Class 8

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 6 जरा प्यार से बोलना सीख लीज Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 6 जरा प्यार से बोलना सीख लीज

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 6 जरा प्यार से बोलना सीख लीज Textbook Questions and Answers

सूचनानुसार कृतियाँ करो:

प्रवाह तालिका पूर्ण करो:

Question 1.

Answer:

चुप रहने के चार फायदे लिखिए।

Answer:
१. किसी के साथ दुश्मनी मोल न लेना।
२. संघर्ष एवं लड़ाई झगड़े से बचना।
३. किसी के बुरे शब्द नहीं सहना।
४. समाज में हमारी इज्जत बनी रहना।

उत्तर लिखो:

1. काँटे बोने वाले –
2. चुभने वाले –
3. फटने वाले –
4. मीठी बोली वाले –

Answer:

1. कटु वचन
2. बेबात बात
3. पटाखे
4. गुल या गुलाब

कविता में आए इस अर्थ के शब्द लिखो:

Question 1.

Answer:

भाषाबिंदु

उपसर्ग व प्रत्यय अलग करके मूल शब्द लिखिए।

Question 1.
भारतीय, आस्थावान, व्यक्तित्व, स्नेहिल, बेबात, निरादर, प्रत्येक, सुयोग
Answer:

उपयोजित लेखन

Question 1.
‘यातायात की समस्याएँ एवं उपाय’ विषय पर निबंध लिखिए।
Answer:
यातायात यानी ‘ट्रॉफिक’ यातायात के साधनोंद्वारा हम लंबी दूरी बहुत ही कम समय में तय करते हैं। विज्ञान के इस युग में यातायात के साधनों में वृद्धि हो गई हैं। मुंबई व दिल्ली जैसे शहरों में यातायात के साधनों की सड़कों पर भरमार दिखलाई देती है। इसने ट्रॉफिक की समस्या निर्माण हो रही हैं। वाहनों से निकलने वाले धुएँ ने सभी का जीना हराम कर दिया है। लोग ठीक से साँस भी नहीं ले पा रहे हैं। इसलिए धुएँ वाली गाड़ी नहीं चलानी चाहिए। हॉर्न की सतत आवाज से लोगों को सरदर्द एवं हृदयरोग जैसी बीमारियों को शिकार होना पड़ रहा है। विज्ञान के चमत्कार के कारण हवाई जहाज का निर्माण हुआ है। इससे पक्षियों को खतरा हो रहा है। हवाई जहाज ऐसा होना चाहिए जिससे वायु प्रदूषण न हो।

आज ट्रेन के लिए ट्रैक बनाने के लिए बड़े-बड़े पहाड़ों एवं वनों को काटा जा रहा है। इसका दुष्प्रभाव पर्यावरण पर पड़ रहा है। इसके लिए सभी को खाली जगहों पर पेड़ लगाने चाहिए। नदी व समुद्र पर पुल बनाए जा रहे हैं जिससे जल प्रदूषित हो रहा है। गाड़ियों की संख्या बढ़ने से डीज़ल व पेट्रोल का प्रयोग बढ़ रहा है।

यातायात की समस्याओं पर रोक लगाने के लिए सभी को यातायात के नियमों का पालन करना चाहिए। इन नियमों का सभी को ज्ञान होना चाहिए। यदि ऐसा होगा, तो सड़क दुर्घटना की दर कम हो सकती है। ध्यान रहे कि यातायात के साधनों का लाभ हम तभी ले सकते हैं, जब हम सही ढंग से उनका इस्तेमाल करना सीख जाएँ।

कल्पना पल्लवन

Question 1.
‘वाणी की मधुरता सामने वाले का मन जीत लेती है।’ इस तथ्य पर अपने विचार लिखिए।
Answer:
वाणी ईश्वर द्वारा मनुष्य को मिली एक अनूठी देन है। मनुष्य की वाणी में वह शक्ति होती है जो सामने वाले व्यक्ति को अपना मित्र या दुश्मन भी बना सकती है। यदि हमें सामने वाले व्यक्ति का मन जीतना है,तो हमें मधुर वाणी का प्रयोग करना चाहिए। मीठी वाणी मित्रता के द्वार खोलकर अच्छे संबंध स्थापित करने में सहायक सिद्ध होती है। तलवार का घाव देर-सबेर भर जाता है, लेकिन कटु वाणी से हुआ घाव कभी नहीं भरता।

इसलिए हमेशा मीठी वाणी में बोलना चाहिए। गौतम बुद्ध व महात्मा गांधी जैसे महापुरूषों ने मीठी वाणी के माध्यम से ही दुनिया को अपना बना लिया था। मदर टेरेसा के मधुर वचनों को सुनकर हजारों लोग उनके जैसे समाजसेवी बन गए थे। कोयल की ‘कुह-कुहू’ किसे नहीं अच्छी लगती? सभी उसकी मीठी बोली के कायल हैं। इसलिए संत कबीर भी कहते हैं :
ऐसी वाणी बोलिए मन का आपा खोय औरन को शीतल करै आपह शीतल होय।।

Question 1.
कविता की अंतिम चार पंक्तियों का अर्थ लिखो।
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ कवि रमेश दत्त शर्मा लिखित ‘जरा प्यार से बोलना सीख लीजे ।’ कविता से ली गई है। कवि कह रहे हैं कि बिना किसी वजह से बात बेबात यदि कोई तकलीफ देने की कोशिश करे, तो इंसान को उसे मोड़ना सीख लेना चाहिए। हमें तकलीफ देने वालों को मुँहतोड़ जवाब देना सीख लेना चाहिए। अर्थात विपरीत परिस्थितियों में हमें बुद्धि व विवेक से काम करना चाहिए।

स्वयं अध्ययन

हिंदी साप्ताहिक पत्रिकाएँ/समाचार पत्रों से प्रेरक कथाओं का संकलन करो।

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 6 जरा प्यार से बोलना सीख लीज Additional Important Questions and Answers

समझकर लिखिए।

Question 1.
अपने आप को टोकना चाहिए
Answer:
लड़ाई या जब किसी के साथ उलझते समय हम स्वयं का नियंत्रण न खो बैठे इसलिए अपने आप को टोकना चाहिए।

Question 2.
खयालों को खुद तौलना चाहिए।
Answer:
यदि हमने कभी बिना कुछ सोचे कुछ गलत बोल दिया, तो सामने वाले व्यक्ति पर उसका गलत असर पड़ता है। इसलिए खयालों को हमें खुद तौलना चाहिए।

एक शब्द में उत्तर लिखिए।

Question 1.
वक्त पर यह खोलनी चाहिए।
Answer:
जुंबा

Question 2.
इन्हें तौलना चाहिए।
Answer:
खयालों

निम्नलिखित पद्यांशों का भावार्थ लिखिए ।

Question 1.
वाणी में शहद ……………………. बोलना सखि लाज ।
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ कवि रमेश दत्त शर्मा लिखित ‘जरा प्यार से बोलना सीख लीजे।’ कविता से ली गई है। कवि कह रहे हैं कि इंसान को सभी से प्रेम से बोलना चाहिए । इंसान की वाणी में शहद होना चाहिए यानी उसकी वाणी मीठी होनी चाहिए । उसे सभी के साथ मीठी व मधुर वाणी में वार्तालाप करना चाहिए । इंसान को सभी के साथ प्यार से सहृदयतापूर्वक बोलना सीखना चाहिए ।

Question 2.
चुप रहने के ……………………. खोलना सीख लीजे ।
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ कवि रमेश दत्त शर्मा लिखित ‘जरा प्यार से बोलना सीख लीजे।’ कविता से ली गई है। कवि इन पंक्तियों के माध्यम से कह रहे हैं कि इंसान को चुप रहना सीखना चाहिए। चुप रहने के कई लाभ हैं। अत: योग्य समय आने पर इंसान को अपना मुँह खोलना चाहिए। अर्थात योग्य समय पर योग्य बात करनी चाहिए।

Question 3.
कुछ कहने से ……………………. तौलना सीख लीजे ।
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ कवि रमेश दत्त शर्मा लिखित ‘जरा प्यार से बोलना सीख लीजे।’ कविता से ली गई हैं। कवि के मतानुसार व्यक्ति को बोलने से पहले गहन विचार करना चाहिए। प्रत्येक व्यक्ति को सोच-समझकर बोलना चाहिए। उसे विचारों को तौलकर बात करने की कला का अभ्यास करना चाहिए।

Question 4.
कविता की पंक्तियाँ पूर्ण कीजिए।
Answer:
बात बेबात कोई चुभने लगे तो,
बदलकर उसे मोड़ना सीख लीजे।
ये किसने कहा कि होंठ सीकर के बैठो,
जरूरत पे मुँह खोलना सीख लीजे।

निम्नलिखित कथन सत्य है या असत्य लिखिए ।

Question 1.
इंसान को जरूरत के समय बात नहीं करनी चाहिए।
Answer:
असत्य

Question 2.
तकलीफ देने वालों को हमें मुँहतोड़ जवाब देना चाहिए ।
Answer:
सत्य

पद्यांश के आधार पर पूर्ण वाक्य कीजिए।

Question 1.
मीठी बोली के गुलाब इसलिए बोना चाहिए क्योंकि
Answer:
कड़वे वचन काँटै बोते हैं।

समझकर लिखिए।

Question 1.
पद्यांश में प्रयुक्त एक फूल का नाम
Answer:
गुल (गुलाब)

निम्नलिखित शब्दों के लिए कविता में आए शब्द लिखिए।

1. सिलकर
2. बिना बात
3. कड़वे
4. बोना

Answer:

1. बेबात
2. जरूरत
3. रोपना
4. कटु

कृति ख (३) भावार्थ

निम्नलिखित पद्यांशों का भावार्थ लिखिए।

Question 1.
पटाखे की तरह ……………………. घोलना सीख लीजे।
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ कवि रमेश दत्त शर्मा लिखित ‘जरा प्यार से बोलना सीख लोजे ।’ कविता से ली गई है। प्रस्तुत पंक्ति के माध्यम से कवि कह रहे हैं कि इंसान को पटाखे की तरह फटने से पहले उसकी रोशनी के रंग में घुल जाना सीख लेना चाहिए। अर्थात परिस्थिति के अनुरूप कुशलता से व्यवहार करना चाहिए।

