हा पुन्हा नव्या जोमाने प्रयत्न करत राहीन.

प्रश्न 2.
विज्ञानात नवे शोध लावण्यासाठी फक्त बुद्धिमत्ता पुरेशी नाही या मताशी आपण सहमत आहात का? असल्यास अथवा नसल्यास तुमचे मत सकारण स्पष्ट करा.
उत्तरः
विज्ञानात नवे शोध लावण्यासाठी फक्त बुद्धिमत्ता असून चालत नाही. त्यासाठी आपल्याकडे जिद्द, चिकाटी सुद्धा असावी लागते. नवा शोध लावण्यासाठी, ज्याचा संपूर्ण जगाला फायदा होईल त्यासाठी येणाऱ्या संकटांना तोंड देण्याची मानसिकता असावी लागते. असंख्य प्रकारचे प्रयोग करून पाहण्याची व हजारो वेळा अपयश आले तरी पुन्हा तितक्याच उत्साहाने नवे प्रयोग करून पाहण्याची जिद्द असावी लागते. जोपर्यंत मनासारखे यश मिळत नाही तोपर्यंत हार न मानण्याची मानसिकता हवी. छोट्या-छोट्या गोष्टींचे बारीक निरीक्षण, त्याचे अनुमान, पुन्हा पुन्हा प्रयोग करणे हे चक्र सतत चालू ठेवावे लागते. त्यासाठी प्रचंड धीर आणि सहनशक्ती असणे गरजेचे आहे. शिवाय लोकांनी कितीही हिणवले, चिडवले तरी आपल्या ध्येयापासून विचलित होऊ नये हे महत्त्वाचे आहे.

प्रश्न 3.
तुमच्या मनात येणारा नवीन विचार प्रत्यक्षात आणण्यासाठी तुम्ही कोणकोणते प्रयत्न कराल ?
उत्तरः
माझ्या मनात जर एखादा नवीन विचार आला तर तो दुसऱ्या कोणाला सांगण्याआधी मी त्याचा सारासार विचार करेन. त्याचा सर्वसामान्य लोकांना होणारा फायदा, समाजाला होणारा फायदा मी विचारात घेईन. मला ते सारे पटले, योग्य वाटले तर मनात आलेल्या तो विचार प्रत्यक्षात आणण्यासाठी मी त्याचा सतत पाठपुरावा करेन.

इतरांनी त्या विचारावरून माझी थट्टा, मस्करी केली, मला वेडा ठरवले तरी मी त्याकडे दुर्लक्ष करीन. माझ्या मनातला विचार प्रत्यक्षात आणण्यासाठी मार्गात येणाऱ्या अडचणींचा, संकटांचा मी सामना करेन. जोपर्यंत आपल्या मनासारखे अपेक्षित यश मिळत नाही तोपर्यंत मी विविध प्रयोग करीत राहीन. कितीही वेळा अपयश आले तरी मी मागे हटणार नाही. पुन्हा पुन्हा नव्या उमेदीने मी प्रयोग करेन. मनापासून मदत करणाऱ्या माझ्या सहकाऱ्यांना मी माझ्या कार्यामध्ये सहभागी करून घेईन आणि माझे ध्येय मी गाठीन.

अपठित गदय आकलन.

आपण पाठ्यपुस्तकात गदय व पदय पाठांचा अभ्यास करतो. विविध साहित्यप्रकारांच्या अभ्यासाबरोबर भाषिक अंगाने प्रत्येक पाठाचा अभ्यास आपणांस करायचा असतो. विदयार्थ्यांची भाषासमृद्धी, भाषिक विकास ही मराठी भाषा अध्ययन-अध्यापनाची प्रमुख उद्दिष्टे आहेत, म्हणूनच पाठ्यपुस्तकातील पाठांच्या सूक्ष्म अभ्यासाने आपल्याला कोणतेही साहित्य वाचल्यानंतर त्याचे आकलन होणे, आस्वाद घेता येणे व त्या भाषेचे सुयोग्य व्यावहारिक उपयोजन करता येणे ही उद्दिष्टे साध्य करता येतात. अशा पाठ्येतर भाषेच्या आकलनाचे, मूल्यमापन करण्याचे कौशल्य प्राप्त होण्याच्या दृष्टीने पाठ्यपुस्तकात अपठित गदयउतारा हा घटक समाविष्ट केला आहे. गदय उतारा वाचून त्याचे आकलन होणे व त्यावरील स्वाध्याय तुम्ही स्वयंअध्ययनाने करणे येथे अपेक्षित आहे.

खालील उतारा काळजीपूर्वक वाचून त्याखालील कृती करा.

प्रश्न 1.
खालील आकृतिबंध पूर्ण करा.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 4.1

विद्यार्थिजीवनात चांगल्या सवयींना अत्यंत महत्त्वाचे स्थान आहे. चांगले साहित्य वाचणारा, योग्य त्याच बाबी लक्षात ठेवणारा, योग्य ठिकाणी खर्च करणारा, आवश्यक असेल तेवढेच बोलणारा, नेहमीच इतरांच्या मदतीसाठी तत्पर असणारा विदयार्थी भावी आयुष्यात समाजात आपली वेगळी ओळख निर्माण करतो, त्याने निवडलेल्या क्षेत्रात यश संपादन करण्यासाठी त्याला विशेष मेहनतीची आवश्यकता पडत नाही.

तुम्ही जोपर्यंत मार्गदर्शन मिळवण्यासाठी स्वतःहून पुढाकार घेणार नाहीत, तोपर्यंत तुम्हाला कोणाचेही मार्गदर्शन मिळणार नाही. आपल्याला काय करायचे याची दिशा दुसरा ठरवणार नाही. तुम्हालाच दिशा ठरवायची आहे आणि तुम्हालाच त्या दिशेने चालायचेही आहे. हे स्वप्रयत्नानेच शक्य आहे. चांगल्या स्वप्रयत्नाला चालना देत नाहीत, त्या केवळ ध्येय गाठून थांबत नाहीत, तर त्या संपूर्ण मानवी गुण वृद्धिंगत करण्यास मदत करतात.

प्रश्न 2.
‘चांगल्या सवयी आणि स्वप्रयत्न यामुळे व्यक्तिमत्त्व घडते’ हे उदाहरणासह स्पष्ट करा.

भाषाभ्यास:

1. अव्ययीभाव समास

प्रश्न 1.
अव्ययीभाव समास वैशिष्ट्ये –
1. पहिले पद महत्त्वाचे असून ते बहुधा अव्यय असते.
2. संपूर्ण सामासिक शब्द क्रियाविशेषण अव्ययाप्रमाणे काम करतो. (आ, यथा, प्रति वगैरे उपसर्वांना संस्कृतात अव्यय म्हणतात.)

उदा.,

गरजूंना यथाशक्ती मदत करावी.
त्या गावात जागोजागी वाचनालये आहेत.
क्रांतिकारकांनी आमरण कष्ट सोसले.

जागोजागी, घरोघरी यांसारख्या शब्दांत अव्यय दिसत नसले, तरी त्याचा विग्रह अव्ययासह केला जातो, म्हणून अशा शब्दांचा समावेश अव्ययीभाव समासात केला जातो.

प्रश्न 2.
खालील शब्दसमूहांपासून सामासिक शब्द बनवा.

विधीप्रमाणे
प्रत्येक गल्लीत
चुकीची शिस्त
धोक्याशिवाय
प्रत्येक दारी

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य Additional Important Questions and Answers

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 5

उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
सूर्यग्रहण असल्याचा परिणाम
उत्तर:
दिवसा सर्वत्र अंधार पसरला.

प्रश्न 2.
सूर्यग्रहणाचा अभ्यास करण्यासाठी जमलेल्या व्यक्ती.
उत्तर:
1. शास्त्रज्ञ
2. ज्योतिषी

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. सूर्यग्रहण	(अ) एडिसनचे वैशिष्ट्य
2. प्रकाश देणारी वस्तू	(ब) शास्त्रज्ञ आणि ज्योतिषी
3. सूर्यग्रहणाचा अभ्यास	(क) शोधाची कल्पना
4. पाठपुरावा	(ड) भर दिवसा सर्वत्र अंधार पसरला

उत्तर:

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. सूर्यग्रहण	(ड) भर दिवसा सर्वत्र अंधार पसरला
2. प्रकाश देणारी वस्तू	(क) शोधाची कल्पना
3. सूर्यग्रहणाचा अभ्यास	(ब) शास्त्रज्ञ आणि ज्योतिषी
4. पाठपुरावा	(अ) एडिसनचे वैशिष्ट्य

प्रश्न 4.
उताऱ्यानुसार घटनांचा क्रम लावा.

बऱ्याच जणांनी तर ते हसण्यावारीच नेले.
एडिसन एका डोंगराळ भागातील खेडेगावात जाऊन राहिला.
एडिसन कसल्यातरी विचारात गढून गेला होता.
तिथे काही शास्त्रज्ञ आणि ज्योतिषी सूर्यग्रहणाचा अभ्यास करण्यासाठी जमले होते.

उत्तर:

एडिसन एका डोंगराळ भागातील खेडेगावात जाऊन राहिला.
तिथे काही शास्त्रज्ञ आणि ज्योतिषी सूर्यग्रहणाचा अभ्यास करण्यासाठी जमले होते.
एडिसन कसल्यातरी विचारात गढून गेला होता.
बऱ्याच जणांनी तर ते हसण्यावारीच नेले.

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
1879 साली कोणता विचार वेडगळ होता?
उत्तरः
अंधारावर मात करणाऱ्या, प्रकाश देणाऱ्या वस्तूच्या शोधाची कल्पना हा विचार 1879 साली वेडगळ होता.

प्रश्न 2.
सुट्टी घालविण्यासाठी मित्रांना घेऊन थॉमस एडिसन कुठे जाऊन राहिला होता?
उत्तरः
सुट्टी घालविण्यासाठी मित्रांना घेऊन थॉमस एडिसन एका डोंगराळ भागातील खेडेगावात जाऊन राहिला होता.

प्रश्न 3.
एडिसनने कोणते आव्हान स्वीकारले होते?
उत्तर:
मनातील कल्पनेप्रमाणे असणारी वस्तू शोधण्याचे आव्हान एडिसनने स्वीकारले होते.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.
1. ………….. साल आणि वसंत ऋतूचे दिवस. (१८९०, १८२५, १८७९, १८५६) (1890, 1825, 1879, 1856)
2. हातच्या कंकणाला …………. कशाला? (दर्पण, आरसा, काच, खिडकी)
उत्तर:
1. 1879
2. आरसा

सहसंबंध लिहा.

प्रश्न 1.
1. मित्र : शत्रू :: रात्र : …………………
2. सामान्य : माणूस :: वेडगळ : ………..
उत्तर:
1. दिवस
2. विचार

प्रश्न 2.
शब्दसमुहांसाठी एक शब्द चौकटीत लिहा.
1. भविष्य सांगणारा – [ ]
2. शोध लावणारा – [ ]
उत्तर:
1. ज्योतिषी
2. शास्त्रज्ञ

कृती 2 : आकलन कृती

योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
1879 साल आणि …………………….
(अ) ग्रीष्म ऋतूचे दिवस
(ब) वर्षा ऋतूचे दिवस
(क) शरद ऋतूचे दिवस
(ड) वसंत ऋतूचे दिवस
उत्तर:
1879 साल आणि वसंत ऋतूचे दिवस.

प्रश्न 2.
मी अशा काहीतरी प्रकाश देणाऱ्या वस्तूच्या शोधात आहे की, ………….
उत्तर:
(अ) जी किंमतीने महाग असेल.
(ब) जी किंमतीने दुप्पट असेल.
(क) जी किंमतीने कमी असेल.
(ड) जी किंमतीने जास्त असेल.
उत्तर:
मी अशा काहीतरी प्रकाश देणाऱ्या वस्तूच्या शोधात आहेकी, जी किंमतीने कमी असेल.

प्रश्न 3.
भरदिवसा सर्वत्र अंधार पसरला; कारण …..
(अ) चंद्रग्रहण असल्यामुळे
(ब) सूर्यग्रहण असल्यामुळे.
(क) ढगांमुळे.
(ड) पावसामुळे.
उत्तर:
भर दिवसा सर्वत्र अंधार पसरला; कारण सूर्यग्रहण असल्यामुळे.

आकृतिबंध पूर्ण करा.

प्रश्न 4.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 6

प्रश्न 5.
सत्य वा असत्य ते लिहा.
1. एखादी कल्पना मनात आली की, तिचा सतत पाठपुरावा न करणे हे तर एडिसनचे वैशिष्ट्य होते.
2. 1879 साल आणि शरद ऋतूचे दिवस.
उत्तर:
1. असत्य
2. असत्य

प्रश्न 6.
कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 7

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
बर्राच जणांनी तर ते हसन्यावारीच नेले.
उत्तरः
बऱ्याच जणांनी तर ते हसण्यावारीच नेले.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन सर्वनामे शोधून लिहा.
उत्तर:

मला
मी
ते
तुम्हाला

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. वैशिट्य, वैशिश्ट्य, वैशिष्ट्य, वेशिट्य
2. जोतिषी, ज्योतिषि, ज्योतिषी, जोतिषि
उत्तर:
1. वैशिष्ट्य
2. ज्योतिषी

प्रश्न 4.
लिंग बदला.
उत्तर:
मैत्रिणी – [ मित्र ]

प्रश्न 5.
अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द वापरून वाक्य पुन्हा लिहा. तिथे काही वैज्ञानिक आणि ज्योतिषी सूर्यग्रहणाचा अभ्यास करण्यासाठी जमले होते.
उत्तर:
तिथे काही शास्त्रज्ञ आणि ज्योतिषी सूर्यग्रहणाचा अभ्यास करण्यासाठी जमले होते.

प्रश्न 6.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

रात्र ×
शत्रू ×
उजेड ×
जास्त ×

उत्तर:

दिवस
मित्र
अंधार
कमी

प्रश्न 7.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:

शास्त्रज्ञ
ज्योतिषी
मित्रमंडळी
गप्पा.

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
ऋतूचे	चे	षष्ठी
मित्रमंडळीच्या	च्या	षष्ठी
किंमतीने	ने	तृतीया

प्रश्न 9.
तक्ता पूर्ण करा
उत्तर:

शब्द	सामान्यरूप
वस्तूच्या	वस्तू
सूर्यग्रहणाचा	सूर्यग्रहणा

प्रश्न 10.
वाक्प्रचाराचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा.
गढून जाणे
उत्तरः
अर्थ: मग्न होणे.
वाक्य: परीक्षा असल्याने विनोद अभ्यासात गढून गेला होता.

प्रश्न 11.
वाक्यातील काळ ओळखा.
पण एडिसन कसल्यातरी विचारात गढून गेला होता.
उत्तर:
भूतकाळ

प्रश्न 12.
काळ बदला. (वर्तमानकाळ करा) .
मनातील कल्पनेचा सतत पाठपुरावा करणे हे तर एडिसनचे वैशिष्ट्य होते.
उत्तर:
मनातील कल्पनेचा सतत पाठपुरावा करणे हे तर एडिसनचे वैशिष्ट्य आहे.

प्रश्न 13.
जोड्या जुळवा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 8
उत्तरः

नाम – माणूस
सर्वनाम – मला
विशेषण – वेडगळ
क्रियापद – विचारले

प्रश्न 14.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 9

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
संशोधक कसा असावा? यावना तुमचे मत लिहा.
उत्तरः
मानवाला विज्ञानयुगात नाटले सर्वात मोठा वाटा आपले आयुष्य सुखमय, की आपल्यासमोर धीरगंभीर असा त्याचा चेहरा उभा राहतो. परंतु, माझ्या मते तो गंभीर न राहता खेळकर असावा. वाचन, लेखन, निरीक्षण, प्रयोग अशा कृतींचा सराव करणारा असावा. संकुचित वृत्तींचा त्याग करून स्वत:चा उदारमतवादी दृष्टिकोन निर्माण करणारा असावा. मानवी गुणांनी परिपूर्ण असे त्याचे व्यक्तिमत्त्व असावे. त्याचे शोध समाजविघातक नसून समाजोपयोगी असावेत.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती कराः

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 10

प्रश्न 2.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. आव्हान स्वीकारणारा	(अ) सर हफे डेव्ही
2. कमानदार दिवा	(ब) कार्बन
3. तारांच्या टोकांना जोडलेले मूलद्रव्य	(क) एडिसन

उत्तरः

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. आव्हान स्वीकारणारा	(क) एडिसन
2. कमानदार दिवा	(अ) सर हफे डेव्ही
3. तारांच्या टोकांना जोडलेले मूलद्रव्य	(ब) कार्बन

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. कमानदार	(अ) प्रकाश
2. झगझगीत	(ब) वायू
3. विषारी	(क) दिवा

उत्तरः

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. कमानदार	(क) दिवा
2. झगझगीत	(अ) प्रकाश
3. विषारी	(ब) वायू

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
कार्बनचे तुकडे जाळून प्रकाश निर्माण करण्याचे काम कसे होते?
उत्तर:
कार्बनचे तुकडे जाळून प्रकाश निर्माण करण्याचे काम खर्चीक होते.

प्रश्न 2.
प्रकाश निर्माण करण्याचे आव्हान कोणी स्वीकारले?
उत्तरः
प्रकाश निर्माण करण्याचे आव्हान एडिसनने स्वीकारले.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.
1. सर हफ्रे डेव्ही याने खाणीमध्ये वापरण्यासाठी एक तयार केला होता. (रस्ता, कमानदार दिवा, कंदिल, ड्रेस)
2. तारांची …………. जोडलेली टोके जवळ आणली की त्यातून झगझगीत प्रकाश निर्माण व्हायचा. (कार्बन, चांदी, तांबे, सोने)
उत्तर:
1. कमानदार दिवा
2. कार्बन

सहसंबंध लिहा.

प्रश्न 1.
1. कमानदार : दिवा :: झगझगीत :
2. खोटे : खरे :: स्वस्त : …
उत्तर:
1. प्रकाश
2. खर्चीक

कृती 2 : आकलन कृती

योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
तारांची कार्बन जोडलेली टोके जवळ आणली की, ……………………..
(अ) त्यातून झगझगीत प्रकाश निर्माण व्हायचा.
(ब) त्यातून आग लागायची.
(क) त्यातून अभिक्रिया व्हायची.
(ड) त्यातून चमत्कार व्हायचा.
उत्तर:
तारांची कार्बन जोडलेली टोके जवळ आणली की, त्यातून झगझगीत प्रकाश निर्माण व्हायचा.

प्रश्न 2.
पण या प्रकाशाच्या उपयोगाला फार मर्यादा होत्या; कारण ……………………………..
(अ) दर वेळी कार्बनचे तुकडे जाळून प्रकाश निर्माण करणे हे काम स्वस्त होते.
(ब) दर वेळी जस्ताचे तुकडे जाळून प्रकाश निर्माण करणे हे काम खर्चीक होते.
(क) दर वेळी कार्बनचे तुकडे जाळून प्रकाश निर्माण करणे हे काम खर्चीक होते.
(ड) दर वेळी तांब्याचे तुकडे जाळून प्रकाश निर्माण करणे हे काम खर्चीक होते.
उत्तर:
पण या प्रकाशाच्या उपयोगाला फार मर्यादा होत्या; कारण दर वेळी कार्बनचे तुकडे जाळून प्रकाश निर्माण करणे हे काम खर्चीक होते.

प्रश्न 3.
कोण ते लिहा.
खाणीमध्ये वापरण्यासाठी एक कमानदार दिवा तयार करणारे – [ ]
उत्तरः
सर हफ्रे डेव्ही

प्रश्न 4.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 12

प्रश्न 5.
चूक की बरोबर ते लिहा.
1. एडिसन याने खाणीमध्ये वापरण्यासाठी एक कमानदार दिवा तयार केला होता.
2. दर वेळी कार्बनचे तुकडे जाळून प्रकाश निर्माण करणे हे काम, खर्चीक होते.
उत्तर:
1. चूक
2. बरोबर

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
त्यातून निर्मान होणारा विषारि वायू हाही धोकादायक होता.
उत्तरः
त्यातून निर्माण होणारा विषारी वायू हाही धोकादायक होता

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन नामे शोधून लिहा.
उत्तर:

एडिसन
रात्र
प्रकाश
सर हंफ्रे डेव्ही
दिवा
तारा
कार्बन
वायू

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. खर्चीक, खर्चिक, खंचिक, खचिर्क – [ ]
2. वीचारचक्र, विचारचक, विचारचक्र, विचारचर्क – [ ]
उत्तर:
1. खर्चीक
2. विचारचक्र

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.

बनावटी – [ ]
तीव्र – [ ]
उजेड – [ ]
दिन – [ ]

उत्तर:

कृत्रिम
प्रखर
प्रकाश
दिवस

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

अवघड × [ ]
अंधार × [ ]
दिवस × [ ]
दूर × [ ]
सौम्य × [ ]

उत्तर:

सोपे
प्रकाश
रात्र
जवळ
प्रखर

प्रश्न 6.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:
1. तारा
2. टोके

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
तारांच्या	च्या	षष्ठी
पदार्थाचे	चे	षष्ठी

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	सामान्यरूप
एडिसनने	एडिसन
रात्रीचे	रात्री
कोळशाच्या	कोळशा

प्रश्न 9.
काळ बदला. (वर्तमानकाळ करा)
पण या प्रकाशाच्या उपयोगाला फार मर्यादा होत्या.
उत्तरः
पण या प्रकाशाच्या उपयोगाला फार मर्यादा आहेत.

प्रश्न 10.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 13

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
आव्हान स्वीकारणे हे तर महान व धाडसी व्यक्तींचे लक्षणच असते, या विधानावर तुमचे मत व्यक्त करा.
उत्तरः
महान व धाडसी व्यक्तींसाठी आव्हान स्वीकारणे हा तर डाव्या हाताचा खेळ असतो. त्यांच्याजवळ संकटांना सामोरी जाण्याची वृत्ती असते. जिद्द, इच्छा, पुढे जाण्याचे स्वप्न बाळगले म्हणूनच नवीन भूखंडाचा शोध लागला. न्यूटन, आईन्स्टाइन, गॅलिलिओ, महात्मा गांधी अशा कितीतरी महान व धाडसी व्यक्तींनी जीवनात आलेल्या आव्हानांचे स्वागत करून त्यांचा स्वीकार केलेला होता. त्यामुळेच त्यांना यश, सन्मान व प्रसिद्धी प्राप्त झालेली होती. आव्हाने व्यक्तीच्या जीवनात संघर्ष निर्माण करतात व त्यातून व्यक्तींमध्ये संघर्षावर मात करण्याची प्रवृत्ती निर्माण होते. म्हणूनच जीवनात आव्हानांचे स्वागत करण्यास महान व धाडसी व्यक्ती पुढे येतात. खरे पाहता आव्हानेच त्यांना महान व धाडसी बनवत असतात.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती कराः

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 14

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
1. एकाएकी लागत नाही – [ ]
2. आफ्रिका खंडात हजारो मैल पायी प्रवास करणारे – [ ]
उत्तर:
1. कोणताही नवा शोध
2. एडिसनचे सहकारी

प्रश्न 3.
सहसंबंध लिहा.
1. हजारो : मैल :: हिंस्त्र : ……………………
2. आफ्रिका : नाम :: त्यांना : ………………..
उत्तर:
1. पशू
2. सर्वनाम

प्रश्न 4.
उताऱ्यानुसार घटनांचा क्रम लावा.

पण अजूनही एडिसनच्या मनाचे पूर्ण समाधान झाले नव्हते.
हातातल्या पंख्याने वारा घेत असताना एडिसनचे लक्ष पंख्याच्या काडीकडे गेले.
त्यातून त्याने सहा हजार प्रकारच्या बांबूच्या जाती गोळा केल्या.
बांबूच्या जाती गोळा करण्यासाठी एडिसनच्या सहकाऱ्यांनी आफ्रिका खंडात हजारो मैल पायी प्रवास केला.

उत्तर:

हातातल्या पंख्याने वारा घेत असताना एडिसनचे लक्ष पंख्याच्या काडीकडे गेले.
बांबूच्या जाती गोळा करण्यासाठी एडिसनच्या सहकाऱ्यांनी आफ्रिका खंडात हजारो मैल पायी प्रवास केला.
त्यातून त्याने सहा हजार प्रकारच्या बांबूच्या जाती गोळा केल्या.
पण अजूनही एडिसनच्या मनाचे पूर्ण समाधान झाले नव्हते.

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
एडिसनने किती हजार बांबूच्या जाती गोळा केल्या?
उत्तरः
एडिसनने सहा हजार बांबूच्या जाती गोळा केल्या.

प्रश्न 2.
कोणत्या खंडांत बांबूच्या असंख्य जातींची लागवड केली जाते?
उत्तरः
आशिया व आफ्रिका खंडांत बांबूच्या असंख्य जातींची लागवड केली जाते.

प्रश्न 3.
वारा घेत असताना एडिसनचे लक्ष कुठे गेले?
उत्तर:
वारा घेत असताना एडिसनचे लक्ष पंख्याच्या काडीकडे गेले.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.
1. एडिसनने, ………….. उपयोग करून पाहिला. (सोन्याचा, प्लेटिनमचा, टंगस्टनचा, चांदीचा)
2. …………….. तयार केलेली फिलॅमेंट ही अधिक काळ प्रकाश देणारी ठरली. (बांबूपासून, सागापासून, पळसापासून, महोगनीपासून)
उत्तर:
1. प्लेटिनमचा
2. बांबूपासून

प्रश्न 2.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. बांबूपासून तयार केलेली	(अ) प्लेटिनमचा प्रयोग
2. व्यवहार्य नसलेला	(ब) बांबूच्या
3. सहा हजार प्रकारच्या जाती	(क) फिलॅमेंट

उत्तर:

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. बांबूपासून तयार केलेली	(क) फिलॅमेंट
2. व्यवहार्य नसलेला	(अ) प्लेटिनमचा प्रयोग
3. सहा हजार प्रकारच्या जाती	(ब) बांबूच्या

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 16

कृती 2 : आकलन कृती

योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
बांबूच्या जाती गोळा करण्यासाठी
(अ) एडिसनने प्रयोगशाळा तयार केल्या.
(ब) एडिसनने त्यांची लागवड केली.
(क) एडिसनने पाण्यासारखा पैसा खर्च केला.
(ड) एडिसनने कर्ज घेतले.
उत्तर:
बांबूच्या जाती गोळा करण्यासाठी एडिसनने पाण्यासारखा पैसा खर्च केला.

प्रश्न 2.
एडिसनचे प्रयोग सतत चालूच होते; कारण
(अ) तो समाधानी होता.
(ब) त्याच्याकडे प्रयोगशाळा होती.
(क) अजूनही त्याच्या मनाचे पूर्ण समाधान झाले नव्हते.
(ड) त्याला जिंकायचे होते.
उत्तर:
एडिसनचे प्रयोग सतत चालूच होते; कारण अजूनही त्याच्या मनाचे पूर्ण समाधान झाले नव्हते.

प्रश्न 3.
कोण ते लिहा.
1. सहकाऱ्यांना समुद्रावर मासे मारायला किंवा नृत्याच्या नाही तर गाण्याच्या कार्यक्रमांना घेऊन जाणारा – [ ]
2. अधिक काळ प्रकाश देणारी फिलमेंट – [ ]
उत्तर:
1. एडिसन
2. बांबूंची

प्रश्न 4.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 17

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 18 .

प्रश्न 5.
सत्य वा असत्य ते लिहा.
1. सागाच्या जाती गोळा करण्यासाठी एडिसनच्या सहकाऱ्यांनी आफ्रिका खंडात हजारो मैल पायी प्रवास केला.
2. बांबूपासून तयार केलेली फिलमेंट ही अधिक काळ प्रकाश देणारी ठरली.
उत्तर:
1. असत्य
2. सत्य

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा. मन ताजेतवान झाले की पुन्हा कामाला सुरवात.
उत्तरः
मन ताजेतवाने झाले की पुन्हा कामाला सुरुवात.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन नामे शोधून लिहा.
उत्तर:

एडिसन
प्लेटिनम
पंखा
काडी
बांबू
कार्बन
आफ्रिका
आशिया
पशू
पैसा
टेबल
समुद्र
मासे

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. व्यवस्य, व्यर्वहाय, व्यवहार्य, वव्यहार्य – [ ]
2. हिस्त्र, हिन्सर, हिंस्त्र, हींस्त्र – [ ]
उत्तर:
1. व्यवहार्य
2. हिंस्त्र

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.

पाहणी – [ ]
तर्क – [ ]
प्रात्यक्षिक – [ ]
वेळू – [ ]

उत्तर:

निरीक्षण
अनुमान
प्रयोग
बांबू

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

जुना × [ ]
अयशस्वी × [ ]
स्वस्त × [ ]
अव्यवहार्य × [ ]
जमा × [ ]

उत्तर:

नवा
यशस्वी
महागडा
व्यवहार्य
खर्च

प्रश्न 6.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:
1. जाती
2. मासे

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
प्लेटिनमचा	चा	षष्ठी
पंख्याच्या	च्या	षष्ठी
प्रयोगांना	ना	द्वितीया

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	सामान्यरूप
एडिसनचे	एडिसन
प्रयोगांना	प्रयोगां
जातीचा	जाती
मलेरियाशी	मलेरिया

प्रश्न 9.
वाक्प्रचारांचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा.
1. पाण्यासारखा पैसा खर्च करणे.
2. फुरसत मिळणे.
उत्तर:
1. अर्थ : खूप पैसा खर्च करणे.
वाक्य : आईच्या आजारपणात सुधीरने पाण्यासारखा पैसा खर्च केला.
2. अर्थ : वेळ मिळणे.
वाक्य : लखोबाला पावसामुळे बाहेर पडण्याची फुरसत मिळत नव्हती.

प्रश्न 10.
वाक्यातील काळ ओळखा.
उष्ण कटिबंधात आणि विशेषतः आफ्रिका आणि आशिया खंडात बांबूच्या असंख्य जातींची लागवड केली जाते.
उत्तरः
वर्तमानकाळ

प्रश्न 11.
काळ बदला (वर्तमानकाळ करा)
प्रयोग सतत चालूच होते.
उत्तरः
प्रयोग सतत चालूच आहेत.

प्रश्न 12.
पुढील नामांसाठी उताऱ्यात आलेली विशेषणे लिहा.
उत्तरः

नामे	विशेषणे
शोध	नवे
दिवस	उन्हाळ्याचे
प्रयोग	महागडा
जाती	असंख्य
काळ	अधिक

प्रश्न 13.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 19

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
तुमच्या विचारांचे उपयोजन करण्यासाठी तुम्ही काय कराल? ते स्पष्ट करा.
उत्तर:
आपल्या मनात अनेक विचार येत असतात. मनात आलेले सर्वच पूर्णत्वास नेण्यासाठी आपण प्रयत्न करत नाहीत. अनेक वेळा विचार करतो. थोडा वेळ विचार केल्यावर आपणास कंटाळा येतो व आपण विचार करणे सोडून देतो पण हे चुकीने आहे. आपण मनात येत असलेला प्रत्येक विचार प्रत्यक्षा आणण्यासाठी त्यावर चिंतन व मनन केलेच पाहिजे. वेगवेग तर्क व अनुमान यांच्याशी आपल्या विचारांची सांगड घातल पाहिजे. विचारांशी संबंधित सकारात्मक व नकारात्मक बाबी तपासून पाहिल्या पाहिजेत. विचार करणे सोपे असते पण तो प्रत्यक्षात आणण्यासाठी आपण जिद्द, मनाची एकाग्रता, चिकाटी, प्रयोग यांची कास धरली पाहिजे. जास्तीत जास्त वेळ देऊन विचार प्रत्यक्षात आणण्यासाठी प्रयत्न केले पाहिजेत.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 20

प्रश्न 2.
कारणे लिहा.
1. एडिसनने मेन्लो पार्क येथील घराभोवती प्रचंड मोठा मांडव उभारला – [ ]
2. टीकाकार एडिसनवर टीका करत असत – [ ]
उत्तर:
1. त्याचा महत्त्वपूर्ण शोध लोकांना माहिती होण्यासाठी.
2. त्याचे प्रयोग फोल ठरत असल्याने.

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. मेन्लो पार्क	(अ) टंगस्टन धातूचा
2. दिव्यातील फिलॅमेंट	(ब) फसलेल्या प्रयोगांच्या
3. बहुतेक नोंदी	(क) आकर्षक रोषणाई

उत्तर:

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. मेन्लो पार्क	(क) आकर्षक रोषणाई
2. दिव्यातील फिलॅमेंट	(अ) टंगस्टन धातूचा
3. बहुतेक नोंदी	(ब) फसलेल्या प्रयोगांच्या

प्रश्न 4.
उताऱ्यानुसार घटनांचा क्रम लावा.

वर्तमानपत्रातून दिव्याच्या शोधाची बातमी जगभर पसरली.
मेन्लो पार्क येथील घराभोवती त्याने प्रचंड मोठा मांडव उभारला.
टंगस्टन धातूचा प्रयोग यशस्वी झाला.
घराभोवतीचा दिव्यांचा झगमगाट पाहायला सारे गावच्या गाव लोटले.

उत्तर:

टंगस्टन धातूचा प्रयोग यशस्वी झाला.
मेन्लो पार्क येथील घराभोवती त्याने प्रचंड मोठा मांडव उभारला.
घराभोवतीचा दिव्यांचा झगमगाट पाहायला सारे गावच्या गाव लोटले.
वर्तमानपत्रातून दिव्याच्या शोधाची बातमी जगभर पसरली.

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
सुरुवाती सुरुवातीला एडिसनला कोणती कल्पना योग्य वाटायची?
उत्तरः
सुरुवाती सुरुवातीला एडिसनच्या दिव्याच्या प्रयोगा बाबतची प्रत्येक कल्पना योग्य वाटायची.

प्रश्न 2.
दिव्यामध्ये फिलमेंटसाठी कोणत्या धातूचा प्रयोग यशस्वी झाला?
उत्तर:
दिव्यामध्ये फिलॅमेंटसाठी टंगस्टन या धातूचा प्रयोग यशस्वी झाला.

प्रश्न 3.
एडिसनने कुठे प्रचंड मोठा मांडव उभारला?
उत्तरः
एडिसनने मेन्लो पार्क येथील घराभोवती प्रचंड मोठा मांडव उभारला.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 6.

घराभोवतीचा ………….. झगमगाट पाहायला सारे गावच्या गाव लोटले. (कंदिलांचा, मेणबत्त्यांचा, दिव्यांचा, काजव्यांचा)
पण प्रयोग करून पाहिल्यावर त्यातील …………. जाणवायचा. (फोलपणा, अर्थ, यशस्वीपणा, गंभीरपणा)
अशा त्याच्या प्रयोगाच्या ………………….. वह्यांची चाळीस हजार पाने भरून गेली. (तीनशे, चारशे, दोनशे, शंभर)

उत्तर:

दिव्यांचा
फोलपणा
दोनशे

प्रश्न 7.
सहसंबंध लिहा.
1. दोनशे : वहया :: चाळीस हजार : ……………..
2. अयोग्य : योग्य :: प्रश्न : ……………………
उत्तर:
1. पाने
2. उत्तर

प्रश्न 8.
शब्दसमूहासाठी एक शब्द चौकटीत लिहा.
टीका करणारा – [ ]
उत्तर:
टीकाकार

प्रश्न 9.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 22

कृती 2 : आकलन कृती

योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
सतत दहा ते बारा वर्षे प्रयोग करून पाहिल्यानंतर ………
(अ) एडिसन कंटाळला.
(ब) दिव्यामध्ये फिलॅमेंटसाठी वापरण्यात येणाऱ्या टंगस्टन धातूचा प्रयोग यशस्वी झाला.
(क) प्रयोग अयशस्वी झाला.
(ड) एडिसनने दुसरा प्रयोग केला.
उत्तर:
सतत दहा ते बारा वर्षे प्रयोग करून पाहिल्यानंतर दिव्यामध्ये फिलॅमेंटसाठी वापरण्यात येणाऱ्या टंगस्टन धातूचा प्रयोग यशस्वी झाला.

प्रश्न 2.
सारे गावच्या गाव लोटले, कारण
(अ) एडिसनला पाहायला.
(ब) घराभोवती बांबूची झाडे पाहायला.
(क) घराभोवतीचा दिव्यांचा झगमगाट पाहायला.
(ड) एडिसनला विरोध करायला.
उत्तर:
सारे गावच्या गाव लोटले, कारण घराभोवतीचा दिव्यांचा झगमगाट पाहायला.

कोण ते लिहा.

प्रश्न 1.
1. प्रयोगाच्या दोनशे वयांची चाळीस हजार पाने भरणारा – [ ]
2. दिव्याचा प्रयोग यशस्वी करणारा धातू – [ ]
उत्तर:
1. एडिसन
2. टंगस्टन

प्रश्न 2.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 23

प्रश्न 3.
चूक की बरोबर ते लिहा.
1. सुरुवाती सुरुवातीला दिव्याच्या प्रयोगाबाबतची प्रत्येक कल्पनाच अयोग्य आहे. असे एडिसनला वाटायचे.
2. वर्तमानपत्रातून दिव्याच्या शोधाची बातमी जगभर पसरली.
उत्तर:
1. चूक
2. बरोबर

प्रश्न 4.
कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 24

उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
1. एडिसनच्या यशात एक हिस्सा भाग असणारी
2. 21ऑक्टोबर, 1921 या दिवशी एडिसनच्या शोधाला झालेली एकूण वर्षे
उत्तर:
1. त्याची बुद्धिमत्ता
2. पन्नास

प्रश्न 2.
उताऱ्यानुसार घटनांचा क्रम लावा.

एका मोठ्या समारंभात अमेरिकेच्या अध्यक्षांनी एडिसनचा सन्मान केला.
या घटनेच्या निमित्ताने अमेरिकेच्या पोस्टखात्याने दिव्याचे चित्र असणारी तिकिटेही प्रसिद्ध केली.
साऱ्या अमेरिकेने हा दिवस एखादया महोत्सवासारखा साजरा केला.
21 ऑक्टोबर, 1921 या दिवशी एडिसनने लावलेल्या दिव्याच्या शोधाला पन्नास वर्षे पूर्ण झाली.

उत्तर:

21 ऑक्टोबर, 1921 या दिवशी एडिसनने लावलेल्या दिव्याच्या शोधाला पन्नास वर्षे पूर्ण झाली.
साऱ्या अमेरिकेने हा दिवस एखादया महोत्सवासारखा साजरा केला.
एका मोठ्या समारंभात अमेरिकेच्या अध्यक्षांनी एडिसनचा न्मान केला.
या घटनेच्या निमित्ताने अमेरिकेच्या पोस्टखात्याने दिव्याचे चित्र असणारी तिकिटेही प्रसिद्ध केली.

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
कोणाकडून एडिसनचा सन्मान करण्यात आला?
उत्तर:
अमेरिकेच्या अध्यक्षांकडून एडिसनचा सन्मान करण्यात आला.

प्रश्न 2.
एडिसनच्या अंगी असणाऱ्या कोणत्या गुणामुळे त्याला यश मिळाले असे तो म्हणतो?
उत्तर:
एडिसनच्या अंगी असणाऱ्या चिकाटी या गुणामुळे त्याला यश मिळाले असे तो म्हणतो.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.
1. 21 ऑक्टोबर, ………… या दिवशी एडिसनने लावलेल्या दिव्याच्या शोधाला पन्नास वर्षे पूर्ण झाली. (1929, 1939, 1929, 1949)
2. एक सर्वसामान्य बुद्धिमत्ता असणाऱ्या ………….. हे सारे कसे केले याचे त्याच्या टीकाकारांना आश्चर्य वाटले. (व्यक्तीने, गृहस्थाने, एडिसनने, शास्त्रज्ञाने)
उत्तर:
1. 1929
2. एडिसनने

प्रश्न 2.
सहसंबंध लिहा.
1. एक हिस्सा भाग : बुद्धिमत्ता :: नव्याण्णव हिस्से भाग : ………………………
2. निर्धार : चिकाटी :: भाग : …………………………..
उत्तर:
1. चिकाटी
2. हिस्सा

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 26

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
एक मोठ्या समारंभात अमेरिकेच्या अध्यक्षांनी एडिसनचा सन्मान केला; कारण …………………………
(अ) 21 डिसेंबर, 1929 या दिवशी एडिसनने लावलेल्या दिव्याच्या शोधाला पन्नास वर्षे पूर्ण झाली.
(ब) तो निवडून आला होता.
(क) त्याने टंगस्टन धातूचा शोध लावला.
(ड) 21 ऑक्टोबर, 1921 या दिवशी एडिसनने लावलेल्या दिव्याच्या शोधाला पन्नास वर्षे पूर्ण झाली.
उत्तरः
एक मोठ्या समारंभात अमेरिकेच्या अध्यक्षांनी एडिसनचा सन्मान केला, कारण 21 ऑक्टोबर, 1929 या दिवशी एडिसनने लावलेल्या दिव्याच्या शोधाला पन्नास वर्षे पूर्ण झाली.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.

एक मोठ्या समारंभात एडिसनचा सन्मान करणारे – [ ]
दिव्याचे चित्र असणारी तिकिटे प्रसिद्ध करणारा देश – [ ]
एडिसनच्या यशाचे आश्चर्य वाटणारे –

उत्तरः

अमेरिकेचे अध्यक्ष
अमेरिका
टीकाकार

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 27

प्रश्न 4.
कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 28

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
साऱ्या अमेरीकेने हा दिवस एखादया महोत्स्वासारखा साजरा केला.
उत्तरः
साऱ्या अमेरिकेने हा दिवस एखादया महोत्सवासारखा साजरा केला.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन नामे शोधून लिहा.
उत्तर:

एडिसन
दिवा
अमेरिका
महोत्सव
पोस्टखाते
चित्र

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. मार्मीकपणे, मार्मिकपणे, मामिर्कपणे, मर्मिकपणे
2. बुद्धीमत्ता, बुद्धिमता, बुद्धिमत्ता, बूदिधमत्ता
उत्तर:
1. मार्मिकपणे
2. बुद्धिमत्ता

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.

दिन – [ ]
आदर – [ ]
अनेक – [ ]
कारण – [ ]

उत्तर:

दिवस
सन्मान
असंख्य
निमित्त

प्रश्न 5.
अधोरेखित शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द वापरून वाक्य पुन्हा लिहा.
पुन्हा तितक्याच उमेदीने नवे प्रयोग करून पाहण्याची चिकाटी माझ्याजवळ होती.
उत्तरः
पुन्हा तितक्याच उमेदीने जुने प्रयोग करून पाहण्याची चिकाटी माझ्याजवळ होती.

प्रश्न 6.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
एडिसनचा	चा	षष्ठी
निमित्ताने	ने	तृतीया
प्रकारचे	चे	षष्ठी

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	सामान्यरूप
दिव्याच्या	दिव्या
पोस्टखात्याने	पोस्टखात्या
उमेदीने	उमेदी
चिकाटीचा	चिकाटी

प्रश्न 8.
वाक्यातील काळ ओळखा.
21 ऑक्टोबर, 1929 या दिवशी एडिसनने लावलेल्या दिव्याच्या शोधाला पन्नास वर्षे पूर्ण झाली.
उत्तरः
भूतकाळ

प्रश्न 9.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 29

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
शोध लावण्यासाठी आवश्यक बाबींविषयी तुमचे मत लिहा.
उत्तरः
विज्ञानात नवे शोध लावण्यासाठी फक्त बुद्धिमत्ता पुरेशी नाही या मताशी मी सहमत आहे. व्यक्ती म्हटली म्हणजे तिच्याजवळ बुद्धिमत्ता असतेच. प्रत्येकाने आपल्या बुद्धिमत्तेचा योग्य व सकारात्मक उपयोग करून घेण्याचा प्रामाणिक प्रयत्न करणे आवश्यक असते. फक्त बुद्धिमत्ता नवे शोध लावण्यासाठी उपयोगी पडत नाही. नवे शोध लावण्यासाठी एखादया गहन विषयावर चिंतन व मनन करण्याची विचारशक्ती, तसेच संकटांवर मात करण्याची प्रवृत्ती असणे, अनेक प्रयोग करून पाहण्याची व हजारो वेळा अपयश आले तरी तितक्याच उमेदीने नवे प्रयोग करून पाहण्याची चिकाटी असणे फार गरजेचे असते. तसेच जिद्द व मनाच्या एकाग्रतेची गरज असते.

दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य Summary in Marathi

लेखकाचा परिचय:

नाव: डॉ. अनिल गोडबोले
कालावधी: 1947 प्रसिद्ध लेखक. ‘संस्कार शिदोरी स्वातंत्र्यवीर सावरकर’, ‘थॉमस अल्वा एडिसन’, १८५७ ची यशोगाथा’, ‘सुबोधकथा’, ‘कथाकथातून बालविकास’ इत्यादी पुस्तके प्रसिद्ध.

प्रस्तावना:

‘दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य’ हा पाठ लेखक ‘डॉ. अनिल गोडबोले यांनी लिहिला आहे. थॉमस अल्वा एडिसन यांनी शोध लावलेल्या दिव्याच्या शोधामागची कथा, एडिसन यांच्याकडे असलेली प्रयोगशीलता याचे मार्मिक वर्णन या पाठातून लेखकांनी केले आहे.

The writer Dr. Anil Godbole has narrated a story of invention of light by Thomas Alwa Edison. He tells us in a lucid language about Edison’s perseverance and creativity. This is a very inspiring write-up of the tireless journey of a scientist who gifted the World with his priceless invention – ‘The electric bulb’.

शब्दार्थ:

वसंतऋतू – चैत्र व वैशाख या दोन महिन्यांचा कालावधी (the spring season)
दिवा – दीप – (a lamp)
दिव्य – (येथे अर्थ) कठोर मेहनत
थॉमस एडिसन – एक थोर शास्त्रज्ञ ज्याने विजेच्या दिव्याचा शोध लावला
सूर्यग्रहण – सूर्यावर पडणारी छाया (solar eclipse)
शास्त्रज्ञ – वैज्ञानिक (a scientist)
ज्योतिषी – ज्योतिष जाणणारा – (astrologer)
गढून जाणे – मग्न होणे (to be engrossed)
शोध – चौकशी, तपास (investigation)
कल्पना – युक्ती (idea)
वेडगळ – खुळचट (crack, crazy)
गंभीरपणे – विचारीपणाने (seriously)
थट्टा – चेष्टा, मस्कटी (fun, jest, joke)
कंकण – बांगडी (bangle)
पाठपुरावा – पिच्छा (follow-up)
वैशिष्ट्य – विशेष गुणधर्म (characteristic)
कृत्रिम – बनावटी (artificial)
रूपांतर – नवे रुप, बदल (change in form, transformation)
प्रयत्न – मोठा यत्न, परिश्रम (an attempt, an effort)
खाण – धातूंचे उत्पत्तिस्थान (mine)
कमानदार – अर्धवर्तुळाकृती आकार (an arch shape)
कोळसा – न पेटवलेला निखारा (coal, charcoal)
खर्चीक – महाग (expensive)
विषारी – विषयुक्त (poisonous, venomous)
धोकादायक – भयावह, चिंताजनक (dangerous, risky)
प्रखर – तीव्र (intense)
विचारचक्र – विचारांचा ओघ (flow of thoughts)
निरीक्षण – पाहणी, तपासणी (inspection)
अनुमान – तर्क, अंदाज (inference, conclusion)
प्रयोग – प्रात्यक्षिक (an experiment)
यश – विजय (success)
व्यवहार – काम, कार्य (activity, work)
उष्ण कटिबंध – पृथ्वीच्या गोलावरील कर्कवृत्त व मकरवृत्त यांदरम्यानचा भूप्रदेश (tropics)
उपयुक्त – उपयोगी, जरुरी (useful)
जाती – वर्ग (class)
मैल – अंतर मोजण्याचे एक माप (a mile)
हिंस्त्र – क्रूर, रानटी (cruel, wild)
डुलकी – पेंग, छोटी झोप (a nap)
फुरसत – रिकामा वेळ, सवड (spare time)
नृत्य – नाच (dance)
ताजेतवाने – टवटवीत (energetic, blooming)
फोलपणा – व्यर्थपणा, निरुपयोग (hollowness)
पद्धतशीर – योग्य पद्धतीने, नियमितपणे (systematically)
नोंदी – टाचण, टिपण (records)
टीकाकार – टीका करणारा, शेरेबाज (critic)
खटाटोप – उलाढाल, दगदग, आटापिटा (strenuous efforts)
मांडव – मंडप (an open shed, a pandal)
रोषणाई – आरास, सजावट, (illumination, lighting)
वाटाणा – मटार (pea)
भोपळा – एक फळ (a pumpkin)
झगमगाट – लखलखाट, चकचकाट (dazzling lights)
महोत्सव – उत्सव (festival)
निमित्त – कारण (a cause)
पोस्टखाते – (Post Department)
आश्चर्य – नवल, कौतुक (miracle, surprise)
मार्मिकपणे – भेदकपणे, खोचकपणे (piercingly)
उमेद – आशा, विश्वास (hope, faith)
चिकाटी – निग्रह, निर्धार (determination)

टिपा:

एडिसन – थॉमस अल्वा एडिसन (11 फेब्रुवारी 1847-18 ऑक्टोबर 1931), महान अमेरिकी संशोधक तसेच व्यवसायी. याने फोनोग्राफ आणि विद्युत दिव्याबरोबरच अनेक शोध लावले.
सर हफ्रे डेव्ही – ब्रिटिश रसायनशास्त्रज्ञ. निरनिराळ्या वायूंच्या श्वसनाने होणाऱ्या परिणामासंबंधी प्रयोग. सोडियम, पोटॅशियम व मॅग्नेशियम हे धातू तयार केले.
कार्बन – संज्ञा आणि अणुक्रमांक 6 असलेले अधातू मूलद्रव्य.
प्लेटिनम – संज्ञा Pt आणि अणुक्रमांक 78 असलेले लवचीक, निष्क्रीय, राखाडी-पांढऱ्या रंगाचे, अनमोल धातू मूलद्रव्य.
मलेरिया – ॲनाफेलिस डासांच्या चावण्याने होणारा जीवघेणा आजार. थकवा, ताप, डोके दुखी, उलट्या ही याची लक्षणे आहेत.
फिलमेंट – सूक्ष्म तंतू किंवा तार
टंगस्टन – संज्ञा W आणि अणुक्रमांक 74 असलेले मूलद्रव्य अतिशय जड आणि अतिउच्च तापमानाला वितळतो.
मेन्लो पार्क – अमेरिकेतील कॅलिफोर्नियाच्या काठावरील शहर.

वाक्प्रचार:

गढून जाणे – मग्न होणे
मात देणे – विजय मिळवणे, संकटांना दूर करणे
पाठपुरावा करणे – मागोवा घेणे
शोध घेणे – चौकशी, तपास करणे
सामना करणे – सामोरे जाणे
डुलकी घेणे – छोटीशी पेंग घेणे, छोटीशी झोप घेणे
बातमी जगभर पसरणे – बातमी सर्वत्र पसरणे

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16.1 विश्वकोश

February 16, 2024February 15, 2024 by Bhagya

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 16.1 विश्वकोश Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16.1 विश्वकोश

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 16.1 विश्वकोश Textbook Questions and Answers

1. टिपा लिहा.