Question 2.
कटु बचन ……………………. रोपना सीख लीजे।
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ कवि रमेश दत्त शर्मा लिखित ‘जरा प्यार से बोलना सीख लीजे।’ कविता से ली गई हैं। कवि कह रहा है कि व्यक्ति को मधुरभाषी होना चाहिए। कड़वे वचन हमेशा काँटे की तरह चुभते हैं। इंसान को मीठी बोली के पुष्पों का रोपण करना सीख लेना चाहिए। अर्थात हमेशा मीठी वाणी में बात करना चाहिए।

Question 3.
बात बेबात. ………………. खोलना सीख लीजे।
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ कवि रमेश दत्त शर्मा लिखित ‘जरा प्यार से बोलना सीख लीजे ।’ कविता से ली गई है। कवि कह रहे हैं कि बिना किसी वजह से बात बेबात यदि कोई तकलीफ देने की कोशिश करे, तो इंसान को उसे मोड़ना सीख लेना चाहिए। हमें तकलीफ देने वालों को मुंहतोड़ जवाब देना सौख लेना चाहिए। अर्थात विपरीत परिस्थितियों में हमें बुद्धि व विवेक से काम करना चाहिए।

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 5 मधुबन Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 मधुबन

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 5 मधुबन Textbook Questions and Answers

कारण लिखिए।

Question 1.
डॉक्टर साहब का मध्य प्रदेश से उत्तर प्रदेश आने के लिए प्रेरित होने का कारण:
Answer:
क्योंकि वे हिंदी से बहुत प्रेम करते थे और उन दिनों नागपुर विश्व विद्यालय में हिंदी नहीं थी।

Question 2.
रामकुमार वर्मा जी ने प्रयाग विश्व विद्यालय में प्रवेश ले लिया।
Answer:
क्योंकि वे उच्च शिक्षा पाना चाहते थे।

कृति पूर्ण कीजिए।

Answer:

कारण लिखिए।

Question 1.
डॉक्टर साहब का राजनीति से दूर रहने का कारण
Answer:
क्योंकि आज की राजनीति में स्थिरता का अभाव है।

Question 2.
डॉक्टर साहब साहित्य चिंतन विश्वास रखते हैं।
Answer:
क्योंकि वे साहित्यकार हैं।

कृति पूर्ण कीजिए।

Answer:

स्वाध्याय विषयक कृतियाँ

संजाल पूर्ण कीजिए।

Answer:

भाषाबिंदु

निम्न शब्दों से कृदंत/तद्धित बनाओ :

मिलना, ठहरना, इनसान, शौक, देना, कहना, भाव, बैठना, घर, धन

Answer:

उपयोजित लेखन

Question 1.
अपने विद्यालय में आयोजित विज्ञान-प्रदर्शनी के उद्घाटन समारोह का प्रमुख मुद्दों सहित वृत्तांत लेखन कीजिए।
Answer:
दिनांक २९ फरवरी, २०१८, मुंबई : इस दिन समीक्षा विद्यालय मुंबई में विज्ञान-प्रदर्शनी का आयोजन किया गया था। इस अवसर पर प्रमुख अतिथि के रूप में सुप्रसिद्ध वैज्ञानिक श्रीमान रघुनाथ माशेलकर जी उपस्थित थे। सुबह ९.०० बजे कार्यक्रम का आयोजन किया गया था। विद्यालय के विद्यार्थी प्रमुख कुमार अजय ने पुष्पगुच्छ देकर मुख्य अतिथि महोदय जी का स्वागत किया। स्कूल प्राचार्य श्रीमती विद्या जी ने विज्ञान-प्रदर्शनी के अवसर पर सभी को उद्बोधित करते हुए कहा कि विज्ञान के बिना मानव जीवन शून्य है। अतिथि महोदय जी ने भी अपने वक्तव्य में विज्ञान का महत्त्व बताया।

उन्होंने छात्रों को विज्ञान के प्रति प्रेरित एवं आकर्षित होकर वैज्ञानिक उपलब्धियाँ पाने के लिए अग्रसर होना है, इस तथ्य से अवगत कराया। विद्यालय की छात्राओं ने विज्ञान पर आधारित नाटिका प्रस्तुत कर सभी को मंत्रमुग्ध कर दिया। कक्षा आठवीं के छात्राओं ने विज्ञान प्रश्नोत्तरी व संगोष्ठी आयोजित कर सभी को विज्ञान के प्रति आकर्षित कर किया। अंत में विद्यालय के उप प्राचार्य जी ने इस अवसर पर उपस्थित सभी को हार्दिक बधाई देते हुए धन्यवाद ज्ञापन किया। इस प्रकार सुबह १२ बजे कार्यक्रम का समापन हुआ।

Question 2.
‘कहानियों एवं कविताओं द्वारा मनोरंजन तथा ज्ञान प्राप्ति होती है।’ अपना मत लिखिए।
Answer:
कहानी एवं कविता समाज का प्रतिबिंब होती है। समाज में घटित घटनाओं का प्रतिबिंब हमें कविता या कहानी के रूप में दिखाई देता है। कहानी मनोरंजन एवं ज्ञान का महत्त्वपूर्ण साधन है। कहानी के द्वारा मनोरंजन अवश्य होता है और साथ ही सीख भी मिलती है। कहानी द्वारा प्राप्त सीख का हम जीवन में पालन कर सकते हैं।

इसके द्वारा हम जीवन में आने वाली विपरीत परिस्थितियों का सामना कर सकते हैं। कविता हृदय का आविष्कार होती है। वह हमारा मनोरंजन भी करती है और हमें प्रेरणा भी देती है। कविता से प्राप्त प्रेरणा हमारे ज्ञान को समृद्ध करती है। अत: कहानियों एवं कविताओं द्वारा मनोरंजन तथा ज्ञान प्राप्ति होती हैं।

स्वयं अध्ययन

अंतरजाल से डॉ. रामकुमार वर्मा जी से संबंधित अन्य साहित्यिक जानकारियाँ प्राप्त करो।

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 5 मधुबन Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

Answer:

कारण लिखिए।

Question 1.
लेखक पूरी रफ्तार से चला जा रहा था
Answer:
क्योंकि उसे १० बजे डॉक्टर रामकुमार वर्मा को मिलना था।

संजाल पूर्ण कीजिए।

Question 1.

Answer:

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके उत्तर निम्नलिखित शब्द हों –

Question 1.
नौकर
Answer:
लेखक को ड्राइंग रूम में किसने बिठाया?

Question 2.
मधुबन
Answer:
डॉक्टर रामकुमार वर्मा जी के निवास स्थान का नाम क्या था?

उचित जोड़ियाँ मिलाइए।

Answer:
i – ख
ii – क

मानक वर्तनी के अनुसार शब्द शुद्ध कीजिए।

1. प्रेरणायें
2. सम्बधित

Answer:

1. प्रेरणाएँ
2. संबंधित

लिंग बदलिए।

1. साहब
2. नौकर

Answer:

1. साहिबा
2. नौकरानी

विलोम शब्द लिखिए।

1. सुबह x
2. समय x
3. नौकर x
4. निकट x

Answer:

1. सुबह x शाम
2. समय x असमय
3. नौकर x मालिक
4. निकट x दूर

नीचे दिए हुए शब्दों के पर्यायवाची शब्द लिखिए।

1. अवसर
2. स्थान

Answer:

1. मौका
2. जगह

वचन बदलिए।

1. घंटी
2. दरवाजा

Answer:

1. घंटियाँ
2. दरवाजे

Question 1.
‘जीवन में घटित प्रसंगों से हमें महत्वपूर्ण प्रेरणाएँ मिलती है’। अपने विचार लिखिए।
Answer:
जी हाँ, मैं इस कथन से पूरी तरह सहमत हूँ। जीवन में विभिन्न प्रसंग घटित होते रहते हैं। आए दिन कुछ-न-कुछ होता ही रहता है। प्रसंगों के बिना मानव जीवन व्यर्थ ही साबित होगा। जीवन में आने वाले प्रसंग हमें भविष्य के लिए प्रेरणा देते हैं। कुछ प्रसंग ऐसे होते हैं, जो हमारे हृदय पर अमिट संस्कार एवं अपनी छाप छोड़ जाते हैं।

उन्हें भूल पाना व्यक्ति के लिए कठिन होता है। कुछ प्रसंग सुखद होते है, तो कुछ दुखद। फिर भी उनकी अपनी एक अनूठी कहानी होती है। जीवन की राह पर आगे बढ़ते हुए हम परिस्थिती के अनुरूप उन प्रसंगों को याद करते रहते हैं और उनसे नई सीख लेते रहते हैं।

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

किसने, किससे कहा?

Question 1.
“काव्य रचना की प्रेरणा आपको कहाँ से मिली?”
Answer:
लेखक ने डॉक्टर ने रामकुमार वर्मा जी से पूछा।

Question 2.
यह मेरी कविता का मंगलाचरण था ।
Answer:
डॉक्टर रामकुमार वर्मा जी ने लेखक से कहा।

गलत वाक्य सही करके लिखिए ।

Question 1.
१९३१ में पंडित नेहरू जी ने असहयोग आंदोलन शुरू किया था।
Answer:
१९२१ में महात्मा गांधी जी ने असहयोग आंदोलन शुरू किया था।

Question 2.
डॉक्टर रामकुमार वर्मा जी ने अहिंसा के लिए विद्रोह किया था।
Answer:
डॉक्टर रामकुमार वर्मा जी ने सत्य एवं देश के लिए विद्रोह किया था।

उत्तर लिखिए।

Question 1.

Answer:

उचित घटनाक्रम लगाकर वाक्य फिर से लिखिए।

Question 1.
रामकुमार वर्मा राष्ट्रीय ध्वज लेकर प्रभात फेरी भी किया करते थे।
Answer:
नरसिंहपुर में मौलाना शौकत अली साहब ने भाषण किया।

Question 2.
रामकुमार वर्मा घर से निकल पड़े।
Answer:
सभी लोग सकते में आ गए।

Question 3.
सभी लोग सकते में आ गए।
Answer:
रामकुमार वर्मा घर से निकल पड़े।

Question 4.
नरसिंहपुर में मौलाना शौकत अली साहब ने भाषण किया।
Answer:
रामकुमार वर्मा राष्ट्रीय ध्वज लेकर प्रभात फेरी भी किया करते

कारण लिखिए।

Question 1.
रामकुमार वर्मा घर से निकल पड़े।
Answer:
क्योंकि उन्होंने गांधीजी का आदेश माना था।

Question 2.
सभी लोग सकते में आ गए।
Answer:
क्योंकि डिप्टी कलेक्टर का बेटा रामकुमार वर्मा स्कूल छोड़कर विद्रोह करने की बात कर रहा था।

कृति ख (३) शब्द संपदा (१)

विलोम शब्द लिखिए।

1. तेज x
2. गुलाम x

Answer:

1. तेज x धौरे
2. गुलाम x आजाद

अनेक शब्दों के लिए एक शब्द लिखिए।

1. परिवार से संबंधित
2. समाज से संबंधित
3. राष्ट्र से संबंधित
4. सहयोग न करना

Answer:

1. पारिवारिक
2. सामाजिक
3. राष्ट्रीय
4. असहयोग

निम्नलिखित शब्दों के अर्थ गद्यांश में से ढूँढकर लिखिए।

1. कविता
2. शहर

Answer:

1. काव्य
2. नगर

Question 1.
‘असहयोग’ शब्द से उपसर्ग अलग कीजिए और संबंधित उपसर्ग से अन्य दो शब्द बनाइए।
Answer:
उपसर्ग : अ अन्य दो शब्द : असाधारण, अनंत

निम्नलिखित शब्द से प्रत्यय अलग कीजिए।

1. नौकरी
2. राष्ट्रीय

Answer:

1. प्रत्यय : ई
2. प्रत्यय : ईय

स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘देशप्रेम महान होता है।’ कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
हर व्यक्ति अपनी जन्मभूमि से जुड़ा हुआ होता है। उसके पास देशप्रेम की भावना होती है। देशप्रेम की भावना इंसान के हृदय को देशभक्ति से ओत-प्रोत रखती है। भारत का इतिहास देशभक्तों के त्याग व बलिदान की गाथाओं से भरा पड़ा है। जो व्यक्ति देश से प्रेम करता है; उसे समाज में सम्मान मिलता है।

जो व्यक्ति देश का नाम रोशन करने के लिए अपने-अपने क्षेत्र में उल्लेखनीय कार्य करता है; वह व्यक्ति ‘देशप्रेमी’ कहलाता है। अत: हमें भी देश की उन्नति के लिए देशप्रेम को अपनाना चाहिए। देशप्रेम मानव को पशुत्व की श्रेणी से ऊपर उठाकर देवत्व की श्रेणी में ले जाता है। अत: देशप्रेम करना व देशप्रेमी होना स्वयं में महानतापूर्ण कार्य है।

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति ग (१) आकलन कृति (१)

समझकर लिखिए।

1. गद्यांश में प्रयुक्त दो प्रांतों के नाम –
2. मनुष्य की प्राकृतिक प्रवृत्ति –

Answer:

1. मध्य प्रदेश व उत्तर प्रदेश
2. प्रेम

कारण लिखिए

Question 1.
डॉक्टर साहब का मध्य प्रदेश से उत्तर प्रदेश आने के लिए प्रेरित होने का कारण:
Answer:
क्योंकि वे हिंदी से बहुत प्रेम करते थे और उन दिनों नागपुर विश्व विद्यालय में हिंदी नहीं थी।

Question 2.
रामकुमार वर्मा जी ने प्रयाग विश्व विद्यालय में प्रवेश ले लिया।
Answer:
क्योंकि वे उच्च शिक्षा पाना चाहते थे।

कृति ग (२) आकलन कृति (१)

सही विकल्प चुनकर वाक्य फिर से लिखिए।

Question 1.
…….” मनुष्य की प्राकृतिक प्रवृत्ति है। (करूणा, अहिंसा, प्रेम)
Answer:
प्रेम मनुष्य की प्राकृतिक प्रवृत्ति है।

Question 2.
रामकुमार वर्मा जी को बचपन से ……. का शौक था। (अभिनय, चित्रकला, नाटक)
Answer:
रामकुमार वर्मा जी को बचपन से अभिनय का शौक था।

उचित जोड़ियाँ मिलाइए।

Answer:
i – ग
ii – क
iii – ख

कृति ग (३) शब्द संपदा

निम्नलिखित शब्दों में उचित प्रत्यय लगाइए।

1. नागपुर
2. नाटक

Answer:

1. नागपुरी
2. नाटकीय

लिंग बदलिए।

1. कवि
2. लेखक

Answer:

1. कवयित्री
2. लेखिका

वचन बदलिए।

1. प्रवृत्ति
2. श्रेणी

Answer:

1. प्रवृत्तियाँ
2. श्रेणियाँ

Question 1.
गद्यांश में से विलोम शब्द की जोड़ी लिखिए।
Answer:
लौकिक – परलौकिक

कृति ग (४) स्वमत अभिव्यक्ति

‘Question 1.
प्रेम मनुष्य की स्वाभाविक प्रवृत्ति है।’ कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
प्रेम एक एहसास है। प्रेम अनेक भावनाओं का मिश्रण है। प्रेम मनुष्य का जीवन संवारता है। जिसके हृदय में प्रेम का निवास होता है; वह व्यक्ति समाज में पूजनीय होता है। प्रेम से ही पारस्परिक संबंध अधिक मजबूत बनते हैं। प्रेम के बिना व्यक्ति का जीवन नौरस बन जाता है। व्यक्ति को जीवन जीने के लिए प्रेम की आवश्यकता होती है।

जिस प्रकार जन्म लेने के पश्चात नवजात शिशु को अपनी माँ के स्नेह की आवश्यकता होती है; उसी प्रकार प्रत्येक व्यक्ति को जिंदगी की राह पर प्रेम की जरूरत होती है। अत: प्रेम मनुष्य की प्राकृतिक शक्ति होती है।

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति घ (१) आकलन कृति (१) कारण लिखिए।

Question 1.
डॉक्टर साहब का राजनीति से दूर रहने का कारण
Answer:
क्योंकि आज की राजनीति में स्थिरता का अभाव है।

Question 2.
डॉक्टर साहब साहित्य चिंतन विश्वास रखते हैं।
Answer:
क्योंकि वे साहित्यकार हैं।

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके उत्तर निम्नलिखित शब्द हों

1. राजनीति
2. ग्यारह

Answer:

1. किसमें स्थिरता का अभाव है?
2. डॉक्टर साहब को कितने बजे एक कार्य से जाना था?

Question 1.
डॉक्टर रामकुमार वर्मा जी ने अहिंसा के लिए विद्रोह किया था।
Answer:
डॉक्टर रामकुमार वर्मा जी ने सत्य एवं देश के लिए विद्रोह किया था।

समझकर लिखिए।

Question 1.
इसकी भाँति आशीर्वाद दिया डॉक्टर साहब ने लेखक को
Answer:
कुशल अभिभावक की भांति

Question 2.
डा. रामकुमार वर्मा जी को इसमें कोई रुचि नही है
Answer:
राजनीति में

कृति घ (३) शब्द संपदा

Question 1.
निम्नलिखित गद्यांश से उपसर्गयुक्त व प्रत्यययुक्त शब्द ढूँढकर लिखिए
Answer:
उपसर्गयुक्त शब्द: अभिभावक : उपसर्ग : अभि
प्रत्यययुक्त शब्द: स्थिरता : प्रत्यय : ता

विलोम शब्द लिखिए।

1. रूचि x
2. विश्वास x

Answer:

1. रूचि x अरूचि
2. विश्वास x अविश्वास

समानार्थी शब्द लिखिए।

1. डॉक्टर
2. अभाव

Answer:

1. चिकित्सक
2. कमी

वचन बदलिए।

1. घड़ी
2. स्थिति

Answer:

1. घड़ियाँ
2. स्थितियाँ

कृति ग (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
आज की राजनीति में स्थिरता का अभाव है।’ अपने विचार लिखिए।
Answer:
आज की राजनीति में वाकई स्थिरता का अभाव है। हमारा देश एक लोकतांत्रिक देश है। इस देश में कई राजनीति पक्ष हैं। कई पक्षों का आपस में गठबंधन है। फिर भी वह गठबंधन अस्थाई है। अवसर मिलते ही एक पक्ष तुरंत दूसरे पक्ष के साथ मेल-मिलाप कर लेता है। भले ही कोई पक्ष बहुमत प्राप्त कर ले और अपनी सरकार स्थापित कर लें।

फिर भी पाँच वर्ष के बाद वह फिर से सत्ता में आएगी, इसका आश्वासन कोई भी नहीं दे सकता है। आखिर समय के साथ लोगों के विचारों में भी परिवर्तन होता है। अत: स्पष्ट है कि आज की राजनीति में स्थिरता का सदैव अभाव है।

निम्नलिखित शब्दों के कृदंत रूप लिखिए।

Answer:

निम्नलिखित शब्दों के तद्धित रूप लिखिए।

Answer:

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 8 गीर्यारोहणाचा अनुभव Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 8 गीर्यारोहणाचा अनुभव

Marathi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 8 गीर्यारोहणाचा अनुभव Textbook Questions and Answers

1. आकृत्या पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
आकृत्या पूर्ण करा.

उत्तरः

2. एका शब्दात उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
ज्या गिर्यारोहण संस्थेकडून ईशानला ई-मेल आला ते ठिकाण – []
उत्तरः
उत्तरकाशी

प्रश्न आ.
अनेक तासांच्या व थकवणाऱ्या चढाईनंतर सर्व मित्र पोहोचले ते ठिकाण – []
उत्तरः
गंगोत्री

प्रश्न इ.
बहादूरीच्या कार्यासाठी मिळणारे पदक- []
उत्तरः
वीरपदक

3. तुमच्या शब्दांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
पाठ अभ्यासल्यानंतर तुम्हाला जाणवणारी ईशानची गुणवैशिष्ट्ये लिहा.
उत्तरः
शाळेत जाणाऱ्या ईशानला गिर्यारोहणाचा विशेष छंद होता. त्यासाठी त्याने प्रसिद्ध गिर्यारोहण संस्थेत प्रवेश घेतला. उत्कृष्ट प्रशिक्षणातून बारीक सारीक गोष्टी समजून घेतल्या होत्या. एवढ्या लहान वयात आपल्या वेड बनलेल्या छंदाचे जतन करणे व एकाग्रतेने नवीन गोष्टी शिकणे हे ईशानचे विशेष म्हणता येतील. गिर्यारोहण या प्रकारातून त्याची साहसीवृत्ती जाणवते. गंगोत्रीवर पोहोचल्यानंतर काळीज हेलावून टाकणारे दृश्य पाहून भावनिक झालेला ईशान दिसून येतो. पण दुसऱ्या क्षणी यात्रेकरूंना मदत करुन भुकेल्यांना आपल्याकडील अन्न देऊन तो मदतीच्या भावनेचे व मोठ्या मनाचे दर्शन घडवतो.