प्रश्न 1.
टिपा लिहा.
1. विश्वकोशाचा उपयोग
2. विश्वकोशाची निर्मितीप्रक्रिया
उत्तर:
1. विश्वकोशाचा उपयोगः कोणताही एक महत्त्वाचा विषय इतर अनेक विषयांशी जोडलेला असतो. अशा अनेक विषयांची एकत्र माहिती मिळाली, तर तो विषय नीट समजून घेता येतो. उदा. ‘वैदयकशास्त्र’ हा महत्त्वाचा विषय विश्वकोशात पाहू लागलो तर त्याच्याशी संबंधित औषधविज्ञान, शरीर, शरीरक्रिया विज्ञान, जीव-रसायनशास्त्र, रोगजंतुशास्त्र असे अनेक उपविषय त्याच ठिकाणी वाचायला मिळतात. अशा प्रकारे मुख्य विषय व त्याच्याशी जोडलेल्या विषयांचे ज्ञान प्राप्त करण्यासाठी मराठी विश्वकोशाचा उपयोग होतो. भाषाभाषांमध्ये आदानप्रदान होऊन अनेक नवे शब्द मराठीत आले.

शिवाय वाढत्या औदयोगिकीकरणामुळे समाजाच्या वैज्ञानिक व तांत्रिक गरजा वाढू लागल्या, त्यामुळेही अनेक शब्द अस्तित्वात आले. शब्दांना नवीन आयाम प्राप्त झाले. हे सारे समजण्यासाठी विश्वकोशाचा उपयोग होतो. म्हणजेच आपल्या ज्ञानविषयक गरजा मराठीतून भागविण्यासाठी, आपल्या अभिव्यक्तीला योग्य चालना मिळण्यासाठी, सर्व प्रकारचे प्रगल्भ व सूक्ष्म ज्ञान मराठी भाषेतून मिळण्यासाठी विश्वकोशाचा उपयोग होतो.

2. विश्वकोशाची निर्मितीप्रक्रियाः मराठी विश्वकोशाच्या निर्मितीला स्वातंत्र्यपूर्वकाळामध्ये सुरुवात झाली. या निर्मिती प्रक्रियेमध्ये ज्ञानकोशकार डॉ. श्रीधर व्यंकटेश केतकर यांचे मोलाचे सहकार्य लाभले आहे. विश्वकोश निर्माण करताना सुरुवातीला विषयवार तज्ज्ञांच्या समितीची रचना केली गेली. प्रत्येक विषयाच्या नोंदीची शीर्षके निश्चित केली गेली. मुख्य, मध्यम, लहान नोंदीतील मुद्द्यांची टाचणे तयार केली गेली. शिवाय नोंदींच्या मर्यादा आखून टाचणांमध्ये तशा सूचना दिल्या गेल्या. प्रत्येक विषयातील मुख्य, मध्यम, लहान व नाममात्र नोंदींच्या यादया तयार केल्या गेल्या. नंतर अकारविल्यानुसार या यादया लावण्यात आल्या. 1976 यावर्षी महाराष्ट्र राज्य साहित्य संस्कृती मंडळाने मराठी विश्वकोशाचा पहिला खंड प्रकाशित केला. सध्या आपल्या विश्वकोशाचे अठरा खंड प्रसिद्ध आहेत.

2. ‘शब्दकोडे सोडवल्यामुळे भाषिक कौशल्य वाढते’, – याविषयी तुमचे मत लिहा.

प्रश्न 1.
‘शब्दकोडे सोडवल्यामुळे भाषिक कौशल्य वाढते’, – याविषयी तुमचे मत लिहा.
उत्तरः
शब्दकोडे सोडवल्यामुळे भाषेची गंमत अनुभवता येते. शब्दकोड्यांमुळे भाषिक समृद्धीत निश्चित भर पडते. विविध वर्तमानपत्रे, मासिके, साप्ताहिके यांमध्ये येणारी शब्दकोडी सोडवल्यामुळे आपल्या शब्दसंपत्तीत भर पडते. आपला शब्दसंग्रह वाढतो. शब्दांच्या वेगवेगळ्या अर्थछटा कळण्यास मदत होते. त्यामुळे शब्दज्ञान वाढते. एकच शब्द पण संदर्भानुसार त्याचा अर्थ कसा बदलतो ते समजण्यास मदतच होते. शब्दकोडी सोडवल्यामुळे आपला शब्दसंग्रह वाढून भाषेवरचे प्रभुत्व वाढते. विविध विषयांचे ज्ञान वाढते. वैज्ञानिक, भौगोलिक, ऐतिहासिक संकल्पना समजणे सोपे होते. शिवाय त्या त्या विषयांचे विस्तृत ज्ञान आपल्यापर्यंत पोहोचते. शाब्दिक करामतींवर आधारित शब्दकोडे सोडवल्यामुळे आपल्याला लेखक, कवी, साहित्यिकांचाही जवळून परिचय होतो. त्यामुळे आपली भाषा अधिकाधिक समद्ध होते. अशा प्रकारे ‘शब्दकोडे, सोडवल्यामुळे भाषिक कौशल्य वाढण्यास खूप मदत होते’.

3. विश्वकोश पाहण्याचे तुम्हांला लक्षात आलेले फायदे लिहा.

प्रश्न 1.
विश्वकोश पाहण्याचे तुम्हांला लक्षात आलेले फायदे लिहा.
उत्तरः
आपल्या शाळेत किंवा आपल्या गावातील, विभागातील सार्वजनिक ग्रंथालयात मोठ-मोठ्या काचेच्या कपाटात मराठीच्या विविध साहित्यसंपदेसोबतच ‘मराठी विश्वकोश’ ठेवलेला आढळतो. असा हा मराठी विश्वकोश पाहायचा असेल तर
1. शब्द अकारविल्यानुसार पाहावेत.
2. बाराखडीतील स्वर व व्यंजन यांच्या स्थानानुसार अनुक्रमाने दिलेला शब्द पाहावा.

एन्सायक्लोपीडिया ब्रिटानिकाप्रमाणे मराठी भाषेतील सर्व विषयांचा समावेश असलेला विश्वकोश आपल्या ज्ञानात, आपल्या भाषिक समृद्धीत भर घालतो. आपला मराठी विश्वकोश पाहिल्यामुळे भाषा व त्यासंबंधाचे संदर्भ, विविध विषयांवरची सखोल व विस्तृत माहिती, त्यातील गंमत आपल्याला अनुभवता येते. आपल्याला आवडणारे हवे असलेले कोणतेही शब्द, त्यांचे अर्थ, त्यांचे विविध संदर्भ विश्वकोशात पाहता येतात, शिवाय भाषेचे अनोखे रंग आपल्याला अनुभवता येतात.

4. केशभूषेचे उद्देश सांगून त्यात कोणत्या गोष्टींचा अंतर्भावोतो, ते स्पष्ट करा.

प्रश्न 1.
केशभूषेचे उद्देश सांगून त्यात कोणत्या गोष्टींचा अंतर्भावोतो, ते स्पष्ट करा.
उत्तरः
आजकाल केसांच्या वेगवेगळ्या स्टाईल करणे आपणा सर्वांनाच आवडते. त्यामुळे आपल्या सौंदर्यात भरच पडते. आजकालच नव्हे पण पौराणिक काळापासून केशरचनेचे आकर्षण सर्व समाजात होते. आदिम लोक केसांना मातीचा लेप लावून आपला पराक्रम व गुणवैशिष्ट्ये दाखवण्याकरीता त्यात विजयचिन्हे आणि पदके लावत होते.

केशभूषेचा मुख्य उद्देश ‘आकर्षकता किंवा सौंदर्य वाढवणे’ हा आहे. शिवाय ‘सामाजिक संकेतानुसार प्रतीकात्मक केशभूषा करणे’ हा केशभूषेचा सामाजिक उद्देश आहे. या केशभूषेत केस कापणे, केस धुणे, नीट करणे, विंचरणे, कुरळे करणे, सरळ करणे या विविध गोष्टींचा अंतर्भाव होतो.

केस इतरांना दिसू न देण्याच्या पुरातन स्त्रीच्या प्रयत्नातून केशबंधाची कल्पना पुढे आली असावी. अजिंठा, वेरूळ, कोणार्क, खजुराहो येथील शिल्पाकृतीत आढळणाऱ्या स्त्रीपुरुषांच्या केशरचना उल्लेखनीय आहेत. या प्राचीन केशरचनांचे अनुकरण भारतीय स्त्रिया करताना आढळतात.

5. विश्वकोशाचा उपयोग तुम्हांला मराठी भाषेतील ज्ञान प्राप्त करण्यासाठी कसा होऊ शकेल, ते लिहा.

प्रश्न 1.
विश्वकोशाचा उपयोग तुम्हांला मराठी भाषेतील ज्ञान प्राप्त करण्यासाठी कसा होऊ शकेल, ते लिहा.
उत्तरः
उच्च शिक्षणाचे माध्यम म्हणून आजकाल मराठीचा अधिकाधिक स्वीकार होत चालला आहे. त्याचबरोबर शासनव्यवहाराची भाषा म्हणून राज्यपातळीवर मराठी भाषेला मान्यता मिळाली असल्यामुळे मराठीमध्ये संदर्भग्रंथाची तीव्र गरज निर्माण झाली. त्यामुळेच मानव्यविदया, विज्ञान व तंत्रज्ञान यांतील सर्व विषयांचे अद्ययावत ज्ञान एका व्यापक योजनेखाली एकत्र करणारा मराठी विश्वकोश तयार झाला. कोणताही एक महत्त्वाचा विषय अन्य अनेक विषयांशी जोडलेला असतो.

अशा अनेक विषयांची एकत्र माहिती मिळाली, तर तो विषय नीट व्यवस्थित समजून घेणे शक्य होते. मराठी विश्वकोशामुळे तो फायदा होतो. शिवाय शिक्षणाचा प्रसार जसा झपाट्याने वेग घेऊ लागला, भाषासमृद्धीची वाटचाल दमदार होऊ लागली तशी ‘भाषा’ सर्वार्थाने खुलू लागली. भाषा-भाषांमध्ये आदानप्रदान होऊन नवे शब्द मराठीत रूढ झाले. वाढत्या औद्योगिकीकरणामुळे समाजाच्या वैज्ञानिक व तांत्रिक गरजा वाढू लागल्या. त्यामुळे अनेक नवे शब्द अस्तित्वात आले. शब्दांना नवीन आयाम प्राप्त झाले. अशा या शब्दांचे वेगवेगळे संदर्भ मराठी विश्वकोशातून सहजपणे मिळतात.

अशाप्रकारे आपल्या ज्ञानविषयक गरजा आणि व्यावहारिक सोयी यांच्या दृष्टीने सर्व विषयांचा समावेश असलेला मराठी विश्वकोश अतिशय उपयुक्त आहे. त्याचा अभ्यास करून आपण मराठी भाषेतील विविध विषयांवरचे ज्ञान अगदी सहजपणे प्राप्त करू शकतो.

भाषा सौंदर्य:

विश्वकोश अकारविल्ह्यांनुसार (अनुज्ञेय) पाहावा हे आपल्याला कळले. त्यासाठी संपूर्ण वर्णमाला (आता अॅव ऑ हे स्वर धरून) आपल्याला क्रमाने मुखोद्गत असायला हवी. त्या योग्य वर्णांची आणि त्यांची उच्चारस्थाने, परिपूर्ण आकलनही असावयास हवे. (उदा., स्वर, स्वरादी, व्यंजन, महाप्राण, मृदू व्यंजने, कठोर व्यंजने, अनुनासिके).

खालील कोडे सोडवा व त्याच्या शेवटच्या रकान्यातील वर्णांचे विशेष ओळखा.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16.1 विश्वकोश

पैसे न देता, विनामूल्य.
पाणी साठवण्याचे मातीचे गोल भांडे.
जिच्यात रेतीचे प्रमाण खूप जास्त असते अशी जमिनीची जात.
रहस्यमय.
खास महाराष्ट्रीयन पक्वान्न. पोळ्या, मोदक, करंज्या यांमध्ये हे भरतात.

वरील कोडे वैशिष्ट्यपूर्ण आहे. त्याचे उत्तर तुम्हाला सोडवायचे आहे. हे कोडे सोडवल्यावर तुम्हांला निश्चितच भाषेचे सौंदर्य व गंमत लक्षात येईल, अशा कोड्यांचा अभ्यास करा. त्यातील भाषिक वैशिष्ट्ये समजून घ्या व अशी विविध वैशिष्ट्यांची कोडी तयार करण्याचा तुम्ही स्वतः प्रयत्न करा.

भाषाभ्यास:

अनुस्वार लेखनाबाबतचे नियम:

प्रश्न 1.
खालील शब्द वाचा.

‘रंग’, ‘पंकज’, ‘पंचमी’, ‘पंडित’, ‘अंबुज’ हे शब्द तत्सम आहेत. हे आपण पर-सवर्णानेसुद्धा लिहू शकतो, म्हणजे अनुस्वारानंतर येणाऱ्या अक्षराच्या वर्गातील अनुनासिक वापरून लिहू शकतो. उदा., रङ्ग, पङ्कज, पञ्चमी, पण्डित, अम्बुज असे. विशेषतः जुने साहित्य वाचले तर असे लेखन दिसते. परंतु, आजकाल अशी पर-सवर्णाने लिहिण्याची पद्धत जुनी झाली आहे. त्याऐवजी अनुस्वारच वापरले जातात. खालील शब्द बघा कसे दिसतात! ‘निबन्ध’, ‘आम्बा’, ‘खन्त’, ‘सम्प’, ‘दङ्गा’ हे शब्द बघायला विचित्र वाटतात ना! कारण हे तत्सम नाहीत. पर-सवर्ण लिहिण्याची पद्धत फक्त तत्सम शब्दांपुरती मर्यादित आहे. संस्कृत नसलेले मराठी शब्द शीर्षबिंद देऊनच लिहावेत. मराठीत स्पष्टोच्चारित अनुनासिकाबद्दल शीर्षबिंदू दयावा.

प्रश्न 2.
खालील शब्द वाचा.

‘सिंह’, ‘संयम’, ‘मांस’, ‘संहार.’ या शब्दांचा उच्चार खरे तर खूप वेगळा आहे ना? या शब्दांचे ‘सिंव्ह’, ‘संय्यम’, ‘मांव्स’, ‘संव्हार’ उच्चार असे होत असले तरी लिहिताना हे शब्द तसे लिहू नयेत.

र, ल, व्, श, ष, स, ह्यांच्यापूर्वी येणाऱ्या अनुस्वारांबद्दल केवळ शीर्षबिंदू दयावा.

पर-सवर्णाने लिहा.
घंटा, मंदिर, चंपा, चंचल, मंगल

अनुस्वार वापरून लिहा.
जङ्गल, चेण्डू, सञ्च, गोन्धळ, बम्ब

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 16.1 विश्वकोश Additional Important Questions and Answers

प्रश्न 1.
विश्वकोश हा प्रत्येक वाचनालयाचा मानबिंदू असतो. असे का म्हटले जाते याविषयी तुमचे मत मांडा.
उत्तर:
वाचनालय म्हटले म्हणजे पुस्तके आली. पुस्तकांतून आपणास ज्ञान मिळतच असते. पुस्तकांतून फक्त आपणास संबंधित विषयाचेच ज्ञान मिळते, पण विश्वकोश म्हटला म्हणजे त्यात विविध विषयांचे ज्ञान एकत्रित केलेले असते. फक्त भाषेचेच ज्ञान नाही तर विज्ञान तंत्रज्ञान व विविध कला यांचा समग्र अभ्यास करण्यासाठी विश्वकोशाचे साहाय्य घेतले जाते. एखादा विषय त्यांच्याशी संबंधित असणाऱ्या विषयांशी कशा प्रकारे जुळलेला असतो याचे आकलन करून घेण्यासाठी विश्वकोश महत्त्वाचा असतो. म्हणून विश्वकोश हा प्रत्येक वाचनालयाचा मानबिंदू असतो असे जे म्हटले जाते ते योग्यच आहे.

प्रश्न 2.
भाषासमृद्धीसाठी विश्वकोश महत्त्वाचा असतो. यावर तुमचे मत व्यक्त करा.
उत्तर:
आधुनिक काळात जागतिकीकरण झपाट्याने होत चाललेले आहे. त्यामुळे भाषा-भाषांमध्ये सहसंबंध वाढीस लागले आहे. शब्दसंकर होऊन नवनवीन शब्द मराठीत येत आहेत. तसेच बोली भाषेमधील साहित्यही समृद्ध होत चाललेले आहे. विज्ञान व तंत्रज्ञान अशा विविध विषयांतील शब्द मराठीत प्रचलित होऊ लागलेले आहेत. अशा सर्व शब्दांची पाळेमुळे व त्यांचे अर्थ जाणून घेण्यासाठी विश्वकोशाचे साहाय्य घेतले जाते. शब्दांचे सौंदर्य खऱ्या अर्थाने जाणून घेण्याचे विश्वकोश हे महत्त्वाचे साधन आहे. म्हणून भाषा समृद्धीसाठी विश्वकोश महत्त्वाचा असतो.

विश्वकोश Summary in Marathi

प्रस्तावना:
‘विश्वकोश’ हे स्थूलवाचन म्हणजे विश्वकोशाची ओळख करून देणारा पाठ आहे. विश्वकोश पाहण्याची गरज कळावी व विश्वकोश अभ्यासण्याची सवय लागावी हा हेतू या पाठातून दिसून येतो.

“Vishwakosh’ is an article which introduces students to an encyclopaedia. Necessity to learn and use it for studies are the motives of this chapter.

शब्दर्य:

विश्वकोश – सर्व विषयांचे सखोल ज्ञान देणारा ज्ञानकोश (an encyclopaedia)
ग्रंथालय – ग्रंथाचे दालन (library)
साहित्य – ललित वाङ्मय (literature)
व्युत्पत्ती – शब्दांची घटना व उगम; शब्दाचे मूळ, त्याचा उगम सांगणारे शास्त्र. (etmology)
चरित्र – एखाद्या व्यक्तीचा आयुष्यक्रम (life, biography)
शब्दकोश – शब्दांचा अर्थांसह संग्रह (dicitionary)
मानव्य – माणुसकी (मानवता) (humanity)
विदया – ज्ञान, विद्वत्ता, ज्ञानप्राप्तीचे साधन (knowledge)
विज्ञान – (Science)
संकलित – एकत्र जमा केलेले (compiled)
अद्ययावत – आधुनिक (up-to-date)
ज्ञान – माहिती (knowledge)
संलग्न – जोडलेला (attached)
वैदयकशास्त्र – औषधीशास्त्र (the science of medicine)
औषध – दवा (a medicine)
रसायनशास्त्र – पृथ्वीवरील पदार्थांच्या घटनेत होणाऱ्या फरकांची कारणे, परिणाम इ. विषयक विवेचन करणारे शास्त्र
(Chemistry)
भाषा – मनातील विचार शब्दांद्वारा व्यक्त करण्याचे साधन, बोली (language)
वैदयकशास्त्र – (Medical science)
औषध विज्ञान – (pharmacology)
जीवरसायनशास्त्र – (Biochemistry)
शरीरशास्त्र – (Anatomy)
शरीरक्रिया विज्ञान – (Physiology)
रोगजंतुशास्त्र – (Microbiology)
समृद्धी – संपन्नता
रुढ – (येथे अर्थ) (use) वापर
औदयोगिक – उदयोगविषयक (industrial)
आयाम – पैलू (dimensions)
संदर्भग्रंथ – माहिती मिळवण्यासाठी उपयुक्त ग्रंथ (a reference book)
गरज – आवश्यकता (need)
मान्यता – अनुमती (consent)
परिचय – ओळख (an introduction)
कृतज्ञता – उपकाराची जाणीव (gratitude)
स्मरण – स्मृती, आठवण (memory)
उल्लेखनीय – प्रशंसनीय (commendable)
विकास – quicht (progress)
विदयमान – सध्याचा (present)
समिती – मंडळ (committee)
शीर्षक – मथळा (title)
नोंद – टाचण (notes)
अकारविल्हे – मूळाक्षरांच्या क्रमानुसार, अक्षरानुक्रमाने (alphabetically)
खंड – भाग
क्षितिज – आकाश जेथे जमिनीला टेकल्यासारखे भासते ती वर्तुळाकार मर्यादा. (the horizon)
अभिव्यक्ती – खुलासा, स्पष्टीकरण
प्रगल्भ – परिपक्व (matured)
सूक्ष्म – अगदी बारीक बारीक (miniscule, tiny)
अनुज्ञेय – ग्राहय (permissible)
आधार – प्रमाण (reference)
पौराणिक – पुराणातील (mythological)
आकर्षक – लक्षवेधक (attractive)
अंतर्भूत – समाविष्ट (included)
उगम – उत्पत्ती (origin)
कल्पना – योजना (a plan)
शिल्प – हस्तकौशल्य (sculpture)
अनुकरण – नक्कल (imitation)

टिपा:

1. एन्सायक्लोपीडिया ब्रिटानिक – इंग्रजी शब्दांचा अर्थ स्पष्ट करणारा जागतिक दर्जाचा शब्दकोश.
2. महाराष्ट्र राज्य साहित्य संस्कृती मंडळ – महाराष्ट्र साहित्य, इतिहास व संस्कृती यांच्या विकासासाठी दिनांक 19 नोव्हेंबर, 1960 ला शासनाने स्थापन केलेले मंडळ.

वाक्प्रचार:

1. आयाम प्राप्त होणे – महत्त्व प्राप्त होणे.
2. चालना मिळणे – प्रोत्साहन मिळणे.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 5 व्यायामाचे महत्त

February 16, 2024February 15, 2024 by Bhagya

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 5 व्यायामाचे महत्त Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 5 व्यायामाचे महत्त(कविता)

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 5 व्यायामाचे महत्त Textbook Questions and Answers

1. व्यायामाचे फायदे दर्शवणारा आकृतिबंध पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
व्यायामाचे फायदे दर्शवणारा आकृतिबंध पूर्ण करा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 5 व्यायामाचे महत्त 1
उत्तर:

2. चूक की बरोबर ते लिहा.

प्रश्न 1.
चूक की बरोबर ते लिहा.
(अ) व्यायाम सर्वांकरता उपयुक्त असतो.
(आ) व्यायामाने जडत्व वाढते.
(इ) व्यायामाने स्नायू अशक्त होतात.
(ई) व्यायामाने प्रतिकारशक्ती वाढते.
उत्तर:
(अ) बरोबर
(आ) चूक
(इ) चूक
(ई) बरोबर

3. शब्दसमूहांबद्दल एक शब्द चौकटीत लिहा.

प्रश्न 1.
शब्दसमूहांबद्दल एक शब्द चौकटीत लिहा.
(अ) आरोग्य देणारी –
(आ) विरोध करण्याची क्षमता असलेली शक्ती –
(इ) स्वत:ची कामे स्वत:करणारा –
(ई) एका अंगाने केलेला विचार –
उत्तर:
(अ) आरोग्यदायी
(आ) प्रतिकारशक्ती
(इ) स्वावलंबी
(ई) एकांगी

4. व्यायाम न करण्याचे तोटे लिहून आकृती पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
व्यायाम न करण्याचे तोटे लिहून आकृती पूर्ण करा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 5 व्यायामाचे महत्त 3
उत्तर:

5. भावार्थाधारित

प्रश्न (अ)
व्यायामाचे महत्त्व तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तरः
मानवी जीवनात व्यायामाचे अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. व्यायामाचे महत्त्व संपूर्ण जगाने मान्य केले आहे. व्यायामामुळे शरीरातील आळस, कंटाळा दूर होतो. शरीरामध्ये तरतरी, उत्साह येतो. व्यायामामुळे अन्नपचन सहजपणे होते. शरीरात स्थूलपणा वाढत नाही. रक्तव्यवस्था सुरळीत होते. शरीरातील स्नायू बळकट मजबूत होऊन आपले आयुष्य वाढते. शिवाय शरीरातील पित्त, कफ, वायू यांचे प्रमाण संतुलित राहण्यास मदत होते. त्यामुळे शरीराची प्रतिकारशक्ती वाढते आणि काम करण्याचा उत्साह वाढतो. त्यामुळे दररोज व्यायाम करणे आवश्यक आहे.

प्रश्न (आ)
‘व्यायामे अंगी वाढे स्फूर्ति। कार्य करण्याची।।’ या पंक्तीतील तुम्हांला समजलेला अर्थ लिहा.
उत्तरः
तुकडोजी महाराज म्हणतात की, व्यायामामुळे आपल्या शरीराला बळकटी प्राप्त होऊन रोग प्रतिकारकशक्ती वाढते. येणाऱ्या आजारांचा, संकटांचा आपण सहज सामना करू शकतो. त्याचबरोबर शरीर सुदृढ झाल्यामुळे आपण स्वावलंबीसुद्धा बनतो. आपल्या व्यक्तिगत कामासाठी आपल्याला दुसऱ्या कोणावर अवलंबून राहण्याची आवश्यकता राहत नाही. या नियमित व्यायामामुळे शरीरातील आळस कंटाळा दूर होऊन शरीर ताजेतवाने बनते. शिवाय कोणत्याही कामामध्ये उत्साह जाणवतो. म्हणजेच कोणतेही काम करण्याची शरीरातील जोश, स्फूर्ती वाढते.

प्रश्न (इ)
‘आरोग्यम् धनसंपदा’ या उक्तीतील विचाराचा विस्तार करा.
उत्तरः
संध्याकाळी दिवेलागणीच्या वेळी देवाजवळ बसून घराघरात ‘शुभं करोति कल्याणम्’ ही दिव्याची प्रार्थना म्हटली जाते. ‘आरोग्यम् धनसंपदा’ ही त्यातीलच एक पंक्ती आहे. प्रार्थना करताना जणू आपण परमेश्वराकडून आरोग्यरूपी धनसंपदेची अपेक्षा करत असतो. पण अवघ्या जगाने मान्य केले आहे की उत्तम आरोग्य प्राप्त करणे हे आपल्याच हातात आहे. त्यासाठी नियमितपणे योग्य व्यायाम करणे गरजेचे आहे. व्यायामामुळे अन्नपचन व्यवस्थित होते. रक्तव्यवस्था सुरळीत होते. शरीरातील स्नायू बळकट होऊन शरीराची प्रतिकारशक्ती वाढते. शिवाय शरीरातील पित्त, कफ, वायू यांचे प्रमाण संतुलित राहते. शरीरामध्ये तरतरी, उत्साह वाढतो. या व्यायामामुळेच उत्तम आरोग्याची प्राप्ती आपणाला होते. आपल्याला लाभलेले उत्तम आरोग्य ही खऱ्या अर्थाने आपली धनसंपदाच असते.

भाषाभ्यास:

समासात कमीत कमी दोन शब्द असावे लागतात. त्याला ‘पद’ असे म्हणतात. त्या दोन पदांपैकी कोणत्या पदाला प्राधान्य आहे यावरून समासाचे प्रकार ठरतात.

पद	प्रधान / गौण (कमी महत्त्वाची)	समासाचे नाव
1. पहिले पद	प्रधान	अव्ययीभाव
2. दुसरे पद	प्रधान	तत्पुरुष
3. दोन्ही पदे	प्रधान	द्ववंद्ववं
4. दोन्ही पदे	गौण	बहुव्रीही

यावर्षी आपल्याला ‘अव्ययीभाव’ आणि ‘वंद्व’ हे दोन समास समजून घ्यायचे आहेत.

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 5 व्यायामाचे महत्त Additional Important Questions and Answers

पुढील पक्ष्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 5 व्यायामाचे महत्त 5

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 5 व्यायामाचे महत्त 7

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
सर्वप्रकारे, सर्व ठिकाणी कोणाला वैरी मानावे असे कवी म्हणतो?
उत्तरः
सर्वप्रकारे, सर्व ठिकाणी आळसाला वैरी मानावे असे कवी म्हणतो.

प्रश्न 2.
व्यायामाविण काय विकारी होते असे कवी म्हणतो?
उत्तरः
व्यायामाविण सात्त्विक भोजन विकारी होते असे कवी म्हणतो.

प्रश्न 3.
व्यायामामुळे शरीरातील रक्तव्यवस्था कशी होते?
उत्तर:
व्यायामामुळे शरीरातील रक्तव्यवस्था उत्तम म्हणजे व्यवस्थित होते.

प्रश्न 4.
व्यायामामुळे माणसाचे आयुष्य कसे होते?
उत्तरः
व्यायामामुळे माणसाचे आयुष्य दीर्घ होते.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.

व्यायाम आरोग्यदायी ……………… । हे ध्यानी ठेवावे सूत्र। (सखा, सोबती, मित्र, सवंगडी)
आळस …………… मानिला सर्वत्र। सर्वतोपरी।। (सखा, दुश्मन, वैरी, सोबती)
व्यायामाविण सात्त्विक भोजन। तेहि मारी …………… होऊन । (अविकारी, शुद्ध, बदल, विकारी)
व्यायामे होय अग्निदीपन। ……………. सहजचि।। (अन्नपचन, हवन, शरीरसंपदा, भूक)
व्यायामे जडत्व जाई दूरी। व्यायामे अंगी राहे …………..। (ताजेपणा, तरतरी, दुबळेपण, आळस)
व्यायामहीना पित्त, …………,वायु। जर्जर करिती अत्यंत।। (सर्दी, पडसे, ज्वर, कफ)
व्यायामे वाढे प्रतिकार शक्ति। ……………. प्रवृत्ति। (परावलंबनाची, स्वावलंबनाची, रोगराईची, आजाराची)

उत्तर:

मित्र
वैरी
विकारी
अन्नपचन
तरतरी
कफ
स्वावलंबनाची

कृती 2 : आकलन कृती

समान अर्थाच्या काव्यपंक्ती शोधून लिहा.

प्रश्न 1.

व्यायामाअभावी सत्त्वगुणी जेवणही शरीरास उपयोगी नाही.
आळस हा माणसाचा शत्रू आहे, हे सगळया जगाने मान्य केलेले आहे.
व्यायामाने शरीरामध्ये तरतरी येते.
व्यायामाने मानवाचे आयुष्य वाढते.
व्यायामाने चांगल्या प्रवृत्ती जोपासल्या जातात.

उत्तर:

व्यायामाविण सात्त्विक भोजन। तेहि मारी विकारी होऊन।।
आळस वैरी मानिला सर्वत्र। सर्वतोपरी।।
व्यायामे अंगी राहे तरतरी।
व्यायामे मानव होय दीर्घायु।
व्यायाम वाढे प्रतिकार शक्ति। स्वावलंबनाची प्रवृत्ति।

प्रश्न 2.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. आरोग्यदायी	(अ) आळस
2. वैरी मानिला	(ब) अन्नपचन
3. सहजचि	(क) सूत्र
4. ध्यानी ठेवावे	(ड) मित्र

उत्तरः

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. आरोग्यदायी	(ड) मित्र
2. वैरी मानिला	(अ) आळस
3. सहजचि	(ब) अन्नपचन
4. ध्यानी ठेवावे	(क) सूत्र

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. जाई दूरी	(अ) सजीवपण
2. वाढे विचारी	(ब) जडत्व
3. अंगी वाढे	(क) दीर्घायु
4. मानव होय	(ड) स्फूर्ति

उत्तरः

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. जाई दूरी	(ब) जडत्व
2. वाढे विचारी	(अ) सजीवपण
3. अंगी वाढे	(ड) स्फूर्ति
4. मानव होय	(क) दीर्घायु

प्रश्न 4.
काव्यपंक्तींचा योग्य क्रम लावा.

व्यायाम आरोग्यदायी मित्र । हे ध्यानी ठेवावे सूत्र।
व्यायामे होय अग्निदीपन । अन्नपचन सहजचि।।
आळस वैरी मानिला सर्वत्र। सर्वतोपरी।।
व्यायामाविण सात्त्विक भोजन। तेहि मारी विकारी होऊन।
रक्तव्यवस्था उत्तम शरीरी । वाढे विचारी सजीवपण।।
व्यायामहीना पित्त, कफ, वायु । जर्जर करिती अत्यंत।।
व्यायामाने सशक्त स्नायु । व्यायामे मानव होय दीर्घायु।
व्यायामे जडत्त्व जाई दूरी । व्यायामे अंगी राहे तरतरी।

उत्तरः

व्यायाम आरोग्यदायी मित्र । हे ध्यानी ठेवावे सूत्र।
आळस वैरी मानिला सर्वत्र। सर्वतोपरी।।
व्यायामाविण सात्त्विक भोजन। तेहि मारी विकारी होऊन।
व्यायामे होय अग्निदीपन। अन्नपचन सहजचि।।
व्यायामे जडत्त्व जाई दूरी । व्यायामे अंगी राहे तरतरी ।
रक्तव्यवस्था उत्तम शरीरी । वाढे विचारी सजीवपण ।।
व्यायामाने सशक्त स्नायु । व्यायामे मानव होय दीर्घायु ।
व्यायामहीना पित्त, कफ, वायु । जर्जर करिती अत्यंत ।।

प्रश्न 5.
काव्यपंक्तीवरून शब्दांचा योग्य क्रम लावा.

सर्वतोपरी, मित्र, वैरी, सूत्र
अग्निदीपन, विकारी, भोजन, अन्नपचन
सजीवपण, अंगी, उत्तम, तरतरी
कार्य, प्रवृत्ति, शक्ति, प्रतिकार
जर्जर, मानव, कफ, सशक्त

उत्तर:

मित्र, सूत्र, वैरी, सर्वतोपरी
जन, विकारी, अग्निदीपन, अन्नपचन
अंगी, तरतरी, उत्तम, सजीवपण
प्रतिकार, शक्ति, प्रवृत्ति, कार्य .
सशक्त, मानव, कफ, जर्जर

कृती 3: काव्यसौंदर्य

खालील काव्यपंक्तीतील आशयसौंदर्य स्पष्ट करा.

प्रश्न 1.
आळस वैरी मानिला सर्वत्र। सर्वतोपरी।।
उत्तरः
आळस हा आपल्या जीवनाचा खरा शत्रू आहे, हे सगळ्या जगाने मान्य केलेले आहे. व्यायामामुळेच आळस दूर होऊन शरीर आरोग्यपूर्ण होते.

प्रश्न 2.
व्यायामाविण सात्त्विक भोजन। तेहि मारी विकारी होऊन।
उत्तरः
आरोग्य व्यवस्थित राहावे म्हणून आपण सात्त्विक आहार घेत असतो. या सात्त्विक भोजनाने आपले शरीर व मन छान स्वस्थ राहते; पण तुकडोजी महाराज म्हणतात, की अशा भोजनासोबतच व्यायामही केला पाहिजे. नाहीतर अशा भोजनामुळेही आपणस विविध विकार, विविध आजार होऊ शकतात.

प्रश्न 3.
व्यायामहीना पित्त, कफ, वायु। जर्जर करिती अत्यंत।।
उत्तरः
जर आपण व्यायाम करीत नसू तर आपल्या शरीरात पित्त, कफ, वायू यांचे प्रमाण कमी-जास्त होऊ लागते. पित्त, कफ, वायू यांच्या असंतुलित प्रमाणामुळे रोग होतात आणि आपण आजारी पडतो. त्यामुळे आपल्याला खूप त्रास होतो. व्यायामामुळे पित्त, कफ, वायू यांचे शरीरातील प्रमाण योग्य व संतुलित राहण्यास मदत होते.

प्रश्न 4.
व्यायामे अंगी वाढे स्फूर्ति। कार्य करण्याची।।
उत्तरः
तुकडोजी महाराज म्हणतात, की व्यायामामुळे आपल्या शरीराला बळकटी प्राप्त होऊन रोगप्रतिकारकशक्ती वाढते. येणाऱ्या आजारांचा, संकटांचा आपण सहज सामना करू शकतो. त्याचबरोबर शरीर सुदृढ झाल्यामुळे आपण स्वावलंबीसुद्धा बनतो. आपल्या व्यक्तिगत कामासाठी आपल्याला दुसऱ्या कोणावर अवलंबून राहण्याची आवश्यकता राहत नाही. या नियमित व्यायामामुळे शरीरातील आळस, कंटाळा दूर होऊन ताजेतवाने बनते. शिवाय कोणत्याही कामांमध्येही उत्साह जाणवतो.

पुढील ओळींचा अर्थ स्पष्ट करा.

प्रश्न 1.
व्यायाम आरोग्यदायी मित्र । हे ध्यानी ठेवावे सूत्र ।
उत्तरः
राष्ट्रसंत श्री तुकडोजी महाराज यांनी आपल्यासारख्या सामान्य माणसांना आपल्या जीवनातील व्यायामाचे महत्त्व साध्या, सरळ भाषेत समजावून सांगितले आहे. ते म्हणतात की, व्यायाम हा आपल्याला सुखाचे आयुष्य देणारा आरोग्यदायी मित्र आहे. हे सूत्र आपण कायम लक्षात ठेवणे गरजेचे आहे.

प्रश्न 2.
व्यायामे जडत्व जाई दूरी । व्यायामे अंगी राहे तरतरी।
उत्तरः
आपण व्यायाम नियमितपणे करायला हवा. योग्य व पुरेसा व्यायाम आपण नियमित केला नाही तर शरीरामध्ये जडत्व म्हणजेच स्थूलपणा वाढत जातो. नियमीत व्यायामामुळे स्थूलपणा कमी होऊन शरीर सुडौल होते. तसेच आळस दूर होऊन अंगामध्ये तरतरी म्हणजेच उत्साह भरतो.

प्रश्न 3.
व्यायामे वाढे प्रतिकार शक्ति । स्वावलंबनाची प्रवृत्ति ।।
उत्तरः
तुकडोजी महाराज म्हणतात की, व्यायामामुळे आपल्या शरीराला बळकटी प्राप्त होऊन रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते. येणाऱ्या आजारांचा, संकटांचा आपण सहज सामना करू शकतो. त्याचबरोबर शरीर सुदृढ झाल्यामुळे आपण स्वावलंबीसुद्धा बनतो.

प्रश्न 4.
व्यायामाचे मानवी जीवनातील महत्त्व थोडक्यात सांगा.
उत्तरः
व्यायाम म्हणजे शारीरिक कसरत. व्यायाम फक्त मनुष्याचे शरीरच सुदृढ करीत नाही तर तो व्यक्तीला मनाने देखील बळकट करीत असतो. व्यायाम मन एका ठिकाणी केंद्रित करण्याचे महत्त्वाचे साधन आहे. जर का व्यक्तीचे मन बळकट व स्वस्थ असेल तर ती व्यक्ती शरीराने देखील बळकट होते. व्यायाम काम, क्रोध, वासना, ईर्ष्या, द्वेष, मत्सर व मोह यांपासून मनुष्याचे संरक्षण करतो. माणसाची आत्मिकशक्ती जोपासण्याचे काम व्यायामामुळे शक्य होते. व्यायाम माणसाचे मन, मनगट व मेंदू यांवर समतोल नियंत्रण ठेवतो त्यामुळे व्यक्तीचा व्यक्तिमत्त्व विकास होतो.

प्रश्न 5.
व्यायामाचे शरीराला होणारे फायदे तुमच्या शब्दात लिहा.
उत्तरः
‘आरोग्यम् धनसंपदा’ म्हणजे स्वस्थ शरीर हेच माणसाचे वैभव आहे. सुदृढ आरोग्य माणसाची धनसंपदा आहे. माणसाचे आरोग्य तेव्हाच चांगले व स्वस्थ राहू शकते जेव्हा तो मानसिक व शारीरिकदृष्ट्या बळकट व मजबूत असेल. त्यासाठी नियमितपणे व्यायाम करणे गरजेचे असते. नियमित व्यायाम करणारी व्यक्ती आजारी पडत नाही. ती शरीराने व मनाने नेहमी स्वस्थ राहते. नियमित व्यायाम केल्याने आरोग्य सुदृढ तर राहतेच शिवाय माणूस दीर्घायू होतो. म्हातारपणी सुद्धा माणूस स्वबळावर सर्व शारीरिक क्रिया पार पाडू शकतो. म्हणूनच ‘आरोग्यम् धनसंपदा’ असे जे म्हटले गेलेले आहे ते खरेच आहे.

प्रश्न 6.
दिलेल्या मुद्द्यांच्या आधारे कवितेसंबंधी पुढील कृती सोडवा.
उत्तरः
1. कवी / कवयित्रीचे नाव – राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज (माणिक बंडोजी ठाकूर)

2. संदर्भ – ‘व्यायामाचे महत्त्व’ ही कविता राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज यांनी लिहिली आहे. ही कविता त्यांच्या ‘ग्रामगीता’ या पुस्तकातून घेतली आहे.

3. प्रस्तावना – ‘व्यायामाचे महत्त्व’ ही कविता राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज यांनी लिहिली आहे. मानवी जीवनातील व्यायामाचे महत्त्व या कवितेतून तुकडोजी महाराजांनी प्रभावीपणे मांडले आहे.

4. वाङमयप्रकार – ‘व्यायामाचे महत्त्व’ ही कविता म्हणजे ‘ओव्या’ आहेत.

5. कवितेचा विषय – व्यायामाचे शरीरावर होणारा सकात्मक परिणाम दर्शविणारी राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज यांची ‘व्यायामाचे महत्त्व’ ही कविता म्हणजे आदर्श ‘ओव्या’ आहेत.

6. कवितेतील आवडलेली ओळ – व्यायामे वाढे प्रतिकार शक्ती । स्वावलंबनाची प्रवृत्ति ।।
व्यायामे अंगी वाढे स्फूर्ति । कार्य करण्याची ।।

7. मध्यवर्ती कल्पना – आरोग्यासाठी व्यायाम अतिशय आवश्यक गोष्ट आहे. व्यायामामुळे शरीरातील रोगप्रतिकारशक्ती वाढते. शिवाय पित्त, कफ, वायू या गोष्टींचे शरीरातील प्रमाण संतुलित राहून शरीर बलवान होते. अशा प्रकारचे मानवी जीवनातील व्यायामाचे महत्त्व दर्शविणारी राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज यांची ‘व्यायामाचे महत्त्व’ ही सुंदर कविता आहे.

8. कवितेतून मिळणारा संदेश – सुदृढ आरोग्य हवे असेल तर व्यायाम करणे आवश्यक आहे. व्यायामामुळे अन्नपचन सहज होते. शिवाय स्थूलपणा कमी होऊन रक्तव्यवस्था उत्तम कार्य करते त्याचबरोबर शरीराचे स्नायू बळकट होऊन रोगप्रतिकार शक्ती वाढते. अंगामधला आळस दूर होऊन स्फूर्ती वाढते. अशाप्रकारे व्यायामामुळे शरीरावर सकारात्मक परिणाम होत असतो म्हणून दररोज व्यायाम करणे आवश्यक आहे. असा संदेश व्यायामाचे महत्त्व’ या कवितेतून आपणास मिळतो.

9. कविता आवडण्याची वा न आवडण्याची कारणे – ‘व्यायामाचे महत्त्व’ ही कविता मला खूप आवडली आहे. याचे महत्त्वाचे कारण म्हणजे आपले आयुष्य उजळून टाकणाऱ्या व्यायामाचे महत्त्व राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराजांनी अतिशय सोप्या भाषेत पटवून दिले आहे. त्यांचे शरीरप्रकृतीचे बारीक निरीक्षण मनाला भावणारे आहे.

10. भाषिक वैशिष्ट्ये – ‘व्यायामाचे महत्त्व’ या कवितेमध्ये राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराजांनी साध्या आणि सोप्या भाषेचा वापर केला आहे. शिवाय ही कविता ‘ओवी’ रूपात असल्यामुळे प्रत्येक ओवीमध्ये चार चरण दिसून येतात. त्याचबरोबर ‘यमक’ अलंकाराचा वापर शोभून दिसतो.

खालील काव्यपंक्तींचे रसग्रहण करा.

प्रश्न 1.
व्यायाम आरोग्यदायी मित्र। हे ध्यानी ठेवावे सूत्र।
आळस वैरी मानिला सर्वत्र । सर्वतोपरी।।
उत्तरः
‘व्यायामाचे महत्त्व’ ही कविता राष्ट्रसंत श्री तुकडोजी महाराज यांनी लिहिली आहे. मानवी जीवनातील व्यायामाचे महत्त्व या कवितेतून कवीने स्पष्ट केले आहे.

‘राष्ट्रसंत श्री तुकडोजी महाराज’ यांनी आपल्यासारख्या सामान्य माणसांना आपल्या जीवनातील व्यायामाचे महत्त्व साध्या, सरळ भाषेत समजावून सांगितले आहे. ते म्हणतात की, व्यायाम हा आपल्याला सुखाचे आयुष्य देणारा आरोग्यदायी मित्र आहे. हे सूत्र आपण कायम लक्षात ठेवणे गरजेचे आहे. कारण आळस हा आपल्या जीवनाचा खरा शत्रू आहे, हे सगळया जगाने मान्य केलेले आहे. व्यायामामुळेच आळस दूर होऊन शरीर आरोग्यपूर्ण होते.

‘व्यायामाचे महत्त्व’ या कवितेमध्ये राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराजांनी साध्या आणि सोप्या भाषेचा वापर केला आहे. शिवाय ही कविता ‘ओवी’ रूपात असल्यामुळे प्रत्येक ओवीमध्ये चार चरण दिसून येतात. त्याचबरोबर ‘यमक’ अलंकाराचा वापर शोभून दिसतो.

प्रश्न 2.
व्यायामाविण सात्त्विक भोजन। तेहि मारी विकारी होऊन।
व्यायामे होय अग्निदीपन। अन्नपचन सहजचि।।
उत्तरः
‘व्यायामाचे महत्त्व’ ही कविता राष्ट्रसंत श्री तुकडोजी महाराज यांनी लिहिली आहे. मानवी जीवनातील व्यायामाचे महत्त्व या कवितेतून कवीने स्पष्ट केले आहे.

आरोग्य व्यवस्थित राहावे म्हणून आपण सात्त्विक आहार घेत असतो. या सात्त्विक भोजनाने आपले शरीर व मन छान स्वस्थ राहते. पण तुकडोजी महाराज म्हणतात की, अशा भोजनासोबतच व्यायामही केला पाहिजे. नाहीतर अशा भोजनामुळेही आपणास विविध विकार, विविध आजार होऊ शकतात. सात्त्विक भोजनासोबतच चांगला, योग्य व्यायाम केला तर पोटातील जठाराग्नी चांगला प्रदिप्त होतो. म्हणजे पोटातील अग्नी चांगला पेटून आपल्या अन्नाचे सहज पचनही होते. अन्नाचे अपचन होऊन होणारे विकार व्यायामामुळे टाळता येतात.

प्रश्न 3.
व्यायामे जडत्व जाई दूरी। व्यायामे अंगी राहे तरतरी।
रक्तव्यवस्था उत्तम शरीरी। वाढे विचारी सजीवपण।।
उत्तरः
‘व्यायामाचे महत्त्व’ ही कविता राष्ट्रसंत श्री तुकडोजी महाराज यांनी लिहिली आहे. मानवी जीवनातील व्यायामाचे महत्त्व या कवितेतून कवीने स्पष्ट केले आहे.

आपण व्यायाम नियमितपणे करायला हवा. योग्य व पुरेसा व्यायाम आपण केला नाही तर शरीरामध्ये जडत्व म्हणजेच स्थूलपणा वाढत जातो. नियमित व्यायामामुळे स्थूलपणा कमी होऊन शरीर सुडौल होते. तसेच आळस दूर होऊन अंगामध्ये तरतरी म्हणजेच उत्साह भरतो. तुकडोजी महाराज पुढे म्हणतात की, व्यायामामुळे शरीरातील रक्तव्यवस्था व्यवस्थित होते. रक्तप्रवाह सुरळीत होऊन रक्ताशी संबंधित विकार दूर होतात आणि आपले आयुष्य वाढते.

प्रश्न 4.
व्यायामे जडत्व जाई दूरी। व्यायामे अंगी राहे तरतरी।
रक्तव्यवस्था उत्तम शरीरी। वाढे विचारी सजीवपण।।
उत्तरः
‘व्यायामाचे महत्त्व’ ही कविता राष्ट्रसंत श्री तुकडोजी महाराज यांनी लिहिली आहे. मानवी जीवनातील व्यायामाचे महत्त्व या कवितेतून कवीने स्पष्ट केले आहे.

आपण व्यायाम नियमितपणे करायला हवा. योग्य व पुरेसा व्यायाम आपण केला नाही तर शरीरामध्ये जडत्व म्हणजेच स्थूलपणा वाढत जातो. नियमित व्यायामामुळे स्थूलपणा कमी होऊन शरीर सुडौल होते. तसेच आळस दूर होऊन अंगामध्ये तरतरी म्हणजेच उत्साह भरतो. तुकडोजी महाराज पुढे म्हणतात की, व्यायामामुळे शरीरातील रक्तव्यवस्था प्रवाही होते. रक्तप्रवाह सुरळीत होऊन रक्ताशी संबंधित विकार दूर होतात आणि आपले आयुष्य वाढते.

प्रश्न 5.
व्यायामाने सशक्त स्नायु। व्यायामे मानव होय दीर्घायु।
व्यायामहीना पित्त, कफ, वायु। जर्जर करिती अत्यंत।।
उत्तरः
‘व्यायामाचे महत्त्व’ ही कविता राष्ट्रसंत श्री तुकडोजी महाराज यांनी लिहिली आहे. मानवी जीवनातील व्यायामाचे महत्त्व या कवितेतून कवीने स्पष्ट केले आहे.

नियमित व योग्य व्यायामामुळे आपल्या शरीरातील स्नायूंना बळकटी प्राप्त होते. सगळे स्नायू सशक्त होत जातात. माणसाला आजारपण येत नाही. याच व्यायामामुळे मानवाला दीर्घायुष्य प्राप्त होते, असे तुकडोजी महाराज म्हणतात. आपण जर व्यायाम करीत नसू तर आपल्या शरीरात पित्त, कफ, वायू यांचे प्रमाण कमी-जास्त होऊ लागते. पित्त, कफ, वायू यांच्या असंतुलित प्रमाणामुळे रोग होतात आणि आपण आजारी पडतो. त्यामुळे आपल्याला खूप त्रास होतो. व्यायामामुळे पित्त, कफ, वायू यांचे शरीरातील प्रमाण योग्य व संतुलित राहण्यास मदत होते.

प्रश्न 6.
व्यायाम वाढे प्रतिकार शक्ति। स्वावलंबनाची प्रवत्ति।
व्यायामे अंगी वाढे स्फूर्ति। कार्य करण्याची।।
उत्तरः
‘व्यायामाचे महत्त्व’ ही कविता राष्ट्रसंत श्री तुकडोजी महाराज यांनी लिहिली आहे. मानवी जीवनातील व्यायामाचे महत्त्व या कवितेतून कवीने स्पष्ट केले आहे.

तुकडोजी महाराज म्हणतात की, व्यायामामुळे आपल्या शरीराला बळकटी प्राप्त होऊन रोग प्रतिकारक शक्ती वाढते. येणाऱ्या आजारांचा, संकटांचा आपण सहज सामना करू शकतो. त्याचबरोबर शरीर सुदृढ झाल्यामुळे आपण स्वावलंबीसुद्धा बनतो. आपल्या व्यक्तिगत कामासाठी आपल्याला दुसऱ्या कोणावर अवलंबून राहण्याची आवश्यकता राहत नाही. या नियमित व्यायामामुळे शरीरातील आळस, कंटाळा दूर होऊन शरीर ताजेतवाने बनते. शिवाय कोणत्याही कामामध्ये उत्साह जाणवतो. म्हणजेच कोणतेही काम करण्याची शरीरातील जोश, स्फूर्ती वाढते.