स्वत:ला भूक लागली असताना व विश्रांतीची गरज असताना देखील झाडात अडकलेल्या लोकांना वाचवून तो आपली नि:स्वार्थ वृत्ती दाखवून देतो. धूर करुन हेलिकॉप्टरला संकेत देणाऱ्या ईशानचे प्रसंगावधानही वाखाणण्याजोगे होते हे जाणवते. ईशानचे प्रसंगावधान, धैर्यशीलवृत्ती, नि:स्वार्थी, दानशूरता अशा अनेक गुणवैशिष्ट्यांचे दर्शन प्रस्तुत पाठातून घडते.

प्रश्न आ.
ईशान व त्याचे सहकारी यांनी यात्रेकरूना केलेली मदत तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तरः
कठिण व थकवणाऱ्या चढाईनंतर ईशान व त्याचे मित्र गंगोत्रीला पोहोचले व त्यांच्या सहकाऱ्यांच्या नजरेस नदीचे रौद्र रूप नदीच्या वेगवान प्रवाहामुळे झालेली वित्तहानी व जीवितहानी बघून ते अडकलेल्या यात्रेकरूंच्या मदतीसाठी सरसावले. जखमी यात्रेकरूंवर मलमपट्टी करून व औषधे देऊन प्रथमोपचार केले. हरवलेल्या यात्रेकरूंचा शोध घेण्यासाठी इतर नातेवाईकांनी यात्रेकरूंची मदत केली. स्वत:च्या भुकेची पर्वा न करता स्वत:जवळ असलेला फळे, बिस्किटे व पाण्याच्या बाटल्या त्या भुकेल्या मुलांना देऊन टाकल्या. हवाईदलाचे हेलिकॉप्टर मदतीसाठी येताच ईशान व त्याच्या सहकाऱ्यांनी यात्रेकरूंना हेलिकॉप्टरपर्यंत पोहचवायला हवाईदलातील जवानांना मदत केली. त्यांनी सर्व यात्रेकरूंना नि:स्वार्थी भावनेने जमेल त्या स्वरूपात मदत केली.

प्रश्न इ.
‘कडाक्याची थंडी पडली आहे’ अशी कल्पना करून परिसरातील असाहाय्य व्यक्तीला कोणती मदत कराल ते लिहा.
उत्तरः
हिवाळा सुरू होताच थंडी हळूहळू जोर धरू लागते. स्वत:च्या घरात गोधडी घेऊन झोपल्यावरही थंडी सहन होत नाही. मात्र रस्त्यावरील असहाय्य व्यक्ती थंडीच्या दिवसातही रस्त्यावरच रात्र काढतात. अशा व्यक्तीला मी अंथरण्यासाठी एखादी चादर व अंगावर घेण्यासाठी उबदार गोधडी देईन. तसेच घरात असलेले उबदार कपड्यांपैकी स्वेटर, कान टोपी अशा गोष्टी मी त्या व्यक्तीला मदत म्हणून देईन.

खेकूया शब्दांशी.

प्रश्न अ.
खालील वाक्प्रचार व त्यांचा अर्थ यांच्या योग्य जोड्या लावा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. काळजाला घरे पडणे	(अ) त्रासून जाणे
2.  मनमानी करणे	(आ) प्रचंड दु:ख होणे
3.  हैराण होणे	(इ) मनाप्रमाणे वागणे

उत्तरः

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1.  काळजाला घरे पडणे	(आ) प्रचंड दु:ख होणे
2.  मनमानी करणे	(इ) मनाप्रमाणे वागणे
3.  हैराण होणे	(अ) त्रासून जाणे

प्रश्न आ.
खालील शब्दांचा वापर करुन प्रत्येकी एक वाक्य तयार करा.
उत्तरः

1. गिर्यारोहण: एक साहसी, कठीण व अत्यंत कार्यक्षम खेळ म्हणून गिर्यारोहणाला विशेष महत्त्व प्राप्त झाले आहे.
2. रौद्र रूप: जंगलात लागलेल्या वणव्याच्या आगीने बघता बघता रौद्र रूप धारण केले.
3. भूस्खलन: भूस्खलन झाल्याने जमिनीचे रूपच पालटले.

प्रश्न इ.
‘बे’ हा उपसर्ग लावून खालील शब्द तयार करावलिहा.
उदा. – बेवारस

1. जबाबदार
2. इमान
3. शिस्त
4. रोजगार
5. पर्वा

उत्तर:

1. बेजबाबदार
2. बेइमान
3. बेशिस्त
4. बेरोजगार
5. बेपर्वा

प्रश्न 4.
खालील तक्त्यात विरामचिन्हांची नावे लिहून, त्यांचा वापर करून वाक्य तयार करा.

उत्तर:

विरामचिन्हे	नावे	वाक्य
,	स्वल्पविराम	दिवाळीसाठी लाडू, चिवडा, शंकरपाळे असा सगळा फराळ तयार असतो.
.	पूर्णविराम	मी आणि अनू शाळेत जातो.
;	अर्धविराम	मनाला उभारी देणारा प्रवास कधी संपूच नये असे वाटते; पाहता-पाहता मैलाचे दगड मागे पडत जातात.
?	प्रश्नचिन्ह	तुझी परीक्षा कधी संपणार आहे?
!	उद्गारवाचक	अय्या! किती मोठी झालीस
‘….’	एकेरी अवतरण चिन्ह	कितीही मोठे झालो तरी शाळेतले ‘ते क्षण’ पुसता पुसले जात नाहीत.
“….”	दुहेरी अवतरण चिन्ह	बऱ्याच दिवसांनी भेटलेल्या आजीने आस्थेने विचारले, “कशी आहेस बाळा?”

उपक्रम:

भारतातील गिर्यारोहण संस्थांबददल आंतरजालाच्या साहाय्याने माहिती मिळवा व राज्यनिहाय संस्थांच्या नावांचे तक्ते बनवा.

वाचा.

प्रश्न 1.
खालील उतारा वाचा. त्याचा तुम्हांला समजलेला अर्थ सारांश रूपाने पुन्हा लिहा.

प्रश्न 2.
खालील जाहिरातीचे वाचन व निरीक्षण करून दिलेल्या प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

(अ) उत्तरे लिहा.

1. जाहिरातीचा विषय-
2. जाहिरात देणारे (जाहिरातदार)-
3. वरील जाहिरातीत सर्वांत जास्त आकर्षित करून घेणारा घटक-
4. जाहिरात कोणासाठी आहे?

(आ) वरील जाहिरात अधिक आकर्षक होण्यासाठी त्यात कोणकोणत्या घटकांचा समावेश असावा, असे तुम्हांला वाटते?

(इ) तुमच्या मते जाहिरातीमधील महत्त्वाची वैशिष्ट्ये.

Class 8 Marathi Chapter 8 गीर्यारोहणाचा अनुभव Additional Important Questions and Answers

प्रश्न 1.
पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः

कोण ते लिहा.

प्रश्न 1.
ईशानला पहाडावरील मोहिमेमध्ये सहभागी होण्यासाठी निमंत्रण देणारी.
उत्तरः
उत्तर काशीमधील गिर्यारोहण संस्था

प्रश्न 2.
गिर्यारोहणाचा विशेष छंद असणारा.
उत्तरः
ईशान

3. एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
ईशानला ई-मेल कोणी व का पाठवला होता?
उत्तरः
उत्तर काशीच्या गिर्यारोहण संस्थेने आपल्या एका मोहिमेमध्ये सहभागी होण्याचे निमंत्रण म्हणून ईशानला ई-मेल केला होता.

प्रश्न 2.
ईशानला गिर्यारोहण संस्थेतील प्रशिक्षणातून काय फायदा झाला होता?
उत्तरः
ईशानला गिर्यारोहण संस्थेतील प्रशिक्षणातून गिर्यारोहणातील बऱ्याच बारीकसारीक गोष्टी समजल्या होत्या.

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
कंसातील योग्य पर्याय वापरून रिकाम्या जागा भरा.

1. …………… खेळून त्याला कंटाळा आला होता. (क्रिकेट, बुद्धिबळ, व्हिडिओ गेम, बॅडमिंटन)
2. त्याच त्याच ……………… कथा वाचण्यात त्याला विशेष गोडी नव्हती. (साहसी, रोमांचक, गुढ, बाल)
3. ………… च्या गिर्यारोहण संस्थेकडून ईशानला ई-मेल प्राप्त झाला. (उत्तरकाशी, दार्जिलिंग, पहलगाम, गुलमर्ग)

उत्तर:

1. व्हिडिओ गेम
2. रोमांचक
3. उत्तरकाशी

प्रश्न 2.
काय घडले ते लिहा. ईशानला सुट्टी घालवण्याचा योग्य पर्याय सापडत नव्हता.
उत्तरः
ईशानला सुट्टी कशी घालवायची हा प्रश्न पडलेला असतानाच त्याला दिलासा देणारी घटना घडली. उत्तर काशीच्या गिर्यारोहण संस्थेकडून त्यांच्या एका मोहिमेत सहभागी होण्याचे निमंत्रण ईशानला ई-मेलच्या माध्यमातून मिळाले आणि तोच ई-मेल त्याच्या मित्रांना मिळाल्यामुळे गिर्यारोहणासाठी एकत्र जाण्याचा योग जुळला.

प्रश्न 3.
उत्तर दया.
ईशानने आपला गिर्यारोहणाचा छंद जपण्यासाठी काय केले?
उत्तरः
ईशानने आपला गिर्यारोहणाचा छंद जपण्यासाठी आपल्या शहरातील एका प्रसिद्ध गिर्यारोहण संस्थेत प्रवेश घेतला. तेथील उत्कृष्ट प्रशिक्षणातून त्याने गिर्यारोहणातील बऱ्याच बारीकसारीक गोष्टी समजून घेतल्या.

कृती 3: व्याकरण कृती

खालील वाक्यांतील अधोरेखित शब्दांच्या जाती ओळखा व लिहा.

प्रश्न 1.
त्याच त्याच रोमांचक कथा वाचण्यात त्याला विशेष गोडी नव्हती.
उत्तरः
रोमांचक – विशेषण, कथा – नाम, त्याला – सर्वनाम, नव्हती – क्रियापद

प्रश्न 2.
त्यांनी ईशानबरोबर पहाडावर अनेक प्रशिक्षण कार्यक्रमांत भाग घेतला होता.
उत्तरः

1. त्यांनी – सर्वनाम, वर – शब्दयोगी अव्यय,
2. अनेक – क्रियाविशेषण अव्यय

लेखननियमांनुसार वाक्ये पुन्हा लिहा.

प्रश्न 1.
त्याला गिर्यारोहणातील बऱ्याच बारिकसारिक गोष्टि समजल्या होत्या.
उत्तरः
त्याला गिर्यारोहणातील बऱ्याच बारीकसारीक गोष्टी समजल्या होत्या.

प्रश्न 2.
मित्रांबरोबर रोज क्रिकेट, फूटबॉल आणि बॅडमीटनही खेळता येऊ शकणार होते.
उत्तरः
मित्रांबरोबर रोज क्रिकेट, फुटबॉल आणि बॅडमिंटनही खेळता येऊ शकणार होते.

प्रश्न 3.
खालील शब्दांतून समानार्थी शब्दांच्या जोड्या शोधून लिहा.

उत्तरः

1. सुट्टी – रजा,
2. मित्र – सखा,
3. कथा – गोष्ट,
4. निमंत्रण – आमंत्रण.

प्रश्न 4.
खालील शब्दांचे वचन बदला.

1. सुट्टी
2. कथा
3. घटना
4. संस्था

उत्तर:

1. सुट्ट्या
2. कथा
3. घटना
4. संस्था.

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
गिर्यारोहणाची कारणे तसेच, त्यासाठी आवश्यक गुणांची माहिती लिहा.
उत्तरः
गिर्यारोहण हा पूर्वापार चालत आलेला उत्साही आणि धाडसी गिरीप्रेमींनी जोपासलेला छंद आहे. सभोवतालच्या भौगोलिक परिस्थितीचा आढावा घेणे, शत्रूप्रदेशाची टेहाळणी करणे, हवामानविषयक अंदाज बांधणे, शास्त्रीय निरीक्षणासाठी तसेच अस्तित्वात असलेल्या हिमनदयांचा शोधघेण्यासाठी गिर्यारोहण सुरू असते. सरळसोट डोंगरकडे चढण्यासाठी गरज भासते ती प्रचंड धैर्याची, संयमाची आणि शारीरिक व मानसिक आरोग्याची. गिर्यारोहणामुळे नेतृत्व, अचूक व सत्वर निर्णयक्षमता या गुणांचा विकास होतो.

प्रश्न 2.
पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.

कंसातील योग्य पर्याय वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.

1. शाळेला सुट्टी लागल्याबरोबर सर्व मित्र …………….. ऋषिकेशहून उत्तर काशीला पोहोचले. (बसने, रेल्वेने, टॅक्सीने, सायकलने)
2. वाटेत उंच उंच ……………. पाहून ते फार रोमांचित झाले होते. (पहाड, डोंगर, दऱ्या, झाडे)
3. सर्व मित्रांनी मिळून माऊंटनिअरिंगच्या साहाय्याने उत्तर काशीहून …………….. ला जाण्याचा निश्चय केला. (दार्जिलिंग, पहलगाम, गंगोत्री, बद्रिनाथ)

उत्तर:

1. टॅक्सीने
2. पहाड
3. गंगोत्री

एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
ईशान खूश का झाला?
उत्तरः
उत्तर काशीच्या गिर्यारोहण संस्थेचा संदेश वाचल्यावर ईशान खूश झाला.

प्रश्न 2.
ईशानने पहाडावर जाण्याची तयारी कधी सुरू केली?
उत्तर:
शाळेला सुट्टी लागण्यापूर्वीच ईशानने पहाडावर जाण्याची तयारी सुरू केली.

प्रश्न 3.
ईशान व त्याचे मित्र उत्साहित का झाले?
उत्तरः
गिर्यारोहण संस्थेच्या आपल्या साथीदारांना भेटल्यामुळे ईशान व त्याचे मित्र उत्साहित झाले.

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
खालील घटनेनंतर काय घडले ते लिहा. गिर्यारोहण संस्थेचा संदेश वाचून ईशान खूश झाला.
उत्तरः
गिर्यारोहण संस्थेचा संदेश वाचताच ईशानने त्या निमंत्रणाची माहिती आपले मित्र धैर्य, प्रशांत, अमन आणि सक्षम यांना दिली. सर्व मित्र फार खूश झाले.

प्रश्न 2.
खालील विधानामागील कारण तुमच्या शब्दांत लिहा. गिर्यारोहक आवश्यक उपकरणे व सामानाची बॅग घेऊन गिर्यारोहण करायला जातात.
उत्तरः
गिर्यारोहण हा एक साहसी प्रकार असून उंच पहाडावर प्रतिकूल परिस्थितीतही चढाई करण्याची वेळ येऊ शकते. उंच उंच दगड, निसरड्या वाटा, खोल दऱ्या यांसारखे अडथळे सुलभरित्या पार करण्यासाठी काही उपकरणांची आवश्यकता भासते. तसेच गरजेचे मात्र कमीत कमी सामान सोबत घेणे गिर्यारोहणासाठी फायदेशीर असते. यशस्वी गिर्यारोहणासाठी म्हणूनच गिर्यारोहक सामानाची व आवश्यक उपकरणांची बॅग घेऊन जातात.

प्रश्न 3.
उत्तर दया.
ईशान व त्याच्या साथीदारांना कोण साद घालत होते? उत्तरः गिर्यारोहण करताना दिसणारे, आकाशाला स्पर्श
करणारे उंच पहाड, विशालकाय खडक, हिरव्यागार घाटी आणि वेगाने वाहणाऱ्या स्वच्छ पाण्याच्या पहाडी नदया, ईशान व त्याच्या साथीदारांना साद घालत होते.

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील विशेषण, विशेष्याच्या जोड्या जुळवा.

उत्तर:

1. विशालकाय – खडक
2. पहाडी – नया
3. हिरव्यागार – घाटी
4. आवश्यक – उपकरणे.

प्रश्न 2.
खालील तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	विभक्ती प्रत्यय	विभक्ती
पाण्याच्या	च्या	षष्ठी (अनेकवचन)
साथीदारांना	ना	द्वितिया (अनेकवचन)
सुट्टीत	त	सप्तमी (एकवचन)
पाहून	हून	पंचमी (एकवचन)

प्रश्न 3.
खालील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

1. स्वच्छ × [ ]
2. आवश्यक × [ ]
3. मित्र × [ ]
4. आकाश × [ ]

उत्तर:

1. अस्वच्छ
2. अनावश्यक
3. शत्रू
4. पाताळ

प्रश्न 4.
खालील विरामचिन्हे ओळखून त्यांची नावे लिहा.

1. !
2. ?
3. ;
4. ,

उत्तर:

1. ! उद्गारवाचक चिन्ह
2. ? प्रश्नचिन्ह
3. ; अर्धविराम
4. , स्वल्पविराम

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
गिर्यारोहणाची आवश्यक उपकरणांची, सामानाची माहिती दया.
उत्तरः
गिर्यारोहण ही एक कला असून यासाठी प्रशिक्षणाची गरज असते. उत्कृष्ट प्रशिक्षण, बारकाव्यांची समज व योग्य ते सामान सोबत असल्यास गिर्यारोहण यशस्वी होऊ शकते. गिर्यारोहणासाठी उत्कृष्ट प्रतीच्या मोठ्या व दणकट सॅक आवश्यक असतात. गिर्यारोहणासाठी जाण्याच्या जागेचे तापमान, पाऊस, वारा या गोष्टींचा विचार करून योग्य तो तंबू सोबत असणे महत्त्वाचे असते. दिशादर्शक नकाशे व होकायंत्र, प्रथमोपचार पेटी, दोरी, हार्नेस, योग्य प्रकारचे बूट, गॉगल अशा अनेक गोष्टी गिर्यारोहणात महत्त्वाची भूमिका बजावतात.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः

कंसातील योग्य पर्याय निवडून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.

1. बरीच घरे आणि ……………….. नदीच्या वेगवान प्रवाहाबरोबर वाहून गेले होते. (मंदिरे, धर्मशाळा, गेस्ट हाऊस, शाळा)
2. या तांडवात आपल्या …………… गमावल्यामुळे लोक स्फुदून स्फुदून रडत होते. (नातेवाईकांना, आप्तेष्टांना, जवळच्यांना, मित्रांना)
3. ………….. झाल्यामुळे ठिकठिकाणी अनेक तीर्थयात्री अडकले होते. (भूस्खलन, भूकंप, अतिवृष्टी, ढगफुटी)

उत्तर:

1. गेस्ट हाऊस
2. आप्तेष्टांना
3. भूस्खलन

एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
अनेक तासांच्या कठीण चढाईनंतर ईशान व त्याचे मित्र कोठे पोहचले?
उत्तरः
अनेक तासांच्या कठीण चढाईनंतर ईशान व त्याचे मित्र गंगोत्रीला पोहचले.

प्रश्न 2.
गंगोत्रीवर काय झाले होते?
उत्तरः
गंगोत्रीवर ढग अकस्मात फुटले होते व भीषण हाहाकार माजला होता.

प्रश्न 3.
लोक का रडत होते?
उत्तरः
गंगोत्रीवर झालेल्या तांडवामध्ये आपल्या आप्तेष्टांना गमावल्यामुळे लोक रडत होते.