व्यायामाचे महत्त Summary in Marathi

कवीचा‌ ‌परिचय‌:

‌नाव‌:‌ ‌राष्ट्रसंत‌ ‌श्री‌ ‌तुकडोजी‌ ‌महाराज‌ ‌(‌ ‌माणिक‌ ‌बंडोजी‌ ‌ठाकूर)‌ ‌
कालावधी‌:‌ ‌‌1909-1968
संतकवी,‌ ‌समाजसुधारक.‌ ‌अंधश्रद्धा,‌ ‌जातिभेद,‌ ‌धर्मभेद‌ ‌यांसारख्या‌ ‌समाजविघातक‌ ‌गोष्टींवर‌ ‌हल्ले‌ ‌चढवून‌ ‌त्यांनी‌ ‌देशभक्ती,‌ ‌अहिंसा‌ ‌व‌ ‌आत्मसंयम‌ ‌यांचे‌ ‌पाठ‌ ‌दिले.‌ ‌गावागावातून‌ ‌’गुरुदेव‌ ‌सेवा‌ ‌मंडळे’‌ ‌स्थापना‌ ‌केली.‌ ‌या‌ ‌कार्याबद्दल‌ ‌जनतेने‌ ‌त्यांना‌ ‌’राष्ट्रसंत’‌ ‌ही‌ ‌उपाधी‌ ‌देऊन‌ ‌त्यांचा‌ ‌गौरव‌ ‌केला.‌ ‌त्यांची‌ ‌‘अनुभवसागर’,‌ ‌’भजनावली’,‌ ‌’सेवास्वधर्म’,‌ ‌’राष्ट्रीय‌ ‌भजनावली’‌ ‌इत्यादी‌ ‌पुस्तके‌ ‌प्रकाशित‌ ‌आहेत.‌ ‌शिक्षण,‌ ‌भेदाभेद‌ ‌व‌ ‌अस्पृश्यता‌ ‌निर्मूलन,‌ ‌अंधश्रद्धा‌ ‌निर्मूलन,‌ ‌स्वच्छता,‌ ‌सर्वधर्मसमभाव‌ ‌यांविषयी‌ ‌कळकळीचे‌ ‌आवाहन‌ ‌करणारा‌ ‌व‌ ‌अज्ञानी‌ ‌जनतेला‌ ‌वात्सल्ययुक्त‌ ‌भूमिकेतून‌ ‌लोकशिक्षण‌ ‌देणारा‌ ‌त्यांचा‌ ‌’ग्रामगीता’‌ ‌हा‌ ‌ग्रंथ‌ ‌खेडोपाडी‌ ‌आदराने‌ ‌वाचला‌ ‌जातो.‌ ‌

प्रस्तावना‌:

‘व्यायामाचे‌ ‌महत्त्व’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌राष्ट्रसंत‌ ‌श्री‌ ‌तुकडोजी‌ ‌महाराज‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिली‌ ‌आहे.‌ ‌मानवी‌ ‌जीवनातील‌ ‌व्यायामाचे‌ ‌महत्त्व‌ ‌या‌ ‌कवितेतून‌ ‌कवीने‌ ‌स्पष्ट‌ ‌केले‌ ‌आहे.‌ ‌

Rashtrasant‌ ‌Shri‌ ‌Tukdoji‌ ‌Maharaj‌ ‌has‌ ‌written‌ ‌this‌ ‌poem‌ ‌called‌ ‌’Vyayamache‌ ‌Mahatva’.‌ ‌The‌ ‌poet‌ ‌has‌ ‌explained‌ ‌the‌ ‌importance‌ ‌of‌ ‌exercise‌ ‌in‌ ‌human‌ ‌life‌ ‌through‌ ‌this‌ ‌poem.‌ ‌

भावार्थ:

व्यायाम आरोग्यदायी …….. सर्वतोपरी ।।
‘राष्ट्रसंत श्री तुकडोजी महाराज’ यांनी आपल्यासारख्या सामान्य माणसांना आपल्या जीवनातील व्यायामाचे महत्त्व साध्या, सरळ भाषेत समजावून सांगितले आहे. ते म्हणतात की, व्यायाम हा आपल्याला सुखाचे आयुष्य देणारा आरोग्यदायी मित्र आहे. हे सूत्र आपण कायम लक्षात ठेवणे गरजेचे आहे. कारण आळस हा आपल्या जीवनाचा खरा शत्रू आहे, हे सगळ्या जगाने मान्य केलेले आहे. व्यायामामुळेच आळस दूर होऊन शरीर आरोग्यपूर्ण होते.

व्यायामाविण सात्त्विक ……. अन्नपचन सहजचि ।।
आरोग्य व्यवस्थित राहावे म्हणून आपण सात्त्विक आहार घेत असतो. या सात्त्विक भोजनाने आपले शरीर व मन छान स्वस्थ राहते. पण तुकडोजी महाराज म्हणतात की, अशा भोजनासोबतच व्यायामही केला पाहिजे, नाहीतर अशा भोजनामुळेही आपणास विविध विकार, विविध आजार होऊ शकतात. सात्त्विक भोजनासोबतच चांगला, योग्य व्यायाम केला तर पोटातील जठाराग्नी चांगला प्रदिप्त होतो. म्हणजे पोटातील अग्नी चांगला पेटून आपल्या अन्नाचे सहज पचनही होते. अन्नाचे अपचन होऊन होणारे विकार व्यायामामुळे टाळता येतात.

व्यायामे जडत्व ……… विचारी सजीवपण ।।
आपण व्यायाम नियमितपणे करायला हवा. योग्य व पुरेसा व्यायाम आपण केला नाही तर शरीरामध्ये जडत्व म्हणजेच स्थूलपणा वाढत जातो. नियमित व्यायामामुळे स्थूलपणा कमी होऊन शरीर सुडौल होते. तसेच आळस दूर होऊन अंगामध्ये तरतरी म्हणजेच उत्साह भरतो. तुकडोजी महाराज पुढे म्हणतात की, व्यायामामुळे शरीरातील रक्तव्यवस्था व्यवस्थित होते. रक्तप्रवाह सुरळीत होऊन रक्ताशी संबंधित विकार दूर होतात आणि आपले आयुष्य वाढते.

व्यायामाने सशक्त स्नायु ……. करिती अत्यंत ।।
नियमित व योग्य व्यायामामुळे आपल्या शरीरातील स्नायूंना बळकटी प्राप्त होते. सगळे स्नायू सशक्त होत जातात. माणसाला आजारपण येत नाही. याच व्यायामामुळे मानवाला दीर्घायुष्य प्राप्त होते, असे तुकडोजी महाराज म्हणतात. आपण जर व्यायाम करीत नसू तर आपल्या शरीरात पित्त, कफ, वायू यांचे प्रमाण कमी-जास्त होऊ लागते. पित्त, कफ, वायू यांच्या असंतुलित प्रमाणामुळे रोग होतात आणि आपण आजारी पडतो. त्यामुळे आपल्याला खूप त्रास होतो. व्यायामामुळे पित्त, कफ, वायू यांचे शरीरातील प्रमाण योग्य व संतुलित राहण्यास मदत होते..

व्यायामे वाढे ……. कार्य करण्याची ।।
तुकडोजी महाराज म्हणतात की, व्यायामामुळे आपल्या शरीराला बळकटी प्राप्त होऊन रोग प्रतिकारक शक्ती वाढते. येणाऱ्या आजारांचा, संकटांचा आपण सहज सामना करू शकतो. त्याचबरोबर शरीर सुदृढ झाल्यामुळे आपण स्वावलंबीसुद्धा बनतो. आपल्या व्यक्तिगत कामासाठी आपल्याला दुसऱ्या कोणावर अवलंबून राहण्याची आवश्यकता राहत नाही. या नियमित व्यायामामुळे शरीरातील आळस, कंटाळा दूर होऊन शरीर ताजेतवाने बनते. शिवाय कोणत्याही कामामध्ये उत्साह जाणवतो. म्हणजेच कोणतेही काम करण्याची शरीरातील जोश, स्फूर्ती वाढते.

शब्दार्थ:

अपघात – दुर्घटना (an accident)
व्यायाम – कसरत, कवायत, शारीरिक मेहनत देणारी क्रिया (Physical exercise)
महत्त्व – मोल (importance)
उपाधी – पदवी (a title)
गौरव – मानसन्मान, सन्मान (honour, respect)
आरोग्य – स्वास्थ्य (health)
ध्यानी – (येथे अर्थ) लक्षात, मनात (in mind)
सूत्र – पद्धत, रीत (formula, key)
आळस – सुस्ती (laziness)
वैरी – शत्रू (an enemy)
मानिला – मानला (considered, regarded)
विण – (येथे अर्थ) शिवाय (without)
सात्त्विक – पवित्र, शुद्ध (holy, pure)
भोजन – जेवण (food, meals)
विकारी – (येथे अर्थ) आजारी (sick, ill, ailing)
दीपन – पेटणे, ज्वलन
अन्न – खादयपदार्थ (food)
पचन – जिरण्याची क्रिया (digestion)
जडत्व – जडता, जडपणा, स्थूलपणा (heaviness)
अंग – शरीर (body)
तरतरी – (येथे अर्थ) चपळाई, चलाखी, उत्साह (sharpness, smartness, freshness)
रक्त – रुधिर (blood)
उत्तम – अत्यंत चांगले, उत्कृष्ट (best, excellent)
शरीर – काया, देह (body)
सजीव – जिवंत (living, organic)
सशक्त – मजबूत, ताकदवान (strong, powerful)
स्नायू – (muscle)
मानव – मनुष्य (human)
दीर्घायु – प्रदीर्घ जीवन (a long life)
पित्त – अन्नपचनास मदत करणारा एक पिवळा द्रव, एक शरीर दोष (bile)
जर्जर – (येथे अर्थ) त्रस्त, पीडित
प्रतिकार शक्ती – विरोध करणारी ताकद (resistance power)
स्वावलंबन – आत्मावलंबन (self-dependence)
प्रवृत्ति – कल (tendency)
स्फूर्ति – प्रेरक शक्ती (inspiration)
कार्य – कृती, काम, क्रिया (an act, work)

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

February 16, 2024February 15, 2024 by Bhagya

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार Textbook Questions and Answers

1. खालील वाक्यांचा संदर्भासहित अर्थ स्पष्ट करा.

प्रश्न (अ)
शाळेच्या बागा’ लेखकांसारख्या मुलांच्या जिवावर उभ्या होत्या.
उत्तरः
संदर्भ – शंकरराव खरात यांच्या ‘माझे शिक्षक व संस्कार’ या पाठातून हे वाक्य घेतले आहे. शाळेच्या ‘बागा’ उभारताना लेखक व इतर मुलांचे लाभलेले योगदान या वाक्यातून दिसून येते.

अर्थ – लेखक व लेखकांसारखी हाडा-पिंडाने मोठी असलेली मुले कष्टाच्या कामात कणखर होती. विहिरीचं पाणी दोन-दोन तास राहाटेने ओढून, बागेतल्या फुलझाडांना, फळझाडांना ती मुले पाणी देत असत. त्यामुळे ती फुलझाडे-फळझाडे तरारून उभी राहत होती. बागेला संरक्षण मिळावे; म्हणून मुले बागेतील जमीन कुदळी, टिकावाने खोदायची. त्याचे वाफे करायची व बागेसभोवार बांध घालायची. अशी सर्व कष्टाची कामे केल्यामुळे शाळेच्या ‘बागा’ लेखकांसारख्या मुलांच्या जिवावर उभ्या होत्या, असे म्हटले आहे.

प्रश्न (आ)
लेखक सातारा जिल्हयातील औंधला जायच्या विचारात होते.
उत्तरः
संदर्भ – शंकरराव खरात यांच्या अर्थ – लेखक गावच्या शाळेत शिकत होते. तेथे उत्तम शिक्षणाची सोय होती. शिक्षकही चांगले होते. योग्य मार्गदर्शन व उत्तम संस्कार ते वेळोवेळी मुलांवर करत असत. पण लेखकांना पुढील शिक्षण घ्यायचे होते. पुढील शिक्षणाची सोय गावच्या शाळेत नव्हती म्हणून लेखक सातारा जिल्ह्यात औंधला जायच्या विचारात होते.

2. जोड्या जुळवा.

प्रश्न 1.
जोड्या जुळवा.

शिक्षक	गुणवैशिष्ट्य
1. श्री. नाईक	(अ) स्काउटगाईड अध्यापनतज्ज्ञ
2. श्री. देशमुख	(आ)गणित अध्यापनतज्ज्ञ
3. श्री. गोळीवडेकर	(इ) समुपदेशक आणि शिस्तप्रिय
4. श्री. कात्रे	(ई) शेतीतज्ज्ञ

उत्तरः

शिक्षक	गुणवैशिष्ट्य
1. श्री. नाईक	(इ) समुपदेशक आणि शिस्तप्रिय
2. श्री. देशमुख	(अ) स्काउटगाईड अध्यापनतज्ज्ञ
3. श्री. गोळीवडेकर	(ई) शेतीतज्ज्ञ
4. श्री. कात्रे	(आ)गणित अध्यापनतज्ज्ञ

3. चौकटी पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
चौकटी पूर्ण करा.
पाठावरून तुम्हाला जाणवलेली लेखकाची स्वभाववैशिष्ट्ये लिहा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिMaharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 1क्षक व संस्कार 1
उत्तर:

कष्टाळू
आज्ञाधारक
हरहुन्नरी
समंजस

4. खालील परिणाम ज्या घटनेचे आहेत, त्या घटना लिहा.

प्रश्न (अ)
परिणाम – हिरमुसले होऊन लेखक कुस्तीच्या मैदानातून माघारी फिरले.
उत्तरः
घटना – मैदानात कुणीतरी लेखकांना जातीवरून हटकले.

प्रश्न (आ)
परिणाम – लेखकाची मान खाली गेली होती.
उत्तरः
घटना – प्रौढ साक्षरतेचा वर्ग बंद ठेवून त्याठिकाणी धूलिवंदनाच्या दिवशी तमाशा चालला होता. ते पाहून रायगावकर मास्तर मागे वळले.

5. समर्पक उदाहरण लिहा.

प्रश्न (अ)
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 2
उत्तरः
उदाहरण – लेखक कुस्तीची लढत लढण्यासाठी मैदानात उतरले असता त्यांना कुणीतरी ओळखले व हटकले.

प्रश्न (आ)
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 3
उत्तरः
उदाहरण- बागेतील फुलझाडांना वफळझाडांना पाणी देण्यासाठी लेखक व त्यांचे मित्र विहिरीचे पाणी दोन-दोन तास राहाटाने ओढून काढत.

प्रश्न 6.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 4
उत्तर:

समाज निद्रिस्त आहे.
खेळात जात न पाहता कौशल्य पाहावे.
हा भेदाभेद नष्ट होईल.
बहिष्कृतांनाही खेळात-स्पर्धेत मानाने बोलावले जाईल.

पश्न 7.
चौकटीतील वाक्प्रचारांचा अर्थ लिहा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 5

दरारा असणे
हिरमुसले होणे
उद्धृत करणे
समुपदेशन करणे

उत्तर:

वचक असणे.
नाराज होणे.
उल्लेख करणे.
मार्गदर्शन करणे.

8. स्वमत.

पश्न 1.
विदयार्थ्यांच्या व्यक्तिमत्त्व विकासात शिक्षकांची भूमिका महत्त्वाची आहे, या विधानाबाबत तुमचे मत सोदाहरण स्पष्ट करा.
उत्तरः
उतारा 1 मधील कृती 4 : स्वमतचे उत्तर पहा.

पश्न 2.
शिक्षक व विदयार्थी यांच्यातील नातेसंबंधाविषयी तुमच्या संकल्पना स्पष्ट करा.
उत्तरः
उतारा 3 मधील कृती 4 : स्वमतचे उत्तर पहा.

उपक्रम:

तुमचे प्राथमिक शाळेतील शिक्षक आठवा व त्यांतील अविस्मरणीय शिक्षकांशी संबंधित असलेल्या तुमच्या आठवणी लिहा.

भाषाभ्यास:

पश्न 1.
अधोरेखित शब्दांविषयी खालील माहिती भरून तक्ता पूर्ण करा.

वाक्ये	सरळरूप	सामान्यरूप	प्रत्यय
1. रमेशचा भाऊ शाळेत गेला.	1. 2.
2. बँकेने शेतकऱ्याला कर्ज दिले.	1. 2.
3. सुट्टीत तो मित्रांशी खेळतो.	1. 2.
4. मंडईत फळांच्या गाड्या आहेत.	1. 2.

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार Additional Important Questions and Answers

1. पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 6

प्रश्न 2.
उताऱ्यानुसार वाक्यांचा क्रम लावा.

श्री. गोळीवडेकर मास्तर आमच्यावर प्रेम करायचे.
शाळेच्या ‘बागा’ आमच्यासारख्या मुलांच्या जिवावरच तर उभ्या होत्या.
मी माझी गावची शाळा सोडणार होतो.
कात्रे मास्तरांच्या घरी माझे वडील लाकडं फोडायला जायचे.

उत्तर:

मी माझी गावची शाळा सोडणार होतो.
कात्रे मास्तरांच्या घरी माझे वडील लाकडं फोडायला जायचे.
शाळेच्या ‘बागा’ आमच्यासारख्या मुलांच्या जिवावरच तर उभ्या होत्या.
श्री. गोळीवडेकर मास्तर आमच्यावर प्रेम करायचे.

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
लेखकांचा पुढील शिक्षणासाठी कोठे जाण्याचा विचार होता?
उत्तरः
लेखकांचा पुढील शिक्षणासाठी औंध (जि. सातारा) येथील हायस्कूलमध्ये जाण्याचा विचार होता.

प्रश्न 2.
लेखकांचे वडील कोणाकडे लाकडे फोडायला जायचे?
उत्तर:
लेखकांचे वडील कात्रे मास्तरांच्या घरी लाकडे फोडायला जायचे.

प्रश्न 3.
शाळेच्या बागा’ कोणाच्या जिवावर उभ्या होत्या?
उत्तर:
शाळेच्या बागा’ लेखकासारख्या मुलांच्या जिवावर उभ्या होत्या.

प्रश्न 4.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.
1. श्री. ……….. मास्तर मला मराठी पाचवीत होते. (गोळीवडेकर, पाटकर, देशमुख, कात्रे)
2. श्री. हणमंतराव देशमुखांनी मला इंग्रजी ………… भाषांतर शिकवले. (तराडकरांचे, तर्खडकरांचे, कठिण शब्दांचे, परिच्छेदाचे)
उत्तर:
1. गोळीवडेकर
2. तर्खडकरांचे

कृती 2 : आकलन कृती

1. योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
आम्ही मुलं वयानं तसंच ……………….
(अ) आडदांड मोठाड.
(ब) मजबूत कणखर.
(क) हाडा-पिंडाने मोठाड.
(ड) बांधा मोठाड.
उत्तर:
आम्ही मुलं वयानं तसंच हाडा-पिंडाने मोठाड.

प्रश्न 2.
लेखकांना यश मिळणार याची ………………
(अ) खात्री होती.
(ब) माहिती होती.
(क) समज होती.
(ड) कल्पना होती.
उत्तर:
लेखकांना यश मिळणार याची खात्री होती.

प्रश्न 3.
कोण ते लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 7

प्रश्न 4.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 8

4. चूक की बरोबर लिहा.

प्रश्न 1.
1. कात्रे मास्तरांच्या घरी लेखकांचे वडील साफ सफाई करायला जायचे.
2. गोळीवडेकर मास्तर इतिहास भूगोल शिकवायचे.
उत्तर:
1. चूक
2. बरोबर

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
आम्ही मूल वयानं तसंच हाडा-पींडाने मोठाड.
उत्तर:
आम्ही मुलं वयानं तसंच हाडा-पिंडाने मोठाड,

प्रश्न 2.
अचूक शब्द लिहा.
1. शेतीतज्ज्ञ, शेतितज्ञ, शेतीतदज्ञ, शेतीतज्ञ
2. तखडकर, तरखडकर, तर्खडकर, तरखरकर
उत्तर:
1. शेतीतज्ज्ञ
2. तर्खडकर

प्रश्न 3.
अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.
त्यांची व माझी जवळची ओळख होती.
उत्तरः
त्यांचा व माझा जवळचा परिचय होता.

प्रश्न 4.
अधोरेखित शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.
यश मिळणार याची लेखकांना खात्री होती.
उत्तर:
अपयश मिळणार याची लेखकांना खात्री होती.

प्रश्न 5.
अधोरेखित शब्दाची जात ओळखा.
अबब! केवढा मोठा साप.
उत्तरः
केवलप्रयोगी अव्यय.

प्रश्न 6.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
1. गावची	ची	षष्ठी विभक्ती (एकवचन)
2. शिक्षकाची	ची	षष्ठी विभक्ती (एकवचन)

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्द	मूळ शब्द	सामान्यरूप
1. तर्खडकरांचे	तर्खडकर	तर्खडकरा
2. दम्याच्या	दमा	दम्या
3. मुलांच्या	मुल	मुलां
4. कष्टाची	कष्ट	कष्टा

प्रश्न 8.
कंसातील सूचनेनुसार बदल करा.
गोळीवडेकर मास्तर इतिहास, भूगोल शिकवायचे. (काळ ओळखा.)
उत्तरः
भूतकाळ

प्रश्न 9.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 9

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
विदयार्थ्यांच्या व्यक्तिमत्त्व विकासात शिक्षकांची भूमिका महत्त्वाची आहे. या विधानाबाबत तुमचे मत सोदाहरण स्पष्ट करा.
उत्तरः
शिक्षक विदयार्थ्यांचे व्यक्तिमत्त्व घडवित असतात. त्यांना ज्ञान देऊन त्यांच्यावर योग्य ते संस्कार करत असतात. मुलांना योग्य प्रकारे मार्गदर्शन करून पुढील आयुष्यासाठी त्यांना तयार करत असतात. मानवी मूल्यांचे योग्य ते आदर्श मुलांसमोर उभे करण्याचे सामर्थ्य शिक्षकांत असते; त्यामुळेच विदयार्थ्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाची जडणघडण होते. एखादया गोष्टीबद्दल विचार करण्याची सकारात्मक मानसिकता तयार होते. शिक्षक स्वत:च्या आचरणातून मुलांसमोर एक आदर्श निर्माण करण्याचे कार्य करतात. त्यामुळे मुलांना प्रेरणा मिळते व ते आपल्या शिक्षकांचे अनुकरण करतात. अशा प्रकारे मुलांच्या व्यक्तिमत्त्वाला सुडौल आयाम देण्याचे कार्य शिक्षकच करतात.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 10

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 11

प्रश्न 3.
उताऱ्यानुसार वाक्यांचा क्रम लावा.

परीक्षेच्या निकालाच्या दृष्टीने त्यांनी शाळेची चांगली प्रगती केली.
औंधला शिकायला जाणार म्हणून मी श्री. नाईक मास्तरांना भेटलो.
शिस्तप्रिय हेडमास्तरांनी माझ्या शाळेला चांगलीच शिस्त लावली.
ते सदानकदा विदयार्थ्यांना समुपदेश करत.

उत्तर:

शिस्तप्रिय हेडमास्तरांनी माझ्या शाळेला चांगलीच शिस्त लावली.
ते सदानकदा विदयार्थ्यांना समुपदेश करत.
परीक्षेच्या निकालाच्या दृष्टीने त्यांनी शाळेची चांगली प्रगती केली.
औंधला शिकायला जाणार म्हणून मी श्री. नाईक मास्तरांना भेटलो.

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
लेखकांच्या शाळेत कोणाचा दरारा होता?
उत्तरः
लेखकांच्या शाळेत हेडमास्तर श्री. नाईक यांचा दरारा होता.

प्रश्न 2.
शाळेची दुसरी घंटा होताच हेडमास्तर श्री. नाईक काय करत असत?
उत्तरः
शाळेची दुसरी घंटा होताच हेडमास्तर श्री. नाईक हातात छडी घेऊन शाळेच्या दारात थांबत असत.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.
1. नाईक मास्तरांनी केलेला ………….. लेखक कधीच विसरू शकत नाही. (संस्कार, हितोपदेश, प्रयोग, अभिनय)
2. …………. मास्तरांसारखे ते कधीही इतर सार्वजनिक कार्यात पडत नसत. (श्री. हणमंतराव देशमुख, कात्रे, श्री. नाईक, श्री. रायगावकर)
उत्तर‌:‌
1. ‌हितोपदेश‌
2.‌ ‌श्री.‌ ‌रायगावकर‌ ‌

कृती‌ 2 ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1.
योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधाने‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
श्री.‌ ‌नाईक‌ ‌मास्तरांनी‌ ‌केलेला‌ ‌हितोपदेश‌ ‌लेखक‌ ‌कधीच‌ ‌विसरू‌ ‌शकत‌ ‌नाहीत;‌ ‌कारण‌ ‌……………….‌
‌(अ)‌ ‌शिस्तीच्या‌ ‌दृष्टीने‌ ‌कसं‌ ‌वागावे,‌ ‌जीवनात‌ ‌आपली‌ ‌प्रगती‌ ‌कशी‌ ‌करून‌ ‌घ्यावी.‌ ‌
(ब)‌ ‌सगळी‌ ‌कष्टाची‌ ‌कामे‌ ‌श्री.‌ ‌नाईक‌ ‌मास्तर‌ ‌करत‌ ‌असत.‌
‌(क)‌ ‌शाळेत‌ ‌दरारा‌ ‌असे,‌ ‌ते‌ ‌शिस्तीचे‌ ‌भोक्ते‌ ‌होते.‌
‌(ड)‌ ‌शाळेची‌ ‌दुसरी‌ ‌घंटा‌ ‌होताच‌ ‌ते‌ ‌हातात‌ ‌छडी‌ ‌घेऊन‌ ‌शाळेच्या‌ ‌दारात‌ ‌थांबत‌ ‌असत.‌
‌उत्तर:‌
‌श्री.‌ ‌नाईक‌ ‌मास्तरांनी‌ ‌केलेला‌ ‌हितोपदेश‌ ‌लेखक‌ ‌कधीच‌ ‌विसरू‌ ‌शकत‌ ‌नाहीत;‌ ‌कारण‌ ‌शिस्तीच्या‌ ‌दृष्टीने‌ ‌कसं‌ ‌वागावे,‌ ‌जीवनात‌ ‌आपली‌ ‌प्रगती‌ ‌कशी‌ ‌करून‌ ‌घ्यावी.‌

प्रश्न 2.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
‌उत्तर:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 12

प्रश्न 3.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
‌उत्तर:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 13

‌चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.
1.‌ ‌हेडमास्तर‌ ‌श्री.‌ ‌नाईक‌ ‌मास्तर‌ ‌यांचा‌ ‌शाळेत‌ ‌दरारा‌ ‌नसे.‌
2. ‌औंधला‌ ‌शिकायला‌ ‌जाणार‌ ‌म्हणून‌ ‌लेखक‌ ‌श्री.‌ ‌नाईक‌ ‌मास्तरांना‌ ‌भेटले.‌ ‌
उत्तर:‌
1. चूक‌ ‌
2. ‌बरोबर‌

‌कृती‌ ‌3 ‌:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌

प्रश्न 1.
खालील‌ ‌वाक्य‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌
या‌ ‌शिस्तप्रीय‌ ‌हेडमास्तरांनी‌ ‌माझ्या‌ ‌शाळेला‌ ‌चांगलीच‌ ‌शीस्त‌ ‌लावली.‌ ‌
उत्तर:‌
‌या‌ ‌शिस्तप्रिय‌ ‌हेडमास्तरांनी‌ ‌माझ्या‌ ‌शाळेला‌ ‌चांगलीच‌ ‌शिस्त‌ ‌लावली.‌ ‌

प्रश्न 2.
अचूक शब्द लिहा.
1. शिस्तप्रीय, शिस्तप्रिय, शीस्तप्रिय, शिस्तप्रिरय
2. मार्गदर्शन, मार्गदरशन, मारगदशन, मागदर्शन
उत्तर:
1. शिस्तप्रिय
2. मार्गदर्शन

अधोरेखित शब्दांचा समानार्थी शब्द लिहून वाक्ये पुन्हा लिहा.

प्रश्न 1.
हेडमास्तर श्री. नाईक मास्तर यांचा शाळेत वचक असे.
उत्तर:
हेडमास्तर श्री. नाईक मास्तर यांचा शाळेत दरारा असे.

प्रश्न 2.
परीक्षेच्या निकालाच्या दृष्टीने त्यांनी शाळेची चांगली सुधारणा केली.
उत्तरः
परीक्षेच्या निकालाच्या दृष्टीने त्यांनी शाळेची चांगली प्रगती केली.

अधोरेखित शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.

प्रश्न 1.
अधोरेखित शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.
परीक्षेच्या निकालाच्या दृष्टीने त्यांनी शाळेची अधोगती केली.
उत्तरः
परीक्षेच्या निकालाच्या दृष्टीने त्यांनी शाळेची प्रगती केली.

अधोरेखित शब्दाची जात ओळखा.

प्रश्न 1.
मी कधीच विसरू शकत नाही.
उत्तर:
सर्वनाम.

प्रश्न 2.
आम्हां मुलांसाठी वेगळी तालीम होती.
उत्तर:
विशेषण.

प्रश्न 3.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
1. शाळेच्या	च्या	षष्ठी (एकवचन)
2. मास्तरांना	ना	द्वितीया (एकवचन)

प्रश्न 4.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	मूळ शब्द	सामान्यरूप
1. हेडमास्तरांनी	हेडमास्तर	हेडमास्तरां
2. शाळेच्या	शाळा	शाळे
3. परीक्षेच्या	परीक्षा	परीक्षे

खालील वाक्यात अधोरेखित शब्दांऐवजी पाठात आलेले योग्य वाक्प्रचार शोधून वाक्य पुन्हा लिहा.

प्रश्न 1.
रामला समिरने मार्गदर्शन केले.
उत्तरः
रामला समिरने समुपदेशन केले.

प्रश्न 2.
हेडमास्तर श्री. नाईक यांचा शाळेत वचक होता.
उत्तरः
हेडमास्तर श्री. नाईक यांचा शाळेत दरारा होता.

कंसातील सूचनेनुसार बदल करा.

प्रश्न 1.
कंसातील सूचनेनुसार बदल करा.
ते शिस्तीचे कडे भोक्ते होते. (काळ ओळखा.)
उत्तरः
भूतकाळ.

प्रश्न 2.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 14

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
शाळा ही विदयार्थ्यांवर संस्कार करणारे एक प्रमुख केंद्र असते या विधानावर तुमचे विचार स्पष्ट करा.
उत्तर:
शाळा विदयेचे माहेरघर असते. शाळेत शिकविणारे शिक्षक हे मुलांना विद्या देण्याचे कार्य करत असतात. जवळपास विदयार्थी रोज पाच ते सहा तास शाळेत असतात. एवढा वेळ मुलांवर संस्कार करण्यासाठी पुरेसा असतो. शिक्षक शिकवित असलेल्या विविध विषयांच्या माध्यमातून मुलांवर संस्कार करीत असतात. शाळेमध्ये होत असलेल्या निरनिराळ्या कार्यक्रमातून मुलांवर संस्कार होत असतात. तसेच शाळेमार्फत आयोजित केलेल्या शैक्षणिक सहलींतून मुलांवर संस्कार होत असतात. म्हणून शाळा हे विदयार्थ्यांवर संस्कार करणारे प्रमुख केंद्र आहे.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 15

प्रश्न 2.
उताऱ्यानुसार वाक्यांचा क्रम लावा.

“अरे! आज धूलिवंदन! हे चालायचेच!’
प्रौढ वर्गाच्या कंदिलाच्या प्रकाशात तमाशा चालला होता.
शिमग्याच्या धुळवडीला प्रौढ वर्गात तमाशाचा फड उभा राहिला.
मी हिरमुसला होऊन माघारी गेलो.

उत्तर:

मी हिरमुसला होऊन माघारी गेलो.
शिमग्याच्या धुळवडीला प्रौढ वर्गात तमाशाचा फड उभा राहिला.
प्रौढ वर्गाच्या कंदिलाच्या प्रकाशात तमाशा चालला होता.
“अरे! आज धूलिवंदन! हे चालायचेच!’

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
लेखकांची समजूत कोणी काढली?
उत्तरः
लेखकांची समजूत श्री. रायगावकरांनी काढली.

प्रश्न 2.
रायगावकर मास्तर लेखकांना पाहून काय म्हणाले?
उत्तरः
“अरे! आज धूलिवंदन! हे चालायचेच!” असे रायगावकर मास्तर लेखकांना म्हणाले.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.
1. ‘अरे, समाज अजून ………… आहे. (निद्रिस्त, झोपलेला, जागा, आंधळा)
2. “………….. तू हे ध्यानात ठेव.” (शाम!, शंकर!, नाईक!, देशपांडे!)
उत्तर:
1. निद्रिस्त
2. शंकर!

प्रश्न 2.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 16

कृती 2: आकलन कृती

योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
एका थोराड मुलाला, ‘याला जोड, याला जोड’ म्हणून …..
(अ) फडात फिरवत होते.
(ब) मैदानात फिरवत होते.
(क) अंगणात फिरवत होते.
(ड) रस्त्यावर फिरवत होते.
उत्तर:
एका थोराड मुलाला, ‘याला जोड, याला जोड’ म्हणून फडात फिरवत होते.

प्रश्न 2.
श्री रायगावकर मास्तर चटकन परत फिरले; कारण …………………
(अ) प्रौढ वर्गाच्या कंदिलाच्या प्रकाशात तमाशा चालला होता.
(ब) शाळेत कंदिलाच्या प्रकाशात तमाशा चालला होता.
(क) प्रौढ वर्गात कंदिलाच्या प्रकाशात लावणी चालली होती.
(ड) सार्वजनिक ठिकाणी कंदिलाच्या प्रकाशात ढोल-ताशाचं वाक्य वाजत होते.
उत्तर:
श्री रायगावकर मास्तर चटकन परत फिरले; कारण प्रौढ वर्गाच्या कंदिलाच्या प्रकाशात तमाशा चालला होता.

प्रश्न 3.
चूक की बरोबर ते लिहा.
1. त्या दिवशी प्रौढ साक्षरतेचा वर्ग चालू होता.
2. सरांनी लेखकांना केलेला उपदेश लेखक कधीच विसरू शकत नव्हते.
उत्तर:
1. चूक
2. बरोबर

प्रश्न 4.
कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 17

कृती 3 : व्याकरण कृती

खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.

प्रश्न 1.
1. लेखक हिरमूसला होऊन माघारि गेला.
2. त्या दीवशी प्रौढ साक्षरतेचा वरग बंद होता.
उत्तर:
1. लेखक हिरमुसला होऊन माघारी गेला.
2. त्या दिवशी प्रौढ साक्षरतेचा वर्ग बंद होता.

प्रश्न 2.
अचूक शब्द लिहा.
1. वस्तीतील, वस्तितिल, वस्तीतिल, वस्तितील
2. धूलीवंदन, धुलिवंदन, धूलिवंदन, धुलीवंदन
उत्तर:
1. वस्तीतील
2. धूलिवंदन

प्रश्न 3.
समानार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

शिक्षण – संस्कार
कसब – कौशल्य
झोप – निद्रा
घटना – प्रसंग
विभाग – वर्ग
पोक्त – प्रौढ

प्रश्न 4.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

बालक × प्रौढ
रात्री × दिवसा
वर × खाली

प्रश्न 5.
खालील वाक्यातील अधोरेखित शब्दाचे वचन बदलून वाक्य पुन्हा लिहा.
त्या विदयेच्या मंदिरात तमाशा उभा कसा …….?
उत्तर:
त्या विद्येच्या मंदिरात तमाशे उभे कसे …………?

प्रश्न 6.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
1. मैदानात	त	सप्तमी (एकवचन)
2. रायगावकरांनी	नी	तृतीया (एकवचन)
3. प्रकाशात	त	सप्तमी (एकवचन)
4. केलेला	ला	द्वितीया (एकवचन)

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	मूळ शब्द	सामान्यरूप
1. हंगामात	हंगाम	हंगामा
2. कुस्त्यांचा	कुस्ती	कुस्त्यां
3. शिमग्याच्या	शिमगा	शिमग्या
4. मंदिरात	मंदिर	मंदिरा

प्रश्न 8.
खालील वाक्यात अधोरेखित शब्दांऐवजी पाठात आलेला योग्य वाक्प्रचार शोधून वाक्य पुन्हा लिहा.
रमेशला कब्बडी खेळायला न मिळाल्याने तो नाराज झाला.
उत्तर:
रमेशला कब्बडी खेळायला न मिळाल्याने तो हिरमुसला.

प्रश्न 9.
वाक्यातील काळ ओळखा.
समाज अजून निद्रिस्त आहे.
उत्तरः
वर्तमानकाळ.

प्रश्न 10.
काळ बदला.
सरांनी मला उपदेश केला होता. (वर्तमानकाळ करा.)
उत्तर:
सर मला उपदेश करत आहेत.

प्रश्न 11.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 18

कृति 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
शिक्षक व विद्यार्थी यांच्यातील नातेसंबंधाविषयी तुमच्या संकल्पना स्पष्ट करा.
उत्तर:
शिक्षक विदयार्थ्यांना ज्ञान देत असतात. कळत-नकळत त्यांच्यावर संस्कार करत असतात. विदयार्थी सुद्धा शिक्षकांनी दिलेले ज्ञान आत्मसात करत असतात व संस्काराचे पालन करत असतात. त्यामुळेच त्यांच्यात एक प्रकारचे जिव्हाळ्याचे व स्नेहाचे संबंध निर्माण होत असतात. त्यांच्यात गुरू-शिष्याचे नाते निर्माण होते. विदयार्थी आपल्या शिक्षकांनी दिलेल्या सगळ्या सूचनांचे व निर्देशांचे पालन करत असतात. त्यांचे विचार स्वत:च्या जीवनात उतरवत असतात. त्यांचा आपल्या शिक्षकांवर विश्वास असतो. त्यामुळेच एका श्रद्धेच्या दृष्टिकोनातून ते आपल्या शिक्षकांकडे पाहत असतात. अशा प्रकारे विदयार्थ्यांसाठी त्याचे शिक्षक हे मात्या-पित्याची भूमिका बजावित असतात.

माझे शिक्षक व संस्कार Summary in Marathi

लेखकाचा परिचय:

नाव: शंकरराव खरात
कालावधी: 1921-2001
कथाकार, कादंबरीकार, लेखक, दलित चळवळीत सक्रिय सहभाग. ‘तडीपार’, ‘सांगावा’, ‘आडगावचे पाणी’ इत्यादी कथासंग्रह, ‘झोपडपट्टी’, ‘फूटपाथ नं. १’, ‘माझं नाव’, इत्यादी कादंबऱ्या, ‘तराळ-अंतराळ’ हे आत्मचरित्र.

प्रस्तावना:

‘माझे शिक्षक व संस्कार’ हा पाठ लेखक शंकरराव खरात यांनी लिहिला आहे. शालेय वयात शिक्षकांकडून केल्या जाणाऱ्या संस्कारांचे महत्त्व प्रस्तुत पाठातून लेखकाने व्यक्त केले आहे.

‘Maze Shikshak va Sanskar’ article is written by Shankarrao Kharat. The importance of teacher and his nurturing is narrated in this article.

शब्दार्थ:

संस्कार – सद्गुण (virtue)
रहिवासी – निवासी (resident)
प्रयत्न – परिश्रम (effort)
यश – (success)
सल्ला – उपदेश (advice)
सडपातळ – किरकोळ अंगाचा (slim)
विकार – आजार, रोग (illness, disease)
भाषांतर – एका भाषेतील मजकुराचे वा ग्रंथाचे दुसऱ्या भाषेत केलेले रूपांतर (translation)
शेतीतज्ज्ञ – शेतीविषयक सखोल ज्ञान असणारा (Agro expert)
बाग – बगीचा, उदयान (a garden)
परिचय – ओळख (an introduction)
मोठाड – (huge, massive)
कष्ट – मेहनत (hard work)
कणखर – मजबूत (strong, tough)
निकाल – (result)
हितोपदेश – कल्याणकारक सल्ला (counselling)
उपकृत – ज्याला मदत केली आहे असा (obliged)
उद्धृत – उदाहरण म्हणून केलेला (quoted as anextract)
तालीम – शारीरिक व्यायाम (exercise)
हंगाम – मोसम, ऋतू (season)
इनाम – बक्षीस (prize)
लढत – (लढाई), झुंज (fight)
हिरमुसणे – निराश होणे (get nervous, to feel dejected)
निद्रा – (sleep)
शिमगा – होळीचा सण (the Holi festival)
वस्ती – वसाहत (colony, settlement)
साक्षर – अक्षरओळख असलेला (literate)
कल्पना – योजना (येथे अर्थ) माहिती, पूर्व सूचना (idea, planning)
रहाट – विहिरीतून पाणी काढण्याची यंत्रणा (चाक)

टिपा:

तमाशा – बव्हंशी विनोद व शृंगार यांचा अविष्कार करणारा लोककलेचा नाटकासारखा प्रकार
धूलिवंदन – (धुलवड) हिंदूंचा एक सण, परस्परांवर धूळ, रंग इ. उडवण्याचा खेळ
तर्खडकर – दादोबा पांडूरंग तर्खडकर हे मराठी व्याकरण लेखक आणि समाजसुधारक होते
स्काउट – भारत स्काउट गाइड (संस्थापक – बेडेन पावेल, एक शैक्षणिक चळवळ)
कुस्ती – महाराष्ट्राच्या मातीत मुरलेला एक खेळ
तमाशाचा फड – तमाशा किंवा इतर लोककला सादर केली जाते ती जागा
कुस्तीचा फड – कुस्तीच्या स्पर्धा जिथे खेळल्या जातात ती जागा

वाक्प्रचार:

दरारा असणे – वचक असणे
हिरमुसले होणे – नाराज होणे
उद्धृत करणे – उल्लेख करणे
समुपदेशन करणे – मार्गदर्शन करणे
प्रगती करणे – सुधारणा करणे
मान खाली जाणे – शरमेने मान झुकणे

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ

February 16, 2024February 15, 2024 by Bhagya

98Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 16 शब्दांचा खेळ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ (स्थूलवाचन)

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 16 शब्दांचा खेळ Textbook Questions and Answers

1. खालील‌ ‌वाक्यांचा‌ ‌अर्थ‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌

प्रश्न‌ ‌(अ)
बाहुलीचे‌ ‌शेकोटीजवळ‌ ‌लोटलेले‌ ‌तुकडे‌ ‌हेलनने‌ ‌गोळा‌ ‌केले.‌ ‌
उत्तरः‌
‌हेलनने‌ ‌रागाच्या‌ ‌भरात‌ ‌बाहुली‌ ‌बाईंकडून‌ ‌हिसकावून‌ ‌ती‌ ‌जमिनीवर‌ ‌आपटली.‌ ‌त्यामुळे‌ ‌बाहुलीचे‌ ‌तुकडे‌ ‌तुकडे‌ ‌झाले‌ ‌होते.‌ ‌पण‌ ‌बाईंच्या‌ ‌सान्निध्यात‌ ‌लेखिकेला‌ ‌एक‌ ‌नवीन‌ ‌दृष्टी‌ ‌मिळाली‌ ‌होती.‌ ‌त्यामुळे‌ ‌आपल्या‌ ‌हातून‌ ‌घडलेल्या‌ ‌चुकीची‌ ‌लेखिकेला‌ ‌जाणीव‌ ‌झाली‌ ‌व‌ ‌वाईटही‌ ‌वाटले.‌ ‌दारापाशी‌ ‌येताच‌ ‌तिला‌ ‌त्या‌ ‌बाहुलीची‌ ‌आठवण‌ ‌आली.‌ ‌त्यामुळेच‌ ‌बाहुलीचे‌ ‌शेकोटीजवळ‌ ‌लोटलेले‌ ‌तुकडे‌ ‌हेलनने‌ ‌गोळा‌ ‌केले.‌ ‌

प्रश्न‌ (‌आ‌)
‌हव्याशा‌ ‌क्षणी‌ ‌हेलन‌ ‌प्रेमाच्या‌ ‌प्रकाशात‌ ‌न्हाऊन‌ ‌निघाली.‌ ‌
उत्तरः‌
‌बाई-अनी‌ ‌मॅन्सफिल्ड‌ ‌सुलिव्हॅन‌ ‌जीवनात‌ ‌येण्यापूर्वी‌ ‌हेलनचे‌ ‌मन‌ ‌राग‌ ‌व‌ ‌कडवटपणानं‌ ‌भरलेले‌ ‌होते.‌ ‌स्वत:च्या‌ ‌भविष्यासाठी‌ ‌स्वत:शीच‌ ‌चाललेल्या‌ ‌सततच्या‌ ‌झगड्यानं‌ ‌हेलन‌ ‌थकून‌ ‌गेली‌ ‌होती.‌ ‌तिचं‌ ‌आयुष्य‌ ‌म्हणजे‌ ‌धुक्यात‌ ‌सापडलेल्या‌ ‌जहाजासारखे‌ ‌झाले‌ ‌होते.‌ ‌होकायंत्र‌ ‌व‌ ‌बंदर‌ ‌याबद्दल‌ ‌हेलनला‌ ‌काहीच‌ ‌कल्पना‌ ‌नव्हती.‌ ‌अशा‌ ‌या‌ ‌निराश,‌ ‌भवितव्य‌ ‌नसलेल्या‌ ‌आयुष्यात‌ ‌अगदी‌ ‌योग्य‌ ‌वेळी‌ ‌बाई‌ ‌ॲनी‌ ‌मॅन्सफिल्ड‌ ‌सुलिव्हॅन‌ ‌यांचा‌ ‌प्रवेश‌ ‌झाला,‌ ‌ज्यांनी‌ ‌हेलनच्या‌ ‌जीवनात‌ ‌मायेची‌ ‌पाखर‌ ‌घातली.‌ ‌अक्षर,‌ ‌शब्द‌ ‌यांचे‌ ‌ज्ञान‌ ‌झाले.‌ ‌त्यामुळे‌ ‌हेलनच्या‌ ‌जीवनात‌ ‌शिक्षणाचा‌ ‌प्रवेश‌ ‌झाला.‌ ‌म्हणून‌ ‌लेखिका‌ ‌हेलन‌ ‌सांगते‌ ‌हव्याशा‌ ‌क्षणी‌ ‌हेलन‌ ‌प्रेमाच्या‌ ‌प्रकाशात‌ ‌न्हाऊन‌ ‌निघाली.‌ ‌

2. ‌w-a-t-e-r‌ ‌शब्द‌ ‌हेलन‌ ‌कशी‌ ‌शिकली‌ ‌हे‌ ‌लिहून‌ ‌आकृती‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.‌
‌w-a-t-e-r‌ ‌शब्द‌ ‌हेलन‌ ‌कशी‌ ‌शिकली‌ ‌हे‌ ‌लिहून‌ ‌आकृती‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ 1
उत्तरः‌

‌3. जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

प्रश्न‌ ‌1.‌
‌जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌	‘ब’‌ ‌गट‌
1. आतुर‌ ‌होणे‌	‌(अ)‌ ‌खूप‌ ‌आनंद‌ ‌होणे‌
‌2. हिरमोड‌ ‌होणे‌	‌(ब)‌ ‌प्रेम‌ ‌करणे‌
‌3. उकळ्या‌ ‌फुटणे‌	‌(क)‌ ‌उत्सुक‌ ‌होणे‌
‌4. पालवी‌ ‌फुटणे‌	‌(ड)‌ ‌नाराज‌ ‌होणे‌
‌5. मायेची‌ ‌पाखर‌ ‌घालणे‌	(इ)‌ ‌नवीन‌ ‌उत्साह‌ ‌निर्माण‌ ‌होणे‌ ‌

उत्तरः‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌	‘ब’‌ ‌गट‌
1. आतुर‌ ‌होणे‌	‌(क)‌ ‌उत्सुक‌ ‌होणे‌
‌2. हिरमोड‌ ‌होणे‌	(ड)‌ ‌नाराज‌ ‌होणे‌
‌3. उकळ्या‌ ‌फुटणे‌	‌(अ)‌ ‌खूप‌ ‌आनंद‌ ‌होणे‌
‌4. पालवी‌ ‌फुटणे‌	‌(इ)‌ ‌नवीन‌ ‌उत्साह‌ ‌निर्माण‌ ‌होणे‌ ‌
‌5. मायेची‌ ‌पाखर‌ ‌घालणे‌	(ब)‌ ‌प्रेम‌ ‌करणे‌

4. ‌फरक‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.‌
‌फरक‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ 3
उत्तर:‌

5. खालील‌ ‌गटातील‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
खालील‌ ‌गटातील‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
‌(अ) शिरीष,‌ ‌शिरिश,‌ ‌शिरीश,‌ ‌शीरीष‌ ‌= [ ]
(‌आ‌) ‌पुनर्वसन,‌ ‌पूनर्वसन,‌ ‌पुनर्वसन,‌ ‌पुनरवसन‌ ‌= [ ]
(इ)‌ ‌पारांपारिक,‌ ‌पारंपरिक,‌ ‌पारंपारीक,‌ ‌पारंपरीक‌ = [ ]
(ई)‌ ‌क्रिडांगण,‌ ‌क्रीडांगण,‌ ‌क्रिडागण,‌ ‌क्रिडांगन‌ ‌= [ ]
उत्तर‌‌:
‌(अ) शिरीष‌ ‌
(‌आ‌)‌ ‌पुनर्वसन‌
(इ)‌ ‌पारंपरिक‌
(ई)‌ ‌क्रीडांगण‌ ‌

6. खालील‌ ‌वाक्यांतील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
खालील‌ ‌वाक्यांतील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
‌(अ) काल‌ ‌शब्द‌ ‌शिकून‌ ‌घेतले.‌ ‌
(‌आ‌)‌‌ ‌सकाळी‌ ‌आई‌ ‌माझ्या‌ ‌खोलीत‌ ‌येऊन‌ ‌गेली.‌ ‌
(इ)‌ ‌आयुष्यात‌ ‌पहिल्यांदाच‌ ‌मला‌ ‌उदया‌ ‌कधी‌ ‌उगवेल‌ ‌याची‌ ‌उत्कंठा‌ ‌लागली.‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌(अ) भूतकाळ‌
(‌आ‌)‌‌ ‌भूतकाळ‌ ‌
(इ) ‌भूतकाळ‌

7.‌ ‌स्वमत.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
तुमच्या‌ ‌मते‌ ‌हेलन‌ ‌केलर‌ ‌आयुष्यात‌ ‌पहिल्यांदा‌ ‌’उदयाची’‌ ‌वाट‌ ‌का‌ ‌पहात‌ ‌असेल?‌
‌उत्तर‌:‌
‌उतारा‌ ‌6‌ ‌मधील‌ ‌कृती‌ ‌4‌ ‌:‌ ‌स्वमतचे‌ ‌उत्तर‌ ‌पहावे‌ ‌

प्रश्न‌ ‌2.‌ ‌
‘अनी‌ ‌सुलिव्हॅन‌ ‌नसत्या‌ ‌तर‌ ‌हेलन‌ ‌घडली‌ ‌नसती’‌ ‌विधानाची‌ ‌सत्यता‌ ‌पटवून‌ ‌दया.‌
‌उत्तरः‌ ‌
उतारा‌ 4‌ ‌मधील‌ ‌कृती‌ ‌4 ‌:‌ ‌स्वमतचे‌ ‌उत्तर‌ ‌पहावे‌ ‌

‌8.‌ ‌अभिव्यक्ती‌

प्रश्न‌ 1. ‌
तुमच्या‌ ‌मते‌ ‌दिव्यांग‌ ‌मुलांना‌ ‌भाषाशिक्षणात‌ ‌येणारे‌ ‌संभाव्य‌ ‌अडथळे‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
कोणतीही‌ ‌भाषा‌ ‌शिकताना‌ ‌त्या‌ ‌भाषेची‌ ‌मुळाक्षरे‌ ‌त्यांचे‌ ‌उच्चार‌ ‌माहीत‌ ‌असणे‌ ‌किंवा‌ ‌शिकणे‌ ‌अतिशय‌ ‌आवश्यक‌ ‌असते.‌ ‌जर‌ ‌मुलगा‌ ‌किंवा‌ ‌मुलगी‌ ‌यांना‌ ‌बहिरेपणा‌ ‌असेल‌ ‌तर‌ ‌उच्चारातील‌ ‌आवाज,‌ ‌स्वर‌ ‌ऐकू‌ ‌न‌ ‌आल्याने‌ ‌मुळाक्षरांचे‌ ‌उच्चार‌ ‌ज्ञान‌ ‌होत‌ ‌नाही.‌ ‌मुलगा‌ ‌किंवा‌ ‌मुलगी‌ ‌यांना‌ ‌अंधत्व‌ ‌असेल‌ ‌तर‌ ‌अक्षर‌ ‌ओळखही‌ ‌होत‌ ‌नाही.‌ ‌मुकेपणा‌ ‌जर‌ ‌मुलांमध्ये‌ ‌असेल‌ ‌तर‌ ‌मुळाक्षरांचे,‌ ‌शब्दांचे‌ ‌उच्चार‌ ‌ज्ञान‌ ‌होत‌ ‌नाही.‌ ‌बोलणे,‌ ‌वाचणे,‌ ‌लिहिणे,‌ ‌ऐकणे‌ ‌यातून‌ ‌भाषेचे‌ ‌ज्ञान‌ ‌व‌ ‌भाषेची‌ ‌समृद्धी‌ ‌मुलांना‌ ‌प्राप्त‌ ‌होत‌ ‌असते.‌ ‌परंतु‌ ‌दिव्यांग‌ ‌मुलांना‌ ‌मात्र‌ ‌त्यांच्यातील‌ ‌शारीरिक‌ ‌अपंगत्वामुळे‌ ‌भाषाशिक्षणास‌ ‌मुकावे‌ ‌लागते.‌ ‌

प्रश्न‌ 2. ‌
‌’सर्वसामान्य‌ ‌मुलांबरोबर‌ ‌दिव्यांग‌ ‌मुलांना‌ ‌शिक्षणाची‌ ‌समान‌ ‌संधी‌ ‌दयायला‌ ‌हवी’.‌ ‌या‌ ‌विचाराचे‌ ‌सामाजिक‌ ‌महत्त्व‌ ‌जाणा‌ ‌व‌ ‌ते‌ ‌शब्दबद्ध‌ ‌करा.‌
‌उत्तरः‌
‌उतारा‌ ‌5‌ ‌मधील‌ ‌कृती‌ ‌4‌ ‌:‌ ‌स्वमतचे‌ ‌उत्तर‌ ‌पहावे.‌ ‌

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ Additional Important Questions and Answers

1. पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ 5

प्रश्न 2.
उत्तर लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ 6

उताऱ्यानुसार घटनांचा क्रम लावा.