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
कारणे दया. ईशान व त्याच्या साथीदारांना पहाडावरील दृश्य पाहून अंगावर काटे आले.
उत्तरः
गंगोत्रीला पोहोचल्यावर ईशान व त्याचे साथीदार खूश झाले होते. मात्र तेथील दृश्य पाहून ते हादरले. ढगफुटीमुळे गंगोत्रीवर हाहाकार माजला होता. नदीच्या वेगवान प्रवाहामुळे खूप नुकसान झाले होते. अनेकजण मृत्युमुखी पडले होते. तीर्थयात्रा करण्यासाठी आलेले यात्रेकरू अडकले होते व त्यांना सर्वस्व गमवावे लागले होते. पहाडावर हे सर्व पाहून ईशान व त्याच्या साथीदारांच्या अंगावर काटे आले.

खालील घटनेनंतर काय घडले ते लिहा.

प्रश्न 1.
पहाडामधून आलेले ढग अकस्मात फुटले.
उत्तरः
पहाडामधून आलेले ढग अकस्मात फुटल्यामुळे गंगोत्रीवर भीषण हाहाकार माजला. पाण्याच्या धोकादायक प्रवाहामुळे मंदिर परिसर, दुकाने, हॉटेल्स, धर्मशाळा उद्ध्वस्त झाल्या. बरीच घरे व गेस्ट हाऊस वाहून गेले. अनेक लोक मृत्युमुखी पडले.

प्रश्न 2.
ईशान व त्याच्या साथीदारांनी पहाडावरील भीषण तांडव पाहिले.
उत्तरः
ईशान व त्याच्या साथीदारांनी पहाडावरील भीषण तांडव पाहिले तेव्हा त्यांच्या अंगावर काटे आले व त्यांचा गिर्यारोहणाचा सर्व उत्साहच नाहिसा झाला.

उत्तर दया.

प्रश्न 1.
गंगोत्रीवरील नदीच्या तांडवाचा लोकांवर काय परिणाम झाला?
उत्तरः
गंगोत्रीवरील नदीच्या तांडवामध्ये अनेक लोकांनी आपल्या आप्तेष्टांना गमावले. अनेक तीर्थयात्री तेथे चारधाम यात्रेसाठी आले होते. मात्र भूस्खलन झाल्यामुळे सारे तीर्थयात्री ठिकठिकाणी अडकले.

कृती 3: व्याकरण कृती

खालील वाक्प्रचारांचा अर्थ सांगून वाक्यात उपयोग करा.

प्रश्न 1.
काळजाला घरे पडणे – प्रचंड दु:ख होणे.
वाक्यः अकस्मात झालेल्या भूकंपामध्ये झालेल्या जीवितहानीचा आकडा ऐकून काळजाला घरे पडली.

प्रश्न 2.
हाहाकार माजणे – घाबरून पळापळ होणे.
वाक्यः भर बाजारात सिलेंडरचा स्फोट झाल्याने सर्वत्र हाहाकार माजला.

प्रश्न 3.
अंगावर काटे येणे – प्रचंड भीती वाटणे.
वाक्य: पावसाचे चढते रौद्ररूप पाहून अंगावर काटे येत होते.

अचूक शब्द ओळखा.

प्रश्न 1.

1. मुत्युमूखी, मृत्यूमुखी, मृत्युमुखी, मृत्युमुखि
2. भूस्खलन, भूस्खलन, भुस्खलन, भस्खलन
3. उध्वस्त, उद्ध्वस्त, उद्ध्वस्त, उद्ध्वस्त

उत्तर:

1. मृत्युमुखी
2. भूस्खलन
3. उद्ध्वस्त

खालील शब्दसमूहासाठी एक शब्द लिहा.

1. यात्रेकरूंना उतरण्यासाठीचे ठिकाण – [धर्मशाळा]
2. तीर्थस्थानांना भेट देणारे लोक – [तीर्थयात्री]
3. जवळील नातेवाईक – [आप्तेष्ट]

प्रश्न 1.
‘वान’ प्रत्यय लावून शब्द तयार करा. उदा. : वेगवान
उत्तरः
धनवान, गाडीवान, विदयावान, बलवान.

प्रश्न 2.
खालील शब्दांचे वचन बदला.

1. पहाड
2. घर
3. दुकाने
4. नदी

उत्तर:

1. पहाड
2. घरे
3. दुकान
4. नदया

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
ढगफुटीची माहिती दया.
उत्तर:
काही वेळा, पाऊस देणाऱ्या ढगांतून खाली आलेला पाऊस जमिनीवर न पडता जमिनीकडच्या उष्ण तापमानामुळे त्याची परत वाफ होऊन ती त्या ढगांतच सामावली जाते. ते ढग, मग तो अतिरिक्त भार घेऊन मार्गक्रमण करतात. त्यांच्या मार्गात एखादा डोंगर आल्यास त्यावर ते आदळून फुटतात. त्यामुळे, मोठ्या प्रमाणात पाऊस पडतो. त्यास ढगफुटी म्हणतात.

प्रश्न 2.
भूस्खलन म्हणजे काय?
उत्तरः
जमिनीच्या पोटातील हालचाली जसे दगड सरकणे वा पडणे, माती-खडक वाहून जाणे इत्यादी भूस्खलन या संकल्पनेतर्गत येतात. ही भूवैज्ञानिक घटना आहे. जोरदार पाऊस वा पूर किंवा भूकंप यामुळे भुस्खलन होते. त्याचप्रमाणे मानवनिर्मित कारणांमुळे, जसे झाडे, वनस्पती कापून टाकणे रस्त्याच्या कडेला असणारे डोंगर फोडणे, उंच कडा कापणे यांमुळेही ही आपत्ती ओढवू शकते.

प्रश्न 3.
पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः

कंसातील योग्य पर्याय वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.

1. एका मुलाने आपल्या वडिलांकडे ……मागणी केलेली ईशानने पाहिले. (पाण्याची, बिस्किटांची, चॉकलेटची, फळांची)
2. दुकानदारांची ही …………….. पाहून ईशान व त्याचे साथीदार हैराण झाले. (दादागिरी, अरेरावी, मिजास, मनमानी)
3. ……………….. यात्रेकरूंचा शोध घेण्यासाठी त्यांनी मदत केली. (अडकलेल्या, भरकटलेल्या, मनमानी, हरवलेल्या)

उत्तरः

1. बिस्किटांची
2. मनमानी
3. हरवलेल्या.

एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
हॉटेलमालक जेवणाच्या थाळीची किती किंमत वसूल करत होते?
उत्तर:
हॉटेलमालक जेवणाच्या थाळीची किंमत दोन हजार रुपये वसूल करत होते.

प्रश्न 2.
दुकानदाराने वाढीव किंमतीबाबत विचारणा केली असता काय उत्तर दिले?
उत्तर:
दुकानदाराकडे वाढीव किंमतीबाबत विचारणा केली असता तो म्हणाला की, “येथे पहाडावर वस्तू याच भावाने मिळतात ज्याला गरज वाटेल तो खरेदी करेल.”

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
तक्ता पूर्ण करा.

प्रश्न 2.
कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.
उत्तरः

प्रश्न 3.
उत्तर दया.
ईशान व त्याच्या साथीदारांनी अडचणीत सापडलेल्या यात्रेकरूंना कशी मदत केली?
उत्तरः
ईशान व त्याच्या साथीदारांनी जखमी यात्रेकरूंवर प्रथमोपचार केले. त्यांची मलमपट्टी केली आणि औषधे दिली. हरवलेल्या यात्रेकरूंचा शोध घेण्यासाठी त्यांनी मदत केली. भुकेल्या मुलांना आपल्यासोबत आणलेली फळे, बिस्किटे व पाण्याच्या बाटल्या दिल्या.

प्रश्न 4.
कारणे दया. ईशान व त्याचे साथीदार हैराण झाले.
उत्तरः
पहाडावरील दुकानदार पाच रुपयांच्या बिस्किट पुढ्याची किंमत शंभर रुपये तर पंधरा रुपयांच्या पाण्याच्या बाटलीची किंमत दोनशे रुपये अशी सांगत होते. तर दुसरीकडे हॉटेल मालक जेवणाच्या थाळीची किंमत दोन हजार रुपये वसूल करत होता. दुकानदारांची ही मनमानी पाहून ईशान व त्याचे साथीदार हैराण झाले होते.

कृती 3: व्याकरण कृती

खालील वाक्यांत योग्य विरामचिन्हे घालून वाक्य पुन्हा लिहा.

प्रश्न 1.
ज्याला गरज वाटेल तो खरेदी करेल दुकानदार रागाने म्हणाला
उत्तरः
“ज्याला गरज वाटेल, तो खरेदी करेल.” दुकानदार रागाने म्हणाला.

प्रश्न 2.
भुकेल्या मुलांना आपल्याबरोबर आणलेली फळे बिस्किटे व पाण्याच्या बाटल्या दिल्या
उत्तरः
भुकेल्या मुलांना आपल्याबरोबर आणलेली फळे, बिस्किटे व पाण्याच्या बाटल्या दिल्या.

प्रश्न 3.
काका ही तर सरळ लूटमार आहे
उत्तरः
“काका, ही तर सरळ लूटमार आहे.”

प्रश्न 4.
खालील शब्दांचे वर्गीकरण करा.
बिस्किट, दुकानदार, थाळी, किंमत, वस्तू, पहाड, यात्रेकरु, प्रथमोपचार, मलमपट्टी
उत्तरः

1. पुल्लिंग स्त्रीलिंग
2. नपुसकलिंग दुकानदार
3. बिस्किट किंमत
4. यात्रेकरू वस्तू प्रथमोपचार मलमपट्टी
5. थाळी – पहाड

प्रश्न 5.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

1. शब्द मूळ शब्द सामान्यरुप दुकानदारांची दुकानदार
2. दुकानदारां मुलांनो मुल – मुलां अडचणीत अडचण अडचणी
3. बाटलीची बाटली बाटली

प्रश्न 6.
खालील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

1. मालक
2. खरेदी
3. मागणी
4. राग

उत्तरे:

1. नोकर
2. विक्री
3. पुरवठा
4. लोभ, प्रेम

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
एखादया दुकानदाराने वस्तूच्या किंमतीपेक्षा जास्त पैशांची मागणी केल्यास तुम्ही काय कराल?
उत्तरः
प्रत्येक दुकानदार हा त्याच्याकडील उपलब्ध वस्तू छापील किंमतीत देण्यास बांधील असतो. मात्र कधी कधी दुकानदार वस्तूंच्या किंमती वाढवून पैसे उकळताना दिसतात. दुकानदाराने माझ्याकडे जास्त किंमतीची मागणी केल्यास मी त्याला योग्य व छापील किंमत घेण्याची विनंती करेन. त्याने न ऐकल्यास मी त्या दुकानातून वस्तू खरेदी करणार नाही व इतरांनाही त्या दुकानातून काहीही न घेण्याचा सल्ला देईन. तसेच त्या दुकानदाराची तक्रार ग्राहकमंचाकडे करीन.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती.