प्रश्न 1.

लेखिका दारापाशी जाऊन पायऱ्यांवर वाट पाहत राहिली.
त्या दिवशी लेखिका दुपारी पोर्चमध्ये उभी होती.
काहीतरी वेगळं घडणार याचा लेखिकेला साधारण अंदाज आला होता.

उत्तर:

त्या दिवशी लेखिका पोर्चमध्ये उभी होती.
काहीतरी वेगळं घडणार याचा लेखिकेला साधारण अंदाज आला होता.
लेखिका दारापाशी जाऊन पायऱ्यांवर वाट पाहत राहिली.

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
लेखिकेच्या जीवनातील महत्त्वाचा दिवस कोणता?
उत्तर:
शिक्षिका ॲनी मॅन्सफिल्ड सुलिव्हॅन ज्या दिवशी लेखिकेला शिकवायला आल्या तो दिवस लेखिकेच्या जीवनातील अतिशय महत्त्वाचा दिवस होता.

प्रश्न 2.
लेखिकेला कशाची कल्पना नव्हती?
उत्तर:
लेखिकेला भविष्यात तिच्यासाठी काय चमत्कार लिहून ठेवलाय याची कल्पना नव्हती.

प्रश्न 3.
3 मार्च, 1887 रोजी दुपारी लेखिका कोठे उभी होती?
उत्तरः
3 मार्च, 1887 रोजी दुपारी लेखिका पोर्चमध्ये उभी होती.

प्रश्न 4.
लेखिकेला आठवं वर्ष लागायला किती महिने बाकी होते?
उत्तर:
लेखिकेला आठवं वर्ष लागायला तीन महिने बाकी होते.

प्रश्न 5.
लेखिकेची बोटं कळ्यांवरून कशी फिरली?
उत्तरः
वसंत ऋतूचं स्वागत करायलाच उमलाव्यात तशी लेखिकेची बोटं कळ्यांवरून फिरली.

प्रश्न 6.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

भविष्यात माझ्यासाठी काय ……लिहून ठेवलाय, याची काही मला कल्पना नव्हती. (अभिवादन, नमस्कार, आशीर्वाद, चमत्कार)
म्हणून मी दारापाशी जाऊन …………. वाट पाहत राहिले. (आतुरतेने, पायऱ्यांवर, खिडकीपाशी, पोर्चवर)
मला आठवं वर्ष लागायला …………. महिने बाकी हो. (एक, चार, तीन, पाच)

उत्तर:

चमत्कार
पायऱ्यांवर
तीन

कृती 2. आकलन कृती

योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
आयुष्यातला महत्त्वाचा दिवस म्हणजे माझ्या …………………….
(अ) बाई सुलिव्हॅन अॅनी मॅन्सफिल्ड मला शिकवायला आल्या तो दिवस.
(ब)‌ ‌बाई‌ ‌मॅन्सफिल्ड‌ ‌सुलिव्हॅन‌ ‌अॅनी‌ ‌मला‌ ‌शिकवायला‌ ‌आल्या‌ ‌तो‌ ‌दिवस.‌ ‌
(क)‌ ‌बाई‌ ‌ॲनी‌ ‌मॅन्सफिल्ड‌ ‌सुलिव्हॅन‌ ‌मला‌ ‌शिकवायला‌ ‌आल्या‌ ‌तो‌ ‌दिवस.‌ ‌
(ड)‌ ‌बाई‌ ‌मॅन्सफिल्ड‌ ‌अॅनी‌ ‌सुलिव्हॅन‌ ‌मला‌ ‌शिकवायला‌ ‌आल्या‌ ‌तो‌ ‌दिवस.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
आयुष्यातला‌ ‌महत्त्वाचा‌ ‌दिवस‌ ‌म्हणजे‌ ‌माझ्या‌ ‌बाई‌ ‌ॲनी‌ ‌मॅन्सफिल्ड‌ ‌सुलिव्हॅन‌ ‌मला‌ ‌शिकवायला‌ ‌आल्या‌ ‌तो‌ ‌दिवस.‌ ‌

प्रश्न 2.
भविष्यात‌ ‌माझ्यासाठी‌ ‌काय‌ ‌चमत्कार‌ ‌लिहून‌ ‌ठेवलाय,‌ ‌…………….‌
‌(अ)‌ ‌याची‌ ‌काही‌ ‌मला‌ ‌कल्पना‌ ‌नव्हती.‌ ‌
(ब)‌ ‌याची‌ ‌काही‌ ‌मला‌ ‌कल्पना‌ ‌होती.‌ ‌
(क)‌ ‌याची‌ ‌काही‌ ‌मला‌ ‌हळूहळू‌ ‌कल्पना‌ ‌आली‌ ‌होती.‌ ‌
(ड)‌ ‌याची‌ ‌मला‌ ‌पुरेपूर‌ ‌कल्पना‌ ‌होती.‌
‌उत्तरः‌
‌भविष्यात‌ ‌माझ्यासाठी‌ ‌काय‌ ‌चमत्कार‌ ‌लिहून‌ ‌ठेवलाय,‌ ‌याची‌ ‌काही‌ ‌मला‌ ‌कल्पना‌ ‌नव्हती.‌ ‌

प्रश्न 3.
कोण‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌
‌उत्तरः‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ 7

प्रश्न 4.
सत्य‌ ‌वा‌ ‌असत्य‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌-‌
1. लेखिका‌ ‌दारापाशी‌ ‌जाऊन‌ ‌पायऱ्यांवर‌ ‌वाट‌ ‌पाहत‌ ‌राहिली.‌
2. लेखिकेला‌ ‌आठवं‌ ‌वर्ष‌ ‌लागायला‌ ‌पाच‌ ‌महिने‌ ‌बाकी‌ ‌होते.‌ ‌
उत्तर:‌
1. सत्य‌
2. असत्य‌

‌कृती‌ ‌3:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌

‌खालील‌ ‌वाक्ये‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.
मला‌ ‌आठवं‌ ‌वर्ष‌ ‌लागायला‌ ‌तिन‌ ‌महीने‌ ‌बाकी‌ ‌होते.‌
‌उत्तरः‌ ‌
मला‌ ‌आठवं‌ ‌वर्ष‌ ‌लागायला‌ ‌तीन‌ ‌महिने‌ ‌बाकी‌ ‌होते.‌

प्रश्न 2.
दोन‌ ‌अगदी‌ ‌परस्परविरोधि‌ ‌आयूष्यं‌ ‌कशी‌ ‌एकत्र‌ ‌येतात.‌ ‌
उत्तरः‌
‌दोन‌ ‌अगदी‌ ‌परस्परविरोधी‌ ‌आयुष्यं‌ ‌कशी‌ ‌एकत्र‌ ‌येतात.‌

प्रश्न 3.
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌विशेषणे/नामे/सर्वनामे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌

‌सर्वनामे:‌ ‌मी,‌ ‌माझ्या,‌ ‌मला,‌ ‌माझी‌ ‌
‌नामे:‌ ‌आई,‌ ‌पोर्च,‌ ‌दार,‌ ‌पायरी,‌ ‌ऊन‌ ‌
‌विशेषणे:‌ ‌शांत,‌ ‌लगबग‌

प्रश्न 4.
अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.
1. भविषयात,‌ ‌भवीष्यात,‌ ‌भविष्यात,‌ ‌भवविष्यात‌ ‌
2. चमत्कार,‌ ‌चमतकार,‌ ‌चत्मकार,‌ ‌चममकार‌ ‌
उत्तर:‌
1. ‌भविष्यात‌ ‌
2.‌ ‌चमत्कार‌ ‌

‌खालील‌ ‌शब्दांसाठी‌ ‌पाठात‌ ‌आलेले‌ ‌समान‌ ‌अर्थाचे‌ ‌शब्द‌ ‌शोधा.‌ ‌

प्रश्न 1.
‌खालील‌ ‌शब्दांसाठी‌ ‌पाठात‌ ‌आलेले‌ ‌समान‌ ‌अर्थाचे‌ ‌शब्द‌ ‌शोधा.‌
उत्तर:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ 8

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

1. असाधारण ×
सावली‌ ‌×
रात्र‌ ×
‌शांत‌ ×

उत्तर:‌ ‌

‌साधारण‌
‌ऊन‌
‌दिवस‌ ‌
‌अशांत‌

प्रश्न 6.
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌

‌महिने‌
पायऱ्या‌
‌जाळ्या‌
सवयी‌ ‌
कळ्यां‌ ‌
खाणाखुणा‌
‌आठवणी‌ ‌
‌बोटं‌ ‌

प्रश्न 7.
‌तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तर:‌

शब्द‌	प्रत्यय	विभक्ती
‌ भविष्यात‌ ‌	त‌ ‌	सप्तमी‌ ‌(एकवचन)‌
‌वेलीच्या‌ ‌	च्या‌	‌षष्ठी‌ ‌(एकवचन)‌

प्रश्न 8.
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌

शब्द	‌मूळ‌ ‌शब्द‌	सामान्यरूप‌
आठवणीतला‌	आठवण‌	आठवणी‌
‌सवयीच्या‌ ‌	सवय	सवयी‌

खालील‌ ‌वाक्यांत‌ ‌कंसातील‌ ‌वाक्प्रचारांचा‌ ‌वापर‌ ‌करा.‌ ‌(नवल‌ ‌वाटणे,‌ ‌कल्पना‌ ‌नसणे)‌ ‌

प्रश्न 1.
1. भविष्यात‌ ‌काय‌ ‌करायचे‌ ‌आहे‌ ‌याची‌ ‌रमेशला‌ ‌काहीही‌ ‌माहिती‌ ‌नव्हती.‌
‌2.‌ ‌आकाशात‌ ‌पसरलेलं‌ ‌इंद्रधनुष्य‌ ‌पाहून‌ ‌सर्वांना‌ ‌आश्चर्य‌ ‌वाटले.‌ ‌
उत्तर:‌
‌1.‌ ‌भविष्यात‌ ‌काय‌ ‌करायचे‌ ‌आहे‌ ‌याची‌ ‌रमेशला‌ ‌काहीही‌ ‌कल्पना‌ ‌नव्हती.‌
2.‌ ‌आकाशात‌ ‌पसरलेलं‌ ‌इंद्रधनुष्य‌ ‌पाहून‌ ‌सर्वांना‌ ‌नवल‌ ‌वाटले.‌ ‌

काळ‌ ‌बदला.‌ ‌

प्रश्न 1.
याची‌ ‌काही‌ ‌मला‌ ‌कल्पना‌ ‌नव्हती.‌ ‌(भविष्यकाळ‌ ‌करा)‌ ‌
उत्तर:‌
‌याची‌ ‌काही‌ ‌कल्पना‌ ‌मला‌ ‌नसेल.‌ ‌

प्रश्न 2.
आज‌ ‌काहीतरी‌ ‌वेगळं‌ ‌घडणार‌ ‌याचा‌ ‌मला‌ ‌साधारणअंदाज‌ ‌आला.‌ ‌(भविष्यकाळ‌ ‌करा)‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
आज‌ ‌काहीतरी‌ ‌वेगळं‌ ‌घडणारं‌ ‌याचा‌ ‌मला‌ ‌साधारण‌ ‌अंदाज‌ ‌येईल.‌ ‌

प्रश्न 3.
पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ 9

‌कृती‌ ‌4‌ ‌:‌ ‌स्वमत‌ ‌

प्रश्न 1.
तुमच्या‌ ‌आठवणीतला‌ ‌महत्त्वाचा‌ ‌दिवस‌ ‌कोणता‌ ‌व‌ ‌का‌ ‌याबद्दल‌ ‌तुमचे‌ ‌विचार‌ ‌व्यक्त‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
माझ्या‌ ‌आठवणीतला‌ ‌महत्त्वाचा‌ ‌दिवस‌ 10‌ ‌डिसेंबर,‌ ‌2015 आहे.‌ ‌त्याला‌ ‌कारणही‌ ‌तसेच‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌दिवशी‌ ‌मला‌ ‌आंतर-‌ ‌विदयालयीन‌ ‌भाषण‌ ‌स्पर्धेत‌ ‌प्रथम‌ ‌पारितोषिक‌ ‌मिळाले‌ ‌व‌ ‌ते‌ ‌ही‌ ‌महाराष्ट्र‌ ‌राज्याच्या‌ ‌मुख्यमंत्र्यांच्या‌ ‌हस्ते!‌ ‌मला‌ ‌आतापर्यंतच्या‌ ‌विदयार्थी‌ ‌जीवनात‌ ‌मिळालेले‌ ‌हे‌ ‌पहिलेच‌ ‌बक्षीस‌ ‌होते.‌ ‌त्यामुळे‌ ‌मला‌ ‌या‌ ‌दिवसाचे‌ ‌विशेष‌ ‌आकर्षण‌ ‌आहे.‌ ‌प्रथमच‌ ‌आयुष्यात‌ ‌मिळालेल्या‌ ‌पहिल्या‌ ‌यशाचा‌ ‌हा‌ ‌दिवस‌ ‌आहे.‌ ‌तो‌ ‌मी‌ ‌कधी‌ ‌विसरणे‌ ‌शक्यच‌ ‌नाही.‌ ‌मला‌ ‌आजही‌ ‌आठवतोय‌ ‌तो‌ ‌दिवस.‌ ‌माझे‌ ‌भाषण‌ ‌ऐकून‌ ‌सर्वांनी‌ ‌माझे‌ ‌कौतुक‌ ‌केले.‌ ‌स्वतः‌ ‌मुख्यमंत्र्यांनी‌ ‌माझे‌ ‌भाषण‌ ‌ऐकून‌ ‌भविष्यात‌ ‌मला‌ ‌नेता‌ ‌होण्यास‌ ‌सांगितले.‌ ‌म्हणून‌ ‌हा‌ ‌माझ्या‌ ‌आयुष्यातील‌ ‌महत्त्वाचा‌ ‌दिवस‌ ‌आहे.‌ ‌

‌पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌ ‌

कृती‌ ‌1‌ ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1.
‌आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ 10

प्रश्न 2.
जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌	‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. मग्न‌	(अ)‌ ‌धडधडत‌
2. ‌दाट‌ ‌	(ब)‌ ‌प्रेमाचा‌ ‌
3. ‌छाती‌ ‌	(क)‌ ‌ ‌व्यग्र‌ ‌
‌4. प्रकाश‌ ‌	(ड)‌ ‌धुकं‌

उत्तर:‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌	‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. मग्न‌	(क)‌ ‌ ‌व्यग्र‌ ‌
2. ‌दाट‌ ‌	(ड)‌ ‌धुकं‌
3. ‌छाती‌ ‌	(अ)‌ ‌धडधडत‌
‌4. प्रकाश‌ ‌	(ब)‌ ‌प्रेमाचा‌ ‌

प्रश्न 3.
उताऱ्यानुसार‌ ‌घटनांचा‌ ‌क्रम‌ ‌लावा.‌

प्रेमाच्या‌ ‌प्रकाशात‌ ‌लेखिका‌ ‌न्हाऊन‌ ‌निघाली.‌ ‌
‌लेखिकेच्या‌ ‌आत्म्याचं‌ ‌नि:शब्द‌ ‌आक्रंदन‌ ‌चालायचं.‌ ‌
लेखिकेकडे‌ ‌होकायंत्र‌ ‌वगैरे‌ ‌काहीचं‌ ‌नव्हतं.‌
मन‌ ‌रागानं‌ ‌आणि‌ ‌कडवटपणानं‌ ‌व्यग्र‌ ‌झालं‌ ‌होतं.‌ ‌

उत्तर:‌

‌मन‌ ‌रागानं‌ ‌आणि‌ ‌कडवटपणानं‌ ‌व्यग्र‌ ‌झालं‌ ‌होतं.‌ ‌
लेखिकेकडे‌ ‌होकायंत्र‌ ‌वगैरे‌ ‌काहीचं‌ ‌नव्हतं.‌
‌लेखिकेच्या‌ ‌आत्म्याचं‌ ‌नि:शब्द‌ ‌आक्रंदन‌ ‌चालायचं‌ ‌
‌प्रेमाच्या‌ ‌प्रकाशात‌ ‌लेखिका‌ ‌न्हाऊन‌ ‌निघाली.‌

खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.
‌लेखिका‌ ‌कशाने‌ ‌थकून‌ ‌गेली‌ ‌होती?‌
‌उत्तरः‌
‌लेखिका‌ ‌स्वत:शीच‌ ‌चाललेल्या‌ ‌सततच्या‌ ‌झगड्यानं‌ ‌अगदी‌ ‌थकून‌ ‌गेली‌ ‌होती.‌

‌प्रश्न 2.
शिक्षणाला‌ ‌सुरुवात‌ ‌होण्यापूर्वी‌ ‌लेखिकेची‌ ‌अवस्था‌ ‌कशी‌ ‌होती?‌ ‌
उत्तरः‌
‌शिक्षणाला‌ ‌सुरुवात‌ ‌होण्याआधी‌ ‌लेखिकेची‌ ‌अवस्था‌ ‌धुक्यात‌ ‌सापडलेल्या‌ ‌जहाजासारखी‌ ‌होती.‌ ‌

‌प्रश्न 3.
लेखिका‌ ‌कशाच्या‌ ‌प्रकाशात‌ ‌न्हाऊन‌ ‌निघाली?‌ ‌
उत्तर:‌
‌लेखिका‌ ‌प्रेमाच्या‌ ‌प्रकाशात‌ ‌न्हाऊन‌ ‌निघाली.‌ ‌

‌प्रश्न 4.
कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌

‌नेमक्या‌ ‌त्याच‌ ‌हव्याश्या‌ ‌क्षणी‌ ‌…………..‌ ‌प्रकाशात‌ ‌मी‌ ‌न्हाऊन‌ ‌निघाले.‌ ‌(मोकळ्या,‌ ‌अंधकार,‌ ‌प्रेमाच्या,‌ ‌रागाच्या)‌
किनारा‌ ‌गाठेपर्यंत‌ ‌….‌…………..‌ ‌असतो.‌ ‌q(ताण,‌ ‌त्रास,‌ ‌व्यग्र,‌ ‌धुकं)‌ ‌
‌छाती‌ ‌…‌…….‌….‌ ‌असते.‌ ‌(घाबरत,‌ ‌धडधडत,‌ ‌धडपडत,‌ ‌धबधबत)‌ ‌
असं‌ ‌माझ्या‌ ‌……………… नि:शब्द‌ ‌आक्रंदन‌ ‌चालायचं.‌ ‌(जीवनाचं,‌ ‌आत्म्याचं,‌ ‌मनाचं,‌ ‌जीवाचं)‌

उत्तर:‌

‌प्रेमाच्या‌ ‌
ताण‌ ‌
धडधडत‌
आत्म्याचं‌ ‌

कृती‌ ‌2‌ ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधाने‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌

‌प्रश्न 1.
शिक्षणाला‌ ‌सुरुवात‌ ‌होण्याआधी‌ ‌माझी‌ ‌अवस्था‌ ‌……………..‌ ‌
(अ)‌ ‌त्या‌ ‌धुक्यात‌ ‌न‌ ‌सापडलेल्या‌ ‌जहाजासारखी‌ ‌होती.‌ ‌
(ब)‌ ‌त्या‌ ‌धुक्यात‌ ‌सापडलेल्या‌ ‌बोटीसारखी‌ ‌होती.‌
‌(क)‌ ‌त्या‌ ‌धुक्यात‌ ‌न‌ ‌सापडलेल्या‌ ‌बोटीसारखी‌ ‌होती.‌ ‌
(ड)‌ ‌त्या‌ ‌धुक्यात‌ ‌सापडलेल्या‌ ‌जहाजासारखी‌ ‌होती.‌ ‌
उत्तरः‌
‌शिक्षणाला‌ ‌सुरुवात‌ ‌होण्याआधी‌ ‌माझी‌ ‌अवस्था‌ ‌त्या‌ ‌धुक्यात‌ ‌सापडलेल्या‌ ‌जहाजासारखी‌ ‌होती.‌ ‌

‌प्रश्न 2.
सहज‌ ‌स्पर्श‌ ‌करता‌ ‌येईल‌ ‌अशा‌ ‌पांढऱ्या‌ ‌…………..‌ ‌
(अ)‌ अंधारानं‌ ‌आपल्याला‌ ‌वेढलंय‌ ‌आणि‌ ‌तशा‌ ‌धुक्यातून‌ ‌जहाज‌ ‌वाट‌ ‌काढत‌ ‌किनाऱ्याच्या‌ ‌विरूद्ध‌ ‌दिशेनं‌ ‌येत‌ ‌असतं.‌ ‌
(ब)‌ अंधारानं‌ ‌आपल्याला‌ ‌वेढलंय‌ ‌आणि‌ ‌तशा‌ ‌धुक्यातून‌ ‌जहाज‌ ‌वाट‌ काढत‌ ‌किनाऱ्याच्या‌ ‌दिशेनं‌ ‌येत‌ ‌असतं.‌
‌(क)‌ ‌अंधारानं‌ ‌आपल्याला‌ ‌वेढलंय‌ ‌आणि‌ ‌तशा‌ ‌धुक्यातून‌ ‌जहाज‌ ‌वाट‌ ‌न‌ ‌काढता‌ ‌किनाऱ्याच्या‌ ‌दिशेनं‌ ‌येत‌ ‌असतं.‌
‌(ड)‌ ‌अंधारानं‌ ‌आपल्याला‌ ‌वेढलंय‌ ‌आणि‌ ‌तशा‌ ‌धुक्यातून‌ ‌जहाज‌ ‌वाट‌ ‌न‌ ‌काढता‌ ‌किनाऱ्याच्या‌ ‌विरूद्ध‌ ‌दिशेनं‌ ‌येत‌ ‌असतं.‌
‌उत्तरः‌
‌सहज‌ ‌स्पर्श‌ ‌करता‌ ‌येईल‌ ‌अशा‌ ‌पांढऱ्या‌ ‌अंधारानं‌ ‌आपल्याला‌ ‌वेढलंय‌ ‌आणि‌ ‌तशा‌ ‌धुक्यातून‌ ‌जहाज‌ ‌वाट‌ ‌काढत‌ ‌किनाऱ्याच्या‌ ‌दिशेनं‌ ‌येत‌ ‌असतं.‌

‌प्रश्न 3.
परिच्छेदावरून‌ ‌खालील‌ ‌विधाने‌ ‌चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌स्वत:शीच‌ ‌चाललेल्या‌ ‌सततच्या‌ ‌झगड्यानं‌ ‌लेखिकाअगदी‌ ‌थकून‌ ‌गेली‌ ‌होती.‌
‌किनारा‌ ‌गाठेपर्यंत‌ ‌ताण‌ ‌नसतो.
‌लेखिकेकडे‌ ‌होकायंत्र‌ ‌असल्यामुळे‌ ‌बंदर‌ ‌किती‌ ‌जवळ‌ ‌आहे‌ ‌हे‌ ‌काळायला‌ ‌मार्ग‌ ‌होता.‌ ‌

उत्तर:

‌बरोबर‌
‌चूक‌ ‌
‌चूक‌

‌कृती‌ ‌3 ‌:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌ ‌

खालील‌ ‌वाक्ये‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.
कीनारा‌ ‌गाठेपरर्यत‌ ‌ताण‌ ‌असतो.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
किनारा‌ ‌गाठेपर्यंत‌ ‌ताण‌ ‌असतो.‌ ‌

‌प्रश्न 2.
स्वत:शीच‌ ‌चाललेल्या‌ ‌सततच्या‌ ‌झगड्यानं‌ ‌मि‌ ‌अगदि‌ ‌थकून‌ ‌गेले‌ ‌होते.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
स्वत:शीच‌ ‌चाललेल्या‌ ‌सततच्या‌ ‌झगड्यानं‌ ‌मी‌ ‌अगदी‌ ‌थकून‌ ‌गेले‌ ‌होते.‌ ‌

‌प्रश्न 3.
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌विशेषणे/नामे/सर्वनामे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌
उत्तरः‌ ‌

‌‌सर्वनामे:‌ ‌स्वतः,‌ ‌माझी,‌ ‌मी‌ ‌
‌नामे:‌ ‌मन,‌ ‌प्रकाश,‌ ‌शिक्षण,‌ ‌जहाज,‌ ‌धुकं‌ ‌
विशेषणे:‌ ‌व्यग्र,‌ ‌दाट,‌ ‌नाम‌ ‌

‌अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.
आतम्याचं,‌ ‌आत्म्याचं,‌ ‌आत्माचं,‌ ‌आतमयाचं‌
‌उत्तर:‌
‌आत्म्याचं‌ ‌

‌प्रश्न 2.
लुकलुकत्या,‌ ‌लूकलूकत्या,‌ ‌लुकलुकत्या,‌ ‌लुकलुकत्या‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌लुकलुकत्या‌ ‌

अधोरेखित‌ ‌शब्दाचा‌ ‌समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.
दाट‌ ‌धुकं‌ ‌असताना‌ ‌तुम्ही‌ ‌कधी‌ ‌सागरावर‌ ‌गेलायत?‌ ‌
उत्तरः‌
‌दाट‌ ‌धुकं‌ ‌असताना‌ ‌तुम्ही‌ ‌कधी‌ ‌समुद्रावर‌ ‌गेलायत?‌ ‌

‌प्रश्न 2.
अधोरेखित‌ ‌शब्दाचा‌ ‌विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌
‌शिक्षणाला‌ ‌सुरुवात‌ ‌होण्याआधी‌ ‌माझी‌ ‌अवस्था‌ ‌त्या‌ ‌धुक्यात‌ ‌सापडलेल्या‌ ‌जहाजासारखी‌ ‌होती.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
शिक्षणाचा‌ ‌शेवट‌ ‌होण्याआधी‌ ‌माझी‌ ‌अवस्था‌ ‌त्या‌ ‌धुक्यात‌ ‌सापडलेल्या‌ ‌जहाजासारखी‌ ‌होती.‌ ‌

‌प्रश्न 3.
अधोरेखित‌ ‌शब्दाची‌ ‌जात‌ ‌ओळखा.‌ ‌
राम‌ ‌व‌ ‌शाम‌ ‌दोघे‌ ‌मित्र‌ ‌आहेत.‌ ‌
उत्तर:‌
‌उभयान्वयी‌ ‌अव्यय‌ ‌

‌प्रश्न 4.
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌

शब्द‌ ‌	प्रत्यय‌ ‌	विभक्ती
‌सततच्या‌	च्या‌ ‌	षष्ठी‌ ‌(एकवचन)‌
‌प्रकाशात‌ ‌	त‌ ‌	सप्तमी‌ ‌(एकवचन)‌ ‌

‌प्रश्न 5.
‌तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌

शब्द‌ ‌	मूळ‌ ‌शब्द‌ ‌	सामान्यरूप‌ ‌
रागानं‌	‌राग‌ ‌	रागा‌
‌समुद्रावर‌ ‌	समुद्र‌ ‌	समुद्रा‌ ‌
अंधारानं‌	अंधार‌	‌‌अंधारा‌ ‌
शिक्षणाला	‌शिक्षण‌	शिक्षणा‌

‌प्रश्न 6.
वाक्प्रचारांचा‌ ‌अर्थ‌ ‌लिहा.‌
1. ‌व्यग्र‌ ‌होणे‌ ‌- [ ]
2. ताण‌ ‌असणे‌ ‌-‌ ‌[ ]
उत्तर:‌
1. व्यस्त‌ ‌होणे‌
2. भार‌ ‌असणे,‌ ‌तणाव‌ ‌असणे‌ ‌

‌

प्रश्न 7.
वाक्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
तेही‌ ‌कळायला‌ ‌काही‌ ‌मार्ग‌ ‌नव्हता.‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌भूतकाळ‌ ‌

‌प्रश्न 8.
पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ 11

कृती‌ ‌4 ‌:‌ ‌स्वमत‌ ‌

‌प्रश्न 1.
तुमची‌ ‌अवस्था‌ ‌कधी‌ ‌धुक्यात‌ ‌सापडलेल्या‌ ‌जहाजासारखी‌ ‌झाली‌ ‌आहे‌ ‌का?‌ ‌त्यातून‌ ‌तुम्ही‌ ‌मार्ग‌ ‌काढण्याचा‌ ‌कसा‌ ‌प्रयत्न‌ ‌केलात‌ ‌हे‌ ‌थोडक्यात‌ ‌लिहा.‌
उत्तर‌‌:‌
जीवन‌ ‌म्हटले‌ ‌म्हणजे‌ ‌संघर्ष‌ ‌हा‌ ‌आलाच.‌ ‌लहान‌ ‌असो‌ ‌किंवा‌ ‌मोठे.‌ ‌संकटे‌ ‌ही‌ ‌सर्वांवरच‌ ‌येत‌ ‌असतात.‌ ‌त्यावेळी‌ ‌आपली‌ ‌अवस्था‌ ‌धुक्यात‌ ‌सापडलेल्या‌ ‌जहाजासारखी‌ ‌होत‌ ‌असते.‌ ‌काय‌ ‌करावे‌ ‌व‌ ‌काय‌ ‌नाही‌ ‌याबद्दल‌ ‌नेमके‌ ‌काय‌ ‌ते‌ ‌सुचतच‌ ‌नाही.‌ ‌गोंधळून‌ ‌जाणारी‌ ‌स्थिती‌ ‌निर्माण‌ ‌होते.‌ ‌लहानपणी‌ ‌एकदा‌ ‌आईबरोबर‌ ‌बाजारात‌ ‌गेलेलो‌ ‌असताना‌ ‌गर्दीमुळे‌ ‌मी‌ ‌आईपासून‌ ‌दुरावलो‌ ‌व‌ ‌रडत‌ ‌रडत‌ ‌आईला‌ ‌शोधत‌ ‌राहिलो.‌ ‌मला‌ ‌आई‌ ‌कुठेच‌ ‌दिसली‌ ‌नाही.‌ ‌माझी‌ ‌अवस्था‌ ‌त्यावेळी‌ ‌खरोखरच‌ ‌धुक्यात‌ ‌सापडलेल्या‌ ‌जहाजासारखीच‌ ‌झाली‌ ‌होती.‌ ‌लोकांनी‌ ‌माझ्याभोवती‌ ‌गर्दी‌ ‌केली.‌ ‌मला‌ ‌माझे‌ ‌नाव‌ ‌विचारले‌ ‌मी‌ ‌रडत‌ ‌रडत‌ ‌त्यांना‌ ‌गणपती‌ ‌मंदिराजवळ‌ ‌राहतो‌ ‌असे‌ ‌सांगितले‌ ‌दोन‌ ‌व्यक्ती‌ ‌मला‌ ‌मंदिराजवळ‌ ‌घेऊन‌ ‌आल्या.‌ ‌तेथेही‌ ‌गर्दी‌ ‌जमली‌ ‌होती.‌ ‌माझी‌ ‌आई‌ ‌तेथे‌ ‌बसून‌ ‌रडत‌ ‌होती.‌ ‌आईला‌ ‌पाहून‌ ‌मी‌ ‌तिला‌ ‌घट्ट‌ ‌मिठी‌ ‌मारली.‌ ‌

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌ ‌

कृती‌ ‌1 ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

‌प्रश्न 1.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ 12

‌प्रश्न 2.
‌सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌
1. ‌मायेची:‌ ‌पाखर‌ ‌::‌ ‌बालसुलभ‌ ‌: …………..
2.‌ ‌हॅट‌ ‌:‌ ‌शब्द‌ ‌::‌ ‌बसणं‌ ‌:‌ ‌………………….
‌उत्तर:‌
1. आनंद‌ ‌
2.‌ ‌क्रियापद

उताऱ्यानुसार‌ ‌घटनांचा‌ ‌क्रम‌ ‌लावा.‌

‌प्रश्न 1.

‌अंध‌ ‌मुलांनी‌ ‌लेखिकेला‌ ‌एक‌ ‌बाहुली‌ ‌दिली‌ ‌होती.‌ ‌
‌बोटांच्या‌ ‌खेळाद्वारे‌ ‌लेखिका‌ ‌शब्द‌ ‌व‌ ‌क्रियापदं‌ ‌शिकली.‌ ‌
‌दुसऱ्या‌ ‌दिवशी‌ ‌सकाळीच‌ ‌बाई‌ ‌लिखिकेला‌ ‌आपल्या‌ ‌खोलीत‌ ‌घेऊन‌ ‌गेल्या.‌
‌बाईंनी‌ ‌लेखिकेच्या‌ ‌हातावर‌ ‌स्वत:च्या‌ ‌बोटांनी‌ ‌अक्षरं‌ ‌जुळवली.‌ ‌

उत्तर:‌

‌दुसऱ्या‌ ‌दिवशी‌ ‌सकाळीच‌ ‌बाई‌ ‌लिखिकेला‌ ‌आपल्या‌ ‌खोलीत‌ ‌घेऊन‌ ‌गेल्या.‌
‌अंध‌ ‌मुलांनी‌ ‌लेखिकेला‌ ‌एक‌ ‌बाहुली‌ ‌दिला‌ ‌होती.‌
‌बाईंनी‌ ‌लेखिकेच्या‌ ‌हातावर‌ ‌स्वत:च्या‌ ‌बोटांनी‌ ‌अक्षरं‌ ‌जुळवली.‌
‌बोटांच्या‌ ‌खेळाद्वारे‌ ‌लेखिका‌ ‌शब्द‌ ‌व‌ ‌क्रियापदं‌ ‌शिकली.‌

खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.
बाहुली‌ ‌कोणी‌ ‌सजवली‌ ‌होती?‌
‌उत्तर:‌ ‌
बाहुली‌ ‌लॉरा‌ ‌ब्रिजमननं‌ ‌सजवली‌ ‌होती.‌ ‌

‌प्रश्न 2.
लेखिकेच्या‌ ‌बाई‌ ‌शिकविण्याबरोबरच‌ ‌काय‌ ‌करायला‌ ‌आल्या‌ ‌होत्या?‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
लेखिकेच्या‌ ‌बाई‌ ‌शिकविण्याबरोबर‌ ‌लेखिकेवर‌ ‌मायेची‌ ‌पाखर‌ ‌घालायला‌ ‌आल्या‌ ‌होत्या.‌

‌प्रश्न 3.
लेखिकेला‌ ‌कोणता‌ ‌खेळ‌ ‌आवडला?‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
लेखिकेला‌ ‌बोटांचा‌ ‌खेळ‌ ‌खूप‌ ‌आवडला.‌

‌प्रश्न 4.
कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌

……….‌ ‌हा‌ ‌बोटांचा‌ ‌खेळ‌ ‌मला‌ ‌फार‌ ‌आवडला.‌ ‌(P-I-N,‌ ‌m-u-q, d-O-1-1,‌ ‌W-A-T-E-R)‌
त्याहीपेक्षा‌ ‌जास्त‌ ‌माझ्यावर‌ ‌…………‌ ‌पाखर‌ ‌घालायला.‌ ‌(मायेची,‌ ‌प्रेमाची,‌ ‌अभिमानाची,‌ ‌आनंदाची)‌ ‌
धावतच‌ ‌…………. उतरून‌ ‌मी‌ ‌आईपाशी‌ ‌गेले!‌ ‌(घाट,‌ ‌शिडी,‌ ‌पायरी,‌ ‌जिना)‌
मी‌ ‌फक्त‌ ‌बोटांनी‌ ‌बाईंचं‌ ‌………….’‌ ‌करत‌ ‌होते.‌ ‌ (अंधानुकरण,‌ ‌चित्रीकरण,‌ ‌अनुकरण,‌ ‌छायाचित्र)‌ ‌

उत्तर‌:‌

d-O-1-1‌ ‌
मायेची
जिना
‌अनुकरण‌

कृती‌ ‌2‌: ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधाने‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌

‌प्रश्न 1.
‌त्या‌ ‌मला‌ ‌शिकवायला‌ ‌आल्या‌ ‌होत्या,‌ ‌……………..‌ ‌
(अ)‌ ‌त्याहीपेक्षा‌ ‌जास्त‌ ‌माझ्यावर‌ ‌ममतेची‌ ‌पाखर‌ ‌घालायला!‌ ‌
(ब)‌ त्याहीपेक्षा‌ ‌जास्त‌ ‌माझ्यावर‌ ‌प्रेमाची‌ ‌पाखर‌ ‌घालायला!‌ ‌
(क)‌ ‌त्याहीपेक्षा‌ ‌जास्त‌ ‌माझ्यावर‌ ‌मायेची‌ ‌पाखर‌ ‌घालायला!‌
‌(ड)‌ ‌त्याहीपेक्षा‌ ‌जास्त‌ ‌माझ्यावर‌ ‌आनंदाची‌ ‌पाखर‌ ‌घालायला!‌
‌उत्तरः‌
‌त्या‌ ‌मला‌ ‌शिकवायला‌ ‌आल्या‌ ‌होत्या,‌ ‌त्याहीपेक्षा‌ ‌जास्त‌ ‌माझ्यावर‌ ‌मायेची‌ ‌पाखर‌ ‌घालायला!‌ ‌

‌प्रश्न 2.
‌शेवटी‌ ‌जेव्हा‌ ‌एकदा‌ ‌मी‌ ‌ती‌ ‌अक्षरं‌ ‌बरोबर‌ ‌काढली‌ ‌तेव्हा‌ ‌………………
(अ)‌ ‌बालसुलभ‌ ‌अभिमान‌ ‌आणि‌ ‌आनंदानं‌ ‌फुलून‌ ‌आले.‌ ‌
(ब)‌ ‌बालसुलभ‌ ‌आनंद‌ ‌आणि‌ ‌अभिमानानं‌ ‌फुलून‌ ‌आले.‌
‌(क)‌ ‌बालसुलभ‌ ‌आनंद‌ ‌आणि‌ ‌अभिमानानं‌ ‌हळूहळू‌ ‌फुलून‌ ‌आले.‌ ‌
‌(ड)‌ ‌बालसुलभ‌ ‌आनंद‌ ‌आणि‌ ‌अभिमानानं‌ ‌अचानक‌ ‌फुलून‌ ‌आले.‌
‌उत्तरः‌ ‌
शेवटी‌ ‌जेव्हा‌ ‌एकदा‌ ‌मी‌ ‌ती‌ ‌अक्षरं‌ ‌बरोबर‌ ‌काढली‌ ‌तेव्हा‌ ‌बालसुलभ‌ ‌आनंद‌ ‌आणि‌ ‌अभिमानानं‌ ‌फुलून‌ ‌आले.‌ ‌

‌प्रश्न 3.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
‌उत्तरः‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ 13

‌प्रश्न 4.
कोण‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌
‌उत्तरः‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ 14

‌प्रश्न 1.
परिच्छेदावरून‌ ‌सत्य‌ ‌वा‌ ‌असत्य‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌लेखिकेला‌ ‌बोटांचा‌ ‌खेळ‌ ‌खूपच‌ ‌आवडला.‌ ‌
‌बाहुली‌ ‌अनी‌ ‌सुलिव्हॅनने‌ ‌सजवली.‌
लेखिका‌ ‌धावतच‌ ‌जिना‌ ‌उतरून‌ ‌बाईंपाशी‌ ‌आली.‌ ‌
प्रत्येक‌ ‌वस्तूला‌ ‌काहीतरी‌ ‌नाव‌ ‌असतं,‌ ‌हे‌ ‌लेखिकेच्या‌ ‌लक्षातं‌ ‌आलं.‌ ‌

उत्तर:‌

‌सत्य‌
‌असत्य‌ ‌
असत्य‌
सत्य‌

‌कृती‌ ‌3‌‌:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌

‌प्रश्न 1.
खालील‌ ‌वाक्य‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌
माझ्या‌ ‌जवल‌ ‌कुणितरि‌ ‌येतयसं‌ ‌मला‌ ‌जाणवलं.‌
‌उत्तरः‌
‌माझ्या‌ ‌जवळ‌ ‌कुणीतरी‌ ‌येतयसं‌ ‌मला‌ ‌जाणवलं.‌ ‌

‌प्रश्न 2.
उताऱ्यातील‌ ‌शब्दांच्या‌ ‌जाती‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
‌उत्तरः‌

नामे:‌ ‌बाई,‌ ‌हात,‌ ‌आई,‌ ‌बोटं‌
‌सर्वनामे:‌ ‌मी,‌ ‌माझ्या,‌ ‌मला‌ ‌
‌विशेषणे:‌ ‌मायेची,‌ ‌दुसऱ्या,‌ ‌अंध‌ ‌
‌शब्दयोगी‌ ‌अव्यय:‌ ‌आईपाशी,‌ ‌तिच्यासमोर,‌ ‌बाईबरोबर‌ ‌

‌प्रश्न 3.
अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌
1.‌ ‌सुलिव्हॅन,‌ ‌सूलिव्हॅन,‌ ‌सुलीव्हॅन,‌ ‌सूलीव्हॅन‌ ‌
2. ‌इन्स्टिट्युशन,‌ ‌इन्स्टिट्यूशन,‌ ‌इनसिस्टूशन,‌ ‌इनस्टूक्षण‌ ‌
उत्तर‌:‌
1. सुलिव्हॅन‌
2. ‌इन्स्टिट्यूशन‌

‌प्रश्न 4.
लिंग‌ ‌बदला.‌
उत्तर‌:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ 15

‌प्रश्न 5.
‌समानार्थी‌ ‌शब्दांच्या‌ ‌जोड्या‌ ‌लावा.‌ ‌

‘अ’ गट	‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. बाई‌ ‌	(अ)‌ ‌माता‌
2. ‌आई‌ ‌	(ब)‌ ‌हात‌ ‌
3. ‌कर‌ ‌	(क)‌ ‌आनंद‌
‌4. हर्ष‌ ‌	(ड)‌ ‌शिक्षिका‌ ‌

उत्तर‌:‌

‘अ’ गट	‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. बाई‌ ‌	(ड)‌ ‌शिक्षिका‌ ‌
2. ‌आई‌ ‌	(अ)‌ ‌माता‌
3. ‌कर‌ ‌	(ब)‌ ‌हात‌ ‌
‌4. हर्ष‌ ‌	(क)‌ ‌आनंद‌

प्रश्न 6.
‌विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌
1. डोळस‌ ‌×
2.‌ ‌चढणे‌ ‌×
उत्तर:‌
1.‌ ‌अंध‌
‌2.‌ ‌उतरणे‌

‌प्रश्न 7.
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
1. बोटांनी‌
2. मुलांनी‌

‌प्रश्न 8.
‌तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर‌‌:‌

शब्द‌ ‌	प्रत्यय‌ ‌	विभक्ती‌ ‌
सकाळीच	च	षष्ठी‌ ‌(एकवचन)‌
‌खोलीत‌ ‌	त	‌सप्तमी‌ ‌(एकवचन)‌
वस्तूला‌	ला‌	‌द्वितीया‌ ‌(एकवचन)‌
‌बोटांनी‌ ‌	नी	‌तृतीया‌ ‌(अनेकवचन)‌ ‌मूळ‌

‌प्रश्न 9.
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर‌‌:‌

शब्द‌	मूळ‌ ‌शब्द‌ ‌	सामान्यरूप‌ ‌
मुलांनी	मुले‌ ‌	मुलां‌
‌अभिमानानं‌ ‌	अभिमान‌ ‌	‌अभिमाना‌ ‌
बोटांनी‌ ‌	बोट‌ ‌	बोटां‌ ‌

‌प्रश्न 10.
खालील‌ ‌वाक्यात‌ ‌अधोरेखित‌ ‌शब्दांऐवजी‌ ‌पाठात‌ ‌आलेले‌ ‌योग्य‌ ‌वाक्प्रचार‌ ‌शोधून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌ ‌
शेजारच्या‌ ‌काकू‌ ‌नेहमीच‌ ‌आमच्यावर‌ ‌प्रेम‌ ‌करतात.‌ ‌
उत्तर:‌
‌शेजारच्या‌ ‌काकू‌ ‌नेहमीच‌ ‌आमच्यावर‌ ‌मायेची‌ ‌पाखर‌ ‌घालतात.‌

‌प्रश्न 11.
वाक्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
मी‌ ‌एक‌ ‌शब्द‌ ‌जुळवत‌ ‌होते.‌ ‌
उत्तरः‌
‌भूतकाळ‌

‌प्रश्न 12.
काळ‌ ‌बदला.‌ ‌(भविष्यकाळ‌ ‌करा)‌ ‌
प्रत्येक‌ ‌वस्तूला‌ ‌काहीतरी‌ ‌नाव‌ ‌असतं,‌ ‌हे‌ ‌माझ्या‌ ‌लक्षात‌ ‌आलं.‌
‌उत्तरः‌
‌प्रत्येक‌ ‌वस्तूला‌ ‌काहीतरी‌ ‌नाव‌ ‌असतं,‌ ‌हे‌ ‌माझ्या‌ ‌लक्षात‌ ‌येईल.‌

‌प्रश्न 13.
पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
‌उत्तरः‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ 16

कृती‌ ‌4 ‌:‌ ‌स्वमत‌

‌प्रश्न 1.
‌’दिव्यांग‌ ‌मुलांना‌ ‌भाषाशिक्षणात‌ ‌येणारे‌ ‌संभाव्य‌ ‌अडथळे’‌ ‌यावर‌ ‌तुमचे‌ ‌मत‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तरः‌
‌दिव्यांग‌ ‌मुले‌ ‌ही‌ ‌विशेषकरून‌ ‌मुकी,‌ ‌बहिरी‌ ‌व‌ ‌अंध‌ ‌असतात.‌ ‌त्यामुळे‌ ‌त्यांना‌ ‌शिकविणे‌ ‌ही‌ ‌एक‌ ‌प्रकारे‌ ‌तारेवरची‌ ‌कसरतच‌ ‌असते.‌ ‌त्यांना‌ ‌शिक्षण‌ ‌घेताना‌ ‌विविध‌ ‌अडचणी‌ ‌येत‌ ‌असतात.‌ ‌एकतर‌ ‌प्रत्यक्ष‌ ‌वस्तू‌ ‌पाहण्यासाठी‌ ‌त्यांच्याकडे‌ ‌दृष्टी‌ ‌नसते,‌ ‌त्यामुळे‌ ‌त्यांना‌ ‌दृष्टीच्या‌ ‌रूपातून‌ ‌प्रत्यक्ष‌ ‌अनुभव‌ ‌उपलब्ध‌ ‌करून‌ ‌देणे‌ ‌सहज‌ ‌शक्य‌ ‌नसते.‌ ‌अशा‌ ‌वेळी‌ ‌त्यांना‌ ‌शिकविताना‌ ‌स्पर्शाच्या‌ ‌माध्यमातून‌ ‌प्रत्यक्ष‌ ‌अनुभव‌ ‌देणे‌ ‌आवश्यक‌ ‌असते.‌ ‌स्वत:‌ ‌दिव्यांग‌ ‌मुलांनाही‌ ‌भाषेचे‌ ‌ज्ञान‌ ‌प्राप्त‌ ‌करून‌ ‌घेताना‌ ‌अशा‌ ‌प्रकारच्या‌ ‌प्रत्यक्ष‌ ‌अनुभवांशी‌ ‌समायोजन‌ ‌साधावे‌ ‌लागते.‌ ‌त्यांना‌ ‌भाषाशिक्षण‌ ‌प्राप्त‌ ‌करून‌ ‌घेण्यासाठी‌ ‌अथक‌ ‌प्रयत्न‌ ‌करावे‌ ‌लागतात.‌ ‌ते‌ ‌हळूहळू‌ ‌शब्द‌ ‌शिकत‌ ‌असतात.‌ ‌त्यांची‌ ‌सर्वसामान्य‌ ‌मुलांपेक्षा‌ ‌ज्ञान‌ ‌प्राप्त‌ ‌करून‌ ‌घेण्याची‌ ‌गती‌ ‌कमी‌ ‌असते.‌ ‌

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌कराः‌:

‌कृती‌ ‌1 ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

‌प्रश्न 1.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ 17

‌खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.
बाईंनी‌ ‌लेखिकेच्या‌ ‌मांडीवर‌ ‌ठेवलेली‌ ‌बाहुली‌ ‌कशी‌ ‌होती?‌ ‌
उत्तर:‌
‌बाईंनी‌ ‌लेखिकेच्या‌ ‌मांडीवर‌ ‌ठेवलेली‌ ‌बाहुली‌ ‌जुनी,‌ ‌चिंध्या‌ ‌झालेली‌ ‌होती.‌ ‌

‌प्रश्न 2.
लेखिकेला‌ ‌केव्हा‌ ‌उकळ्या‌ ‌फुटू‌ ‌लागल्या?‌
‌उत्तर:‌
‌बाहुलीचे‌ ‌तुकडे‌ ‌होऊन‌ ‌आपल्या‌ ‌पायांशी‌ ‌पडलेले‌ ‌जाणवल्यानंतर‌ ‌लेखिकेला‌ ‌उकळ्या‌ ‌फुटू‌ ‌लागल्या.‌

‌प्रश्न 3.‌
लिखिकेच्या‌ ‌निश्चल‌ ‌आणि‌ ‌अंधाऱ्या‌ ‌जगात‌ ‌कोणत्या‌ ‌भावना‌ ‌उगवणे‌ ‌कठिण‌ ‌होते?‌ ‌
उत्तर:‌
‌लेखिकेच्या‌ ‌निश्चल‌ ‌आणि‌ ‌अंधाऱ्या‌ ‌जगात‌ ‌हळव्या‌ ‌व‌ ‌हळूवार‌ ‌भावना‌ ‌उगवणे‌ ‌कठिण‌ ‌होते.‌ ‌

‌प्रश्न 4.‌
‌बाईंनी‌ ‌लेखिकेच्या‌ ‌बाहुलीचे‌ ‌तुकडे‌ ‌कुठे‌ ‌लोटले?‌
‌उत्तर‌‌:‌
‌बाईंनी‌ ‌लेखिकेच्या‌ ‌बाहुलीचे‌ ‌तुकडे‌ ‌झाडून‌ ‌शेकोटी‌ ‌जवळच‌ ‌एका‌ ‌बाजूला‌ ‌लोटले.‌ ‌

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌
1. एवढा‌ ‌थयथयाट‌ ‌करूनही‌ ‌ना‌ ‌खंत‌ ‌ना‌ ‌खेद‌ ‌असाच‌ ‌माझा‌ ‌होता.‌ ‌(विचार,‌ ‌आदरभाव,‌ ‌आविर्भाव,‌ ‌अविचार)‌ ‌
2.‌ ‌माझा‌ ‌हा‌ ‌गोंधळ‌ ‌बघून‌ ‌त्यांचा‌ ‌………….‌ ‌झाला.‌ ‌(हिरमोड,‌ ‌थयथयाट,‌ ‌खेद,‌ ‌खंत)‌
‌उत्तर:‌ ‌
1.‌ ‌आविर्भाव‌
‌2.‌ ‌हिरमोड‌ ‌

कृती 2:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती

‌योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधाने‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌
माझा‌ ‌हा‌ ‌गोंधळ‌ ‌बघून‌ ‌त्यांचा‌ ‌हिरमोड‌ ‌झाला‌ ‌…………….‌
‌(अ)‌ ‌आणि‌ ‌त्यांनी‌ ‌तो‌ ‌विषय‌ ‌तेवढ्यावर‌ ‌ठेवला‌ ‌नाही.‌ ‌
(ब)‌ ‌आणि‌ ‌त्यांनी‌ ‌तो‌ ‌विषय‌ ‌ तेवढ्यावरच‌ ‌न‌ ‌ठेवता‌ ‌पुढे‌ ‌चालूच‌ ‌ठेवला.‌
‌(क)‌ ‌आणि‌ ‌त्यांनी‌ ‌तो‌ ‌विषय‌ ‌तेवढ्यावरच‌ ‌ठेवला.‌
‌(ड)‌ ‌आणि‌ ‌त्यांनी‌ ‌तो‌ ‌विषय‌ ‌तेवढ्यावर‌ ‌आटपून‌ ‌घेतला.‌ ‌
उत्तर:‌
‌माझा‌ ‌हा‌ ‌गोंधळ‌ ‌बघून‌ ‌त्यांचा‌ ‌हिरमोड‌ ‌झाला‌ ‌आणि‌ ‌त्यांनी‌ ‌तो‌ ‌ विषय‌ ‌तेवढ्यावरच‌ ‌ठेवला.‌

‌प्रश्न 2.‌
त्या‌ ‌बाहुलीचे‌ ‌तुकडे‌ ‌होऊन‌ ‌माझ्या‌ ‌पायांशी‌ ‌पडलेले‌ ‌……‌…… ‌
(अ)‌ ‌मला‌ ‌जाणवल्यावर‌ ‌मला‌ ‌उकळ्या‌ ‌फुटू‌ ‌लागल्या.‌
‌(ब)‌ ‌मला‌ ‌जाणवल्यावर‌ ‌मला‌ ‌आनंदानी‌ ‌उकळ्या‌ ‌फुटू‌ ‌लागल्या.‌
‌(क)‌ ‌मला‌ ‌जाणवल्यावर‌ ‌मला‌ ‌रागाच्या‌ ‌उकळ्या‌ ‌फुटू‌ ‌लागल्या.‌
‌(ड)‌ ‌मला‌ ‌जाणवल्यावर‌ ‌मला‌ ‌नकळत‌ ‌उकळ्या‌ ‌फुटू‌ ‌लागल्या.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
त्या‌ ‌बाहुलीचे‌ ‌तुकडे‌ ‌होऊन‌ ‌माझ्या‌ ‌पायांशी‌ ‌पडलेले‌ ‌मला‌ ‌जाणवल्यावर‌ ‌मला‌ ‌उकळ्या‌ ‌फुटू‌ ‌लागल्या.‌

‌प्रश्न 3.‌
कोण‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ 18

‌प्रश्न 4.‌
‌सत्य‌ ‌वा‌ ‌असत्य‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌बाईंनी‌ ‌लेखिकेची‌ ‌जुनी‌ ‌चिंध्या‌ ‌झालेली‌ ‌बाहुली‌ ‌लेखिकेच्या‌ ‌मांडीवर‌ ‌ठेवली.‌
‌लेखिकेचा‌ ‌गोंधळ‌ ‌बघून‌ ‌बाईंचा‌ ‌हिरमोड‌ ‌झाला‌ ‌नाही.‌ ‌
‌लेखिकेची‌ ‌डोकेदुखी‌ ‌गेल्यानं‌ ‌लेखिकेलाच‌ ‌हायसं‌ ‌वाटलं.‌ ‌

उत्तर:‌

‌सत्य‌
‌असत्य‌
‌सत्य‌

‌कृती‌ ‌3 ‌:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌

खालील‌ ‌वाक्ये‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.‌
आता‌ ‌पून्हा‌ ‌बाहुलीवरून‌ ‌त्यांचं‌ ‌शीकवणं‌ ‌सुरू‌ ‌झालं‌ ‌होतं.‌ ‌
उत्तरः‌
‌आता‌ ‌पुन्हा‌ ‌बाहुलीवरून‌ ‌त्यांचं‌ ‌शिकवणं‌ ‌सुरू‌ ‌झालं‌ ‌होतं.‌

‌प्रश्न 2.‌
‌मि‌ ‌माझी‌ ‌नवी‌ ‌बाहुली‌ ‌हिसकावून‌ ‌जमीनिवर‌ ‌आपटली.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
मी‌ ‌माझी‌ ‌नवी‌ ‌बाहुली‌ ‌हिसकावून‌ ‌जमिनीवर‌ ‌आपटली.‌ ‌

‌प्रश्न 3.
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌सर्वनामे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌
‌उत्तर:‌ ‌

‌मी‌ ‌
‌माझी‌ ‌
‌त्यांनी‌ ‌
‌तो‌ ‌
‌हे‌
‌ते‌ ‌
‌माझ्या‌
‌मला‌

‌प्रश्न 4.
अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
आवीर्भाव,‌ ‌आविर्भाव,‌ ‌आविभाव,‌ ‌आविभाव‌
‌उत्तरः‌
‌आविर्भाव‌ ‌

‌प्रश्न 5.
समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

‌त्रास‌ ‌-‌ ‌[ ]‌ ‌
‌दुःख‌ ‌-‌ ‌[ ]
‌गलका‌ ‌- [ ]

उत्तर:‌

‌पीडा‌ ‌
‌खेद‌
‌गोंधळ‌

‌प्रश्न 6.
अधोरेखित‌ ‌शब्दाचा‌ ‌समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌ ‌
वाटलं,‌ ‌बर‌ ‌झालं,‌ ‌एकदाचा‌ ‌त्रास‌ ‌गेला.‌ ‌
उत्तरः‌
‌वाटलं,‌ ‌बरं‌ ‌झालं,‌ ‌एकदाची‌ ‌पीडा‌ ‌गेली.‌

‌प्रश्न 7.
विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌
‌

‌आनंद‌ ‌× [ ]
‌नवी‌ ‌× [ ]
‌नंतर‌ ‌× [ ]

उत्तर:‌ ‌

‌खेद‌ ‌
‌जुनी‌ ‌
‌आधी‌

‌‌प्रश्न 8.
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
1. ‌बाहुल्यांना‌
‌2.‌ ‌तुकडे‌

‌‌प्रश्न 9.
‌तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

शब्द‌	प्रत्यय‌	‌विभक्ती‌
‌बाहुलीशी‌ ‌	शी‌	तृतीया‌ ‌(एकवचन)‌
बाईंनी‌ ‌	नी	‌तृतीया‌ ‌(अनेकवचन)‌
बाहुलीचे‌ ‌	चे‌	‌षष्ठी‌ ‌(एकवचन)‌ ‌

‌‌प्रश्न 10.
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

शब्द‌	सामान्यरूप‌ ‌
बाहुलीशी‌	बाहुली‌
‌‌बाहुल्यांना‌ ‌	बाहुल्यां‌ ‌

‌‌प्रश्न 11.
वाक्प्रचार‌ ‌व‌ ‌अर्थ‌ ‌यांच्या‌ ‌योग्य‌ ‌जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌	‘ब’‌ ‌गट‌
‌1 .खाणाखुणा‌ ‌करणे‌	‌(अ)‌ ‌दुःख‌ ‌नसणे‌
2. हिसकावणे‌	‌(ब)‌ ‌खूप‌ ‌आनंद‌ ‌होणे‌
‌3. उकळ्या‌ ‌फुटणे‌	(क)‌ ‌इशारा‌ ‌करणे‌ ‌
‌4. खंत‌ ‌नसणे‌	(ड)‌ ‌खेचून‌ ‌घेणे‌ ‌

‌‌प्रश्न 12.
‌वाक्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
माझी‌ ‌डोकेदुखी‌ ‌गेल्यानं‌ ‌मलाही‌ ‌हायसं‌ ‌वाटलं.‌ ‌
उत्तर:‌
‌भूतकाळ‌ ‌

‌‌प्रश्न 13.
काळ‌ ‌बदला.‌ ‌(वर्तमानकाळ‌ ‌करा)‌ ‌
ती‌ ‌बाहुली‌ ‌माझी‌ ‌नावडती‌ ‌होती.‌
‌उत्तरः‌
‌ती‌ ‌बाहुली‌ ‌माझी‌ ‌नावडती‌ ‌आहे.‌

कृती‌ ‌4 :‌ ‌स्वमत‌ ‌

‌‌प्रश्न 1.
‘अनी‌ ‌सुलिव्हॅन‌ ‌नसत्या‌ ‌तर‌ ‌हेलन‌ ‌घडली‌ ‌नसती’‌ ‌या‌ ‌विधानाची‌ ‌सत्यता‌ ‌पटवून‌ ‌या.‌
‌उत्तरः‌
‌हेलन‌ ‌केलर‌ ‌ही‌ ‌मुळातच‌ ‌दिव्यांग‌ ‌मुलगी‌ ‌होती.‌ ‌त्यामुळे‌ ‌तिच्या‌ ‌शिक्षणात‌ ‌बऱ्याच‌ ‌अडचणी‌ ‌येत‌ ‌होत्या.‌ ‌तिला‌ ‌साधी‌ ‌अक्षर,‌ ‌शब्द‌ ‌ओळखही‌ ‌करणे‌ ‌अतिशय‌ ‌कठीण‌ ‌होते.‌ ‌त्यामुळे‌ ‌तिला‌ ‌एक‌ ‌असा‌ ‌शिक्षक‌ ‌हवा‌ ‌होता‌ ‌की,‌ ‌जो‌ ‌तिच्या‌ ‌शारीरिक‌ ‌दुर्बलतेला‌ ‌समजून‌ ‌तिची‌ ‌शिक्षणात‌ ‌मदत‌ ‌करेल.‌ ‌ॲनी‌ ‌मन्सफिल्ड‌ ‌सुलिव्हॅन‌ ‌या‌ ‌अशाच‌ ‌शिक्षिका‌ ‌तिला‌ ‌लाभल्या‌ ‌होत्या.‌ ‌अनी‌ ‌सुलिव्हॅन‌ ‌यांनी‌ ‌सर्वप्रथम‌ ‌तिच्यावर‌ ‌आपल्या‌ ‌मायेची‌ ‌पाखर‌ ‌घातली.‌ ‌शिकविताना‌ ‌तिच्या‌ ‌आवडीनुसार‌ ‌तिच्या‌ ‌कलानुसार‌ ‌घेत‌ ‌घेत‌ ‌तिला‌ ‌शिकविले.‌

‌हेलनचा‌ ‌शिक्षणात‌ ‌जेव्हा‌ ‌जेव्हा‌ ‌गोंधळ‌ ‌व्हायचा‌ ‌तेव्हा‌ ‌तेव्हा‌ ‌बाई‌ ‌संयम‌ ‌बाळगायच्या.‌ ‌हेलनची‌ ‌शिक्षणातील‌ ‌दुर्बलता‌ ‌लक्षात‌ ‌घेऊन‌ ‌बाईनी‌ ‌केवळ‌ ‌अक्षर,‌ ‌शब्द‌ ‌ओळख‌ ‌करून‌ ‌न‌ ‌देता‌ ‌त्यांच्या‌ ‌अर्थाची‌ ‌ही‌ ‌ओळख‌ ‌करून‌ ‌दिली.‌ ‌बाहुली,‌ ‌पाणी‌ ‌यांच्या‌ ‌प्रत्यक्ष‌ ‌अनुभवाद्वारे‌ ‌अर्थ‌ ‌समजून‌ ‌देण्याचा‌ ‌प्रयत्न‌ ‌केला.‌ ‌परिणामी‌ ‌हेलनच्या‌ ‌अंधाराने‌ ‌भरलेल्या‌ ‌आयुष्यात‌ ‌नवीन‌ ‌भवितव्याची‌ ‌पालवी‌ ‌फुटली‌ ‌केवळ‌ ‌बाईंमुळेच.‌ ‌म्हणून‌ ‌’अॅनी‌ ‌सुलिव्हॅन‌ ‌नसत्या‌ ‌तर‌ ‌हेलन‌ ‌घडली‌ ‌नसती’‌ ‌हे‌ ‌वाक्य‌ ‌सत्य‌ ‌वाटते.

‌पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌ ‌

कृती‌ ‌1‌ ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

प्रश्न‌ ‌1.‌
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
‌उत्तरः‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ 19

प्रश्न‌ ‌2. ‌
उताऱ्यानुसार‌ ‌घटनांचा‌ ‌क्रम‌ ‌लावा.‌

‌एका‌ ‌चैतन्यमय‌ ‌जिवंत‌ ‌शब्दानं‌ ‌लेखिकेच्या‌ ‌आत्म्याला‌ ‌जशी‌ ‌जाग‌ ‌आली.‌ ‌
‌उन्हात‌ ‌जायला‌ ‌मिळणार‌ ‌या‌ ‌विचाराने‌ ‌लेखिका‌ ‌टुणटुण‌ ‌उड्या‌ ‌मारू‌ ‌लागली.‌
‌गमावलेली‌ ‌स्मृती‌ ‌परत‌ ‌येण्याचा‌ ‌थरार‌ ‌लेखिकेने‌ ‌अनुभवला.‌
‌फुलांचा‌ ‌सुगंध‌ ‌दरवळत‌ ‌होता.‌ ‌

उत्तर‌‌:‌

‌उन्हात‌ ‌जायला‌ ‌मिळणार‌ ‌या‌ ‌विचाराने‌ ‌लेखिका‌ ‌टुणटुण‌ ‌उड्या‌ ‌मारू‌ ‌लागली.‌ ‌
‌फुलांचा‌ ‌सुगंध‌ ‌दरवळत‌ ‌होता.‌
‌गमावलेली‌ ‌स्मृती‌ ‌परत‌ ‌येण्याचाथरार‌ ‌लेखिकेने‌ ‌अनुभवला.‌ ‌
‌एका‌ ‌चैतन्यमय‌ ‌जिवंत‌ ‌शब्दानं‌ ‌लेखिकेच्या‌ ‌आत्म्याला‌ ‌जशी‌ ‌जाग‌ ‌आली.‌

‌खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.
लेखिका‌ ‌आनंदानं‌ ‌टुणटुण‌ ‌उड्या‌ ‌का‌ ‌मारू‌ ‌लागली?‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
बाहेर‌ ‌छान‌ ‌उबदार‌ ‌उन्हात‌ ‌जायला‌ ‌मिळणार‌ ‌या‌ ‌विचारानं‌ ‌लेखिका‌ ‌आनंदानं‌ ‌टुणटुण‌ ‌उड्या‌ ‌मारू‌ ‌लागली.‌

प्रश्न‌ ‌2.
लेखिका‌ ‌व‌ ‌बाई‌ ‌विहिरीपाशी‌ ‌कशा‌ ‌पोहोचल्या?‌
‌उत्तर:‌ ‌
पाऊलवाटेनं‌ ‌जात‌ ‌लेखिका‌ ‌व‌ ‌बाई‌ ‌विहिरीपाशी‌ ‌पोहोचल्या.‌

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागी‌ ‌भरा.‌

प्रश्न‌ ‌1.
1.‌ ‌त्यांच्या‌ ‌फुलांचा‌ ‌सुगंध‌ ‌……….होता.‌ ‌(भावलेला,‌ ‌पसरलेला,‌ ‌दरवळत,‌ ‌आवडलेला)‌ ‌
2.‌ ‌मी‌ ‌एकदम‌ ‌…………”उभी‌ ‌राहिले.‌ ‌(स्तब्ध,‌ ‌निश्चल,‌ ‌शांत,‌ ‌निशब्द)‌ ‌
उत्तर:‌
‌1. ‌दरवळत‌ ‌
2. निश्चल‌

सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.
1. ‌सुंगंधी‌ ‌:‌ ‌फुले‌ ‌::‌ ‌उबदार‌ ‌:‌ ……………………
2. स्पष्ट‌ ‌:‌ ‌अस्पष्ट‌ ‌::‌ ‌मृत‌ ‌:‌ ‌……………………
उत्तर:‌ ‌
1. उन्ह‌ ‌
2. जिवंत‌ ‌

कृती‌ ‌2‌ ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.
योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधान‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
बाईंनी‌ ‌माझी‌ ‌हॅट‌ ‌माझ्या‌ ‌हातात‌ ‌ठेवल्यावर‌ ‌मी‌ ‌ओळखलं‌ ‌….‌………………‌
(अ)‌ ‌आता‌ ‌बाहेर,‌ ‌पावसात‌ ‌जायचंय.‌
‌(ब)‌ ‌आता‌ ‌बाहेर,‌ ‌तप्त‌ ‌उन्हात‌ ‌जायचंय.‌ ‌
(क)‌ ‌आता‌ ‌बाहेर,‌ ‌छान‌ ‌उबदार‌ ‌उन्हात‌ ‌जायचंय.‌
‌(ख)‌ ‌आता‌ ‌बाहेर,‌ ‌थंडीत‌ ‌जायचंय.‌ ‌
उत्तर‌:‌
‌बाईंनी‌ ‌माझी‌ ‌हॅट‌ ‌माझ्या‌ ‌हातात‌ ‌ठेवल्यावर‌ ‌मी‌ ‌ओळखलं‌ ‌आता‌ ‌बाहेर,‌ ‌छान‌ ‌उबदार‌ ‌उन्हात‌ ‌जायचंय.‌

प्रश्न‌ ‌2.
‌कोण‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर‌:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ 20

प्रश्न‌ ‌3.
‌कारणे‌ ‌दया.‌ ‌
उत्तर‌:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ 21

चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.
1. त्यांच्या‌ ‌फुलांचा‌ ‌दुर्गंध‌ ‌दरवळत‌ ‌होता.‌
2. पाऊलवाटेनं‌ ‌जात‌ ‌लेखिका‌ ‌व‌ ‌बाई‌ ‌विहिरीपाशी‌ ‌आल्या.‌ ‌
उत्तर:‌
1. ‌चूक‌
2. बरोबर‌

‌कृती‌ ‌3‌ ‌:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
खालील‌ ‌वाक्य‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌
पण‌ ‌लोकरच‌ ‌ते‌ ‌दुर‌ ‌होणार‌ ‌होते.‌ ‌
उत्तर‌:
पण‌ ‌लौकरच‌ ‌ते‌ ‌दूर‌ ‌होणार‌ ‌होते.‌

‌प्रश्न‌ 2.
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌विशेषणे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

छान‌ ‌
‌उबदार‌ ‌
‌वेलीच्या‌
‌थंडगार‌
इतके‌ ‌
‌गमावलेली‌ ‌
जिवंत‌ ‌
‌चैतन्यमय‌ ‌

‌प्रश्न‌ 3. ‌
अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌
1.‌ ‌निश्चल,‌ ‌नीश्चल,‌ ‌निचल,‌ ‌निश्चल‌ ‌
2.‌ ‌चेतन्यमय,‌ ‌चैतनमय,‌ ‌चैतन्यमय,‌ ‌चेतनमय‌ ‌
उत्तर:‌
1. निश्चल‌ ‌
2. ‌चैतन्यमय‌ ‌

प्रश्न‌ 4. ‌
‌समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

मार्ग‌ ‌-‌ ‌[ ]
जल‌ ‌-‌ ‌[ ]
आठवण‌ ‌-‌ ‌[ ]
उजेड‌ ‌-‌ ‌[ ]‌

‌उत्तर:‌

वाट‌
पाणी‌ ‌
स्मृती‌ ‌
‌प्रकाश‌ ‌

प्रश्न‌ 5. ‌
विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

आत‌ ‌×‌
‌जलद‌ ‌×
‌रात्र‌ ‌×
‌जवळ‌ ‌×

उत्तर‌:‌

‌बाहेर‌ ‌
सावकाश‌ ‌
‌दिवस‌
‌दूर‌

प्रश्न‌ 6.
अधोरेखित‌ ‌शब्दाचा‌ ‌विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌
‌इतके‌ ‌दिवस‌ ‌आपण‌ ‌काहीतरी‌ ‌विसरून‌ ‌गेलो‌ ‌हातो,‌ ‌याची‌ ‌स्पष्ट‌ ‌जाणीव‌ ‌झाली.‌
‌उत्तरः‌
‌इतके‌ ‌दिवस‌ ‌आपण‌ ‌काहीतरी‌ ‌विसरून‌ ‌गेलो‌ ‌होतो,‌ ‌याची‌ ‌अस्पष्ट‌ ‌जाणीव‌ ‌झाली.‌ ‌

प्रश्न‌ 7.
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌

‌जाळ्या‌
‌फुलांचा‌
‌बोटांनी‌

प्रश्न‌ 8.
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌

शब्द‌ ‌	प्रत्यय‌	विभक्ती‌
बाईंनी‌ ‌	नी‌	तृतीया‌ ‌(अनेकवचन)‌
‌वेलीच्या‌ ‌	च्या‌ ‌	षष्ठी‌ ‌(एकवचन)‌
‌धारेत‌ ‌	त	सप्तमी‌ ‌(एकवचन)‌
‌पाण्याच्या‌ ‌	च्या‌ ‌	षष्ठी‌ ‌(एकवचन)‌ ‌

प्रश्न‌ 9.
‌तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌

शब्द‌ ‌	मूळ‌ ‌शब्द‌	‌सामान्यरूप‌ ‌
आत्म्याला‌	‌आत्मा‌ ‌	आत्म्या‌ ‌‌
फुलांचा	‌फूले‌ ‌	फुलां‌
‌वेलीच्या‌ ‌	वेल	वेली‌ ‌
वाटेत‌ ‌	वाट‌ ‌	वाटे

प्रश्न‌ 10.
कंसातील‌ ‌वाक्प्रचारांचा‌ ‌अर्थ‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्यात‌ ‌उपयोग‌ ‌करा.‌ ‌ (निश्चल‌ ‌उभे‌ ‌राहणे,‌ ‌आनंदाची‌ ‌उधळण‌ ‌करणे)‌ ‌
उत्तर:‌
1. ‌निश्चल‌ ‌उभे‌ ‌राहणे‌ ‌-‌ ‌स्तब्ध‌ ‌उभे‌ ‌राहणे‌ ‌
वाक्य:‌ ‌बाबा‌ ‌रागावले‌ ‌आहेत‌ ‌हे‌ ‌ओळखून‌ ‌सीमा‌ ‌त्यांच्यासमोर‌ ‌निश्चल‌ ‌उभी‌ ‌राहिली.‌ ‌
उत्तर‌:‌
2. आनंदाची‌ ‌उधळण‌ ‌करणे‌ ‌-‌ ‌आनंद‌ ‌पसरवणे
वाक्यः‌ ‌त्या‌ ‌पहिल्या‌ ‌पावसाने‌ ‌सगळीकडे‌ ‌आनंदाची‌ ‌उधळण‌ ‌केली‌ ‌होती.‌

‌प्रश्न‌ 11.
‌वाक्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
अजूनही‌ ‌तसे‌ ‌ह्या‌ ‌वाटेत‌ ‌बरेच‌ ‌अडथळे‌ ‌होते.‌ ‌
उत्तरः‌
‌भूतकाळ‌ ‌

‌प्रश्न‌ 12.
‌काळ‌ ‌बदला.‌ ‌(भविष्यकाळ‌ ‌करा)‌ ‌
त्यांच्या‌ ‌फुलांचा‌ ‌सुगंध‌ ‌दरवळत‌ ‌होता.‌ ‌
उत्तरः‌
‌त्यांच्या‌ ‌फुलांचा‌ ‌सुगंध‌ ‌दरवळेल.‌ ‌

‌प्रश्न‌ 13.
‌पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.
उत्तरः‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ 22

कृती‌ ‌4‌ ‌:‌ ‌स्वमत‌ ‌

‌प्रश्न‌ 1.
‘सर्वसामान्य‌ ‌मुलांबरोबर‌ ‌दिव्यांग‌ ‌मुलांना‌ ‌शिक्षणाची‌ ‌समान‌ ‌संधी‌ ‌द्यायला‌ ‌हवी’‌ ‌या‌ ‌विचाराचे‌ ‌सामाजिक‌ ‌महत्त्व‌ ‌जाणा‌ ‌व‌ ‌ते‌ ‌शब्दबद्ध‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌
‌निसर्गनियमानुसार‌ ‌तसेच‌ ‌कायद्यानुसार‌ ‌प्रत्येकाला‌ ‌शिक्षणाचा‌ ‌समान‌ ‌अधिकार‌ ‌आहे.‌ ‌त्यामुळे‌ ‌सर्वसामान्य‌ ‌मुले‌ ‌किंवा‌ ‌दिव्यांग‌ ‌मुले‌ ‌हा‌ ‌भेदभाव‌ ‌आपण‌ ‌करू‌ ‌शकत‌ ‌नाही.‌ ‌पण‌ ‌तसे‌ ‌झाल्यास‌ ‌दिव्यांग‌ ‌मुले‌ ‌ही‌ ‌त्यांच्या‌ ‌प्राथमिक‌ ‌हक्कापासून‌ ‌वंचित‌ ‌होतील,‌ ‌त्यांच्यामध्ये‌ ‌न्यूनगंडाची,‌ ‌स्वत:मध्ये‌ ‌काहीतरी‌ ‌कमतरता‌ ‌आहे‌ ‌ही‌ ‌भावना‌ ‌निर्माण‌ ‌होईल.‌ ‌परिणामी‌ ‌समाजातील‌ ‌एक‌ ‌महत्त्वाचा‌ ‌घटक‌ ‌समाजापासून‌ ‌दूर‌ ‌होईल,‌ ‌त्यामुळे‌ ‌दिव्यांग‌ ‌मुलांना‌ ‌शिक्षणाची‌ ‌समान‌ ‌संधी‌ ‌द्यायला‌ ‌हवी.‌ ‌शिक्षणामुळे‌ ‌त्यांच्यातील‌ ‌न्यूनगंड‌ ‌कमी‌ ‌होऊन‌ ‌ते‌ ‌आपल्या,‌ ‌दिव्यंगावर‌ ‌मात‌ ‌करतील‌ ‌व‌ ‌ते‌ ‌स्वावलंबी‌ ‌बनतील.‌ ‌त्यांच्यामध्ये‌ ‌शिक्षणामुळे‌ ‌स्वाभिमान‌ ‌जागृत‌ ‌होईल.‌ ‌शिक्षणामुळे‌ ‌त्यांना‌ ‌समाजात‌ ‌मानाचे‌ ‌स्थान‌ ‌मिळेल.‌ ‌परिणामी‌ ‌समाजाची,‌ ‌देशाची‌ ‌प्रगती‌ ‌होण्यास‌ ‌मोठी‌ ‌मदत‌ ‌मिळेल.‌ ‌त्यामुळेच‌ ‌सर्वसामान्य‌ ‌मुलांबरोबर‌ ‌दिव्यांग‌ ‌मुलांना‌ ‌शिक्षणाची‌ ‌समान‌ ‌संधी‌ ‌द्यायला‌ ‌हवी.‌

‌पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌कराः‌ ‌

कृती‌ ‌1‌ ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

‌प्रश्न‌ 1.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तर:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ 23

‌‌‌प्रश्न‌ 2.
कारणे‌ ‌दया.‌ ‌
उत्तर:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ 24

‌‌‌प्रश्न‌ 3.
उताऱ्यानुसार‌ ‌वाक्यांचा‌ ‌क्रम‌ ‌लावा.‌

आयुष्यात‌ ‌पहिल्यांदाच‌ ‌मला‌ ‌उदया‌ ‌कधी‌ ‌उगवतोय‌ ‌ह्याची‌ ‌उत्कंठा‌ ‌लागून‌ ‌राहिली‌ ‌होती.‌ ‌
दारापाशी‌ ‌आल्यावर‌ ‌मला‌ ‌मी‌ ‌मोडलेल्या‌ ‌बाहुलीची‌ ‌आठवण‌ ‌आली.‌ ‌
‌मला‌ ‌जशी‌ ‌एक‌ ‌वेगळीच‌ ‌नवी‌ ‌दृष्टी‌ ‌मिळाली‌ ‌होती.‌
‌‌तो‌ ‌दिवस‌ ‌माझ्या‌ ‌दृष्टीनं‌ ‌फार‌ ‌नाट्यमय‌ ‌होता.‌ ‌

उत्तर:‌

मला‌ ‌जशी‌ ‌एक‌ ‌वेगळीच‌ ‌नवी‌ ‌दृष्टी‌ ‌मिळाली‌ ‌होती.‌ ‌
दारापाशी‌ ‌आल्यावर‌ ‌मला‌ ‌मी‌ ‌मोडलेल्या‌ ‌बाहुलीची‌ ‌आठवण‌ ‌झाली.‌ ‌
तो‌ ‌दिवस‌ ‌माझ्या‌ ‌दृष्टीनं‌ ‌फार‌ ‌नाट्यमय‌ ‌होता.‌ ‌
आयुष्यात‌ ‌पहिल्यांदाच‌ ‌मला‌ ‌उदया‌ ‌कधी‌ ‌उगवतोय‌ ‌ह्याची‌ ‌उत्कंठा‌ ‌लागून‌ ‌राहिली‌ ‌होती.‌ ‌

खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌

‌‌‌प्रश्न‌ 1.
लेखिकेचे‌ ‌मन‌ ‌कोणत्या‌ ‌गोष्टींसाठी‌ ‌आतुर‌ ‌झाले‌ ‌होते?‌ ‌
उत्तर:‌
‌लेखिकेचे‌ ‌मन‌ ‌नवीन‌ ‌गोष्टी‌ ‌शिकण्यासाठी‌ ‌आतुर‌ ‌झाले‌ ‌होते.‌

‌‌‌प्रश्न‌ 2.
दारापाशी‌ ‌आल्यावर‌ ‌लेखिकेला‌ ‌कशाची‌ ‌आठवण‌ ‌आली?‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
दारापाशी‌ ‌आल्यावर‌ ‌लेखिकेला‌ ‌तिनेच‌ ‌मोडलेल्या‌ ‌बाहुलीची‌ ‌आठवण‌ ‌आली.‌ ‌

‌‌‌प्रश्न‌ 3.
लेखिकेला‌ ‌कोणती‌ ‌उत्कंठा‌ ‌लागून‌ ‌राहिली‌ ‌होती?‌ ‌
उत्तरः‌
‌लेखिकेला‌ ‌आयुष्यात‌ ‌पहिल्यांदाच‌ ‌उदया‌ ‌कधी‌ ‌उगवतोय‌ ‌याची‌ ‌उत्कंठा‌ ‌लागून‌ ‌राहिली‌ ‌होती.‌

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌ ‌

‌‌‌प्रश्न‌ 1.
1.‌ ‌आयुष्यात‌ ‌नव्यानं‌ ‌आलेल्या‌ ‌या‌ ‌शब्दांनी‌ ‌माझ्या‌ ‌….‌……….. ‌पालवी‌ ‌फुटली.‌ ‌(भावविश्वात,‌ ‌विश्वात,‌ ‌जगात,‌ ‌आयुष्यात)‌
2.‌ ‌तो‌ ‌दिवस‌ ‌माझ्या‌ ‌दृष्टीनं‌ ‌फार‌ ‌………..‌ ‌होता.‌ ‌(आनंददायी,‌ ‌चैतन्यमय,‌ ‌नाट्यमय,‌ ‌पश्चात्तापाचा)‌ ‌
उत्तर:‌
1. ‌भावविश्वात‌
‌2.‌ ‌नाट्यमय‌ ‌

‌‌‌प्रश्न‌ 2.
सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌
नवीन‌ ‌:‌ ‌गोष्टी‌ ‌::‌ ‌नवा‌ ‌:‌ …………………
उत्तरः‌ ‌
विचार‌ ‌

कृती‌ ‌2 ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

‌योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधाने‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌

‌‌‌प्रश्न‌ 1.
आता‌ ‌प्रत्येक‌ ‌गोष्टीला‌ ‌नाव‌ ‌होतं‌ ‌……‌ ‌
(अ)‌ ‌आणि‌ ‌प्रत्येक‌ ‌नावातून‌ ‌उमलत‌ ‌होता‌ ‌एकेक‌ ‌नवा‌ ‌विचार!‌
‌(ब)‌ ‌आणि‌ ‌उमलत‌ ‌होता‌ ‌एकेक‌ ‌नवा‌ ‌विचार‌ ‌प्रत्येक‌ ‌नावातून‌ ‌!‌
‌(क)‌ ‌आणि‌ ‌नावा-नावातून‌ ‌उमलत‌ ‌होता‌ ‌एकेक‌ ‌नवा‌ ‌विचार!‌ ‌
(ड)‌ ‌आणि‌ ‌एकेक‌ ‌नवा‌ ‌विचार‌ ‌उमलत‌ ‌होता‌ ‌प्रत्येक‌ ‌नावातून‌ ‌!‌ ‌
उत्तरः‌
‌आता‌ ‌प्रत्येक‌ ‌गोष्टीला‌ ‌नाव‌ ‌होतं‌ ‌आणि‌ ‌नावा-नावातून‌ ‌उमलत‌ ‌होता‌ ‌एकेक‌ ‌नवा‌ ‌विचार!‌

‌‌‌प्रश्न‌ 2.
चाचपडत‌ ‌शेकोटीजवळ‌ ‌लोटलेले‌ ‌बाहुलीचे‌ ‌…….‌…………… ‌.‌
‌(अ)‌ ‌तुकडे‌ ‌गोळा‌ ‌करून‌ ‌मी‌ ‌उचलले.‌
‌(ब)‌ ‌मी‌ ‌तुकडे‌ ‌गोळा‌ ‌करून‌ ‌उचलले.‌
‌(क)‌ ‌तुकडे‌ ‌गोळा‌ ‌करून‌ ‌मी‌ ‌उचलले.‌ ‌
(ड)‌ ‌तुकडे‌ ‌मी‌ ‌गोळा‌ ‌करून‌ ‌उचलले.‌
‌उत्तरः‌ ‌
चाचपडत‌ ‌शेकोटीजवळ‌ ‌लोटलेले‌ ‌बाहुलीचे‌ ‌तुकडे‌ ‌मी‌ ‌गोळा‌ ‌करून‌ ‌उचलले.‌

‌‌‌प्रश्न‌ 3.
‌कोण‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌
‌उत्तरः‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ 25.1

‌चूक‌ ‌वा‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌‌‌प्रश्न‌ 1.

‌लेखिकेचे‌ ‌मन‌ ‌नवीन‌ ‌गोष्टी‌ ‌शिकण्यासाठी‌ ‌आतुर‌ ‌झालं‌ ‌होतं.‌
‌लेखिकेला‌ ‌आज‌ ‌जशी‌ ‌एक‌ ‌वेगळीच‌ ‌नवी‌ ‌दृष्टी‌ ‌मिळाली‌ ‌नव्हती.‌ ‌
‌दारापाशी‌ ‌आल्यावर‌ ‌लेखिका‌ ‌मोडलेल्या‌ ‌बाहुलीची‌ ‌आठवण‌ ‌विसरली.‌ ‌

उत्तर:‌

‌बरोबर‌
‌चूक‌
‌चूक‌ ‌

कृती‌ ‌3 ‌:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌

‌‌‌प्रश्न‌ 1.
‌खालील‌ ‌वाक्य‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌
त्याच‌ ‌दिवशी‌ ‌मी‌ ‌खुप‌ ‌नवे‌ ‌शब्द‌ ‌शिकुन‌ ‌घेतले.‌ ‌
उत्तरः‌
‌त्याच‌ ‌दिवशी‌ ‌मी‌ ‌खूप‌ ‌नवे‌ ‌शब्द‌ ‌शिकून‌ ‌घेतले.‌ ‌

‌‌‌प्रश्न‌ 2.
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌नामे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तरः‌

‌विहीर‌
‌बाहुली‌
‌डोळे‌
‌शब्द‌ ‌
‌आई‌ ‌
‌बाबा‌ ‌
‌बहीण‌ ‌
‌बाबा‌ ‌
रात्र‌
पलंग‌

प्रश्न‌ 3.
‌अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
1.‌ ‌कशोशीनं,‌ ‌कसोशिनं,‌ ‌कशोशिनं,‌ ‌कसोशीनं‌ ‌
2.‌ ‌पच्चात्ताप,‌ ‌पश्चाताप,‌ ‌पश्चात्ताप,‌ ‌पश्चत्ताप‌ ‌
उत्तर:‌
1. कसोशीनं‌ ‌
2.‌ ‌पश्चात्ताप‌

प्रश्न‌ 4.
समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

नयन‌ ‌-‌ [ ]
‌रजनी‌ ‌-‌ ‌[ ]
नजर‌ ‌-‌ ‌[ ]‌ ‌
मेहनत‌ ‌-‌ ‌[ ]

उत्तर:‌

डोळा‌ ‌
रात्र‌ ‌
‌दृष्टी‌ ‌
‌प्रयत्न‌ ‌

प्रश्न‌ 5. ‌
विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.

‌जुने‌ ‌×
‌विस्मरण‌ ‌×
‌बरोबर‌ ‌×
‌अनिश्चित‌ ‌×

‌उत्तर:‌

‌नवीन‌
‌आठवण‌
‌चूक‌
‌निश्चित‌ ‌

प्रश्न‌ 6. ‌
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌

‌तुकडे‌ ‌
‌डोळे‌ ‌
‌नवे‌
‌शब्द‌
‌आठवणी‌ ‌

प्रश्न‌ 7. ‌
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌

शब्द	प्रत्यय‌	विभक्ती
‌‌ ‌गोष्टीला‌ ‌	ला‌	द्वितीया‌ ‌(एकवचन)‌
‌शब्दांनी‌ ‌	नी‌	तृतीया‌ ‌(अनेकवचन)‌
‌बाहुलीचे‌ ‌	चे‌	षष्ठी‌ ‌(एकवचन)‌ ‌
‌नावातून‌	न‌	पंचमी‌ ‌(एकवचन)‌ ‌

प्रश्न‌ 8. ‌
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌

शब्द‌ ‌	मूळ‌ ‌शब्द‌	सामान्यरूप‌
बाहुलीची	बाहुली	बाहुली‌
‌गोष्टीला‌	‌गोष्ट‌ ‌	गोष्टी‌
‌अर्थात‌ ‌	‌अर्थ	‌अर्था‌ ‌
शब्दांनी	शब्द‌ ‌	शब्दां‌ ‌

प्रश्न‌ 9. ‌
पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 16 शब्दांचा खेळ 26

कृती‌ ‌4‌ ‌:‌ ‌स्वमत‌

प्रश्न‌ 1. ‌
‌तुमच्या‌ ‌मते‌ ‌हेलन‌ ‌केलर‌ ‌आयुष्यात‌ ‌पहिल्यांदा‌ ‌’उदयाची’‌ ‌वाट‌ ‌का‌ ‌पाहत‌ ‌असेल?‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
हेलन‌ ‌केलर‌ ‌ही‌ ‌एक‌ ‌दिव्यांग‌ ‌मुलगी‌ ‌होती.‌ ‌आंधळेपणा,‌ ‌बहिरेपणा‌ ‌व‌ ‌मुकेपणा‌ ‌यामुळे‌ ‌तिच्या‌ ‌संपूर्ण‌ ‌आयुष्यात‌ ‌अंधार‌ ‌पसरलेला‌ ‌होता.‌ ‌परंतु‌ ‌शिक्षिका‌ ‌अनी‌ ‌मॅन्सफिल्ड‌ ‌सुलिव्हन‌ ‌यांच्यामुळे‌ ‌तिला‌ ‌शब्दांची‌ ‌ओळख‌ ‌झाली.‌ ‌नवीन‌ ‌शब्द‌ ‌कळू‌ ‌लागले.‌ ‌परिचित‌ ‌अपरिचित‌ ‌वस्तूंची‌ ‌नावे‌ ‌तिला‌ ‌कळू‌ ‌लागली,‌ ‌त्यामुळे‌ ‌अंधाराने‌ ‌भरलेल्या‌ ‌तिच्या‌ ‌जगामध्ये‌ ‌नवचैतन्य‌ ‌निर्माण‌ ‌झाले.‌ ‌त्यामुळेच‌ ‌हेलनच्या‌ ‌आयुष्यात‌ ‌नव्यानं‌ ‌आलेल्या‌ ‌या‌ ‌शब्दांनी‌ ‌तिच्या‌ ‌भावविश्वात‌ ‌पालवी‌ ‌फुटली.‌ ‌अंधाराने‌ ‌भरलेल्या‌ ‌आयुष्यात‌ ‌जे‌ ‌घडले‌ ‌नव्हते‌ ‌ते‌ ‌घडले.‌ ‌या‌ ‌सर्व‌ ‌कारणांमुळे‌ ‌हेलन‌ ‌केलर‌ ‌आयुष्यात‌ ‌पहिल्यांदा‌ ‌’उदयाची’‌ ‌वाट‌ ‌पाहत‌ ‌असेल‌ ‌असे‌ ‌वाटते.‌ ‌

शब्दांचा खेळ Summary in Marathi

‌लेखकाचा‌ ‌परिचय‌:
‌ ‌
नाव‌:‌ ‌हेलन‌ ‌केलर‌ ‌
कालावधी‌:‌ ‌(1880-1968)
परिचय‌:‌ ‌विसाव्या‌ ‌शतकावर‌ ‌आपल्या‌ ‌अलौकिक‌ ‌कार्याने‌ ‌आणि‌ ‌व्यक्तिमत्त्वामुळे‌ ‌ज्या‌ ‌लोकोत्तर‌ ‌व्यक्तींचा‌ ‌प्रभाव‌ ‌पडला,‌ ‌त्यामध्ये‌ ‌हेलन‌ ‌केलर‌ ‌यांचे‌ ‌नाव‌ ‌अग्रगण्य‌ ‌आहे.‌ ‌अंधत्व,‌ ‌मुकेपणा‌ ‌आणि‌ ‌बधिरत्व‌ ‌अशा‌ ‌तिहेरी‌ ‌अपंगत्वाशी‌ ‌सामना‌ ‌देत‌ ‌त्यांनी‌ ‌आपले‌ ‌शिक्षण‌ ‌पूर्ण‌ ‌केले.‌ ‌अंधारातून‌ ‌प्रकाशाकडे‌ ‌नेणाऱ्या‌ ‌हेलन‌ ‌केलर‌ ‌यांच्या‌ ‌शिक्षणाच्या‌ ‌थक्क‌ ‌करणाऱ्या‌ ‌अनुभवांनी‌ ‌युक्त‌ ‌अशा‌ ‌’the‌ ‌story‌ ‌of‌ ‌my‌ ‌life’‌ ‌या‌ ‌आत्मकथनाचा‌ ‌मराठी‌ ‌अनुवाद‌ ‌श्री.‌ ‌माधव‌ ‌कर्वे‌ ‌यांनी‌ ‌’माझी‌ ‌जीवनकहाणी’‌ ‌या‌ ‌पुस्तकरूपाने‌ ‌केला‌ ‌आहे.‌

‌प्रस्तुत‌ ‌उतारा‌ ‌’माझी‌ ‌जीवनकहाणी‌ ‌-‌ ‌हेलन‌ ‌केलर,‌ ‌अनुवाद‌ ‌-‌ ‌माधव‌ ‌कर्वे,‌ ‌या‌ ‌पुस्तकातून‌ ‌घेतला‌ ‌आहे.‌ ‌

प्रस्तावना‌:

‘शब्दांचा‌ ‌खेळ’‌ ‌हा‌ ‌उतारा‌ ‌श्री‌ ‌माधव‌ ‌कर्वे‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिलेल्या‌ ‌हेलन‌ ‌केलर‌ ‌यांच्या‌ ‌आत्मवृत्ताच्या‌ ‌अनुवादातून‌ ‌घेतला‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌पाठात‌ ‌हेलन‌ ‌केलर‌ ‌यांना‌ ‌अपंगत्वामुळे‌ ‌भाषा‌ ‌शिक्षणात‌ ‌येणारे‌ ‌अडथळे‌ ‌व‌ ‌हे‌ ‌अडथळे‌ ‌दूर‌ ‌करण्यासाठी‌ ‌त्यांनी‌ ‌व‌ ‌त्यांच्या‌ ‌शिक्षिकेने‌ ‌केलेले‌ ‌प्रयत्न‌ ‌याचे‌ ‌वर्णन‌ ‌येथे‌ ‌केले‌ ‌आहे.‌ ‌

The‌ ‌extract‌ ‌’Shabdancha‌ ‌Khel’‌ ‌is‌ ‌taken‌ ‌from‌ ‌the‌ ‌translation‌ ‌of‌ ‌the‌ ‌autobiography‌ ‌of‌ ‌Helen‌ ‌Keller.‌ ‌Helen‌ ‌Keller‌ ‌became‌ ‌deaf‌ ‌and‌ ‌blind‌ ‌at‌ ‌the‌ ‌age‌ ‌of‌ ‌19‌ ‌months.‌ ‌This‌ ‌extract‌ ‌tells‌ ‌us‌ ‌about‌ ‌the‌ ‌extraordinary‌ ‌and‌ ‌remarkable‌ ‌struggle‌ ‌of‌ ‌Helen‌ ‌and‌ ‌her‌ ‌teacher,‌ ‌to‌ ‌overcome‌ ‌her‌ ‌shortcomings‌ ‌in‌ ‌learning‌ ‌language.‌ ‌

शब्दार्थ‌:

नवल‌ ‌-‌ ‌आश्चर्य‌ ‌(wonder)‌ ‌
पोर्च‌ ‌-‌ ‌द्वारमंडप‌ ‌(porch)‌ ‌
अपेक्षा‌ ‌-‌ ‌इच्छा‌ ‌(ambition‌ ‌,‌ ‌wish)‌ ‌
खाणाखुणा‌ ‌-‌ ‌येचे‌ ‌अर्थ‌ ‌खुणा,‌ ‌इशारा‌ ‌(signs,‌ ‌marks)‌
‌लगबग‌ ‌-‌ ‌घाई‌ ‌व‌ ‌गडबड‌ ‌(hurry,‌ ‌hustle)‌ ‌
अंदाज‌ ‌-‌ ‌सुमार,‌ ‌अदमास‌ ‌(rough‌ ‌estimate)‌ ‌
कडवटपणा‌ ‌-‌ ‌कडूपणा‌ ‌(bitterness)‌ ‌
व्यग्र‌ ‌-‌ ‌व्यस्त,‌ ‌गुंग‌ (engrossed)‌ ‌
झगडा‌ ‌-‌ ‌भांडण‌ ‌(dispute)‌
‌दाट‌ ‌-‌ ‌घन‌ ‌(thick,‌ ‌dense)‌ ‌
स्पर्श‌ ‌-‌ ‌संपर्क‌ ‌(touch)‌
‌किनारा‌ ‌-‌ ‌काठ‌ ‌(a‌ ‌bank)‌
‌ताण‌ ‌- दबाव‌ ‌(strain,‌ ‌tension)‌
‌नि:शब्द‌ ‌-‌ ‌काही‌ ‌न‌ ‌बोलता,‌ ‌शांत‌ ‌(silent)‌ ‌
आक्रंदन‌ ‌-‌ ‌तीव्र‌ ‌शोक,‌ ‌आक्रोश‌ ‌(wailing)‌ ‌
न्हाणे‌ ‌-‌ ‌नाहणे,‌ ‌स्नान‌ ‌करणे‌ ‌(to‌ ‌bathe)‌ ‌
पाखर‌ ‌-‌ ‌येथे‌ ‌अर्थ‌ ‌सावली‌ ‌(shade)‌
‌जिना‌ ‌-‌ ‌पायऱ्या‌ ‌(staircase)‌
‌चिंध्या‌ ‌-‌ ‌फाटलेले‌ ‌वस्त्र‌ ‌(strips‌ ‌of‌ ‌clothes)‌ ‌
तानमान‌ ‌-‌ ‌स्थलकाल,‌ ‌परिस्थितीची‌ ‌अनुकूल‌ ‌संधी‌
‌हिसकावणे‌ ‌-‌ ‌खेचून‌ ‌घेणे‌ ‌(to‌ ‌take‌ ‌away‌ ‌forcibly)‌
‌पीडा‌ ‌-‌ ‌त्रास,‌ ‌वेदना‌ ‌(trouble,‌ ‌pain)‌ ‌
खंत‌ ‌-‌ ‌दु:ख‌ ‌(regret)‌
‌खेद‌ ‌-‌ ‌दु:ख‌ ‌(regret)‌ ‌
आविर्भाव‌ ‌-‌ ‌हावभाव‌ ‌(expression)‌ ‌
निश्चल‌ ‌-‌ ‌स्तब्ध,‌ ‌अढळ‌ ‌(stable,‌ ‌firm,‌ ‌still)‌
‌हळवे‌ ‌-‌ ‌नाजूक‌ ‌(sentimental)‌
‌उबदार‌ ‌-‌ ‌गरम‌ ‌करणारे‌ ‌(warm)‌
‌टुणटुण‌ ‌-‌ ‌लहान-लहान‌ ‌उड्या‌ ‌मारत‌ ‌(hoppingly)‌ ‌
पाऊलवाट‌ ‌-‌ ‌पायवाट‌ ‌(path)‌ ‌
दरवळत‌ ‌-‌ ‌सर्वत्र‌ ‌पसरत‌ ‌
धारा‌ ‌-‌ ‌प्रवाह‌ ‌(flow)‌ ‌
ओघळ‌ ‌-‌ ‌बारीक‌ ‌प्रवाह‌ ‌(streamlet)‌
‌अस्पष्ट‌ ‌-‌ ‌स्पष्ट‌ ‌नसलेले‌ ‌(unclear)‌ ‌
जाणीव‌ ‌-‌ ‌आकलन,‌ ‌बोध‌ ‌(realization)‌
‌स्मृती‌ ‌-‌ ‌आठवण‌ ‌(memory)‌
‌थरार‌ ‌-‌ ‌(thrill)‌ ‌
उसळणे‌ ‌-‌ ‌वर‌ ‌जाणे‌ ‌(to‌ ‌rise‌ ‌up)‌ ‌
चैतन्यमय‌ ‌-‌ ‌उत्साही‌ ‌(enthusiastic)‌ ‌
उधळणे‌ ‌-‌ ‌येचे‌ ‌अर्थ‌ ‌उडवणे‌ ‌(to‌ ‌throw)‌
‌अडथळे‌ ‌-‌ ‌अडचणी‌ ‌(problems,‌ ‌obstacles)‌ ‌
चाचपडत‌ ‌-‌ ‌येथे‌ ‌अर्थ‌ ‌हातांनी‌ ‌स्पर्श‌ ‌करणे‌ ‌/‌ ‌शोधणे‌ ‌
पश्चात्ताप‌ ‌-‌ ‌खेद‌ ‌(remorse)‌ ‌
भावविश्व‌ ‌-‌ ‌भावनेतील‌ ‌जग‌ ‌
नाट्यमय‌ ‌-‌ ‌नाट्यपूर्ण‌ ‌(dramatic)‌ ‌
पलंग‌ ‌-‌ ‌खाट‌ ‌(bedstead,‌ ‌coach)‌
‌शेकोटी‌ ‌-‌ ‌जाळ‌ ‌(a‌ ‌little‌ ‌warming‌ ‌fire)‌