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.

एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
दुकानदाराने जेवणाची किंमत व खोलीचे भाडे किती सांगितले?
उत्तरः
दुकानदाराने जेवणाची किंमत दहा हजार रुपये व खोलीचे भाडे पंधरा हजार रुपये सांगितले.

प्रश्न 2.
अचानक मोठा आवाज का झाला?
उत्तरः
पहाडावरील एक घर अचानक खाली कोसळल्यामुळे मोठा आवाज झाला.

प्रश्न 3.
ईशानने गिर्यारोहण संस्थेत कुठले खास प्रशिक्षण घेतले होते?
उत्तरः
ईशानने गिर्यारोहण संस्थेत पहाडावरून खाली पडलेल्या लोकांना बाहेर काढण्याचे खास प्रशिक्षण घेतले होते.

कंसातील योग्य पर्याय वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.

1. त्यांना ……….. गरज जाणवत होती. (भुकेची, पाण्याची, विश्रांतीची, झोपेची)
2. ईशान व त्याचे साथीदार आपापसात …………. करत होते. (विचारविनिमय, सल्ला-मसलत, खलबत, चर्चा)
3. घरात राहणारे लोक ……………… झाडात अडकले होते. (देवदारच्या, वडाच्या, अशोकाच्या, पिंपळाच्या)

उत्तरः

1. विश्रांतीची
2. विचारविनिमय
3. देवदारच्या

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.

प्रश्न 2.
उत्तर दया. दुकानदाराने जेवण व खोलीचे भाडे जास्त सांगण्याचे कसे समर्थन केले?
उत्तरः
दुकानदाराने सांगितलेल्या भाड्याबद्दल ईशानने आक्षेप घेतला यावर दुकानदार म्हणाला, “जीव वाचवण्यासाठी ही किंमत तर काहीच नाही. जर भूक लागल्यावर तुम्हांला जेवण मिळाले नाही आणि रात्रभर खुल्या आकाशाखाली झोपावे लागले तर तुमचे काय हाल होतील?” अशाप्रकारे दुकानदाराने स्वत:चे समर्थन केले.

प्रश्न 3.
खालील प्रसंगानंतर काय घडले ते लिहा. घरात राहणारे लोक देवदार झाडात अडकले होते.
उत्तरः
पहाडावरील घर अचानक कोसळल्यामुळे तेथील लोक देवदारच्या झाडात अडकले. ईशानने गिर्यारोहण संस्थेत पहाडावरून खाली पडलेल्या लोकांना बाहेर काढण्याचे खास प्रशिक्षण घेतले असल्यामुळे व त्याला अशा परिस्थितीचा चांगला अनुभव असल्यामुळे ईशानने जाड व मजबूत दोराच्या साहाय्याने खाली उतरुन अडकलेल्या सर्वांना बाहेर काढले.

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील शब्दांच्या जाती ओळखून त्यांचे वर्गीकरण करा. संध्याकाळ, त्यांना, थोडे, रुक्ष, म्हणाला, ईशान, ही, आवाज, कोसळले, त्याचे, देवदार, काढले, जाड, चांगला.
उत्तर:

खालील वाक्यातील अव्यये शोधा व लिहा.

प्रश्न 1.
ईशानला आता खूप भूक लागली होती.
उत्तरः
खूप – क्रियाविशेषण अव्यय

प्रश्न 2.
जेवणासाठी दहा हजार आणि खोलीचे भाडे पंधरा हजार रुपये दयावे लागेल.
उत्तरः
1. साठी – शब्दयोगी अव्यय
2. आणि – उभयान्वयी अव्यय

खालील वाक्यांतील विरामचिन्हे ओळखून त्यांची नावे लिहा.

प्रश्न 1.
“काका, आम्हांला खाण्यासाठी थोडे अन्न आणि रात्रभर मुक्काम करण्यासाठी एखादी खोली देऊ शकाल?”
उत्तर:
”…..” – दुहेरी अवतरण चिन्ह
(,) – स्वल्पविराम
(?) – प्रश्नचिन्ह

प्रश्न 2.
ईशानला अशा परिस्थितीचा चांगला अनुभव होता.
उत्तरः
(,) – पूर्णविराम

प्रश्न 3.
खालील शब्दांचे वचन बदला.

1. हॉटेल
2. खोली
3. रुपये
4. झाड

उत्तर:

1. हॉटेल्स
2. खोल्या
3. रुपया
4. झाडे

प्रश्न 4.
खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा.

1. संध्याकाळ
2. रुक्ष
3. घर
4. आकाश
5. किंमत
6. पहाड

उत्तरः

1. सायंकाळ
2. कोरडा
3. सदन, गृह
4. गगन, नभ
5. मूल्य
6. पर्वत

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
भूकंपग्रस्त भागात तुम्ही कशाप्रकारे मदत कराल?
उत्तरः
भूकंपग्रस्त भागात झालेली मोठी हानी पाहून नडगमगता मी धीराने काम करेन. आपत्कालीन सेवा अधिकाऱ्यांच्या मार्गदर्शनाखाली जमेल तितके ढिगारे उपसायला मदत करेन. अडकलेल्या व्यक्तींना बाहेर काढण्याचा प्रयत्न करेन. जखमी लोकांना बाजूला नेऊन त्यांवर प्रथमोपचार करण्याचा प्रयत्न करेन. तसेच त्यांना वैदयकीय सेवा लवकरात लवकर मिळावी याची काळजी घेईन. तसेच भूकंपग्रस्तांना अन्नपाणी पोहोचवण्यासाठी प्रयत्नशील राहीन. मोठ्या लोकांच्या मार्गदर्शनाखाली मी जमेल तितके मदतीसाठी प्रयत्न करेन.

खालील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा.

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः

प्रश्न 2.
कंसातील योग्य पर्याय वापरुन रिकाम्या जागा भरा.

1. त्यांनी आपल्याबरोबर ……………. तंबू आणला होता. (कॉटनचा, प्लॅस्टिकचा, नायलॉनचा, कापडाचा)
2. पहाडावर झालेल्या या दुर्घटनेची माहिती …………….. मिळाली होती. (सेनेला, पत्रकारांना, पोलिसांना, वृत्तवाहिन्यांना)
3. हवाईदलाच्या अधिकाऱ्यांनी त्या मुलांना ………. मिळावे म्हणून राष्ट्रपतींकडे शिफारस केली. (वीरपदक, शौर्यपदक, कांस्यपदक, रौप्यपदक)

उत्तरः

1. नायलॉनचा
2. सेनेला
3. वीरपदक

एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
ईशान व त्याच्या साथीदारांची गैरसोय का झाली नाही?
उत्तरः
ईशान व त्याच्या साथीदारांना ती रात्र पहाडावर घालवावी लागणार होती. त्यांनी आपल्याबरोबर नायलॉनचा तंबू आणला होता. तो तंबू आधुनिक असल्यामुळे त्याची गैरसोय झाली नाही.

प्रश्न 2.
बचाव अभियान कोणी सुरू केले?
उत्तरः
पहाडावर झालेल्या दुर्घटनेची माहिती सेनेला मिळताच हवाईदलाच्या हेलिकॉप्टरने बचाव अभियान सुरू केले.

प्रश्न 3.
खूप धूर झाल्यामुळे काय झाले?
उत्तरः
खूप धूर झालेला पाहून हेलिकॉप्टर खाली आले व पहाडावर घिरट्या घालू लागले.

प्रश्न 4.
ईशान व त्याचे साथीदार कधी खूश झाले?
उत्तरः
ईशान व त्याचे साथीदार पहाडावर झालेल्या दुर्घटनेनंतर सुरक्षित पोहोचले, तेव्हा ते फार खूश झाले.

कृती 2: आकलन कृती.

प्रश्न 1.
कारणे दया. ईशानने व त्याच्या मित्रांनी आसपासच्या जंगलातून लाकडे गोळा करून आणली.
उत्तरः
ईशान व त्याच्या मित्रांनी गोळा करून आणलेल्या लाकडांनाआगलावली.त्यातूनखूपधूर झाला.हवाईदलाच्या हेलिकॉप्टरसाठी धूराच्या माध्यमातून संकेत देण्याचा त्यांचा हेतू होता. म्हणूनच आग लावण्यासाठी ईशान व त्याच्या मित्रांनी लाकडे गोळा करून आणली.

प्रश्न 2.
खालील प्रसंगानंतर काय घडेल ते लिहा. हवाईदलाच्या अधिकाऱ्यांना ईशान व त्याच्या साथीदारांचे बहादूरीचे कार्य समजले.
उत्तरः
हवाईदलाच्या अधिकाऱ्यांनी ईशान व त्याच्या साथीदारांचे बहादूरीचे कार्य समजताच त्यांची प्रशंसा केली. तसेच त्यांनी या मुलांना वीरपदक मिळावे म्हणून राष्ट्रपतींकडे शिफारस केली.

प्रश्न 3.
उत्तर दया. ईशान व त्याच्या साथीदारांनी केलेल्या धुरामुळे काय घडले?
उत्तरः
ईशान व त्याच्या साथीदारांनी केलेल्या धुरामुळे हवाईदलाच्या हेलिकॉप्टरला संकेत मिळाला. हेलिकॉप्टर खाली आले व पहाडावर घिरट्या घालू लागले. हवाईदलाच्या जवानांनी पहाडावर अडकलेल्या यात्रेकरूंना ईशान व त्याच्या साथीदारांना पाहिले. हेलिकॉप्टरने सर्वांना सुरक्षित
ठिकाणी पोहचवले.