‌टिपा‌:‌

अनी‌ ‌मॅन्सफिल्ड‌ ‌सुलिव्हॅन‌ ‌-‌ ‌लेखिका‌ ‌हेलन‌ ‌केलर‌ ‌यांची‌ ‌शिक्षिका‌ ‌
हनीसकल‌ ‌वेल‌ ‌-‌ ‌सुगंधी‌ ‌फुलांची‌ ‌वेल‌ ‌
होकायंत्र‌ ‌-‌ ‌दिशा‌ ‌ओळखण्यासाठी‌ ‌गलबतावर‌ ‌वापरले‌ ‌जाणारे‌ ‌यंत्र‌ ‌
पर्किन्स‌ ‌इन्स्टिट्यूशन‌ ‌-‌ ‌या‌ ‌संस्थेची‌ ‌स्थापना‌ ‌1929 मध्ये‌ ‌झाली.‌ ‌ही‌ ‌अमेरिकेतील‌ ‌सर्वांत‌ ‌जुनी‌ ‌अंध‌ ‌व्यक्तींसाठी‌ ‌असलेली‌ ‌शाळा‌ ‌आहे.‌

वाक्प्रचार‌:

नवल‌ ‌वाटणे‌ ‌-‌ ‌आश्चर्य‌ ‌वाटणे
अंदाज‌ ‌येणे‌‌ ‌-‌ ‌साधारण‌ ‌कल्पना‌ ‌येणे‌ ‌ ‌
कल्पना‌ ‌नसणे‌ ‌-‌ ‌माहित‌ ‌नसणे‌ ‌
व्यग्र‌ ‌होणे‌ ‌-‌ ‌व्यस्त‌ ‌असणे,‌ ‌मग्न/गुंग‌ ‌असणे‌ ‌
थकून‌ ‌जाणे‌ -‌ ‌दमणे‌ ‌
ताण‌ ‌असणे‌ ‌-‌ ‌तणाव‌ ‌असणे‌
‌छाती‌ ‌धडधडणे‌ ‌-‌ ‌भीती‌ ‌वाटणे‌ ‌
मायेची‌ ‌पाखर‌ ‌घालणे‌ ‌-‌ ‌प्रेम‌ ‌करणे‌ ‌
अभिमानानं‌ ‌फुलून‌ ‌येणे‌ ‌-‌ ‌खूप‌ ‌आनंद‌ ‌होणे‌ ‌
अनुकरण‌ ‌करणे‌ ‌-‌ ‌नक्कल‌ ‌करणे‌ ‌
खाणाखुणा‌ करणे‌ ‌-‌ ‌इशारा‌ ‌करणे‌ ‌
उकळ्या‌ ‌फुटणे‌ ‌-‌ ‌खूप‌ ‌आनंद‌ ‌होणे‌ ‌
हिसकावून‌ ‌घेणे‌ ‌‌-‌ ‌खेचून‌ ‌घेणे‌
‌खंत‌ ‌नसणे‌ ‌-‌ ‌दु:ख‌ ‌नसणे‌ ‌
आनंदाची‌ ‌उधळण‌ ‌करणे‌ ‌-‌ ‌आनंद‌ ‌पसरवणे‌
‌आतुर‌ ‌होणे‌ ‌-‌ ‌उत्सुक‌ ‌होणे‌ ‌
नवी‌ ‌दृष्टी‌ ‌मिळणे‌ ‌-‌ ‌नवीन‌ ‌दिशा‌ ‌मिळणे‌ ‌
पश्चात्ताप‌ ‌होणे‌ ‌-‌ ‌खेद‌ ‌वाटणे/वाईट‌ ‌वाटणे/पस्तावा‌ ‌वाटणे‌
‌पालवी‌ ‌फुटणे‌ ‌-‌ ‌नवीन‌ ‌उत्साह‌ ‌निर्माण‌ ‌होणे‌
‌उत्कंठा‌ ‌लागणे‌ ‌-‌ ‌उत्सुकता‌ ‌लागणे.‌ ‌
हिरमोड‌ ‌होणे‌ ‌-‌ ‌नाराज‌ ‌होणे‌ ‌
कसोशीने‌ ‌प्रयत्न‌ ‌करणे‌ ‌-‌ ‌खूप‌ ‌कष्ट‌ ‌करणे‌ ‌
आतुर‌ ‌होणे‌ ‌-‌ ‌उत्सुक‌ ‌होणे‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

February 15, 2024February 14, 2024 by Bhagya

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 14 ते जीवनदायी झाड Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 14 ते जीवनदायी झाड Textbook Questions and Answers

1.‌ ‌कारणे‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
‌लेखकाला‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌जीवनदायी‌ ‌वाटले,‌ ‌कारण‌ ‌…..‌………‌
उत्तरः‌
‌लेखकाला‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌जीवनदायी‌ ‌वाटले,‌ ‌कारण‌ ‌आजूबाजूचा‌ ‌सगळा‌ ‌प्रदेश‌ ‌उन्हाचा‌ ‌असला‌ ‌तरी‌ ‌लिंबाचे‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌लसलशीत‌ ‌हिरवेगार‌ ‌आणि‌ ‌चैतन्यमय‌ ‌होते.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌2.
पारव्याची‌ ‌जोडी‌ ‌लिंबाच्या‌ ‌झाडावर‌ ‌राहते,‌ ‌कारण‌ ‌…..‌……………. ‌
उत्तरः‌
‌भोवतालच्या‌ ‌रखरखीत‌ ‌वातावरणात‌ ‌ते‌ ‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌एक‌ ‌थंड‌ ‌असा‌ ‌आश्रय‌ ‌होता.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌3.
‌लेखकाला‌ ‌खिडकी‌ ‌लावून‌ ‌घ्यावी‌ ‌असे‌ ‌वाटले,‌ ‌कारण‌ ‌…..‌…………. ‌
उत्तर:‌ ‌
लिंबाच्या‌ ‌एका‌ ‌छोट्या‌ ‌फांदीवर‌ ‌मधमाश्यांचं‌ ‌पोळंही‌ ‌रचलं‌ ‌जाऊ‌ ‌लागलं.‌

2. चौकट‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
चौकट‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 1 ते जीवनदायी झाड 1
उत्तर:‌ ‌

3.‌ ‌लिंबाच्या‌ ‌झाडाला‌ ‌खालील‌ ‌वैशिष्ट्ये‌ ‌कोणी‌ ‌कोणी‌ ‌प्राप्त‌ ‌करून‌ ‌दिली.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
संगीतमय‌ ‌झाड‌ ‌
उत्तरः‌
‌चिमण्या‌ ‌आणि‌ ‌इतर‌ ‌पक्षी‌ ‌

प्रश्न‌ 2.
‌आश्रयदायी‌ ‌झाड‌ ‌
उत्तर:‌
‌गोगलगाई,‌ ‌पारवा,‌ ‌चिमण्या,‌ ‌बुलबुल,‌ ‌पोपट,‌ ‌मुंग्या,‌ ‌किटक,‌ ‌किडे,‌ ‌साप,‌ ‌कुत्री,‌ ‌खार,‌ ‌फुलपाखरे,‌ ‌भुंगे,‌ ‌मधमाशी,‌ ‌माणसे‌ ‌इ.‌ ‌

प्रश्न‌ 3.
आश्वासक‌ ‌झाड‌ ‌
उत्तरः‌
‌तुरेदार‌ ‌बुलबुल‌ ‌आणि‌ ‌पोपट‌ ‌

प्रश्न‌ 4. ‌
जीवनदायी‌ ‌झाड‌
‌उत्तरः‌
‌सर्व‌ ‌सजीव‌ ‌

4. परसदार‌ ‌या‌ ‌शब्दापासून‌ ‌चार‌ ‌अर्थपूर्ण‌ ‌शब्द‌ ‌तयार‌ ‌करा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
परसदार‌ ‌या‌ ‌शब्दापासून‌ ‌चार‌ ‌अर्थपूर्ण‌ ‌शब्द‌ ‌तयार‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌
‌दार,‌ ‌सरदार,‌ ‌रस,‌ ‌दास,‌ ‌पर,‌ ‌सर,‌ ‌सदा‌ ‌

5. पाठात‌ ‌वर्णन‌ ‌आलेल्या‌ ‌दोन‌ ‌कुटुंबाची‌ ‌दिलेल्या‌ ‌मुददयांच्या‌ ‌आधारे‌ ‌तुलना‌ ‌करा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.
पाठात‌ ‌वर्णन‌ ‌आलेल्या‌ ‌दोन‌ ‌कुटुंबाची‌ ‌दिलेल्या‌ ‌मुददयांच्या‌ ‌आधारे‌ ‌तुलना‌ ‌करा.‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 3
उत्तरः‌

मुददा	कुटुंब‌ ‌क्र‌ 1	कुटुंब‌ ‌क्र‌ 2
परसदार‌ ‌	‌परसदारात‌ ‌हिरवेगार‌ लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌होते.‌	‌परसदारात‌ ‌गवताची‌ ‌काडीही‌ ‌नव्हती.‌
माणसे	‌ताजेतवाने,‌ ‌निर्मितीक्षम.‌	‌उदास,‌ ‌दुर्मुखलेली‌ त्रस्त.‌ ‌
पाणी,‌ ‌जमीन‌	‌कमी‌ ‌प्रमाणात‌ ‌उपलब्ध‌ ‌पण‌ ‌योग्य‌ ‌वापर.‌ ‌	‌मुबलक‌ ‌होते‌ ‌पण‌ उपयोग‌ ‌केला‌ ‌नाही.‌
स्त्रिया	‌आनंदी,‌ ‌हळव्या.‌	नेहमी‌ ‌दागिने‌ ‌घालून‌ ‌बसत.‌
‌हिरवा‌ ‌आनंद‌	‌‌हिरवा‌ ‌आनंद‌ ‌पसरवण्यात‌कडूपणाच्या,‌ ‌कंजुषीच्या‌ मर्यादा‌ घातल्या‌ ‌नाहीत.	‌हिरवा‌ ‌आनंद‌ ‌‌पसरवण्याचा‌ ‌प्रयत्न‌ ‌कधी‌ ‌केला‌ ‌नाही.‌

7. चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌

परसदारी‌ ‌पाण्याचा‌ ‌हापसा‌ ‌असलेल्या‌ ‌शेजाऱ्यांची‌ ‌बाग‌ ‌फुललेली‌ ‌होती.‌
‌इतर‌ ‌पक्ष्यांच्या‌ ‌त्रासामुळे‌ ‌पारव्याची‌ ‌जोडी‌ ‌लिंबाच्या‌ ‌झाडावरून‌ ‌हलली.‌
लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌लावणारी‌ ‌स्त्री‌ ‌अत्यंत‌ ‌हळवी‌ ‌होती.‌
‌लिंबाच्या‌ ‌झाडावर‌ ‌मधमाश्या‌ ‌कधी‌ ‌कुणाला‌ ‌चावल्या‌ ‌नाहीत.‌ ‌

उत्तर‌‌:‌

चूक‌
चूक‌
‌बरोबर‌ ‌
बरोबर‌ ‌

8. स्वमत‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
1. ‌वृक्ष‌ ‌व‌ ‌मानवी‌ ‌जीवन‌ ‌यांच्यातील‌ ‌परस्परसंबंधांविषयी‌ ‌तुमचे‌ ‌मत‌ ‌सोदाहरण‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌ ‌(उतारा‌ ‌2‌ ‌मधील‌ ‌कृती‌ ‌4:‌ ‌स्वमतचे‌ ‌उत्तर‌ ‌पहा.)‌ ‌‌
2. ‌झाड‌ ‌सजीवांसाठी‌ ‌जीवनदायी‌ ‌केंद्र‌ ‌कसे‌ ‌बनू‌ ‌शकते,‌ ‌हे‌ ‌विधान‌ ‌पटवून‌ ‌द्या.‌ ‌(उतारा‌ ‌4‌ ‌मधील‌ ‌कृती‌ ‌4:‌ ‌स्वमतचे‌ ‌उत्तर‌ ‌पहा.)‌

9. अभिव्यक्ती.

‌प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
लेखकाच्या मुलाने पारव्यांच्या जोडीचा आश्रय – त्यांचे घरटे वारंवार पाहिल्यामुळे पारव्याचे जोडपे हळूहळू दिसेनासे झाले. ही घटना तुम्हाला काय सांगते, ते स्पष्ट करा.

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड Additional Important Questions and Answers

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌ ‌

कृती‌ ‌1 ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 4

‌प्रश्न 2.‌ ‌
उत्तर‌ ‌लिहा.‌ ‌
आसमंत‌ ‌तापून‌ ‌जाण्याचे‌ ‌कारण‌ ……………..
‌उत्तरः‌ ‌
त्या‌ ‌भागात‌ ‌उन्हाळा‌ ‌जास्त‌ ‌होता.‌ ‌

‌प्रश्न 3.‌ ‌
जोड्या‌ ‌जुळवा.‌ ‌

‌अ गट‌	ब‌ ‌गट‌ ‌
‌1. लसलशीत‌ ‌हिरवंगार‌	(अ)‌ ‌उन्हाचा‌
‌2. शुष्क‌ ‌कोरडी‌	(ब)‌ ‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌
‌3. कुठंच‌ ‌नव्हती‌	(क)‌ ‌जमीन‌
‌4. सगळा‌ ‌प्रदेश‌	‌(ड) ‌पाणथळ‌ ‌जमीन‌ ‌

उत्तर:‌

‌अ गट‌	ब‌ ‌गट‌ ‌
‌1. लसलशीत‌ ‌हिरवंगार‌	(ब)‌ ‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌
‌2. शुष्क‌ ‌कोरडी‌	(क)‌ ‌जमीन‌
‌3. कुठंच‌ ‌नव्हती‌	(ड) ‌पाणथळ‌ ‌जमीन‌ ‌
‌4. सगळा‌ ‌प्रदेश‌	‌(अ)‌ ‌उन्हाचा‌/

खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
‌लेखकाच्या‌ ‌घरामागे‌ ‌कशाचे‌ ‌झाड‌ ‌होते?‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌लेखकाच्या‌ ‌घरामागे‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌होते.‌

‌प्रश्न 2.‌ ‌
आसपासची‌ ‌झाडे‌ ‌पाणी‌ ‌नसल्याने‌ ‌कशी‌ ‌झाली‌ ‌होती?‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
आसपासची‌ ‌झाडे‌ ‌पाणी‌ ‌नसल्याने‌ ‌मलूल‌ ‌झाली‌ ‌होती.‌ ‌

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
1. ‌प्रदेश‌ ‌सगळा‌ ‌…………. होता.‌ ‌ (उन्हाचा,‌ ‌पावसाचा,‌ ‌सावलीचा,‌ ‌वाऱ्याचा)‌ ‌
2.‌ ‌सगळीकडं‌ ‌…………‌ ‌कोरडी‌ ‌जमीन.‌ ‌ (आर्द्र,‌ ‌ओलसर,‌ ‌तांबडी,‌ ‌शुष्क)‌ ‌
उत्तर:‌
‌1.‌ ‌उन्हाचा‌ ‌
2.‌ ‌शुष्क

सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
1. मलूल‌ ‌आणि‌ ‌काळपट‌ ‌हिरवी‌ ‌:‌ ‌झाडे‌ ‌::‌ ‌
शुष्क‌ ‌कोरडी‌ ‌:‌ ‌……‌……………..
‌2. ‌आर्द्र‌ ‌:‌ ‌शुष्क‌ ‌::‌ ‌ओली‌ ‌:‌ …………….. ‌
उत्तर:‌
1. ‌जमीन‌ ‌
2.‌ ‌कोरडी

कृती‌ ‌2‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधान‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
आसपासची‌ ‌जमीन‌ ‌तापून‌ ‌करपून‌ ‌तपकिरी‌ ‌पडलेली‌ ‌दिसे;‌ ‌ कारण‌ ‌………………‌ ‌
(अ)‌ ‌प्रदेश‌ ‌सगळा‌ ‌सावलीचा‌ ‌होता.‌ ‌
(ब)‌ ‌प्रदेश‌ ‌सगळा‌ ‌उन्हाचा‌ ‌होता.‌ ‌
(क)‌ ‌प्रदेश‌ ‌सगळा‌ ‌चैतन्यमय‌ ‌होता.‌
‌(ड)‌ ‌प्रदेश‌ ‌सगळा‌ ‌शुष्क‌ ‌होता.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
आसपासची‌ ‌जमीन‌ ‌तापून‌ ‌करपून‌ ‌तपकिरी‌ ‌पडलेली‌ ‌दिसे;‌ ‌कारण‌ ‌प्रदेश‌ ‌सगळा‌ ‌उन्हाचा‌ ‌होता.‌ ‌

‌प्रश्न 2.‌ ‌
‌काय‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌
लेखकाच्या‌ ‌घरामागचे‌ ‌झाड‌ ‌
उत्तर:‌
‌लिंबाचे‌ ‌

‌प्रश्न 3.‌ ‌
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 5

चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
खिडकीलगतच‌ ‌होतं‌ ‌ते‌ ‌काटेरी‌ ‌आणि‌ ‌बोराच्या‌ ‌फळांनी‌ ‌गच्च‌ ‌लगडलेलं‌ ‌असं.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
चूक‌ ‌

‌प्रश्न 2.‌ ‌
त्या‌ ‌भागात‌ ‌एकूणच‌ ‌उन्हाळा‌ ‌जास्त.‌ ‌आसमंत‌ ‌तापून‌ ‌जाई.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
बरोबर‌

‌कृती‌ ‌3:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
खालील‌ ‌वाक्ये‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌
1. ‌घरसूद्धा‌ ‌तापुन‌ ‌निघे‌
2. लींब‌ ‌म्हणजे‌ ‌कडुलिंब‌ ‌नव्हे.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
1.‌ ‌घरसुद्धा‌ ‌तापून‌ ‌निघे.‌
2. ‌लिंब‌ ‌म्हणजे‌ ‌कडूलिंब‌ ‌नव्हे.‌ ‌

‌प्रश्न 2.‌ ‌
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌सर्वनामे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌

‌मी‌
‌त्या‌
‌आपण‌
‌ते‌ ‌
‌ती‌
या‌ ‌

अचूक‌ शब्द‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.‌
वीलक्षण,‌ ‌विलक्शन,‌ ‌विलक्षण,‌ ‌विलक्षन‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌विलक्षण‌ ‌

‌प्रश्न 2.‌
‌पार्श्वभूमी,‌ ‌पाशभूमी,‌ ‌पाश्वभूमी,‌ ‌पार्श्वभुमी‌ ‌
उत्तरः‌
‌पार्श्वभूमी‌

समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌

‌वृक्ष‌ ‌-‌ ‌[ ]
प्रांत‌ ‌-‌ [ ]
सदन‌ ‌-‌ ‌[ ]‌
‌आकाश‌ ‌-‌ ‌[ ]‌ ‌

उत्तर:‌

झाड‌ ‌
प्रदेश‌ ‌
‌घर‌ ‌
आसमंत‌ ‌

अधोरेखित‌ ‌शब्दाचा‌ ‌विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌
मी‌ ‌राहत‌ ‌होतो‌ ‌त्या‌ ‌घराच्या‌ ‌मागं‌ ‌एक‌ ‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌होतं.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
मी‌ ‌राहत‌ ‌होतो‌ ‌त्या‌ ‌घराच्या‌ ‌पुढं‌ ‌एक‌ ‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌होतं.‌

विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌

आर्द्र‌ ‌×‌ [ ]
पुढं‌ × [ ]
‌उदास‌ ‌× ‌[ ]
‌मृत्युमय‌ ‌× [ ]

उत्तर:‌

शुष्क‌
मागं‌ ‌
चैतन्यमय‌ ‌
जीवनमय‌

‌‌प्रश्न 7.‌ ‌
अधोरेखित‌ ‌शब्दाची‌ ‌जात‌ ‌ओळखा.‌ ‌
ते‌ ‌झाड‌ ‌म्हणजे‌ ‌विलक्षण‌ ‌जीवनमय‌ ‌आणि‌ ‌जीवनदायी‌ ‌वाटे.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
उभयान्वयी‌ ‌अव्यय‌ ‌

‌पुढील‌ ‌विशेषणे‌ ‌कशासाठी‌ ‌वापरण्यात‌ ‌आली‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌

‌‌प्रश्न 1.
‌लसलशीत‌ ‌हिरवंगार‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
लिंबाचं‌ ‌झाड‌

‌‌प्रश्न 2.
‌शुष्क‌ ‌कोरडी‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
जमीन‌ ‌

‌‌प्रश्न 3.
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

शब्द‌	‌प्रत्यय	विभक्ती
घराच्या‌	च्या‌ ‌	षष्ठी‌ ‌(एकवचन)‌
‌फळांनी‌ ‌	नी	तृतीया‌ ‌(अनेकवचन)‌
‌परिसरात‌ ‌	त	सप्तमी‌ ‌(एकवचन)‌

‌‌प्रश्न 4.
‌तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌

शब्द‌	मूळ‌ ‌शब्द‌	सामान्यरूप‌ ‌
घराच्या	‌घर‌ ‌	घरा‌
फळांनी	फळ‌	फळां‌
‌उन्हाचा‌	‌ऊन‌ ‌	उन्हा‌
‌लिंबाच्या‌	लिंब‌	लिंबा‌

‌‌‌प्रश्न 5.
वाक्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
मी‌ ‌राहत‌ ‌होतो‌ ‌त्या‌ ‌घराच्या‌ ‌मागं‌ ‌एक‌ ‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌होतं.‌
‌उत्तर‌:‌
‌भूतकाळ‌ ‌

‌‌‌प्रश्न 6.
पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
‌उत्तर‌:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 6

कृती‌ ‌4: स्वमत‌ ‌

‌‌‌प्रश्न 1.
झाडे‌ ‌जीवनदायी‌ ‌असतात‌ ‌या‌ ‌विधानावर‌ ‌तुमचे‌ ‌मत‌ ‌व्यक्त‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
झाड‌ ‌म्हटले‌ ‌म्हणजे‌ ‌हिरवळ‌ ‌आलीच.‌ ‌हिरवा‌ ‌रंग‌ ‌हा‌ ‌समृद्धीचा‌ ‌व‌ ‌संपन्नतेने‌ ‌नटलेला‌ ‌असतो.‌ ‌झाडे‌ ‌स्वत:च‌ ‌जीवनमय‌ ‌असतात,‌ ‌ती‌ ‌जीवनदायी‌ असतात.‌ ‌स्वत:च्या‌ ‌जीवनातून‌ ‌ती‌ ‌इतरांचे‌ ‌जीवन‌ ‌फुलवित‌ ‌असतात.‌ ‌इतरांना‌ ‌जीवन‌ ‌जगण्याची‌ ‌प्रेरणा‌ ‌देत‌ ‌असतात.‌ ‌स्वत:च्या‌ ‌दातृत्वातून‌ ‌ती‌ ‌इतरांना‌ ‌जणू‌ ‌जीवनच‌ ‌दान‌ ‌करीत‌ ‌असतात.‌ ‌झाडे‌ ‌सजीवांना‌ ‌प्राणवायू‌ ‌देतात.‌ ‌फळे‌ ‌व‌ ‌फुले‌ ‌अर्पण‌ ‌करत‌ ‌असतात.‌ ‌एक‌ ‌उत्साह,‌ ‌उमंग‌ ‌व‌ ‌प्रसन्नता‌ ‌माणसाच्या‌ ‌मनात‌ ‌निर्माण‌ ‌करतात.‌ ‌त्यांच्याकडे‌ ‌पाहिले‌ ‌की,‌ ‌माणसांचे‌ ‌मन‌ ‌प्रसन्न‌ ‌व‌ ‌टवटवीत‌ ‌होते.‌ ‌अशाप्रकारे‌ ‌झाडे‌ ‌जीवनदायी‌ ‌असतात.‌ ‌

‌

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌

‌कृती‌ ‌1‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1‌.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तरः‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 7

योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधाने‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌

प्रश्न 1.
जमिनीत‌ ‌नेमकी‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे;‌ ‌कारण‌ ‌…………………..
(अ)‌ ‌पावसाचं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌
‌(ब)‌ ‌गच्चीवरचं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌ ‌
(क)‌ ‌मोरीचं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌
‌(ड)‌ ‌अंगणातलं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
जमिनीत‌ ‌नेमकी‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे;‌ ‌कारण‌ ‌मोरीचं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌

प्रश्न 2.
आज‌ ‌इथं‌ ‌दिसलेला‌ ‌शंख‌ ‌उदया‌ ‌तिथं‌ ‌दिसे;‌ ‌कारण‌ ‌………‌……..
‌(अ)‌ ‌रात्रीतून‌ ‌तो‌ ‌बराच‌ ‌सरकलेला‌ ‌असे.‌
‌(ब)‌ ‌तो‌ ‌पाठीवर‌ ‌शंख‌ ‌घेत‌ ‌असे.‌
‌(क)‌ ‌तो‌ ‌रात्रीचाच‌ ‌चालत‌ ‌असे.‌ ‌
(ड)‌ ‌त्याला‌ ‌उचलून‌ ‌दुसरीकडे‌ ‌ठेवले‌ ‌जाई.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
आज‌ ‌इथं‌ ‌दिसलेला‌ ‌शंख‌ ‌उदया‌ ‌तिथं‌ ‌दिस;‌ ‌कारण‌ ‌रात्रीतून‌ ‌तो‌ ‌बराच‌ ‌सरकलेला‌ ‌असे.‌ ‌

उत्तरे‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.
1. ‌लेखकाचा‌ ‌आणि‌ ‌लहान‌ ‌मुलांचा‌ ‌हा‌ ‌कौतुकाचा‌ ‌कार्यक्रम‌ ‌होऊन‌ ‌बसला‌ ‌……………‌ ‌
2.‌ ‌झाडाखाली‌ ‌असणारी‌ ‌वस्ती‌ ‌…..‌……………. ‌
उत्तर:‌ ‌
1. ‌गोगलगाईंचा‌ ‌प्रवास‌ ‌निरखणं‌ ‌
2.‌ ‌गोगलगाईंची‌

जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

प्रश्न 1.
‌जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌	‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. भिंतीच्या‌ ‌उंचीचे‌	(अ)‌ ‌सावली‌ ‌
2. काळीभोर‌	(ब)‌ ‌गोगलगाईंची‌ ‌
3. ‌झाडाखाली‌ ‌वस्ती‌	‌(क)‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌

उत्तर:‌ ‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌	‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. भिंतीच्या‌ ‌उंचीचे‌	(क)‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌
2. काळीभोर‌	(अ)‌ ‌सावली‌ ‌
3. ‌झाडाखाली‌ ‌वस्ती‌	‌(ब)‌ ‌गोगलगाईंची‌ ‌

उताऱ्यानुसार‌ ‌घटनांचा‌ ‌क्रम‌ ‌लावा.‌

प्रश्न 1.

लहान-मोठे‌ ‌अनेक‌ ‌शंख‌ ‌मग‌ ‌दिसून‌ ‌येऊ‌ ‌लागले.‌ ‌
‌मोरीचं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌ ‌
‌त्या‌ ‌ओलसर‌ ‌जमिनीत‌ ‌मला‌ ‌काही‌ ‌शंख‌ ‌दिसू‌ ‌लागले.‌ ‌
‌त्यामुळे‌ ‌जमिनीत‌ ‌नेमकी‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे.‌ ‌

उत्तर:‌ ‌

मोरीचं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌ ‌
‌त्यामुळे‌ ‌जमिनीत‌ ‌नेमकी‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे.‌
‌त्या‌ ‌ओलसर‌ ‌जमिनीत‌ ‌मला‌ ‌काही‌ ‌शंख‌ ‌दिसू‌ ‌लागले.‌ ‌
‌लहान-मोठे‌ ‌अनेक‌ ‌शंख‌ ‌मग‌ ‌दिसून‌ ‌येऊ‌ ‌लागले.‌

‌खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌‌

प्रश्न 1.
फांदीवरील‌ ‌गोगलगाई‌ ‌कोणत्या‌ ‌रंगानं‌ ‌बरबटलेल्या‌ ‌असत?‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
फांदीवरील‌ ‌गोगलगाई‌ ‌चिकट‌ ‌रंगानं‌ ‌बरबटलेल्या‌ ‌असत.‌

प्रश्न 2.
‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌कोणाच्या‌ ‌दिलाशाचं‌ ‌केंद्र‌ ‌झालं‌ ‌होतं?‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌सजीवांच्या‌ ‌दिलाशाचं‌ ‌केंद्र‌ ‌झालं‌ ‌होतं.‌ ‌

प्रश्न 3.
लिंबाखालच्या‌ ‌ओलसर‌ ‌जमिनीत‌ ‌लेखकाला‌ ‌कोणता‌ ‌सजीव‌ ‌दिसला?
उत्तरः‌
‌लिंबाखालच्या‌ ‌ओलसर‌ ‌जमिनीत‌ ‌लेखकाला‌ ‌शंख‌ ‌हा‌ ‌सजीव‌ ‌दिसला.‌ ‌

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌

प्रश्न 1.
1.‌ ‌गोगलगाई‌ ‌शंख‌ ‌……………… घेऊन‌ ‌चालतात.‌ ‌ (मानेवर,‌ ‌खांदयावर,‌ ‌पायांवर,‌ ‌पाठीवर)‌
2. ‌त्या‌ ‌झाडाखाली‌ ‌…………..‌ ‌सावली‌ ‌असे.‌ ‌ (काळीकुट्ट,‌ ‌काळीमिट्ट,‌ ‌काळीभोर,‌ ‌काळीकुळकुळीत)‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
1. ‌पाठीवर‌ ‌
2.‌ ‌काळीभोर‌ ‌

सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.
दिलाशाचं‌ ‌:‌ ‌केंद्र‌ ‌::‌ ‌काळीभोर‌ ‌:‌ ‌………..‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌सावली.‌ ‌

कृती‌ ‌2‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1.
कोण‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌
गोगलगाईंचा‌ ‌प्रवास‌ ‌पाहणारे.‌
उत्तर‌:‌
‌लेखक‌ ‌आणि‌ ‌लहान‌ ‌मुले.‌

प्रश्न 2.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तर‌:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 8

प्रश्न 3.‌
चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌
1. त्यामुळे‌ ‌जमिनीत‌ ‌नेमकी‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे.‌ ‌
2. ‌आज‌ ‌इथं‌ ‌दिसलेला‌ ‌शंख‌ ‌उदया‌ ‌दिसेनासा‌ ‌होई.‌ ‌
उत्तर:‌
‌1.‌ ‌बरोबर‌
2.‌ ‌चूक‌

‌कृती‌ 3:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌ ‌

खालील‌ ‌वाक्ये‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌
‌रात्रितून‌ ‌तो‌ ‌बराच‌ ‌सकरलेला‌ ‌असे.‌ ‌
उत्तरः‌
‌रात्रीतून‌ ‌तो‌ ‌बराच‌ ‌सरकलेला‌ ‌असे.‌

प्रश्न 2.‌
त्यामुळं‌ ‌जमीनीत‌ ‌नेमकि‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे.
उत्तरः‌ ‌
त्यामुळे‌ ‌जमिनीत‌ ‌नेमकी‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे.‌

‌उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌सर्वनामे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌सर्वनामे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌
उत्तरः‌ ‌

‌माझ्या‌ ‌
त्या‌
‌मला‌ ‌
‌तो‌
‌मी‌ ‌
‌त्यांचा‌ ‌

‌अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.‌
1. दिलशाचं,‌ ‌दीलशाचं,‌ ‌दिलाशाचं,‌ ‌दिलाशचं‌ ‌(ii)‌ ‌कोतुकाचा,‌ ‌
2. कौतुकाचा,‌ ‌कौतूकाचा,‌ ‌कौतुकचा‌ ‌
उत्तर‌:‌
1. दिलाशाचं‌
2. कौतुकाचा‌ ‌

‌समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌

जल‌ ‌-‌ ‌[ ]
निशा‌ ‌-‌ [ ]
वसाहत‌ ‌-‌ ‌[ ]
छाया‌ ‌-‌ ‌[ ]

‌उत्तर:‌

पाणी‌ ‌
‌रात्र‌ ‌
वस्ती‌
सावली‌ ‌

‌विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.‌

‌खोटं‌ ‌× [ ]
दिवस‌ ‌× [ ]
निंदा‌ ‌× [ ]
वर‌ × [ ]

उत्तर:‌ ‌

खरं‌
रात्र‌
‌कौतुक‌ ‌
‌खाली‌ ‌

उताऱ्यातील‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌
उताऱ्यातील‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तरः‌
‌शंख‌

प्रश्न 2.‌ ‌
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌

शब्द‌	प्रत्यय‌ ‌	विभक्ती
जमिनीत‌	त‌	‌सप्तमी‌ ‌(एकवचन)
भिंतीच्या	च्या	‌षष्ठी‌ ‌(एकवचन)‌
रात्रीतून‌	ऊन	‌पंचमी‌ ‌(एकवचन)
झाडाला‌	ला‌ ‌	‌द्वितीया‌ ‌(एकवचन)‌

प्रश्न 3.‌ ‌
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌

शब्द‌ ‌	‌मूळशब्द‌	सामान्यरूप‌
सजीवांच्या	सजीव‌	सजीवां‌
गोगलगाईची	‌गोगलगाय‌ ‌	‌गोगलगाई‌
जमिनीत	जमीन‌	‌जमिनी‌ ‌
‌‌मुलांचा‌	‌मुले‌ ‌	मुला‌ ‌

प्रश्न 4.‌ ‌
अधोरेखित‌ ‌शब्दांच्या‌ ‌जाती‌ ‌ओळखा.‌
1. आज‌ ‌इथं‌ ‌दिसलेला‌ ‌शंख‌ ‌उदया‌ ‌तिथं‌ ‌दिसे.‌ ‌
2.‌ ‌त्यांचा‌ ‌प्रवास‌ ‌निरखणं‌ ‌हा‌ ‌माझा‌ ‌आणि‌ ‌लहान‌ ‌मुलांचा‌ ‌कौतुकाचा‌ ‌कार्यक्रम‌ ‌होऊन‌ ‌बसला‌ ‌होता.‌ ‌
उत्तर‌:‌
1. ‌नाम‌ ‌
2. ‌सर्वनाम‌

प्रश्न 5.‌ ‌
वाक्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
त्यांचा‌ ‌प्रवास‌ ‌निरखणं‌ ‌हा‌ ‌माझा‌ ‌आणि‌ ‌लहान‌ ‌मुलांचा‌ ‌कौतुकाचा‌ ‌कार्यक्रम‌ ‌होऊन‌ ‌बसला‌ ‌होता.‌
‌उत्तरः‌ ‌
भूतकाळ‌

प्रश्न 6.‌ ‌
सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌
मला‌ ‌:‌ ‌सर्वनाम‌ ‌::‌ ‌शंख‌ ‌:‌ ‌………‌ ‌
उत्तरः‌
‌नाम‌ ‌

प्रश्न 7.‌ ‌
पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तरः‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 10

कृती‌ ‌4‌:‌ ‌स्वमत‌ ‌

प्रश्न 1.‌ ‌
वृक्ष‌ ‌व‌ ‌मानवी‌ ‌जीवन‌ ‌यांच्यातील‌ ‌परस्परसंबंधाविषयी‌ ‌तुमचे‌ ‌मत‌ ‌सोदाहरण‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.
उत्तरः‌
‌वृक्ष‌ ‌व‌ ‌मानवी‌ ‌जीवन‌ ‌यांचे‌ ‌परस्परसंबंध‌ ‌अतूट‌ ‌आहेत.‌ ‌वृक्षांशिवाय‌ ‌मानवाच्या‌ ‌जीवनाची‌ ‌कल्पनाच‌ ‌करता‌ ‌येणार‌ ‌नाही.‌ ‌त्यांच्याशिवाय‌ ‌माणसाचे‌ ‌आस्तित्त्वच‌ ‌राहणार‌ ‌नाही.‌ ‌वृक्ष‌ ‌मानवास‌ ‌प्राणवायू‌ ‌देतात‌ ‌त्यामुळेच‌ ‌माणसास‌ ‌श्वसनास‌ ‌वायू‌ ‌मिळतो.‌ ‌प्राचीन‌ ‌काळापासून‌ ‌पाहिले‌ ‌तर‌ ‌आपल्या‌ ‌लक्षात‌ ‌येईल‌ ‌की,‌ ‌ऋषीमुनींनी‌ ‌याच‌ ‌वृक्षाच्या‌ ‌खाली‌ ‌बसून‌ ‌तप‌ ‌केलेले‌ ‌आहे.‌ ‌त्यांना‌ ‌दिव्यत्वाचा‌ ‌साक्षात्कार‌ ‌या‌ ‌वृक्षामुळेच‌ ‌झालेला‌ ‌आहे.‌ ‌गौतम‌ ‌बुद्धांना‌ ‌ज्ञान‌ ‌बोधिसत्व‌ ‌वृक्षांच्या‌ ‌खालीच‌ ‌मिळाले‌ ‌आहे.‌ ‌तुकोबांनी‌ ‌आपली‌ ‌अभंगरचना‌ ‌वृक्षाच्या‌ ‌सान्निध्यात‌ ‌बसूनच‌ ‌लिहिलेली‌ ‌आहे.‌ ‌’वृक्षवल्ली‌ ‌आम्हा‌ ‌सोयरी’‌ ‌असे‌ ‌ते‌ ‌आनंदाने‌ ‌म्हणतात.‌ ‌

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌ ‌

कृती‌ ‌1‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

प्रश्न 1.‌ ‌
‌आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तरः‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 11

‌उत्तरे‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌
‌त्यांच्यामुळे‌ ‌झाड‌ ‌नेहमी‌ ‌गजबजलेलं‌ ‌असे.‌ ‌
उत्तर:‌
‌चिमण्या‌ ‌आणि‌ ‌इतर‌ ‌पक्षी‌ ‌

प्रश्न 2.‌
लिंबाच्या‌ ‌काटेरी‌ ‌झाडात‌ ‌घरटे‌ ‌बांधणारी‌ ‌जोडी.‌ ‌
उत्तरः‌
‌पारव्याची‌ ‌

प्रश्न 3.‌
‌जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌	‌’ब’‌ ‌गट‌ ‌
1. गुंजांच्या‌ ‌डोळ्यांची‌	‌‌(अ)‌ ‌झाड‌ ‌
‌2. तुरेदार‌	(ब)‌ ‌पारवी‌
3. संगीतमय‌	‌(क)‌ ‌पक्षी‌ ‌
‌4. थव्याथव्याने‌ ‌येणारे‌	(ड)‌ ‌बुलबुल‌

‌उत्तर:‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌	‌’ब’‌ ‌गट‌ ‌
1. गुंजांच्या‌ ‌डोळ्यांची‌	‌‌(ब)‌ ‌पारवी‌
‌2. तुरेदार‌	(ड)‌ ‌बुलबुल‌
3. संगीतमय‌	(अ)‌ ‌झाड‌
‌4. थव्याथव्याने‌ ‌येणारे‌	‌(क)‌ ‌पक्षी‌ ‌

प्रश्न 4.
उताऱ्यानुसार‌ ‌घटनांचा‌ ‌क्रम‌ ‌लावा.‌ ‌

मग‌ ‌ते‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌झालं.‌ ‌
त्या‌ ‌जोडीनं‌ ‌काड्याकाड्यांचं‌ ‌एक‌ ‌घरटं‌ ‌त्या‌ ‌लिंबाच्या‌ ‌काटेरी‌ ‌झाडात‌ ‌बांधायला‌ ‌सुरुवात‌ ‌केली.‌ ‌
लेखकाचा‌ ‌मुलगा‌ ‌तिथं‌ ‌वारंवार‌ ‌जाऊन‌ ‌पाही.‌
‌लवकरच‌ ‌एक‌ ‌पारव्याची‌ ‌जोडी‌ ‌त्या‌ ‌गर्द‌ ‌हिरव्या‌ ‌आश्चर्यात‌ ‌दिलासा‌ ‌शोधू‌ ‌लागली.‌ ‌

उत्तर‌:‌

लवकरच‌ ‌एक‌ ‌पारव्याची‌ ‌जोडी‌ ‌त्या‌ ‌गर्द‌ ‌हिरव्या‌ ‌आश्चर्यात‌ ‌दिलासा‌ ‌शोधू‌ ‌लागली.‌
‌त्या‌ ‌जोडीनं‌ ‌काड्याकाड्यांचं‌ ‌एक‌ ‌घरटं‌ ‌त्या‌ ‌लिंबाच्या‌ ‌काटेरी‌ ‌झाडात‌ ‌बांधायला‌ ‌सुरुवात‌ ‌केली.‌ ‌
लेखकाचा‌ ‌मुलगा‌ ‌तिथं‌ ‌वारंवार‌ ‌जाऊन‌ ‌पाही.‌ ‌
‌मग‌ ‌ते‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌झालं.‌

खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.
गर्द‌ ‌हिरव्या‌ ‌आश्चर्यात‌ ‌कोण‌ ‌दिलासा‌ ‌शोधू‌ ‌लागली?‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌एक‌ ‌पारव्याची‌ ‌जोडी‌ ‌गर्द‌ ‌हिरव्या‌ ‌आश्चर्यात‌ ‌दिलासा‌ ‌शोधू‌ ‌लागली.‌ ‌

प्रश्न 2.
पारव्याचं‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌का‌ ‌झालं?‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌लेखकाचा‌ ‌मुलगा‌ ‌वारंवार‌ ‌त्यांना‌ ‌जाऊन‌ ‌पाही‌ ‌म्हणून‌ ‌मग‌ ‌ते‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌झालं.‌

प्रश्न 3.
लिंबाच्या‌ ‌झाडाजवळ‌ ‌नेहमी‌ ‌कोणते‌ ‌पक्षी‌ ‌दिसत?‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌लिंबाच्या‌ ‌झाडाजवळ‌ ‌नेहमी‌ ‌तुरेदार‌ ‌बुलबुल‌ ‌आणि‌ ‌पोपट‌ ‌हे‌ ‌पक्षी‌ ‌दिसत.‌ ‌

‌कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌

प्रश्न 1.
‌1.‌ ‌जणू‌ ‌गातं‌ ‌बहरतं‌ ‌…………. झाड.‌ ‌(लययुक्त,‌ ‌सुरेल,‌ ‌संगीतमय,‌ ‌तालयुक्त)‌ ‌
2.‌ ‌लुकलुकत्या‌ ‌नजरेची‌ ‌………….‌ ‌दृष्टीस‌ ‌पडे‌ ‌‌(चिमणी,‌ ‌पारवी,‌ ‌बुलबुल,‌ ‌लांडोर)‌ ‌
उत्तर:‌
‌1.‌ ‌संगीतमय‌ ‌
2.‌ ‌पारवी‌ ‌

सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.
1. ‌लुकलुकती‌ ‌:‌ ‌नजर‌ ‌::‌ ‌बहरतं‌ ‌:‌ ‌……………….
2.‌ ‌शेवट‌ ‌:‌ ‌सुरुवात‌ ‌::‌ ‌थंड‌ ‌:‌ ‌……………………..
उत्तर:‌
1.‌ ‌झाड‌
‌2.‌ ‌तप्त‌

प्रश्न 2.
शब्दजाल‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 12

कृती‌ ‌2‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

प्रश्न 1.
योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधान‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
ते‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌झालं;‌ ‌कारण‌ ‌…………………
(अ) माझा‌ ‌मुलगा‌ ‌तिथं‌ ‌वारंवार‌ ‌जाऊन‌ ‌पाही.‌ ‌
(ब) झाड‌ ‌हळूहळू‌ ‌सुकत‌ ‌गेलं.‌
‌(क)‌ ‌लोक‌ ‌वारंवार‌ ‌तिथं‌ ‌जाऊन‌ ‌पाहत.‌ ‌
(ड) उन्हाळा‌ ‌वाढत‌ ‌गेला.‌ ‌
उत्तर‌:‌
‌ते‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌झालं;‌ ‌कारण‌ ‌माझा‌ ‌मुलगा‌ ‌तिथं‌ ‌वारंवार‌ ‌जाऊन‌ ‌पाही.‌

प्रश्न 2.
‌आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर‌:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 13

चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.
1. ‌तुरेदार‌ ‌पोपट‌ ‌आणि‌ ‌बुलबुल‌ ‌नेहमी‌ ‌तिथं‌ ‌दिसत.‌ ‌
2.‌ ‌मग‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌झालं.‌
उत्तर:‌
1. चूक‌
2. ‌बरोबर‌ ‌

कृती‌ ‌3 ‌:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1.
खालील‌ ‌वाक्य‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌चिमन्या‌ ‌आणि‌ ‌इतर‌ ‌पक्षी‌ ‌यांनी‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌नेहमि‌ ‌गजबजलेलं‌ ‌असे.‌ ‌
उत्तर:‌
‌चिमण्या‌ ‌आणि‌ ‌इतर‌ ‌पक्षी‌ ‌यांनी‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌नेहमी‌ ‌गजबजलेलं‌ ‌असे.‌ ‌

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌विशेषणे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌

‌एक‌ ‌
‌गर्द‌ ‌
काटेरी‌ ‌
‌गुंजांच्या‌ ‌
लुकलुकत्या
संगीतमय
तुरेदार
आश्वसनाचं‌ ‌
विश्वासाचं‌ ‌
अनेक‌
एकमेव‌ ‌

‌अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.
आस्वासन,‌ ‌आश्वाशन,‌ ‌आश्वासन,‌ ‌अश्वासन‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌आश्वासन‌ ‌

‌प्रश्न 2.
लुकलुकत्या,‌ ‌लूकलूकत्या,‌ ‌लुकलुकत्या,‌ ‌लुकलकूत्या‌ ‌
उत्तर‌:‌ ‌
लुकलुकत्या‌

‌समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.

‌दरवाजा‌ ‌-‌ ‌[ ] ‌
बाट‌ ‌-‌ ‌[ ]
‌नयन‌ ‌- [ ]
नेहमी‌ ‌- [ ]

उत्तर:‌

‌‌दार‌ ‌
‌गर्दै‌
‌डोळे‌
‌वारंवार‌ ‌

‌विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.

‌शेवट‌ ‌×
‌गरम‌ ‌×
‌कधीकपी‌ ‌×
‌भरभर‌ ‌×‌ ‌

उत्तर:‌

सुरुवात‌
‌थंड‌
‌नेहमी‌ ‌
‌हळूहळू‌ ‌

‌प्रश्न 6.
‌उत्ताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌
1. ‌चिमण्या‌
2.‌ ‌पक्षी‌

अधोरेखित‌ ‌शब्दांच्या‌ ‌जाती‌ ‌ओळखा.‌ ‌

‌प्रश्न 7.
लुकलुकत्या‌ ‌नजरेची‌ ‌पारवी‌ ‌दृष्टीस‌ ‌पडे‌ ‌
उत्तर:‌
‌विशेषम‌ ‌

‌प्रश्न 8.
तुरेवर‌ ‌बुलबुल‌ ‌आणि‌ ‌पोपट‌ ‌नेहमी‌ ‌तिथं‌ ‌दिसत.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
उभयान्वयी‌ ‌अव्यय‌

‌

प्रश्न 9.
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

शब्द‌	प्रत्यय‌	‌विभकती‌ ‌
वातावरणातून	ऊन‌	‌पंचमी‌ ‌(एकवचन)‌
‌पारव्याची‌ ‌	ची‌ ‌	पाठी‌ ‌(एकवचन)‌
‌दृष्टीस‌ ‌	स	द्वितीया‌ ‌(एकवचन)‌
‌पाल्यांना‌ ‌	ना‌ ‌	द्वितीया‌ ‌(अनेकवचन)‌

‌प्रश्न 10.
‌तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

शब्द‌	मूळ‌ ‌शब्द‌	सामान्यरूप
खिडकीतून‌	खिडकी	खिडकी
‌डोळ्यांची‌ ‌	‌डोळे‌ ‌	‌डोळया‌ ‌
झाडात	झाड	झाडा
थव्याथव्यानं	थवा	थव्या

‌प्रश्न 11.
‘आश्वासन‌ ‌देणे’‌ ‌या‌ ‌वाक्प्रचाराचा‌ ‌अर्थ‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्यात‌ ‌उपयोग‌ ‌करा.‌
‌उत्तर:‌ ‌
आश्वासन‌ ‌देणे‌ ‌-‌ ‌हमी‌ ‌देणे‌ ‌
बाक्य:‌ ‌निवडणूक‌ ‌जवळ‌ ‌आल्याने‌ ‌नेतेमंडळी‌ ‌कोरडी‌ ‌आश्वासने‌ ‌देत‌ ‌होती.‌

‌प्रश्न 12.
खालील‌ ‌वाक्यात‌ ‌अधोरेखित‌ ‌शब्दांऐवजी‌ ‌पाठात‌ ‌आलेला‌ ‌योग्य‌ ‌वाक्प्रचार‌ ‌शोधून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌ ‌
गुंजांच्या‌ ‌डोळयांची,‌ ‌लुकलुकत्या‌ ‌नजरेची‌ ‌परवी‌ ‌नजरेस‌ ‌पडे.‌ ‌
उत्तरः‌
‌गुंजांच्या‌ ‌डोळांची,‌ ‌लुकलुकत्या‌ ‌नजरेची‌ ‌पारवी‌ ‌दृष्टीस‌ ‌पडे.‌ ‌

‌प्रश्न 13.
वान्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
भोवतालच्या‌ ‌रखरखीतून‌ ‌त्या‌ ‌जोडीनं‌ ‌एक‌ ‌थंड‌ ‌असा‌ ‌आश्रय‌ ‌शोधून‌ ‌काढला‌ ‌होता,‌ ‌
उत्तर:‌
‌भूतकाळ‌ ‌

‌प्रश्न 14.
भविष्यकाळ‌ ‌करा.‌ ‌
तुरेवार‌ ‌बुलबुल‌ ‌अपि‌ ‌पोपट‌ ‌नेहमी‌ ‌विच‌ ‌दिसत.‌ ‌
उत्तरः‌
‌तुरेवर‌ ‌बुलबुल‌ ‌अपि‌ ‌पोपट‌ ‌नेहमी‌ ‌तिच‌ ‌दिसतील.‌ ‌

कृती‌ ‌4‌ ‌:‌ ‌स्वमत‌

प्रश्न 1.
झाई‌ ‌जणू‌ ‌पक्ष्यांना‌ ‌जगण्यासाठी‌ ‌नवं‌ ‌आश्वासक‌ ‌निमंत्रण‌ ‌देतात‌ ‌या‌ ‌विधानावर‌ ‌तुमचे‌ ‌स्वमत‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तरः‌
‌झाडे‌ ‌आणि‌ ‌पक्षी‌ ‌यांचे‌ ‌एकमेकांशी‌ ‌अतूट‌ ‌नाते‌ ‌असते.‌ ‌रेशमाचे‌ ‌बंधच‌ ‌जणू‌ ‌त्यांच्यात‌ ‌गुरफटलेले‌ ‌असतात,‌ ‌पक्षी‌ ‌वातावरणात‌ ‌विहार‌ ‌करतात.‌ ‌झाड‌ ‌हेव‌ ‌त्यांचे‌ ‌वित्रामाचे‌ ‌व‌ ‌वास्तव्याचे‌ ‌विकाण‌ ‌असते.‌ ‌सर्व‌ ‌पक्षी‌ ‌झाडांवर‌ ‌बसून‌ ‌किलबिलाट‌ ‌करतात‌ ‌तेक्का‌ ‌असे‌ ‌वाटते‌ ‌की,‌ ‌जणू‌ ‌पक्ष्यांची‌ ‌शाळाच‌ ‌भरलेली‌ ‌आहे.‌ ‌ऊन‌ ‌वारा‌ ‌व‌ ‌पाऊस‌ ‌यांचसून‌ ‌स्वत:चे‌ ‌रक्षण‌ ‌करण्यासाठी‌ ‌पक्षी‌ ‌झाडांवर‌ ‌आपली‌ ‌घरटी‌ ‌बांधतात.‌ ‌झाडाची‌ ‌फळे‌ ‌खातात.‌ ‌झाड‌ ‌हेच‌ ‌त्यांच्या‌ ‌संरक्षणाचे‌ ‌एकमेव‌ ‌साधन‌ ‌असते.‌ ‌जणू‌ ‌झाडेच‌ ‌हिरवीगार‌ ‌होऊन‌ ‌डोलत‌ ‌त्यांना‌ ‌आपल्याकडे‌ ‌बोलावत‌ ‌असतात.‌

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌

‌कृती‌ 1 ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

प्रश्न 1.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 14

उत्तरे‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.
‌लेखकाला‌ ‌झाडाच्या‌ ‌बाबतीत‌ ‌हे‌ ‌पहायला‌ ‌मिळाले‌ ‌नाही.‌ ‌
उत्तर‌:‌
‌फुलांपासून‌ ‌ते‌ ‌फळांपर्यंतचा‌ ‌सगळा‌ ‌जीवनप्रवास‌

प्रश्न 2.
राहत्या‌ ‌घराच्या‌ ‌मागे‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌लावणारी.‌
‌उत्तरः‌
‌दाक्षिणात्य‌ ‌स्त्री‌ ‌

प्रश्न 3.
‌जोड्या‌ ‌जुळवा.‌ ‌

‘अ’‌ ‌गट‌ ‌	‘ब’‌ ‌गट‌
1. अनेकरंगी	अ)‌ ‌फुले‌
2. मंद‌ ‌गोड‌ ‌वासाची‌	(ब)‌ ‌पक्षी‌
‌3. फुलचुखे‌ ‌चिमुकले‌	(क)‌ ‌सजीवांसाठी‌ ‌
‌4. जीवनदायी‌ ‌केंद्र‌	(ड)‌ ‌किडे‌ ‌

उत्तरः‌

‘अ’‌ ‌गट‌ ‌	‘ब’‌ ‌गट‌
1. अनेकरंगी	(ड)‌ ‌किडे‌ ‌
2. मंद‌ ‌गोड‌ ‌वासाची‌	(अ)‌ ‌फुले‌
‌3. फुलचुखे‌ ‌चिमुकले‌	(ब)‌ ‌पक्षी‌
‌4. जीवनदायी‌ ‌केंद्र‌	(क)‌ ‌सजीवांसाठी‌ ‌

‌खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.
झाडाखाली‌ ‌कोणाचे‌ ‌एक‌ ‌वेगळेच‌ ‌विश्व‌ ‌होते?‌ ‌
उत्तर:‌
‌झाडाखाली‌ ‌मुंग्यांचे‌ ‌एक‌ ‌वेगळेच‌ ‌विश्व‌ ‌होते.‌ ‌

प्रश्न 2.
‌कशामुळे‌ ‌झाडाभोवती‌ ‌पंखधारी‌ ‌चिमुकल्या‌ ‌पऱ्या‌ ‌उडू‌ लागल्या?‌ ‌
उत्तरः‌
‌फुलांमुळे‌ ‌झाडाभोवती‌ ‌पंखधारी‌ ‌चिमुकल्या‌ ‌पऱ्या‌ ‌उडू‌ ‌लागल्या.‌

प्रश्न 3.
लेखकाला‌ ‌केव्हा‌ ‌खिडकी‌ ‌लावून‌ ‌घ्यावी‌ ‌असे‌ ‌वाटू‌ ‌लागले?‌ ‌
उत्तरः‌
‌झाडाच्या‌ ‌फांदीवर‌ ‌मधमाश्यांनी‌ ‌छोटे‌ ‌पोळे‌ ‌रचल्यावर‌ ‌लेखकाला‌ ‌खिडकी‌ ‌लावून‌ ‌घ्यावी‌ ‌असे‌ ‌वाटू‌ ‌लागले.‌ ‌

प्रश्न 4.
‌लिंबाच्या‌ ‌झाडाची‌ ‌कोणती‌ ‌व्याख्या‌ ‌झाली‌ ‌होती?‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
‘सजीवांसाठी‌ ‌जीवनदायी‌ ‌केंद्र’‌ ‌अशी‌ ‌लिंबाच्या‌ ‌झाडाची‌ ‌व्याख्या‌ ‌झाली‌ ‌होती.‌ ‌

प्रश्न 5.
लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌लावलेल्या‌ ‌स्त्रीनं‌ ‌त्याला‌ ‌कशाच्या‌ ‌मर्यादा‌ ‌घातल्या‌ ‌नव्हत्या?‌ ‌
उत्तर:‌
‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌लावलेल्या‌ ‌स्त्रीनं‌ ‌त्याला‌ ‌कडूपणाच्या‌ ‌आणि‌ ‌कंजुषीच्या‌ ‌मर्यादा‌ ‌घातलेल्या‌ ‌नव्हत्या.

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌ ‌

प्रश्न 1.
1. …………….‌ ‌लगडलेलं‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌दृष्ट‌ ‌लागण्यासारखं‌ ‌होतं.‌ ‌(फुलांनी,‌ ‌फळांनी,‌ ‌फांदयांनी,‌ ‌फुलपाखरांनी)‌ ‌
2.‌ ‌फुलांमुळे‌ ‌लवकरच‌ ‌त्या‌ ‌झाडाभोवती‌ ‌पंखधारी‌ ‌चिमुकल्या‌ ‌………………..‌ ‌उडू‌ ‌लागल्या.‌ ‌(चेटकिणी,‌ ‌पऱ्या,‌ ‌चिमण्या,‌ ‌लांडोरी)‌ ‌
3. ‌एकदा‌ ‌पाहत‌ ‌असताना‌ ‌…………..‌ ‌कात‌ ‌आढळून‌ ‌आली‌ ‌(पालीची,‌ ‌पक्ष्यांची,‌ ‌मगरीची,‌ ‌सापाची)‌
‌उत्तर:‌
1. ‌फळांनी‌
2. ‌पऱ्या‌
3. ‌सापाची‌

प्रश्न ‌2.‌ ‌
सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌
अनेकरंगी‌ ‌:‌ ‌किडे‌ ‌::‌ ‌चिमुकल्या‌ ‌:‌ ‌………‌ ‌
उत्तर:‌
‌पऱ्या‌

प्रश्न ‌3.‌ ‌
शब्दसमूहासाठी‌ ‌एक‌ ‌शब्द‌ ‌चौकटीत‌ ‌लिहा.‌ ‌
पंख‌ ‌धारण‌ ‌केलेली‌ ‌-‌ ‌[ ]
उत्तर‌‌:‌
‌पंखधारी‌ ‌

कृती‌ ‌2:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1.
योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधान‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
आसपासचे‌ ‌लोक‌ ‌येत,‌ ‌लिंबाची‌ ‌फळं‌ ‌मुक्तपणे‌ ‌घेऊन‌ ‌जात,‌ ‌कारण ….‌……….. ‌
(अ)‌ ‌मुक्त-मोकळं‌ ‌झाड‌ ‌तिनं‌ ‌जणू‌ ‌कडूपणाच्या‌ ‌आणि‌ ‌कंजुषीच्या‌ ‌मर्यादा‌ ‌घातलेल्या‌ ‌नव्हत्या.‌
‌(ब) मुक्त-मोकळं‌ ‌झाड‌ ‌तिनं‌ ‌जणू‌ ‌सर्व‌ ‌बंधने‌ ‌घातली‌ ‌नव्हती.‌
(क)‌ ‌मुक्त-मोकळं‌ ‌झाड‌ ‌तिनं‌ ‌जणू‌ ‌कडूपणाच्या‌ ‌आणि‌ ‌कंजुषीच्या‌ ‌मर्यादा‌ ‌घातलेल्या‌ ‌होत्या.‌ ‌
(ड) ती‌ ‌फळेच‌ ‌रसाळ‌ ‌होती.‌ ‌
उत्तर‌:‌
‌आसपासचे‌ ‌लोक‌ ‌येत,‌ ‌लिंबाची‌ ‌फळं‌ ‌मुक्तपणे‌ ‌घेऊन‌ ‌जात,‌ ‌कारण‌ ‌मुक्त-मोकळं‌ ‌झाड‌ ‌तिनं‌ ‌जणू‌ ‌कडूपणाच्या‌ ‌आणि‌ ‌कंजुषीच्या‌ ‌मर्यादा‌ ‌घातलेल्या‌ ‌नव्हत्या.‌

प्रश्न 2.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर‌:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 16

प्रश्न 3.
कोण‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌अद्भूत‌ ‌फळदार‌ ‌आश्वासन‌ ‌घेऊन‌ ‌आलेली.‌ ‌
‌छोट्या‌ ‌फांदीवर‌ ‌पोळं‌ ‌रचणाऱ्या‌ ‌
‌सजीवांसाठी‌ ‌जीवनदायी‌ ‌केंद्र.‌ ‌
‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌लावणारी.‌ ‌

उत्तर:‌

‌फुले‌ ‌
‌मधमाश्या‌ ‌
‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌
‌दाक्षिणात्य‌ ‌स्त्री‌

प्रश्न 4.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 18

चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.

‌माणसंही‌ ‌त्या‌ ‌झाडाकडं‌ ‌आकर्षित‌ ‌होत‌ ‌होती.‌ ‌
‌झाडाखाली‌ ‌मुंग्यांचंही‌ ‌एक‌ ‌वेगळंच‌ ‌विश्व‌ ‌होतं.‌ ‌
‌तिनं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌कुंपण‌ ‌घातलं‌ ‌होतं.‌

‌उत्तर:‌

‌बरोबर‌ ‌
‌बरोबर‌
‌चूक‌ ‌

कृती‌ ‌3‌:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1.
‌खालील‌ ‌वाक्य‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌
पण‌ ‌थंड‌ ‌सावलित‌ ‌कुत्रिही‌ ‌तिथं‌ ‌विसाव्याला‌ ‌येत.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
पण‌ ‌थंड‌ ‌सावलीत‌ ‌कुत्रीही‌ ‌तिथं‌ ‌विसाव्याला‌ ‌येत.‌

प्रश्न 2.
‌उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌विशेषणे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌
‌उत्तरः‌ ‌

वेगळंच‌
‌थंड‌ ‌
सगळं‌
‌‌चिमुकली‌ ‌
वासाची‌
‌अद्भूत‌ ‌
फळदार‌ ‌
छोट्या‌
‌‌मागं‌
जीवनदायी‌ ‌
‌मुक्त-मोकळं‌ ‌
आसपासचे‌ ‌
लगडलेलं‌ ‌

प्रश्न 3.
अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌
1. ‌जिवनदायी,‌ ‌जीवनदयी,‌ ‌जीवनदायी,‌ ‌जीवनदायि‌ ‌
2. ‌रंगित,‌ ‌रगीत,‌ ‌रगित,‌ ‌रंगीत‌ ‌
उत्तर:‌
1. ‌जीवनदायी‌ ‌
2. ‌रंगीत‌ ‌

प्रश्न 4. ‌
समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

‌छाया‌ ‌-‌ [ ]
‌विश्रांती‌ ‌-‌ [ ]
‌सुमन‌ ‌-‌ [ ]
‌वसाहत‌ ‌-‌ ‌[ ]

उत्तर:‌

सावली‌
‌विसावा‌ ‌
फूल‌
‌वस्ती‌

अधोरेखित‌ ‌शब्दाचा‌ ‌समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌छाया‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 5.
झाडाखाली‌ ‌मुंग्यांचंही‌ ‌एक‌ ‌वेगळंच‌ ‌विश्व‌ ‌होतं.‌ ‌
उत्तरः‌
‌झाडाखाली‌ ‌मुंग्यांचंही‌ ‌एक‌ ‌वेगळंच‌ ‌जग‌ ‌होतं.‌

विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 6.

रंगहीन‌ ‌×‌
‌तिखट ×
‌वर‌ ‌×‌
‌मोठ्या‌ ×

उत्तर:‌

‌रंगीत‌ ‌
‌गोड‌ ‌
‌खाली‌ ‌
‌छोट्या‌ ‌

प्रश्न 7.
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

‌किडे‌
‌कुत्री‌ ‌
फुलं‌ ‌
पऱ्या‌
फुलपाखरं‌ ‌
‌कीटक‌ ‌
‌भुंगे‌
‌फळं‌
‌माणसं‌ ‌
‌पशू‌ ‌
‌पक्षी‌
‌खारी‌
‌गोगलगाई‌ ‌

प्रश्न 8.
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

शब्द‌	प्रत्यय‌	विभक्ती
‌सावलीत‌ ‌	त	सप्तमी‌ ‌(एकवचन)‌ ‌
‌झाडाचा‌	चा‌	षष्ठी‌ ‌(एकवचन)‌
‌माश्यांनी‌ ‌	नी‌	तृतीया‌ ‌(अनेकवचन)‌
कंजुषीच्या	‌च्या‌	‌षष्ठी‌ ‌(एकवचन)

प्रश्न 9.
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

शब्द‌	‌मूळ‌ ‌शब्द‌	सामान्यरूप‌
‌माश्यांनी‌ ‌	‌मासा‌ ‌	माश्यां‌
‌वासाची‌ ‌	वास‌	वासा‌ ‌‌
सापाची‌	साप‌	सापा‌ ‌‌
विसाव्याला‌	विसावा‌	‌विसाव्या‌

प्रश्न 10. ‌
खालील‌ ‌वाक्यात‌ ‌अधोरेखित‌ ‌शब्दांऐवजी‌ ‌पाठात‌ ‌आलेला‌ ‌योग्य‌ ‌वाक्प्रचार‌ ‌शोधून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌
‌माणसंही‌ ‌त्या‌ ‌झाडाकडं‌ ‌ओढली‌ ‌जात‌ ‌होती.‌ ‌
‌उत्तरः‌ ‌
माणसंही‌ ‌त्या‌ ‌झाडाकडं‌ ‌आकर्षित‌ ‌होत‌ ‌होती.‌

प्रश्न 11. ‌
वाक्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
माणसंही‌ ‌त्या‌ ‌झाडाकडं‌ ‌आकर्षित‌ ‌होत‌ ‌होती.‌ ‌
उत्तर:‌
‌भूतकाळ‌ ‌

प्रश्न 12.
काळ‌ ‌बदला.‌ ‌(भविष्यकाळ‌ ‌करा)‌ ‌
आसपासचे‌ ‌लोक‌ ‌येत,‌ ‌लिंबाची‌ ‌फळं‌ ‌मुक्तपणे‌ ‌घेऊन‌ ‌जात.‌
‌उत्तरः‌
‌आसपासचे‌ ‌लोक‌ ‌येतील,‌ ‌लिंबाची‌ ‌फळं‌ ‌मुक्तपणे‌ ‌घेऊन‌ ‌जातील.‌ ‌

प्रश्न 13.‌ ‌
सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌
स्त्री‌ ‌:‌ ‌नाम‌ ‌::‌ ‌त्या‌ ‌:‌ ……………………
‌उत्तरः‌ ‌
सर्वनाम‌ ‌

प्रश्न 14.‌ ‌
पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
‌उत्तरः‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 19

कृती‌ ‌4‌ ‌:‌ ‌स्वमत‌ ‌

प्रश्न 1.‌ ‌
झाड‌ ‌सजीवांसाठी‌ ‌जीवनदायी‌ ‌केंद्र‌ ‌कसे‌ ‌बनू‌ ‌शकते‌ ‌हे‌ ‌विधान‌ ‌पटवून‌ ‌दया.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
झाडे‌ ‌सजीवांना‌ ‌चैतन्य‌ ‌देतात.‌ ‌सजीवांची‌ ‌मते‌ ‌प्रफुल्लित‌ ‌करतात.‌ ‌झाडे‌ ‌सजीवांच्या‌ ‌जीवनात‌ ‌आल्हाददायक‌ ‌गोडवा‌ ‌निर्माण‌ ‌करण्याचे‌ ‌कार्य‌ ‌करतात.‌ ‌या‌ ‌झाडांवर‌ ‌पर्यावरणातील‌ ‌अनेक‌ ‌कीटक,‌ ‌पक्षी,‌ ‌माणसं‌ ‌व‌ ‌इतर‌ ‌प्राणी‌ ‌आश्रय‌ ‌घेतात.‌ ‌असंख्य‌ ‌पशु-पक्षी,‌ ‌साप,‌ ‌खारी‌ ‌अनेक‌ ‌प्रकारचे‌ ‌कीटक‌ ‌व‌ ‌गोगलगाईंसाठी‌ ‌झाडे‌ ‌वरदान‌ ‌ठरतात.‌ ‌या‌ ‌सर्वांच्या‌ ‌विसाव्याचे‌ ‌केंद्र‌ ‌झाडेच‌ ‌असतात.‌ ‌झाडांभोवती‌ ‌रंगीबेरंगी‌ ‌फुलपाखरे‌ ‌उडताना‌ ‌दिसतात.‌ ‌जणू‌ ‌झाडांना‌ ‌पाहूनच‌ ‌ती‌ ‌नर्तन‌ ‌करत‌ ‌आहेत.‌ ‌असे‌ ‌वाटते.‌ ‌या‌ ‌सर्व‌ ‌प्रकारच्या‌ ‌सजीवांसाठी‌ ‌झाडे‌ ‌आपले‌ ‌सर्वस्व‌ ‌बहाल‌ ‌करत‌ ‌असतात..

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌ ‌

कृती‌ ‌1 ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

प्रश्न 1.‌ ‌
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 20

प्रश्न 2.‌ ‌
उत्तरे‌ ‌लिहा.‌
1. लखकाच्या‌ ‌‌शेजारी‌ ‌राहत‌ ‌असलेल्या‌ ‌लोकांनी‌ ‌कधी‌ ‌कसला‌ ‌प्रयत्न‌ ‌केला‌ ‌नाही?
2. लेखक‌ ‌का‌ ‌चकित‌ ‌होऊन‌ ‌गेला?‌ ‌
3. ‌झाड‌ ‌लावलेली‌ ‌बाई‌ ‌आपल्यामागे‌ ‌काय‌ ‌ठेवून‌ ‌गेली?‌ ‌
उत्तर:‌
1. ‌हिरवा‌ ‌आनंद‌ ‌पसरवण्याचा‌ ‌
2. ‌झाडाला‌ ‌आलेलं‌ ‌महत्त्व‌ ‌पाहून‌ ‌
3. ‌अद्भूत‌ ‌नाट्य‌

प्रश्न 3.‌ ‌
जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌	‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. हिरवा‌ ‌	(अ)‌ ‌माणसं‌
2. दुर्मुखलेली‌	‌‌(ब)‌ ‌आश्वासनाचे‌
‌3. संगीतमय‌ ‌संदेश‌	(क)‌ ‌सजीवांचे‌
4. आशीर्वाद‌ ‌घेणं‌	‌(ड)‌ ‌चमत्कार‌ ‌

उत्तर:‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌	‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. हिरवा‌ ‌	(ड)‌ ‌चमत्कार‌ ‌
2. दुर्मुखलेली‌	(अ)‌ ‌माणसं‌
‌3. संगीतमय‌ ‌संदेश‌	‌‌(ब)‌ ‌आश्वासनाचे‌
4. आशीर्वाद‌ ‌घेणं‌	(क)‌ ‌सजीवांचे‌

खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌ ‌
लेखकाच्या‌ ‌शेजारी‌ ‌राहत‌ ‌असलेल्या‌ ‌कुटुंबाच्या‌ ‌परसदारात‌ ‌काय‌ ‌होते?‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
लेखकाच्या‌ ‌शेजारी‌ ‌राहत‌ ‌असलेल्या‌ ‌कुटुंबाच्या‌ ‌परसदारात‌ ‌पाण्याचा‌ ‌हापसा‌ ‌होता.‌

‌प्रश्न 2.‌ ‌
‌झाड‌ ‌जगवणारा‌ ‌माणूस‌ ‌निसर्गात‌ ‌काय‌ ‌रुजवत‌ ‌असतो?‌
‌उत्तर‌:‌
‌झाड‌ ‌जगवणारा‌ ‌माणूस‌ ‌निसर्गात‌ ‌’हिरवा‌ ‌चमत्कार’‌ ‌रुजवत‌ ‌असतो.‌

‌प्रश्न 3.‌ ‌
झाड‌ ‌लावलेली‌ ‌बाई‌ ‌आपल्यामागे‌ ‌काय‌ ‌ठेवून‌ ‌गेली‌ ‌होती?‌
‌उत्तरः‌
‌झाड‌ ‌लावलेली‌ ‌बाई‌ ‌आपल्यामागे‌ ‌अद्भूत‌ ‌नाट्य‌ ‌ठेवून‌ ‌गेली‌ ‌होती.‌ ‌

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌

प्रश्न 1.‌ ‌
1.‌ ‌सर्व‌ ‌सजीवांचे‌ ‌…………..‌ ‌घेणं‌ ‌ही‌ ‌एक‌ ‌प्रवृत्तीच‌ ‌असावी‌ ‌लागते.‌ ‌ (आशीर्वाद,‌ ‌शाप,‌ ‌तळतळाट,‌ ‌अन्न)‌ ‌
2.‌ ‌परंतु‌ ‌न‌ ‌त्यांनी‌ ‌ते‌ ‌‘हिरवं‌ ‌…………..‌ पाहिलं,‌ ‌न‌ ‌झाडं‌ ‌लावली.‌ ‌(आश्वासन,‌ ‌मन,‌ ‌कौतुक,‌ ‌धन)‌ ‌
3.‌ ‌मात्र‌ ‌अंगणात‌ ‌आणि‌ ‌…………..‌ ‌गवताची‌ ‌काडीही‌ ‌नव्हती.‌ ‌(घरात,‌ ‌दारात,‌ ‌परसदारात,‌ ‌परसबागेत)‌
‌उत्तर:‌
1. ‌आशीर्वाद‌
2.‌ ‌कौतुक‌
‌3.‌ ‌परसदारात‌

सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌ ‌

प्रश्न 1.‌ ‌
सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌
भरपूर‌ ‌:‌ ‌पाणी‌ ‌::‌ ‌मुबलक‌ ‌:‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
जमीन‌ ‌

शब्दसमूहांसाठी‌ ‌एक‌ ‌शब्द‌ ‌चौकटीत‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.‌ ‌
1. ‌घरामागे‌ ‌असणारी‌ ‌जागा‌ ‌[ ]‌ ‌
2.‌ ‌साक्ष‌ ‌देणारा‌ ‌[ ]
उत्तर‌‌:‌
1.‌ ‌परसदार‌ ‌
2.‌ ‌साक्षीदार‌ ‌

कृती‌ 2‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1.‌ ‌
‌योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधान‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
कदाचित‌ ‌ती‌ ‌माणसं‌ ‌त्यांच्या‌ ‌परस-अंगणासारखीच‌ ‌उदास,‌ ‌भकास,‌ ‌तपकिरी‌ ‌अशीच‌ ‌वाटत‌ ‌राहिली‌ ‌मनानं;‌ ‌कारण‌ ‌…..‌………
‌(अ)‌ ‌हा‌ ‌निसर्गातला‌ ‌आनंद‌ ‌त्यांच्या‌ ‌मनात‌ ‌पोचल्याचं‌ ‌मी‌ ‌पाहिलंच‌ ‌नाही.‌ ‌
(ब)‌ ‌हा‌ ‌निसर्गातला‌ ‌आनंद‌ ‌त्यांच्या‌ ‌मनात‌ ‌पोचल्याचं‌ ‌मी‌ ‌पाहिलं.‌ ‌
(क)‌ ‌हा‌ ‌निसर्गाचा‌ ‌चमत्कारच‌ ‌त्यांनी‌ ‌पाहिला‌ ‌नाही.‌
‌(ड)‌ ‌त्यांचे‌ ‌परसदारच‌ ‌भकास‌ ‌आहे.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
कदाचित‌ ‌ती‌ ‌माणसं‌ ‌त्यांच्या‌ ‌परस-अंगणासारखीच‌ ‌उदास,‌ ‌भकास,‌ ‌तपकिरी‌ ‌अशीच‌ ‌वाटत‌ ‌राहिली‌ ‌मनानं;‌ ‌कारण‌ ‌हा‌ ‌निसर्गातला‌ ‌आनंद‌ ‌त्यांच्या‌ ‌मनात‌ ‌पोचल्याचं‌ ‌मी‌ ‌पाहिलंच‌ ‌नाही.‌

प्रश्न 2.‌ ‌
‌आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तरः‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 22

प्रश्न 3.‌ ‌
कोण‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌
सजीवांच्या‌ ‌जागत्या‌ ‌नांदत्या‌ ‌अस्तित्वाचा‌ ‌साक्षीदार.‌ ‌
उत्तरः‌
‌लेखक‌ ‌स्वतः‌ ‌

प्रश्न 4.‌ ‌
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 24

‌सत्य‌ ‌की‌ ‌असत्य‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.‌
1.‌ ‌सर्व‌ ‌सजीवांचे‌ ‌आशीर्वाद‌ ‌घेणं‌ ‌ही‌ ‌एक‌ ‌विकृतीच‌ ‌असावी‌ ‌लागते.‌
2. ‌’पिवळ्या‌ ‌भाषेत’‌ ‌मला‌ ‌असं‌ ‌बरंच‌ ‌काही‌ ‌सांगितलं.‌ ‌
उत्तर:‌
1. असत्य‌
‌2. ‌असत्य‌ ‌

कृती‌ ‌3‌ ‌:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌

प्रश्न 1.‌
खालील‌ ‌वाक्य‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌
ज्या‌ ‌घराची‌ ‌हकिकत‌ ‌मी‌ ‌सांगतो‌ ‌आहे‌ ‌ती‌ ‌एक‌ ‌जोडीइमारत‌ ‌होती.‌
‌उत्तरः‌
‌ज्या‌ ‌घराची‌ ‌हकीकत‌ ‌मी‌ ‌सांगतो‌ ‌आहे,‌ ‌ती‌ ‌एक‌ ‌जोडइमारत‌ ‌होती.‌ ‌

प्रश्न 2.‌
उताऱ्यातील‌ ‌विशेषणे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌

ट्विन‌ ‌
पाण्याचा‌
भरपूर‌
उदास‌
दुर्मुखलेली‌ ‌
त्रस्त‌ ‌
‌मुबलक‌
‌हिरवा‌
‌संगीतमय‌
अद्भूत‌ ‌
दर‌
आख्खा‌ ‌
अनेक‌
भकास‌ ‌
तपकिरी.‌

प्रश्न 3.‌
अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
1. चमकार,‌ ‌चमकर,‌ ‌चमत्कर,‌ ‌चमत्कार‌ ‌
2. ‌पवृती,‌ ‌परवृत्ती,‌ ‌प्रवृत्ति,‌ ‌प्रवृत्ती‌
‌उत्तर:‌ ‌
1. चमत्कार‌
2.‌ ‌प्रवृत्ती‌

समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌

‌हैराण‌ ‌-‌ ‌[ ]
भूमी‌ – [ ]
पुरेसे‌ ‌-‌ ‌[ ]
वस्तुस्थिती‌ ‌-‌ ‌[ ]

उत्तर:‌

‌त्रस्त‌ ‌
‌जमीन‌ ‌
‌मुबलक‌
‌हकीकत‌ ‌

अधोरेखित‌ ‌शब्दाचे‌ ‌वचन‌ ‌बदलून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.‌
इतकं‌ ‌महत्त्व‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌आलेलं‌ ‌पाहून‌ ‌मी‌ ‌चकित‌ ‌होऊन‌ ‌गेलो‌ ‌होतो.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
इतकं‌ ‌महत्त्व‌ ‌त्या‌ ‌झाडांना‌ ‌आलेलं‌ ‌पाहून‌ ‌मी‌ ‌चकित‌ ‌होऊन‌ ‌गेलो‌ ‌होतो.‌ ‌

‌विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌

निर्जीव‌ ‌× ‌
शाप‌ ‌×
‌दुःख‌ × ‌
क्वचित‌ ‌×‌

‌उत्तर:‌

‌सजीव‌
‌आशीर्वाद‌ ‌
‌आनंद‌ ‌
‌नेहमी‌ ‌

प्रश्न 7. ‌
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌

माणसं‌ ‌
‌दागिने‌
‌अनेक‌
‌झाडं‌
‌फुलं‌

‌प्रश्न 8. ‌
अधोरेखित‌ ‌शब्दांच्या‌ ‌जाती‌ ‌ओळखा‌
1. ‌ती‌ ‌एक‌ ‌जोडइमारत‌ ‌होती.‌ ‌
2. ‌जो‌ ‌माणूस‌ ‌एखादं‌ ‌झाड‌ ‌जगवतो.‌ ‌
उत्तर:‌
1. विशेषण‌
‌2.‌ ‌क्रियापद‌

‌प्रश्न 9. ‌
‌अधोरेखित‌ ‌शब्दाचा‌ ‌विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌ ‌
त्या‌ ‌घरातली‌ ‌स्त्री‌ ‌नेहमी‌ ‌दागिने‌ ‌घालून‌ ‌बसे.‌ ‌
उत्तरः‌
‌त्या‌ ‌घरातली‌ ‌स्त्री‌ ‌क्वचित‌ ‌दागिने‌ ‌घालून‌ ‌बसे.

‌प्रश्न 10. ‌
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तरः‌

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
परसदारात	त	सप्तमी (एकवचन)
घाईने	ने	तृतीया (एकवचन)
शेजारची	ची	षष्ठी (एकवचन)

‌प्रश्न 11. ‌
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌

शब्द‌	मूळ शब्द	सामान्यरूप
गवताची‌	गवत‌	गवता
आनंदाचे	आनंद‌	आनंदा‌
‌अंगणात‌ ‌	अंगण‌	अंगणा‌
पाण्याचा‌ ‌	पाणी‌	पाण्या‌ ‌

‌

प्रश्न 12. ‌ ‌
वाक्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
इतकं‌ ‌महत्त्व‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌आलेलं‌ ‌पाहून‌ ‌मी‌ ‌चकित‌ ‌होऊन‌ ‌गेलो‌ ‌होतो.‌
‌उत्तरः‌ ‌
भूतकाळ‌ ‌

‌प्रश्न 13. ‌ ‌
काळ‌ ‌बदला‌ ‌(भविष्यकाळ‌ ‌करा)‌ ‌
ती‌ ‌बाई‌ ‌इथून‌ ‌निघून‌ ‌गेली‌ ‌होती.‌ ‌
उत्तरः‌
‌ती‌ ‌बाई‌ ‌इथून‌ ‌निघून‌ ‌जाईल.‌ ‌

‌प्रश्न 14. ‌ ‌
सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌
स्त्री‌ ‌:‌ ‌नाम‌ ‌::‌ ‌ती‌ ‌:‌ ‌……………………
उत्तर‌:‌
‌सर्वनाम‌ ‌

‌प्रश्न 15. ‌ ‌
पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर‌:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 25

कृती‌ ‌4‌:‌ ‌स्वमत‌ ‌

‌प्रश्न 1. ‌
झाडं‌ ‌जगवणे‌ ‌म्हणजे‌ ‌एक‌ ‌हिरवा‌ ‌चमत्कार‌ ‌रुजवणे‌ ‌असे‌ ‌जे‌ ‌म्हटले‌ ‌जाते‌ ‌ते‌ ‌तुम्हांस‌ ‌योग्य‌ ‌वाटत‌ ‌आहे‌ ‌का?‌ ‌तुमचे‌ ‌मत‌ ‌मांडा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
झाडं‌ ‌जगवणे‌ ‌म्हणजे‌ ‌एक‌ ‌हिरवा‌ ‌चमत्कार‌ ‌रुजवणे‌ ‌असे‌ ‌जे‌ ‌म्हटले‌ ‌जाते‌ ‌ते‌ ‌मला‌ ‌योग्य‌ ‌वाटत‌ ‌आहे.‌ ‌झाडे‌ ‌हिरवी‌ ‌असतात.‌ ‌लावलेल्या‌ ‌एका‌ ‌रोपट्याची‌ ‌परिणती‌ ‌हळूहळू‌ ‌झाडात‌ ‌होते,‌ ‌व‌ ‌त्याचे‌ ‌एका‌ ‌मोठ्या‌ ‌वृक्षात‌ ‌परिवर्तन‌ ‌होते.‌ ‌हिरवाच‌ ‌हिरवा‌ ‌रंग‌ ‌दिसू‌ ‌लागतो‌ ‌जणू‌ ‌कोणीतरी‌ ‌हिरव्या‌ ‌रंगाची‌ ‌चादर‌ ‌परिधान‌ ‌केली‌ ‌आहे‌ ‌की‌ ‌काय‌ ‌असा‌ ‌भास‌ ‌होतो.‌ ‌अशा‌ ‌हिरव्या‌ ‌झाडाखाली‌ ‌माणसे‌ ‌विश्राम‌ ‌करतात.‌ ‌झाडावर‌ ‌येत‌ ‌असलेल्या‌ ‌फुलांचा‌ ‌वास‌ ‌घेतात,‌ ‌फळे‌ ‌खातात.‌ ‌शुद्ध‌ ‌हवेचा‌ ‌लाभ‌ ‌घेतात.‌ ‌झाडे‌ ‌पावसाला‌ ‌निमंत्रण‌ ‌देतात.‌ ‌ते‌ ‌पर्यावरणाचे‌ ‌रक्षण‌ ‌करतात‌ ‌म्हणून‌ ‌झाडे‌ ‌जगवणे‌ ‌म्हणजे‌ ‌एक‌ ‌हिरवा‌ ‌चमत्कार‌ ‌रुजवणे‌ ‌असे‌ ‌जे‌ ‌म्हटले‌ ‌जाते‌ ‌ते‌ ‌योग्यच‌ ‌आहे.‌

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌कराः‌:

‌कृती‌ ‌1 ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
‌आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तरः‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 26

‌प्रश्न‌ ‌2.
‌उत्तरे‌ ‌लिहा.‌
‌1. ‌दाक्षिणात्य‌ ‌बाईचा‌ ‌हळवेपणा‌ ‌लेखकाला‌ ‌संबंधित‌ ‌वाटला.‌ ‌
2. नुसता‌ ‌भौतिक‌ ‌गोष्टींचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेले‌ ‌वंचित‌ ‌राहतात.‌
‌उत्तर:‌
1.‌ ‌सृजनाशी‌
‌2.‌ ‌आनंदापासून‌

‌

प्रश्न‌ ‌3.
‌जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌	‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. सृजनाशी‌ ‌संबंधित‌ ‌	(अ)‌ ‌मन‌
‌2. भौतिक‌ ‌गोष्टीचा‌	(ब)‌ ‌हिरवा‌ ‌संदेश‌
‌3. निर्मितीशी‌ ‌जोडलेलं‌	‌(क)‌ ‌ध्यास‌ ‌
‌4. दूरवर‌ ‌पोचवणं‌	(ड)‌ ‌दक्षिणात्य‌ ‌स्त्रीचा‌ ‌हळवेपणा‌ ‌

‌उत्तर:‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌	‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. सृजनाशी‌ ‌संबंधित‌ ‌	(ड)‌ ‌दक्षिणात्य‌ ‌स्त्रीचा‌ ‌हळवेपणा‌ ‌
‌2. भौतिक‌ ‌गोष्टीचा‌	‌(क)‌ ‌ध्यास‌ ‌
‌3. निर्मितीशी‌ ‌जोडलेलं‌	(अ)‌ ‌मन‌
‌4. दूरवर‌ ‌पोचवणं‌	(ब)‌ ‌हिरवा‌ ‌संदेश‌

‌खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
‌दाक्षिणात्य‌ ‌बाई‌ ‌कोणासह‌ ‌लेखकाच्या‌ ‌घरी‌ ‌आली‌ ‌होती?‌
‌उत्तरः‌ ‌
दाक्षिणात्य‌ ‌बाई‌ ‌तिच्या‌ ‌मुलासह‌ ‌लेखकाच्या‌ ‌घरी‌ ‌आली‌ ‌होती.‌

‌प्रश्न‌ ‌2.
लेखकाच्या‌ ‌मते‌ ‌मन‌ ‌केव्हा‌ ‌ताजं‌ ‌राहतं?‌ ‌
उत्तरः‌
‌लेखकाच्या‌ ‌मते‌ ‌मन‌ ‌सृजनाशी‌ ‌नवनिर्माणाशी,‌ ‌निर्मितीशी‌ ‌जोडलेलं‌ ‌असेल‌ ‌तर‌ ‌ते‌ ‌ताजं‌ ‌राहतं.‌

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
1. एक‌ ‌मागं‌ ‌ठेवलेलं‌ ‌………….‌ ‌झाड‌ ‌किती‌ ‌जीवांना‌ ‌जगवतं.‌ ‌‌(डेरेदार,‌ ‌सुगंधी,‌ ‌फळदार,‌ ‌बहरलेलं)‌ ‌
2. ‌त्या‌ ‌जीवनदायी‌ ‌झाडानं‌ ‌आपल्या ‘…………..‌ ‌भाषेत’‌ ‌मला‌ ‌असं‌ ‌बरंच‌ ‌काही‌ ‌सांगितलं.‌ ‌ (पिवळ्या,‌ ‌काळ्या,‌ ‌गुलाबी,‌ ‌हिरव्या)‌ ‌
उत्तर:‌
1. फळदार‌
2. ‌ ‌हिरव्या‌

सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
1. ‌दाक्षिणात्य‌ ‌:‌ ‌बाई‌ ‌::‌ ‌फळदार‌ ‌:‌ ‌……………….
2. ‌दुःख‌ ‌:‌ ‌आनंद‌ ‌::‌ ‌शिळं‌ ‌:‌ ‌…………..‌ ‌
उत्तर:‌
1. ‌झाड‌
2.‌ ‌ताजं‌ ‌

कृती‌ ‌2:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधान‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
दाक्षिणात्य‌ ‌बाईनं‌ ‌आल्याबरोबर‌ ‌….‌………‌
(अ)‌ ‌प्रथम‌ ‌जाऊन‌ ‌ते‌ ‌घर‌ ‌पाहिलं.‌ ‌
(ब) प्रथम‌ ‌जाऊन‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌पाहिलं.‌ ‌
(क)‌ ‌प्रथम‌ ‌जाऊन‌ ‌झाड‌ ‌लावलं.‌ ‌
(ड) प्रथम‌ ‌जाऊन‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌तोडलं.‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌दाक्षिणात्य‌ ‌बाईनं‌ ‌आल्याबरोबर‌ ‌प्रथम‌ ‌जाऊन‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌पाहिलं.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌2.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 27

‌प्रश्न‌ ‌3.‌
चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा,‌ ‌
1. तिचा‌ ‌तो‌ ‌हळवेपणा‌ ‌मला‌ ‌सृजनाशी‌ ‌संबंधित‌ ‌वाटला.‌
2. ‌त्यांच्या‌ ‌मनात‌ ‌कधी‌ ‌पक्षी‌ ‌भिरभिरत‌ ‌नाही.‌ ‌
उत्तर:‌
1. ‌बरोबर‌
2.‌ ‌चूक‌

‌कृती‌ ‌3 ‌:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.‌
खालील‌ ‌वाक्य‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌
आनदांपासून‌ ‌ते‌ ‌बीचारे‌ ‌वंचित‌ ‌राहत‌ ‌असावेत.‌ ‌
उत्तरः‌
‌आनंदापासून‌ ‌ते‌ ‌बिचारे‌ ‌वंचित‌ ‌राहत‌ ‌असावेत.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌2.‌
उताऱ्यातील‌ ‌सर्वनामे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌

ते‌ ‌
‌ती‌
तिच्या‌
तिनं‌ ‌
तो
मला‌ ‌
त्यांचा‌ ‌
त्यांच्या‌ ‌
त्या‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌3.‌
‌अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
1. निमिर्तीक्षम,‌ ‌निर्मीतीक्षम,‌ ‌निर्मितीक्षम,‌ ‌नीमिर्तीक्षम‌
‌2.‌ ‌वचित,‌ ‌वचीत,‌ ‌वंचीत,‌ ‌वंचित‌ ‌
उत्तर:‌
‌1.‌ ‌निर्मितीक्षम‌ ‌
2.‌ ‌वंचित‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌4.‌
समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

‌आयुष्य‌ ‌-‌ [ ]
‌उत्कट‌ ‌इच्छा‌ ‌- [ ]‌
‌हमी‌ ‌-‌ ‌[ ]
‌निरोप‌ ‌-‌ [ ]

‌उत्तर:‌

‌जीवन‌ ‌
‌ध्यास‌ ‌
‌आश्वासन‌
‌संदेश‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌5.‌
विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

शिळे‌ ‌× [ ]
जवळ × [ ]
‌दुःखी‌ ‌× [ ]
मृत्यु‌ × [ ]

‌उत्तर:‌

ताजे‌
दूर‌ ‌
आनंदी‌
जीवन‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌6.‌
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌
1. दागिने‌
2. ‌पक्षी‌
3.‌ ‌बिचारे‌

‌प्रश्न‌ ‌7.‌
अधोरेखित‌ ‌शब्दाचा‌ ‌समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌ ‌
ते‌ ‌झाडं‌ ‌लावणारी‌ ‌ती‌ ‌दाक्षिणात्य‌ ‌बाई‌ ‌एकदा‌ ‌तिच्या‌ ‌मुलासह‌ ‌आमच्या‌ ‌घरी‌ ‌आली‌ ‌होती.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
ते‌ ‌झाड‌ ‌लावणारी‌ ‌ती‌ ‌दाक्षिणात्य‌ ‌स्त्री‌ ‌एकदा‌ ‌तिच्या‌ ‌मुलासह‌ ‌आमच्या‌ ‌घरी‌ ‌आली‌ ‌होती.‌

‌प्रश्न‌ ‌8.‌
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌

शब्द‌	प्रत्यय	विभक्ती
‌सृजनाशी‌ ‌	शी‌	तृतीया‌ ‌(एकवचन)‌
गोष्टीचा‌ ‌	चा	षष्ठी‌ ‌(एकवचन)‌
‌जीवांना‌ ‌	ना‌	द्वितीया‌ ‌(अनेकवचन)‌
‌भाषेत‌ ‌	त‌	सप्तमी‌ ‌(एकवचन)‌ ‌

प्रश्न‌ ‌9.‌
‌तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌

शब्द‌	‌मूळ‌ ‌शब्द‌ ‌	सामान्यरूप‌
जीवांना‌	‌जीव	जीवां‌
‌झाडानं‌	‌झाड‌ ‌	झाडा
‌गोष्टीचा	गोष्ट‌	गोष्टी‌ ‌
निर्मितीशी	‌निर्मिती.‌	‌निर्मिती‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌10.‌ ‌
‘ध्यास‌ ‌घेणे’‌ ‌वाक्प्रचाराचा‌ ‌अर्थ‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्यात‌ ‌उपयोग‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌
‌ध्यास‌ ‌घेणे‌ ‌-‌ ‌उत्कट‌ ‌इच्छा‌ ‌असणे‌
‌वाक्य‌ ‌:‌ ‌संत‌ ‌मदर‌ ‌तेरेसा‌ ‌यांनी‌ ‌गरीबांच्या‌ ‌सेवेचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतला‌ ‌होता.‌

‌प्रश्न‌ ‌11.‌ ‌
‌खालील‌ ‌वाक्यात‌ ‌अधोरेखित‌ ‌शब्दांऐवजी‌ ‌पाठात‌ ‌आलेला‌ ‌योग्य‌ ‌वाक्प्रचार‌ ‌शोधून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌ ‌
हे‌ ‌रहस्य‌ ‌ज्यांनी‌ ‌जाणलं‌ ‌ते‌ ‌मला‌ ‌वाटतं,‌ ‌आनंदी‌ ‌राहतात.‌
उत्तरः‌
‌हे‌ ‌मर्म‌ ‌ज्यांनी‌ ‌जाणलं,‌ ‌ते‌ ‌मला‌ ‌वाटतं,‌ ‌आनंदी‌ ‌राहतात.‌

‌प्रश्न‌ ‌12.‌ ‌
‌वाक्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
ती‌ ‌दाक्षिणात्य‌ ‌बाई‌ ‌एकदा‌ ‌तिच्या‌ ‌मुलासह‌ ‌आमच्या‌ ‌घरी‌ ‌आली‌ ‌होती.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
भूतकाळ‌

‌प्रश्न‌ ‌13.‌ ‌
‌काळ‌ ‌बदला.‌ ‌(भविष्यकाळ‌ ‌करा)‌ ‌
तिचा‌ ‌तो‌ ‌हळवेपणा‌ ‌मला‌ ‌सृजनाशी‌ ‌संबंधित‌ ‌वाटला.‌
‌उत्तरः‌
‌तिचा‌ ‌तो‌ ‌हळवेपणा,‌ ‌मला‌ ‌सृजनाशी‌ ‌संबंधित‌ ‌वाटेल.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌14.‌ ‌
पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
‌उत्तरः‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 29

कृती‌ ‌4 ‌:‌ ‌स्वमत‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
झाडे‌ ‌मानवी‌ ‌मनाला‌ ‌सृजनशील‌ ‌करत‌ ‌असतात‌ ‌यावर‌ ‌तुमचे‌ ‌मत‌ ‌सोदाहरण‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌
‌उत्तरः‌ ‌
झाडे‌ ‌स्वत:च‌ ‌सृजनशील‌ ‌असतात.‌ ‌निरनिराळ्या‌ ‌ऋतूंत‌ ‌ती‌ ‌सजत‌ ‌असतात.‌ ‌स्वतः‌ ‌सृजनशील‌ ‌असल्यामुळे‌ ‌ती‌ ‌इतरांना‌ ‌देखील‌ ‌सर्जनशील‌ ‌बनवितात.‌ ‌वर्डस्वर्थला‌ ‌काव्याची‌ ‌देणगी‌ ‌झाडांनीच‌ ‌दिलेली‌ ‌आहे,‌ ‌म्हणूनच‌ ‌तो‌ ‌निसर्गाला‌ ‌दुसरा‌ ‌देव‌ ‌मानतो.‌ ‌याच‌ ‌वृक्षाखाली‌ ‌बसून‌ ‌वाल्मिकी‌ ‌ऋषींनी‌ ‌रामायण‌ ‌लिहिले.‌ ‌बालकवींना‌ ‌देखील‌ ‌कविता‌ ‌लिहिण्याची‌ ‌शक्ती‌ ‌झाडांनीच‌ ‌दिली.‌ ‌जेव्हा‌ ‌सर्वसामान्य‌ ‌माणसे‌ ‌बहरलेल्या‌ ‌हिरव्या‌ ‌झाडांकडे‌ ‌पाहतात‌ ‌तेव्हा‌ ‌त्यांच्या‌ ‌मनाला‌ ‌केवढा‌ ‌आनंद‌ ‌मिळतो‌ ‌याचे‌ ‌वर्णन‌ ‌करणे‌ ‌अवघड‌ ‌होईल.‌ ‌झाडावर‌ ‌उगवलेले‌ ‌प्रत्येक‌ ‌पाननपान‌ ‌मनुष्यास‌ ‌प्रेरणा‌ ‌देत‌ ‌असते.‌ ‌ते‌ ‌माणसाचे‌ ‌नाते‌ ‌नवनिर्माणाशी‌ ‌जोडत‌ ‌असते.‌ ‌झाडावरून‌ ‌खाली‌ ‌पडलेल्या‌ ‌फळाचे‌ ‌न्यूटनने‌ ‌निरीक्षण‌ ‌केले.‌ ‌या‌ ‌झाडांनीच‌ ‌त्याला‌ ‌विज्ञानाचा‌ ‌किती‌ ‌तरी‌ ‌मोठा‌ ‌शोध‌ ‌लावण्याची‌ ‌प्रेरणा‌ ‌दिली.‌ ‌

ते जीवनदायी झाड Summary in Marathi

लेखकाचा‌ ‌परिचय‌:

नाव‌:‌ ‌भारत‌ ‌सासणे‌ ‌
जन्म‌: 1951
‌परिचय‌‌:‌ ‌प्रसिद्ध‌ ‌लेखक,‌ ‌कथाकार,‌ ‌नाटककार.‌ ‌कादंबरीकर‌ ‌’अनर्थ’,‌ ‌’लाल‌ ‌फुलांचे‌ ‌झाड’‌ ‌हे‌ ‌कथासंग्रह:‌ ‌‘सर्प’,‌ ‌’दूर‌ ‌तेथे‌ ‌दूर‌ ‌तेव्हा’,‌ ‌’रात्र’‌ ‌या‌ ‌लघुकादंबऱ्या‌ ‌प्रसिद्ध.‌ ‌

प्रस्तावना‌:

‘ते‌ ‌जीवनदायी‌ ‌झाड’‌ ‌हा‌ ‌पाठ‌ ‌लेखक‌ ‌’भारत‌ ‌सासणे’‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिला‌ ‌आहे.‌ ‌फलदायी‌ ‌व‌ ‌जीवनदायी‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌मानवी‌ ‌जीवन‌ ‌यांची‌ ‌सुंदर‌ ‌सांगड‌ ‌घालण्याचा‌ ‌यशस्वी‌ ‌प्रयत्न‌ ‌प्रस्तुत‌ ‌पाठात‌ ‌लेखकांनी‌ ‌केला‌ ‌आहे.‌ ‌

The‌ ‌write-up‌ ‌’Te‌ ‌Jeevandayi‌ ‌Jhad’‌ ‌is‌ ‌written‌ ‌by‌ ‌writer‌ ‌Bharat‌ ‌Sasane.‌ ‌The‌ ‌author‌ ‌has‌ ‌beautifully‌ ‌expressed‌ ‌his‌ ‌views‌ perception‌ ‌of‌ ‌the‌ ‌endearing‌ ‌connection‌ ‌between‌ ‌benevolent‌ ‌lemon‌ ‌tree‌ ‌in‌ ‌his‌ ‌backyard‌ ‌and‌ ‌human‌ ‌life.

‌शब्दार्थ‌:

‌जीवनदायी‌ ‌-‌ ‌जीवन‌ ‌देणारा‌ ‌(giver‌ ‌of‌ ‌life)‌
‌गच्च‌ ‌-‌ ‌दाट‌ ‌(dense,‌ ‌thick)‌
‌आसमंत‌ ‌-‌ ‌आसपासचा‌ ‌प्रदेश‌ ‌(surroundings)‌ ‌
तपकिरी‌ ‌-‌ ‌(brown)‌ ‌
मलूल‌ ‌-‌ ‌निस्तेज‌ ‌(faded)‌ ‌
पाणथळ‌ ‌-‌ ‌ओल‌ ‌धरणारी‌ ‌जमीन‌ ‌(wetlands)‌ ‌
शुष्क‌ ‌-‌ ‌कोरडे‌ ‌(dry)‌
‌विलक्षण‌ ‌‌-‌ ‌विचित्र‌ ‌(strange)‌
‌दिलासा‌ ‌-‌ ‌आश्वासन,‌ ‌उत्तेजन‌ ‌(encouragement,‌ ‌solace)‌ ‌
केंद्र‌ ‌-‌ ‌मध्य‌ ‌(centre)‌
‌बरबटणे‌ ‌-‌ ‌(चिखल,‌ ‌माती,‌ ‌धूळ‌ ‌इत्यादींनी)‌ ‌माखलेले‌ ‌असणे‌ ‌(to‌ ‌be‌ ‌smeared‌ ‌with‌ ‌dirt‌ ‌etc)‌ ‌
निरखणे‌ ‌-‌ ‌बारकाईने‌ ‌पाहणे‌ ‌(to‌ ‌observe‌ ‌carefully)‌
‌गुंजा‌ ‌-‌ ‌लाल‌ ‌आणि‌ ‌काळे‌ ‌ठिपके‌ ‌असलेल्या‌ ‌बिया‌
‌जोडपं‌ ‌-‌ ‌नरमादी‌ ‌यांची‌ ‌जोडी‌ ‌(couple)‌ ‌
गजबजलेले‌ ‌-‌ ‌खूप‌ ‌गर्दीने‌ ‌व्यापलेले‌ ‌(over-crowded)‌ ‌
कलकलाट‌ ‌-‌ ‌गोंगाट,‌ ‌कोलाहल‌ ‌(a‌ ‌confused‌ ‌noise,‌ ‌chaos)‌ ‌
गजबजाट‌ ‌-‌ ‌गलबला,‌ ‌गर्दी‌ ‌(loud‌ ‌noise)‌ ‌
तप्त‌ ‌-‌ ‌गरम‌ ‌(hot)‌
‌विश्व‌ ‌-‌ ‌सृष्टी,‌ ‌जग‌ ‌(universe)‌ ‌
दलदल‌ ‌-‌ ‌चिखलाने‌ ‌भरलेली‌ ‌जमीन‌ ‌(marshy‌ ‌place)‌ ‌
खार‌ ‌-‌ ‌(a‌ ‌squirrel)‌ ‌
विसावा‌ ‌-‌ ‌आराम,‌ ‌विश्रांती‌ ‌(rest)‌ ‌
कुंपण‌ ‌-‌ ‌संरक्षक‌ ‌भिंत‌ ‌(fence)‌
‌परसदार‌ ‌-‌ ‌घराचा‌ ‌मागील‌ ‌भागात‌ ‌असलेले‌ ‌आवार‌ ‌(backyard)‌
हापसा‌ ‌-‌ ‌पाण्याचा‌ ‌पंप‌ ‌(hand‌ ‌pump)‌ ‌
दुर्मुखलेली‌ ‌-‌ ‌घुमी,‌ ‌आंबट‌ ‌चेहऱ्याची‌ ‌(sad‌ ‌gloomy‌ ‌morose)‌
‌प्रवृत्ती‌ ‌-‌ ‌कल,‌ ‌ओढ‌ ‌(tendency,‌ ‌disposition)
‌घमघमाट‌ ‌-‌ ‌आजूबाजूला‌ ‌सर्वत्र‌ ‌दरवळणारा‌ ‌सुगंध‌ ‌(rich‌ ‌fragrance‌ ‌spread‌ ‌all‌ ‌over)‌ ‌
भकास‌ ‌-‌ ‌उजाड,‌ ‌उदास,‌ ‌ओसाड‌ ‌(desolate)‌ ‌
थक्क‌ ‌-‌ ‌चकित,‌ ‌स्तंभित‌ ‌(surprised)‌
‌मर्म‌ ‌-‌ ‌सुप्त‌ ‌गुणधर्म‌ ‌(the‌ ‌latent‌ ‌quality)‌
‌वंचित‌ ‌-‌ ‌एखादी‌ ‌गोष्ट‌ ‌न‌ ‌मिळालेला‌ ‌(who‌ ‌is‌ ‌deprived‌ ‌of‌ ‌something)‌
‌हकीकत‌ ‌-‌ ‌बातमी,‌ ‌वृत्तांत‌ ‌(statement,‌ ‌report)‌
‌मुबलक‌ ‌-‌ ‌विपुल,‌ ‌पुष्कळ‌ ‌(abundant)‌
‌चमत्कार‌ ‌-‌ ‌आश्चर्य‌ ‌(a‌ ‌wonder)‌ ‌
अद्भुत‌ ‌-‌ ‌आश्चर्य,‌ ‌नवल‌ ‌(a‌ ‌wonder)‌ ‌
साक्षीदार‌ ‌:‌ ‌-‌ ‌पुरावा‌ ‌देणारा‌ ‌(a‌ ‌witness)‌ ‌
भौतिक‌ ‌-‌ ‌जगातील‌ ‌स्थावर‌ ‌वस्तूंसंबंधी‌ ‌(material)‌ ‌
सृजन‌ ‌-‌ ‌नवनिर्मिती‌ ‌(creation)‌ ‌

टिपा‌:‌

1. कडूलिंब‌ ‌-‌ ‌हा‌ ‌भारतीय‌ ‌उपखंडातील‌ ‌पाकिस्तान,‌ ‌भारत,‌ ‌नेपाळ‌ ‌व‌ ‌बांग्लादेश‌ ‌या‌ ‌देशात‌ ‌आढळणारा‌ ‌वृक्ष‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌वृक्षात‌ ‌त्याच्या‌ ‌परिसरातील‌ ‌हवा‌ ‌शुद्ध‌ ‌आणि‌ ‌आरोग्यपूर्ण‌ ‌राखण्याचे‌ ‌सामर्थ्य‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌झाडाचा‌प्रत्येक‌ ‌भाग‌ ‌कोणत्या‌ ‌ना‌ ‌कोणत्यातरी‌ ‌आजारावर‌ ‌गुणकारी‌ ‌आहे.‌
2. गोगलगाय‌ ‌-‌ ‌हा‌ ‌मृदुकाय‌ ‌प्राणी‌ ‌आहे.‌ ‌गोगलगाईंच्या‌ ‌शरीरावर‌ ‌कवच‌ ‌असते‌ ‌यालाच‌ ‌शंख‌ ‌असेही‌ ‌म्हणतात.‌ ‌
3. पारवा‌ ‌-‌ ‌पक्ष्यांची‌ ‌एक‌ ‌प्रजाती.‌ ‌हे‌ ‌साधारणत:‌ ‌32,‌ ‌सें.‌ ‌मी.‌ ‌आकारमानाचे‌ ‌निळ्या‌ ‌राखाडी‌ ‌रंगाचे‌ ‌पक्षी‌ ‌असतात.‌
4. तुरेदार‌ ‌बुलबुल‌ ‌-‌ ‌हा‌ ‌पक्षी‌ ‌आकाराने‌ ‌साधारणात:‌ ‌7‌ ‌इंच‌ ‌असतो.‌ ह्या‌ ‌पक्ष्याचा‌ ‌वरचा‌ ‌रंग‌ ‌गडद‌ ‌तपकिरी‌ ‌असतो‌ ‌तर‌ ‌पोटाकडे‌ ‌ते‌ ‌शुभ्र‌ ‌पांढरे‌ ‌असतात.‌ ‌डोक्यावर‌ ‌लांब,‌ ‌ऐटदार‌ ‌काळ्या‌ ‌रंगाचा‌ ‌तुरा‌ ‌असतो.‌ ‌यास‌ ‌’रेड‌ ‌विस्कर्ड‌ ‌बुलबुल’‌ ‌असेही‌ ‌म्हणतात.‌ ‌

वाक्प्रचार‌:

‌आश्वासन‌ ‌देणे‌ ‌-‌ ‌हमी‌ ‌देणे‌
‌दृष्टीस‌ ‌पडणे‌ ‌-‌ ‌नजरेस‌ ‌पडणे‌
‌आकर्षित‌ ‌होणे‌ ‌-‌ ‌ओढले‌ ‌जाणे‌
‌ध्यास‌ ‌घेणे‌ ‌-‌ ‌एाखादया गोष्टीचा स्तत विचार करणे
मर्म जाणणे – रहस्य जाणणे

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

February 15, 2024February 14, 2024 by Bhagya

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा Textbook Questions and Answers

1. प्रश्न (अ)
पक्षी स्थलांतराच्या अभ्यासाच्या वाळे अडकविण्याच्या पद्धतीचा घटनाक्रम लिहा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 1
उत्तर:

एखाद्या विशिष्ट भागातील पक्षी पकडणे.
त्यांच्या पायात खुणेचे वाळे अडकवणे.
कोणत्या क्रमांकाचे वाळे कोणत्या पक्ष्याला, कुठे आणि – केव्हा लावले याची संस्थेकडे नोंद करणे.
वाळे अडकवलेले पक्षी पुन्हा मोकळे सोडणे.

प्रश्न (आ)
पक्ष्यांच्या स्थलांतराची वैशिष्ट्ये लिहा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 2
उत्तरः

पक्षी हजारो मैलांचा प्रवास करतात.
अन्नाचे दुर्भिक्ष हे पक्ष्यांच्या स्थलांतरामागची मूळ प्रेरणा आहे.
पक्षी थंडीत खाली दरीत अथवा सखल भागात उतरतात.
उन्हाळ्यात परत वर सरकतात.

प्रश्न (इ)
स्थलांतर करणाऱ्या वेगवेगळ्या जातींतील पक्ष्यांचे साम्यघटक लिहा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 3
उत्तरः

पक्षी नियमित स्थलांतर करतात.
धार्मिक विधी असल्यासारखा स्थलांतर हा त्यांच्या जीवनाचा भाग झाला आहे.
एका जातीचे अनेक पक्षी एकत्र येतात.
पक्षी ठराविक मुहूर्ताला प्रयाण करतात.

2. फरक स्पष्ट करा.

प्रश्न 1.
फरक स्पष्ट करा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 4
उत्तरः

दक्षिणेकडील हवामान	उत्तरेकडील हवामान
1. उष्ण	1. थंड
2. हवेची घनता जास्त	2. हवेची घनता कमी

3. चौकटी पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
चौकटी पूर्ण करा.

पक्ष्यांच्या स्थलांतराची मूळ प्रेरणा – [ ] [ ]
बलाकांचे भारतात स्थलांतर होणारे देश – [ ] [ ]
आधुनिक काळात पक्ष्यांच्या स्थलांतराची माहिती देणाऱ्या गोष्टी – [ ] [ ]
गिर्यारोहकांच्या मागे जाणारे पक्षी – [ ] [ ]

उत्तर:

अन्नाचे दुर्भिक्ष
जर्मनी, सायबेरिया
विमाने, रडारयंत्रणा
हिमकाक पक्षी

4. कारणे लिहा.

प्रश्न 1.
कारणे लिहा.
1. फक्त अल्युमिनिअमचेच वाळे पक्ष्यांच्या पायात अडकवतात कारण …..
2. हिवाळ्यात पक्षी दक्षिणेकडे स्थलांतर करतात कारण ……
उत्तर:
1. फक्तअल्युमिनिअमचेच वाळे पक्ष्यांच्या पायातअडकवतात कारण हे वाळे हलके असतात.
2. हिवाळ्यात पक्षी दक्षिणकडे स्थलांतर करतात कारण बर्फ पडून अन्न शोधणे कठीण होते.

5. सूचनेप्रमाणे कृती करा.

प्रश्न 1.
पक्ष्यांना भविष्याची चाहूल लागते. (या अर्थाचे वाक्य शोधा.)
उत्तरः
सूर्य दक्षिणेकडे झुकू लागला, की त्यांचे मन जणू उचल खाते.

प्रश्न 2.
जर्मनी आणि सायबेरिया हे उत्तर येईल असा प्रश्न तयार करा.
उत्तर:
कोणत्या देशांतून भारतात श्वेतबलाक व बदकांच्या काही जाती येतात?

प्रश्न 3.
वाळे अडकवलेले पक्षी मोकळे सोडले जातात. (अधोरेखित शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द वापरून वाक्य पुन्हा लिहा.)
उत्तरः
वाळे अडकवलेले पक्षी बंदिस्त केले जातात.

6. स्वमत.

प्रश्न 1.
पक्षी निरीक्षणातून पक्ष्यांच्या जीवनपद्धतीसंबंधी तुमची मते सविस्तर लिहा.
उत्तर:
उतारा 3 मधील कृती 4: स्वमतचे उत्तर पहा.

प्रश्न 2.
तुमच्या मते मानवी जीवन व पक्षी जीवन यांच्यातील
महत्त्वाचे साधर्म्य सोदाहरण लिहा. उत्तरः उतारा ४ मधील कृती ४ : स्वमतचे उत्तर पहा. __ *

7. अभिव्यक्ती.

प्रश्न 1.
‘पक्षी जाय दिगंतरा’ ही उक्ती पाठाच्या आधारे तुमच्या शब्दांत स्पष्ट करा.
उत्तरः
उतारा 1 मधील कृती 4 : स्वमतचे उत्तर पहा.

प्रश्न 2.
तुम्हांला पक्षिमित्र बनायला आवडेल काय? तुमचे मत सकारण लिहा.
उत्तरः
उतारा 2 मधील कृती 4: स्वमतचे उत्तर पहा.

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा Additional Important Questions and Answers

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 5

प्रश्न 2.
उत्तर लिहा.
उत्तर:
या देशातून भारतात येणारे श्वेतबलाक → जर्मनी

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 6
उत्तर:

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
पक्ष्यांच्या बाबतीत सर्वात स्तिमित करणारी गोष्ट कोणती?
उत्तर:
पक्ष्यांच्या बाबतीत सर्वात स्तिमित करणारी गोष्ट म्हणजे काही पक्षी जाती वर्षातून दोनदा करत असलेला हजारो मैलांचा प्रवास.

प्रश्न 2.
भारतात असंख्य जातीचे पक्षी कोणत्या ऋतूच्या आरंभी येऊ लागतात?
उत्तर:
भारतात असंख्य जातीचे पक्षी हिवाळा या ऋतूच्या आरंभी येऊ लागतात.

प्रश्न 3.
पक्ष्यांबद्दलची कोणती माहिती कुठेही दिसत नाही?
उत्तरः
हिवाळ्याच्या आरंभी भारतात येणारे हजारो पक्षी इतर वेळी कुठे जातात, पक्ष्यांबद्दलची ही माहिती कुठेही दिसत नाही.

प्रश्न 4.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.
1. ……….. पक्षीसुद्धा पावसाळ्यात दिसत नाहीत अशी वर्णने प्राचीन वाङमयात आहेत. (फ्लेमिंगो, बदक, हंस, कावळा)
2. बलाकांच्या स्थलांतराविषयी ………….. वाङ्मयात उल्लेख आढळतात. (व्यासाच्या, कालिदासाच्या, वेदाच्या, वशिष्ठाच्या)
उत्तर:
1. हंस
2. कालिदासाच्या

प्रश्न 5.
सहसंबंध लिहा.
अनियमित : नियमित : : अर्वाचीन : ……………
उत्तर:
प्राचीन

प्रश्न 6.
शब्दसमूहासाठी एक शब्द चौकटीत लिहा.
एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी जाणे – [स्थलांतर]

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा. भारतातल्या कोणत्याही सरोवराकडे हिवाळ्याच्या सुरुवातीला नजर टाकली तर ………
(अ) निरनिराळ्या जातींच्या प्राण्यांनी पाणी अक्षरश: झाकलेले दिसते.
(ब) निरनिराळ्या जातींच्या कीटकांनी पाणी अक्षरश: झाकलेले दिसते.
(क) पाणी अक्षरश: रंगीत दिसते.
(ड) निरनिराळ्या जातींच्या बदकांनी पाणी अक्षरशः झाकलेले दिसते.
उत्तरः
भारतातल्या कोणत्याही सरोवराकडे हिवाळ्याच्या सुरुवातीला नजर टाकली तर निरनिराळ्या जातींच्या बदकांनी पाणी अक्षरश: झाकलेले दिसते.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 8

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 9

प्रश्न 4.
सत्य वा असत्य ते लिहा.
1. माणसांच्या दुनियेतल्या अनेक गोष्टी आश्चर्यकारक आहेत.
2. भारतात येणारे श्वेतबलाक ऑस्ट्रेलियातून येतात.
उत्तर:
1. असत्य
2. असत्य

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
हे पक्षि महिन्या दोन महीन्यांपूर्वी तर इथे नव्हते.
उत्तरः
हे पक्षी महिन्या दोन महिन्यांपूर्वी तर इथे नव्हते.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील नामे शोधून लिहा.
उत्तर:

पक्षी
सरोवर
बदक
पाणी
युरोप
आशिया
भारत
श्वेतबलाक
जर्मनी
सायबेरिया
बलाक
कालिदास
हंस

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. हिवळ्याच्या , हीवाळ्याच्या, हिवाळाच्या, हिवाळ्याच्या
2. स्तीमित, स्मितित, स्तिमित, स्तितिम
उत्तर:
1. हिवाळ्याच्या
2. स्तिमित

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

सुरुवात – [आरंभ]
पांढरा – [श्वेत]
खग – [पक्षी]
दृष्टी – [नजर]
जल – [पाणी]

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

शेवट × सुरुवात
उघडे × झाकलेले
अर्वाचीन × प्राचीन
काळा × श्वेत

प्रश्न 6.
अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द वापरून वाक्य पुन्हा लिहा.
बगळ्यांच्या स्थलांतराविषयी कालिदासाच्या वाङमयात उल्लेख आढळतात.
उत्तरः
बलाकांच्या स्थलांतराविषयी कालिदासाच्या वाङमयात उल्लेख आढळतात.

प्रश्न 7.
उताऱ्यातील अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:

गोष्टी
जाती
वर्णने
पक्षी

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
बदकांनी	नी	तृतीया (अनेकवचन)
वर्षातून	ऊन	पंचमी (एकवचन)
हजारोंच्या	च्या	षष्ठी (अनेकवचन)
पक्ष्यांच्या	च्या	षष्ठी (अनेकवचन)

प्रश्न 9.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	सामान्यरूप	मूळ शब्द
1. पक्ष्याच्या	पक्ष्या	पक्षी
2. हिवाळ्याच्या	हिवाळ्या	हिवाळा
3. बदकांच्या	बदकां	बदक
4. संख्येने	संख्ये	संख्या

प्रश्न 10.
वाक्प्रचाराचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा.
स्तिमित करणे
उत्तरः
अर्थ – आश्चर्यचकित करणे.
वाक्य – जादूगाराने आपल्या खेळांतून सर्वांना स्तिमित केले.

प्रश्न 11.
वाक्यातील काळ ओळखा.
भारतात येणारे श्वेतबलाक जर्मनीतून येतात.
उत्तरः
वर्तमानकाळ.

प्रश्न 12.
काळ बदला. (भविष्यकाळ करा)
पक्षी नियमितपणे हिवाळ्याच्या आरंभी येऊ लागतात.
उत्तर:
पक्षी नियमितपणे हिवाळ्याच्या आरंभी येतील.

प्रश्न 13.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 11

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
‘पक्षी जाय दिगंतरा’ ही उक्ती पाठ्यांशाच्या आधारे स्पष्ट करा.
उत्तरः
‘पक्षी जाय दिगंतरा’ या उक्तीचा अर्थ आहे की हवामानानुसार काही पक्षी देशविदेशात भ्रमण करीत असतात. ते एका ठिकाणाहून अन्य ठिकाणी स्थलांतर करतात. युरोप खंडातून तसेच उत्तर आशियातून अनेक पक्षी हजारो मैलांचा प्रवास करीत भारतात येतात. राजहंस, श्वेतबलाक असे अनेक पक्षी हिवाळ्यात भारतीय समुद्र किनाऱ्यावर गर्दी करताना आढळून येतात. अनेक पक्षी हे वर्षातून दोनदा प्रवास करतात. भ्रमण करणे हा त्यांचा निसर्गदत्त अधिकार आहे व तो हिरावून घेणे कोणालाच शक्य नाही. म्हणून ‘पक्षी जाय दिगंतरा’ असे जे म्हटले गेलेले आहे, ते अगदी खरेच आहे.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 12

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 13

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. हिवाळी झोप काढणारे	(अ) पक्षी
2. स्थलांतर करणारे	(ब) संस्था
3. स्थलांतराचा अभ्यास करणाऱ्या	(क) सस्तन प्राणी
4. अवघड प्रश्नातून मार्ग काढणारे	(ड) विज्ञान

उत्तर:

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. हिवाळी झोप काढणारे	(क) सस्तन प्राणी
2. स्थलांतर करणारे	(अ) पक्षी
3. स्थलांतराचा अभ्यास करणाऱ्या	(ब) संस्था
4. अवघड प्रश्नातून मार्ग काढणारे	(ड) विज्ञान

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
माणूस एका खंडातून दुसऱ्या खंडात प्रवास करू लागला तेव्हा त्याच्या काय लक्षात आले?
उत्तरः
माणूस एका खंडातून दुसऱ्या खंडात प्रवास करू लागला तेव्हा त्याच्या लक्षात आले की, आपल्या खंडातून गायब होणारे पक्षी त्याच ऋतूत दुसऱ्या खंडात दिसून येतात.

प्रश्न 2.
पक्ष्यांच्या पायाला लावण्यात येणारे वाळे कोणत्या धातूचे असतात?
उत्तरः
पक्ष्यांच्या पायाला लावण्यात येणारे वाळे अल्युमिनिअम या धातूचे असतात.

प्रश्न 3.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.
1. पक्ष्यांच्या ………… अभ्यास करणे ही काही सोपी गोष्ट नाही. (कालांतराचा, उपयोगांचा, वाढीचा, स्थलांतराचा)
2. याच्या उलट ………….. अनेक पक्षी हिवाळ्यात दिसेनासे होतात याची जाणीव होती. (आफ्रिकेत, युरोपमध्ये, आशियात, अमेरिकेत)
उत्तर:
1. स्थलांतराचा
2. युरोपमध्ये

प्रश्न 4.
सहसंबंध लिहा.
अनेक : पक्षी :: खुणेचे : ……………….
उत्तर:
वाळे

प्रश्न 5.
शब्दसमूहांसाठी एक शब्द लिहा.
1. पिलांना जन्म देणारे
2. अंगावर खवले असणारे
उत्तर:
1. सस्तन
2. खवलेकरी

प्रश्न 6.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 14

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
पक्ष्यांच्या स्थलांतराचा अभ्यास करणे ही ………………
(अ) काही साधी गोष्ट नाही.
(ब) काही अवघड गोष्ट नाही.
(क) अवघड गोष्ट आहे.
(ड) काही सोपी गोष्ट नाही
उत्तरः
पक्ष्यांच्या स्थलांतराचा अभ्यास करणे ही काही सोपी गोष्ट नाही.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
हिवाळ्यात प्रदीर्घ झोप काढणारे प्राणी
उत्तर:
बेडूक, खवलेकरी, सस्तन प्राणी

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 15

प्रश्न 4.
चूक की बरोबर लिहा.
1. पक्ष्यांच्या स्थलांतराचा अभ्यास करणे ही सोपी गोष्ट आहे.
2. अल्युमिनिअमचे बनवलेले हे वाळे जड असतात.
उत्तर:
1. चूक
2. चूक

कृती 3: व्याकरण कृती

खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.

प्रश्न 1.
पक्षांच्या स्तलांतराचा अभ्यास करणे ही काही सोपी गोष्ट नाही.
उत्तरः
पक्ष्यांच्या स्थलांतराचा अभ्यास करणे ही काही सोपी गोष्ट नाही.

प्रश्न 2.
त्याचे पक्षांना ओजे होत नाही.
उत्तरः
त्याचे पक्ष्यांना ओझे होत नाही.

प्रश्न 3.
उताऱ्यातील नामे शोधून लिहा.
उत्तर:

युरोप
पक्षी
हिवाळा
बर्फ
बेडूक
प्राणी
चिखल
माणूस
खंड
ऋतू
विज्ञान

प्रश्न 4.
अचूक शब्द लिहा.
1. प्राण्यांप्रमाणे, प्राणांप्रमाणे, प्राण्याप्रमाणे, प्रांण्याप्रमाणे
2. स्थलातर, स्तलांतर, स्थळांतर, स्थलांतर
उत्तर:
1. प्राण्यांप्रमाणे
2. स्थलांतर

प्रश्न 5.
समानार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

दिसेनासे – गायब
मेहनत – कष्ट
पारख – जाणीव
लांबलचक – प्रदीर्घ

प्रश्न 6.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

सुलट × उलट
अवघड × सोपी
जड × हलके
निरुपाय × उपाय

प्रश्न 7.
अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द वापरून वाक्य पुन्हा लिहा.
अवघड प्रश्नातून विज्ञानाला रस्ते काढावेच लागतात.
उत्तरः
अवघड प्रश्नातून विज्ञानाला मार्ग काढावेच लागतात.

अधोरेखित शब्दाची जात ओळखा.

प्रश्न 1.
त्याचे पक्ष्यांना ओझे होत नाही.
उत्तरः
नाम.

प्रश्न 2.
या वाळ्यावर संस्थेचे नाव, खुणेचा क्रमांक असतो.
उत्तरः
शब्दयोगी अव्यय.

प्रश्न 9.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
खंडातून	ऊन	पंचमी (एकवचन)
पक्ष्यांच्या	च्या	षष्ठी (अनेकवचन
संस्थेने	न	तृतीया (एकवचन)
खुणेचा	चा	षष्ठी (एकवचन)

प्रश्न 10.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्द	सामान्यरूप	मूळ शब्द
1. चिखलात	चिखला	चिखल
2. खंडात	खंडा	खंड
3. ऋतूत	ऋतू	ऋतू
4. खुणेचा	खूण	ऊन

प्रश्न 11.
वाक्प्रचाराचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा.
दिसेनासे होणे – नाहीसे होणे
उत्तरः
वाक्य – भारतात अनेक जातींचे पक्षी दिसेनासे होत आहेत.

प्रश्न 12.
वाक्यातील काळ ओळखा.
एक साधा पण कष्टसाध्य उपाय गेल्या शतकापासून वापरला जात आहे.
उत्तरः
वर्तमानकाळ

प्रश्न 13.
काळ बदला. (भूतकाळ करा)
कोणत्या क्रमांकाचे वाळे कोणत्या पक्ष्याला, कुठे आणि केव्हा लावले यांची संस्थेकडे नोंद असते.
उत्तरः
कोणत्या क्रमांकाचे वाळे कोणत्या पक्ष्याला, कुठे आणि केव्हा लावले यांची संस्थेकडे नोंद होती.

प्रश्न 14.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 16

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
तुम्हांला पक्षिमित्र बनायला आवडेल काय? तुमचे मत सकारण लिहा.
उत्तरः
होय, मला पक्षिमित्र बनायला आवडेल. मला 0पक्षी फार आवडतात. तासन्तास कर्नाळा अभयारण्यात जाऊन तेथील पक्षी पाहण्यास मला फार आवडते. माझ्याकडे अनेक पक्ष्यांची चित्रे आहेत. मी स्वत: डॉ. सलीम अली यांचे पक्षी-वर्णन वाचलेले आहे. त्यामुळे मला पक्षिमित्र बनायला आवडेल. पक्षिमित्र बन्न जंगलात भ्रमंती करून पक्ष्यांचा स्वच्छंद कलरव कानी ऐकताना एक वेगळ्याच प्रकारची सुंदर अनुभूती येते याचा प्रत्यक्ष अनुभव मी घेतलेला आहे. पक्षिमित्र बनून मी पक्ष्यांचे संवर्धन करण्याचे उपक्रम हाती घेईन. समाजात पक्ष्यांबद्दल प्रेम व जागरुकता निर्माण करीन. मला नक्कीच पक्षिमित्र बनायला आवडेल.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 17

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 19

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. केरळ	(अ) पक्ष्यांच्या स्थलांतराविषयी माहिती
2. रडारयंत्रणा	(ब) बलाक
3. जर्मनी	(क) रानपरीट
4. वाळे अडकवलेले	(ड) पक्षी

उत्तरः

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. केरळ	(क) रानपरीट
2. रडारयंत्रणा	(अ) पक्ष्यांच्या स्थलांतराविषयी माहिती
3. जर्मनी	(ब) बलाक
4. वाळे अडकवलेले	(ड) पक्षी

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
ब्रह्मदेशात सापडलेला रानपरीट मुळात कोठे आढळतो?
उत्तर:
ब्रह्मदेशात सापडलेला रानपरीट मुळात केरळात आढळतो.

प्रश्न 2.
केरळात वाळे लावलेले परीट पक्षी कोणत्या भागांत सापडले आहेत?
उत्तरः
केरळात वाळे लावलेले परीट पक्षी काबूल, अफगाणिस्तान, वायव्य पाकिस्तान या भागांत सापडले आहेत.

प्रश्न 3.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.
1. ………….. वाळे लावलेला बलाक बिकानेरमध्ये सापडला…. (ऑस्ट्रेलियात, जर्मनीत, रशियात, अमेरिकेत)
2. अलीकडच्या काळात …………. आणि रडारयंत्रणामुळे सुद्धा पक्ष्यांच्या स्थलांतराविषयी मोलाची माहिती मिळाली आहे. (विमाने, बोटी, पाणबुड्या, रेल्वे)
उत्तर:
1. जर्मनीत
2. विमाने

प्रश्न 4.
सहसंबंध लिहा.
रानपरीट : ब्रह्मदेश :: बलाक : ………..
उत्तर:
बिकानेर

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
एखादा वाळे असलेला पक्षी जिवंत अथवा मृत ज्याला सापडेल त्याने …………….
(अ) त्याला धरावे अशी अपेक्षा असते.
(ब) त्याला सोडावे अशी अपेक्षा असते.
(क) त्या संस्थेला कळवावे अशी अपेक्षा असते.
(ड) त्या संस्थेला कळू देऊ नये अशी अपेक्षा असते.
उत्तरः
एखादा वाळे असलेला पक्षी जिवंत अथवा मृत ज्याला सापडेल त्याने त्या संस्थेला कळवावे अशी अपेक्षा असते.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
ब्रह्मदेशात सापडलेला पक्षी –
उत्तरः
रानपरीट

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 20

प्रश्न 4.
सत्य वा असत्य ते लिहा.
1. वाळे अडकवलेले पक्षी पुन्हा मोकळे सोडले जातात.
2. केरळातलाच एक रानपरीट नेपाळमध्ये सापडला आहे.
उत्तर:
1. सत्य
2. असत्य

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
अरथात लावलेल्या सर्व वाळ्याची माहिती परत मिळतेच असे नाही.
उत्तरः
अर्थात लावलेल्या सर्व वाळ्यांची माहिती परत मिळतेच असे नाही.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील विशेषणे शोधून लिहा.
उत्तर:

जिवंत
मृत
मौल्यवान
मोलाची
एक
दोना

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. मैल्यवान, मोल्यवान, मौलवान, मौल्यवान
2. कीत्येक, कितेक, कित्येक, कीतेक
उत्तर:
1. मौल्यवान
2. कित्येक

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

किमती – मौल्यवान
प्रदेश – प्रांत
रहस्य – गूढ
आकांक्षा – अपेक्षा

प्रश्न 5.
खालील वाक्यातील अधोरेखित शब्दाचे वचन बदलून वाक्य पुन्हा लिहा.
वाळे अडकवलेले हे पक्षी पुन्हा मोकळे सोडले जातात.
उत्तरः
वाळे अडकवलेला हा पक्षी पुन्हा मोकळा सोडला जातो.

प्रश्न 6.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तरः

बंदिस्त × मोकळे
हरवणे × सापडणे
जिवंत × मृत
तुच्छ × मौल्यवान

प्रश्न 7.
खालील वाक्यातील अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.
शंभरातल्या एक दोन वाळ्यांचा जरी ठिकाणा लागला तरी त्यातून मौल्यवान माहिती मिळू शकते.
उत्तरः
शंभरातल्या एक दोन वाळ्यांचा जरी पत्ता लागला तरी त्यातून मौल्यवान माहिती मिळू शकते.

प्रश्न 8.
उताऱ्यातील अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:

वाळे
रहस्ये
पक्षी

प्रश्न 9.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
1. वाळ्यांची	ची	षष्ठी (अनेकवचन)
2. मोलाची	ची	षष्ठी (एकवचन)
3. संख्येला	ला	द्वितीया (एकवचन)
4. ब्रह्मदेशात	त	सप्तमी (एकवचन)

प्रश्न 10.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	सामान्यरूप	मूळ शब्द
1. संस्थेला	संस्थे	संस्था
2. पक्ष्यांच्या	पक्ष्यां	पक्षी
3. मोलाची	मोला	मोल
4. वाळ्यांचा	वाळ्या	वाळे

प्रश्न 11.
काळ बदला. (भूतकाळ करा)
जर्मनीत वाळे लावलेला बलाक बिकानरेमध्ये सापडला आहे.
उत्तरः
जर्मनीत वाळे लावलेला बलाक बिकानेरमध्ये सापडला होता.

प्रश्न 12.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 22

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
पक्षी निरीक्षणातून पक्ष्यांच्या जीवनपद्धतीसंबंधी तुमचे मत सविस्तर लिहा.
उत्तर:
पक्षी एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी स्थलांतर करतात. हवामानानुसार व अन्नाच्या शोधासाठी पक्षी एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी जातात. अधिकाधिक पक्षी आपआपल्या थव्यांमध्येच राहणे पसंत करतात. विशेषत: चिमण्या, कावळे, कबूतरे, राजहंस, बगळे आपआपल्या थव्यांमध्येच राहणे पसंत करतात. खरे पाहायला गेले तर पक्ष्यांना हवामानाची एवढी चिंता नसते. ते कोणत्याही प्रदेशात राहू शकतात. जर का एखादया प्रदेशात पुरेसे अन्न उपलब्ध नसेल तर पक्षी तो प्रदेश सोडून दुसऱ्या प्रदेशात स्थलांतरित होतात. पक्षी पर्यावरणाचा एक अविभाज्य भाग असतात. पर्यावरणातील कचरा, मानवाने टाकलेल्या टाकाऊ वस्तू खाऊनच ते आपला उदरनिर्वाह करीत असतात. एका अर्थाने ते पर्यावरण स्वच्छ ठेवण्याच्या कामी मानवाची मदतच करीत असतात.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 23

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 24

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. हिमालय	(अ) हिवाळ्यात
2. दक्षिणेकडे स्थलांतर	(ब) महापूर
3. मूळ प्रेरणा	(क) पर्वतरांगा
4. नैसर्गिक आपत्ती	(ड) स्थलांतरामागची

उत्तर:

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. हिमालय	(क) पर्वतरांगा
2. दक्षिणेकडे स्थलांतर	(अ) हिवाळ्यात
3. मूळ प्रेरणा	(ड) स्थलांतरामागची
4. नैसर्गिक आपत्ती	(ब) महापूर

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
हिमालय पर्वतरांगांमधील पक्षी हिवाळ्यात कुठे जातात?
उत्तरः
हिमालय पर्वरांगांमधील पक्षी हिवाळ्यात सखल भागात जातात.

प्रश्न 2.
स्थलांतरामागची मूळ प्रेरणा कोणती?
उत्तरः
अन्नाचे दुर्भिक्ष हीच स्थलांतरामागची मूळ प्रेरणा आहे.

प्रश्न 3.
पक्ष्यांना कशाची फारशी काळजी नसते?
उत्तरः
पक्ष्यांना थंडीवाऱ्याची फारशी काळजी नसते.

प्रश्न 4.
कोणते पक्षी सत्तावीस हजार फुटांपर्यंत आल्याची नोंद आहे?
उत्तर:
हिमकाक पक्षी सत्तावीस हजार फुटांपर्यंत आल्याची नोंद आहे.

प्रश्न 5.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकामी जागा भरा.
उत्तर:
मुळात अन्नाचे दुर्भिक्ष हीच …………………. मूळ प्रेरणा आहे.
(स्थलांतरामागची, प्रवासामागची, उडण्यामागची, शोधण्यामागची)
उत्तरः
स्थलांतरामागची

प्रश्न 6.
सहसंबंध लिहा.
उंच : सखल :: सोपे : ………..
उत्तरः
कठीण

कृती 2: आकलन कृती

योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
पक्षी तो प्रांत सोडून तात्पुरते दुसरीकडे जातात; कारण
(अ) एकाच ठिकाणी राहण्याचा कंटाळा आला की.
(ब) एकाच प्रकारचे अन्न खाल्ले की.
(क) अन्न मिळेनासे झाले की.
(ड) अन्नामध्ये वैविध्य नसले की.
उत्तर:
पक्षी तो प्रांत सोडून तात्पुरते दुसरीकडे जातात; कारण अन्न मिळेनासे झाले की.

प्रश्न 2.
अन्नाचा पुरेसा पुरवठा असेल तर ………………
(अ) पक्षी अन्न शोधत नाहीत.
(ब) पक्षी आळशी होतात.
(क) पक्षी बर्फाळ प्रांतातही व्यवस्थित जगू शकतात.
(ड) पक्षी बर्फाळ प्रांतातही व्यवस्थित जगू शकत नाहीत.
उत्तर:
अन्नाचा पुरेसा पुरवठा असेल तर पक्षी बर्फाळ प्रांतातही व्यवस्थित जगू शकतात.

कोण ते लिहा.

प्रश्न 1.
उताऱ्यात आलेल्या पर्वतरांगा –
उत्तर:
हिमालय

प्रश्न 2.
सत्तावीस हजार फुटांपर्यंत आढळणारा पक्षी –
उत्तर:
हिमकाक पक्षी

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 25

प्रश्न 4.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 26

प्रश्न 5.
चूक की बरोबर लिहा.
1. हिवाळ्यात पक्षी उत्तरेकडे स्थलांतर करतात.
2. पक्ष्यांना थंडीवाऱ्याची फार काळजी असते.
उत्तर:
1. चूक
2. चूक

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा. त्यांच्या एकूण परवास काही कीलोमीटरचाच असतो.
उत्तरः
त्यांचा एकूण प्रवास काही किलोमीटरचाच असतो.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील विशेषणे शोधून लिहा.
उत्तर:

एकूण
मूळ
फारशी
पुरेसा
व्यवस्थित

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. दुष्काळ, दुश्काळ, दूष्काळ, दूश्काळ
2. महापुर, माहापूर, महापूर, माहापुर
उत्तर:
1. दुष्काळ
2. महापूर

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

टंचाई – [दुर्भिक्ष]
प्रोत्साहन – [प्रेरणा]
अवघड – [कठीण]
चिंता – [काळजी]

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

वर × [खाली]
सुकाळ × [दुष्काळ]
कायमचे × [तात्पुरते]
अव्यवस्थित × [व्यवस्थित]

प्रश्न 6.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:
1. पर्वतरांगा
2. पक्षी

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
1. दरीत	त	सप्तमी (एकवचन)
2. अन्नाचे	चे	षष्ठी (एकवचन)

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	सामान्यरूप	मूळ शब्द
1. पक्ष्यांचा	पक्ष्यां	पक्षी
2. अन्नाचे	अन्ना	अन्न
3. थंडीवाऱ्याची	थंडीवाऱ्या	थंडीवारा
4. उन्हाळ्यात	उन्हाळ्या	उन्हाळा

प्रश्न 9.
वाक्यातील काळ ओळखा.
मुळात अन्नाचे दुर्भिक्ष हीच स्थलांतरामागची मूळ प्रेरणा आहे.
उत्तरः
वर्तमानकाळ.

प्रश्न 10.
काळ बदला. (भविष्यकाळ करा)
पक्षी तो प्रांत सोडून तात्पुरते दुसरीकडे जातात.
उत्तर:
पक्षी तो प्रांत सोडून तात्पुरते दुसरीकडे जातील.

प्रश्न 11.
सहसंबंध लिहा.
हिमालय : नाम : : फारशी : . ……..
उत्तर:
विशेषण

प्रश्न 12.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 27

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
तुमच्या मते मानवी जीवन व पक्षी जीवन यांच्यातील महत्त्वाचे साधर्म्य सोदाहरण स्पष्ट करा.
उत्तर:
पक्ष्यांचे जीवन असो वा मानवाचे. दोघांनाही जीवन जगण्यास अन्नाची गरज असते. ज्या प्रदेशात जमीन सुपीक असते व पाण्याचा पुरवठा उपलब्ध असतो, तेथे मानवी जीवन निर्माण होते. त्याचप्रमाणे पक्ष्यांचेही तसेच असते. सुपीक जमिनीवर अनेक झाडे असतात. तसेच अन्नधान्य मुबलक प्रमाणात असते म्हणून पक्षीही अशाच प्रदेशात आपला तळ ठोकतात. एखादया प्रदेशात दुष्काळ, महापूर अथवा बर्फवृष्टी झाली की मानवी जीवन तेथून स्थलांतर करते तसेच पक्षीही मानवाचे अनुकरण करतात. हेच मानवी जीवन व पक्षी जीवन यांच्यातील महत्त्वाचे साधर्म्य आहे.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 28

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 30

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. अनेक	(अ) अन्नाचा
2. तुटवडा	(ब) पक्षी
3. धार्मिक	(क) ओढ
4. अनामिक	(ड) विधी

उत्तर:

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. अनेक	(ब) पक्षी
2.तुटवडा	(अ) अन्नाचा
3. धार्मिक	(ड) विधी
4. अनामिक	(क) ओढ

प्रश्न 4.
उताऱ्यानुसार घटनांचा क्रम लावा.

ठराविक मुहूर्ताला पक्षी प्रयाण करतात.
सूर्य दक्षिणेकडे झुकू लागतो.
एका जातीचे अनेक पक्षी एकत्र येतात.
त्यांचे मन जणू उचल खाते.

उत्तर:

सूर्य दक्षिणेकडे झुकू लागतो.
त्यांचे मन जणू उचल खाते.
एका जातीचे अनेक पक्षी एकत्र येतात.
ठराविक मुहूर्ताला पक्षी प्रयाण करतात.

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
पक्षी केव्हा आपल्या उत्तरेतल्या घरांकडे निघतात?
उत्तरः
वसंतागमाला पक्षी आपल्या उत्तरेतल्या घरांकडे निघतात.

प्रश्न 2.
पक्ष्यांचे मन केव्हा उचल खाते?
उत्तरः
सूर्य दक्षिणेकडे झुकू लागला, की पक्ष्यांचे मन उचल खाते.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.
1. एका …………………. अनेक पक्षी एकत्र येतात. (जातीचे, वंशाचे, रंगाचे, आकाराचे)
2. ठराविक ऋतूत ठराविक दिशेन झेप घेणे हा एक …………………….. विधी’ असल्यासारखा त्यांच्या जीवनाचाच एक भाग झाला आहे. (पारंपरिक, अध्यात्मिक, धार्मिक, विधिवत)
3. ………….. सगळेच पक्षी अनामिक ओढीने आपल्या उत्तरेतल्या घरांकडे निघतात. (उन्हाळ्यात, पावसाळ्यात, वसंतागमाला, ग्रीष्मागमाला)
उत्तर:
1. जातीचे
2. धार्मिक
3. वसंतागमाला

सहसंबंध लिहा.

प्रश्न 1.
1. दक्षिणेकडे झुकू लागतो : सूर्य : : उचल खाते : ………………………
2. दक्षिणेकडे स्थलांतर : हिवाळ्यात :: परतीचा प्रवास : ………………
उत्तर:
1. मन
2. वसंतागमाला

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
त्यांचे मन जणू उचल खाते; ………..
(अ) सूर्य उत्तरेकडे झुकू लागली की.
(ब) सूर्य पश्चिमेकडे झुकू लागला की.
(क) सूर्य दक्षिणेकडे झुकू लागला की.
(ड) सूर्य पूर्वेकडे झुकू लागला की.
उत्तरः
त्यांचे मन जणू उचल खाते, सूर्य दक्षिणेकडे झुकू लागला की.

कोण ते लिहा.

प्रश्न 1.
दक्षिणेकडे झुकू लागणारा
उत्तरः
सूर्य

प्रश्न 2.
वसंतागमाला उत्तरेतल्या घरांकडे निघणारे
उत्तर:
पक्षी

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 31

प्रश्न 4.
सत्य की असत्य ते लिहा.
1. वसंतागमाला सगळेच पक्षी अनामिक ओढीने आपल्या तल्या घरांकडे निघतात.
2. पक्षी स्थलांतरासाठी पाण्याच्या तुटवड्याची वाट पाहात बसत नाहीत.
उत्तर:
1. सत्य
2. असत्य

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
1. परतिच्या परवासाचेही तसेच.
2. आतिल अस्वस्तता वाढते.
उत्तर:
1. परतीच्या प्रवासाचेही तसेच.
2. आतील अस्वस्थता वाढते.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील नामे शोधून लिहा.
उत्तर:

पक्षी
बर्फ
अन्न
दक्षिण
सूर्य
वसंत
उत्तर
ऋतू

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. अमानिक, अमानीक, अनामिक, अनामीको
2. सबध, संबध, सबंधं, संबंध
उत्तर:
1. अनामिक
2. संबंध

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

विपुल – भरपूर
प्रवास – यात्रा
प्रस्थान – प्रयाण
रवि – सूर्य

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

नंतर × आधी
शवट × सुरुवात
आगमन × प्रयाण
मृत्यू × जीवन

प्रश्न 6.
अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.
अन्नाच्या कमतरतेची वाट पाहात बसत नाहीत.
उत्तरः
अन्नाच्या तुटवड्याची वाट पहात बसत नाहीत.

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
1. स्थलांतराचा	चा	षष्ठी (एकवचन)
2. अन्नाशी	शी	तृतीया (एकवचन)
3. जातीचे	चे	षष्ठी (एकवचन)
4. दिशेने	ने	तृतीया (एकवचन)

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्द	सामान्यरूप	मूळ शब्द
1. पक्ष्यांच्या	पक्ष्यां	पक्षी
2. जातीचे	जाती	जात
3. मुहूर्ताला	मुहूर्ता	मुहूर्त
4. परतीच्या	परती	परत

प्रश्न 9.
वाक्प्रचाराचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा. झेप घेणे – उंच उडणे.
उत्तरः
पक्ष्याने भक्ष शोधण्यासाठी आकाशात झेप घेतली.

प्रश्न 10.
वाक्यातील काळ ओळखा. पक्ष्यांना थंडीवाऱ्याची फारशी काळजी नसते.
उत्तरः
वर्तमानकाळ.

प्रश्न 11.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 32

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
पक्षी स्थलांतर का करत असावेत त्यावर तुमचे मत लिहा.
उत्तरः
पक्ष्यांच्या दुनियेत अनेक चमत्कारिक गोष्टी आहेत. त्यापैकी एक म्हणजे पक्षी करत असलेले स्थलांतर. हिवाळ्यात ध्रुवीय प्रदेशातील दिवस लहान होतो. त्यातच बर्फवृष्टीमुळे अनेक वनस्पती, कीटक बर्फाखाली जातात. त्यामुळे हे पक्षी अन्नाच्या शोधात, सुरक्षित प्रदेश शोधत स्थलांतर करतात. आपल्याकडे थंडी असली, तरी ध्रुवीय प्रदेशाच्या तुलनेत कमी असते. इथे या पक्षांना मुबलक प्रमाणात अन्न मिळते. आपल्याकडे काही काळापुरते दिसणारे हे पक्षी स्थलांतर करून आलेले असतात. काही काळ इथे थांबून परत आपआपल्या प्रदेशात जातात. परंतु काही पक्ष्यांच्या बाबतीत स्थलांतराचा अन्नाशी संबंध नसून ठराविक ऋतूत, ठराविक दिशेने झेप घेणे हा त्यांच्या जीवनाचाच एक भाग झाला आहे. पक्ष्यांचे स्थलांतर ही पक्षीजीवनामधील एक विलक्षण घटना आहे. पक्षी खादयासाठी, हवामान बदलामुळे तसेच पिल्लांच्या प्रशिक्षणासाठीही स्थलांतर करतात. सदा सर्वकाळ अनुकूल परिस्थिती लाभण्यासाठी वसतिस्थानात नियमितपणे आणि आलटून पालटून बदल करत असतात. हे वर्षानुवर्षे न चुकता घडत असते.

आभाळातल्या पाऊलवाटा Summary in Marathi

प्रस्तावना:

नैसर्गिक साधनसंपत्तीने समृद्ध असलेल्या भारतात प्राणी, पक्षी यांमधील वैविध्यही थक्क करणारे आहे. भारतात पक्ष्यांच्या १२४६ जाती आहेत. पक्ष्यांच्या दुनियेतल्या अनेक आश्चर्यकारक गोष्टींपैकी एक गोष्ट म्हणजे पक्ष्यांचे स्थलांतर होय. पक्षी स्थलांतर का, कुठून व कधी करतात, याचे विवेचन प्रस्तुत पाठात आले आहे. प्रस्तुत पाठ ‘आपली सृष्टी आपले धन’ या पुस्तकातून घेतला आहे.

India is enriched with natural resources and also it has diversity of animals and birds. There are 1246 breeds of birds in India. Migration of birds is a marvel of bird-world. Explanation of why birds migrate, when and from where they migrate is found in this chapter. This chapter is taken from the book ‘Aapli Srushti Aaple Dhan’.

शब्दार्थ:

पाऊलवाटा – पायवाटा, पदपथ (walking trails, footpath)
समृद्ध – संपन्न (rich, prosperous)
वैविध्य – विविधता, भिन्नता (variety, diversity)थक्क – चकित (surprised)
स्थलांतर – जागेत बदल (migration)
विवेचन – स्पष्टीकरण, चर्चा (explanation, discussion)
स्तिमित – आश्चर्यचकित (astonished)
मैल – अंतर मोजण्याचे एक माप (a mile)
सरोवर – मोठे तळे, तलाव (a lake)
श्वेत – सफेद (white)
जाणीव – आकलन, ज्ञान, बोध (realization)
सस्तन – पिल्लांना जन्म देणारे (mammal)
कपार – गुंफा, विवर (a hole in a hill or rock)
प्रदीर्घ – खूप लांब (very long, extensive)
खंड – भूप्रदेश, अनेक देशांचा समुच्चय (a continent)
वाळे – पायात घालण्याचा एक दागिना (an anklet)
शतक – शंभर ही संख्या (century)
मोलाची – महत्त्वाची (important)
गूढ – रहस्य, गुपित (mystery, secret)
उकलणे – उलगडा करणे (to expound)
सखल – खोलगट (low land, depressed place)
दुष्काळ – अन्नाची टंचाई (a drought)
महापूर – नदीला येणारा मोठा पूर (great flood, deluge)
दुर्भिक्ष – अभाव, दुष्काळ, कमतरता (scarcity, famine, dearth)
गिर्यारोहक – डोंगर चढून जाणारा (mountaineer)
घनता – दाटपणा (density, thickness)
प्रयाण – गमन, प्रस्थान (departure)
अनामिक – नावाचा उल्लेख नसलेला (nameless)
ओढ – कल, आकर्षण (inclination, attraction)

टिपा:

सायबेरिया – हा रशिया देशामधील एक अवाढव्य प्रदेश आहे. सायबेरियाने रशियाच्या एकूण क्षेत्रफळापैकी 77% भाग व्यापला आहे.
कालिदास – हे एक शास्त्रीय संस्कृत भाषेतील सर्वात मोठे कवी व नाटककार होते. त्यांची नाटके आणि कविता या प्रामुख्याने भारतीय पुराणांवर आधारित आहेत.
काबूल – अफगाणिस्तान देशाच्या राजधानीचे शहर.
अफगाणिस्तान – दक्षिण-मध्य आशियातील एक देश.
पाकिस्तान – दक्षिण आशियातील भारताच्या वायव्येकडील देश.
परीट – (White Wagtail) हा स्थलांतरीत पक्षी आहे. हिवाळ्यात पाणथळ जागांजवळ हा पक्षी दिसतो.
हिमालय – पृथ्वीवरील सर्वोच्च शिखरांचे माहेरघर. आशियातील पर्वतरांग ज्यामुळे भारतीय उपखंड तिबेटच्या पठारापासून वेगळे झाले आहे.
हिमकाक पक्षी – (Red-billed Chough) कावळ्यांच्या जातीतील पक्षी जे पर्वत आणि किनाऱ्यालगतच्या शिखरांवर आढळतात.
एव्हरेस्ट – समुद्रसपाटीपासून 8,848 मी. उंचीवरील जगातील सर्वोच्च शिखर.
वसंत – भारतातील सहा ऋतूंपैकी एक ऋतू. हा फेब्रुवारी, मार्च व एप्रिल या महिन्यांमध्ये येतो.

वाक्प्रचार:

0स्तिमित करणे – आश्चर्यचकित करणे
दिसेनासे होणे – नाहीसे होणे
झेप घेणे – उंच उडणे