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
अचूक शब्द ओळखून लिहा.
1. हेलीकॉप्टर, हेलिकॉप्टर, हेलीकॉप्टर, हेलिकोप्टर
2. आधूनिक, आधुनीक, आधुनिक, आधुनीक
उत्तर:
1. हेलिकॉप्टर
2. आधुनिक

प्रश्न 2.
‘करू’ हा प्रत्यय लावून शब्द तयार करा.
उत्तर:
1. यात्रा – यात्रेकरू
2. भाडे – भाडेकरू

प्रश्न 3.
‘निक’ हा प्रत्यय लावून शब्द तयार करा.
उदा. – आधुनिक
उत्तरः

1. काल्पनिक
2. रासायनिक
3. भावनिक
4. सपत्निक

खालील वाक्यांतील अधोरेखित शब्दांतील अव्यय ओळखून प्रकार लिहा.

प्रश्न 1.
ईशान व त्याच्या साथीदारांना ती रात्र पहाडावर घालवावी लागली.
उत्तरः

1. व – उभयान्वयी अव्यय,
2. ती – विशेषण,
3. वर – शब्दयोगी अव्यय

प्रश्न 2.
पहाडावर झालेल्या या दुर्घटनेची माहिती सेनेला मिळाली होती.
उत्तरः
वर – शब्दयोगी अव्यय

प्रश्न 3.
खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा.

1. रात्र
2. आधुनिक
3. संकेत
4. प्रशंसा
5. बहादुरी
6. मदत

उत्तर:

1. निषा, रजना
2. प्रगत
3. खूण, इशारा
4. स्तुती
5. धैर्य
6. सहकार्य

प्रश्न 4.
खालील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

1. दिवस
2. आधुनिक
3. प्रशंसा
4. स्मरण
5. गैरसोय
6. सुरक्षित

उत्तरः

1. रात्र
2. प्राचीन
3. निंदा
4. विस्मरण
5. सोय
6. असुरक्षित

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
तुमच्या हातून एखादे बहादुरीचे कार्य घडले आहे का? घटना नमूद करा.
उत्तरः
अशी एक घटना आमच्या इथे घडली होती. आमच्या घरापासून काही अंतरावर एक नदी वाहते तिथे बरीच मंडळी पोहण्यासाठी, पाण्यात डुंबण्यासाठी येतात. उन्हाळ्याचे दिवस असल्याने मीही तिथे पोहायला गेलो असता, थोड्या अंतरावरुन मला एक आवाज ऐकू आला ‘वाचवा वाचवा’. मी त्या दिशेने पाहिले तर एक आठ-नऊ वर्षांचा मुलगा पाण्यात ओढला जात होता आणि त्याच्या आजूबाजूला कोणीही नव्हते.

मी क्षणाचाही विलंब न लावता पाण्यात उतरलो. पोहण्यात तरबेज असल्याने लागलीच त्याच्याजवळ पोहोचलो व त्याला बाहेर काढले. मग त्याच्या पोटातील पाणी बाहेर काढले व त्याला श्वास पुरवला. तो मुलगा शुद्धीवर आला. मला खूप आनंद झाला. त्याला घेऊन त्याच्या घरी सोडले. त्या घटनेने गावात सगळीकडे माझ्या कार्याचे, साहसाचे कौतुक झाले.

गीर्यारोहणाचा अनुभव Summary in Marathi

पाठपरिचय:

रमेश महाले लिखित ‘गिर्यारोहणाचा अनुभव’ हा पाठ अनेक रोमांचकारी घटनांनी भरला आहे. ईशान व त्याचे मित्र गिर्यारोहणासाठी गंगोत्री येथे गेले असताना ते सर्व विदयार्थी गंगोत्री येथे उद्भवलेल्या ढगफुटीच्या आणि भूस्खलनाच्या संकटातून यात्रेकरूंना मदत करून माणुसकीचे दर्शन घडवतात. या पाठातून अशा बऱ्याच गोष्टी आपणास शिकावयास मिळतात.

The lesson ‘Giryarohanacha Anubhav’ is filled with many exciting incidents. Ishan and his friends goes to the Gangotri for mountaineering. But beacuse of the crisis like cloudburst and landslide many visitors at Gangotri gets affected. Ishan and his friends help everyone to get out of these crisis and shows humanity. There are lot of things to learn through this chapter.

शब्दार्थ:

1. रोमांचक – अंगावर काटे उभे करणारे – thriller,exciting
2. कथा – गोष्ट – story
3. गोडी – आवड – liking
4. दिलासा – समाधान – assurance
5. गिर्यारोहण – पर्वत चढणे/चढाई – mountaineering
6. निमंत्रण – आमंत्रण – invitation
7. छंद – आवड – hobby
8. प्रशिक्षण – शिकवणी – training
9. विशाल – खूप मोठे – huge
10. घाटी – टेकडीवरील चढ असलेली लहान वाट – a hill passage with a mild ascent
11. उपकरणे – साधनसामुग्री – equipments
12. संदेश – निरोप – massage
13. सोपे – सहज – easy
14. थकवा – शीण – fatigue
15. ढगफुटी – एकाएकी कोसळणारा मुसळधार पाऊस – cloudburst
16. भीषण – भयानक – terrible
17. धोकादायक- च्यापासून धोका आहे अशी – dangerous
18. प्रवाह – वाहणे, वाहण्याचा ओघ – stream, flow
19. मंदिर – देऊळ – temple
20. आप्तेष्ट – जवळचे नातेवाईक – close relative
21. भूस्खलन – जमीन खचणे – landslide
22. तीर्थयात्री – तीर्थयात्रा करणारे – pilgrim
23. प्रथमोपचार – प्राथमिक उपचार – firstaid
24. रुक्ष – कोरडा – arid, dry
25. खुल्या – मोकळ्या – open
26. विचारविनिमय – विचारांची देवाणघेवाण – exchange of views
27. संकेत – खूण, इशारा – indication, hint
28. बहादुरी – धैर्य – courage
29. दुर्घटना – वाईट घटना – calamity

वाक्प्रचार:

1. गोडी नसणे – आवड नसणे
2. प्राप्त होणे – मिळणे
3. साद घालणे – हाक मारणे
4. काळजाला घरे पडणे – प्रचंड दुःख होणे
5. हाहाकार माजणे – घाबरून पळापळ होणे
6. मृत्युमुखी पडणे – मरण पावणे
7. स्फुदून स्फुदून रडणे – हुंदके देऊन रडणे
8. अंगावर काटे येणे – प्रचंड भीती वाटणे
9. भुकेने व्याकूळ होणे – अतिशय भूक लागल्याने अस्वस्थ होणे
10. मनमानी करणे – मनाला वाटेल तसे वागणे
11. हैराण होणे – त्रासून जाणे
12. प्रशंसा करणे – कौतुक करणे
13. शिफारस करणे – दुसऱ्याजवळ केलेली प्रशंसा

टिपा

1. गिर्यारोहण: गिर्यारोहण म्हणजे पर्वतावर चढण्याचे शास्त्र किंवा कला. एक साहसी, कठीण व अत्यंत कार्यक्षमतेचा खेळ म्हणून त्यास विशेष महत्त्व प्राप्त झाले आहे. अखिल भारतीय क्रीडामंडळानेही त्यास एक क्रीडाप्रकार म्हणून रीतसर मान्यता दिली आहे. गिर्यारोहणात दहा-पंधरा मीटर उंचीची टेकडी चढण्यापासून ते माऊंट एव्हरेस्टसारखे उंच शिखर चढण्यापर्यंतचे सर्व प्रकार येतात.

2. ढगफुटी: काही वेळा, पाऊस देणाऱ्या ढगांतून खाली आलेला पाऊस जमिनीवर न पडता, जमिनीकडच्या उष्ण तापमानामुळे त्याची परत वाफ होऊन ती त्या ढगांतच सामावली जाते. ते ढग, मग तो अतिरिक्त भार घेऊन मार्गक्रमण करतात. त्यांच्या मार्गात एखादा डोंगर आल्यास त्यावर ते आदळून फुटतात. त्यामुळे, मोठ्या प्रमाणात पाऊस पडतो. यास ढगफुटी म्हणतात. सर्वसाधारणपणे प्रतितास 100 मिली मीटर किंवा त्यापेक्षा अधिक पाऊस पडला तर ढगफुटी झाली असे मानले जाते.

3. भूस्खलन: जमिनीच्या पोटातील हालचाली जसे दगड सरकणे वा पडणे, माती खडक वाहून जाणे, इत्यादी भूस्खलन या संकल्पनेअंतर्गत येतात. ही भूवैज्ञानिक घटना आहे.

4. चारधाम यात्रा: हिंदू धर्मात चार पवित्र क्षेत्रांना चारधाम म्हटले जाते. बद्रीनाथ (उत्तराखंड), केदारनाथ (उत्तराखंड), गंगोत्री (उत्तराखंड), यमुनोत्री (उत्तराखंड) या उत्तराखंडातील धार्मिक क्षेत्रांना तसेच द्वारका (गुजरात), रामेश्वर (तामिळनाडू) व जगन्नाथपुरी (ओरिसा) या इतर तीन ठिकाणच्या धार्मिक क्षेत्रांची यात्रा म्हणजेच चारधाम यात्रा होय.

5. देवदार झाड: देवदार ही भारतात उगवणारी एक आयुर्वेदिक औषधी वनस्पती आहे. हे झाड शंकू आकाराचे असून त्याची उंची 40 ते 50 मीटर असते.

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 3 प्रभात Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 3 प्रभात (कविता)

Marathi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 3 प्रभात Textbook Questions and Answers

1. खालील प्रश्नांची एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
कवीने वर्णिलेली प्रतिभेची प्रभात कुठे होणार आहे?
उत्तरः
कवीने वर्णिलेली प्रतिभेची प्रभात कला-गुणांच्या क्षितिजावर होणार आहे.

प्रश्न आ.
कविच्या मते व्यक्तित्त्वाच्या प्रयोगशाळेत कोणते गुण रुजतील?
उत्तरः
कविच्या मते व्यक्तित्त्वाच्या प्रयोगशाळेत तत्त्वांचे गुण रुजतील.

प्रश्न इ.
प्रगतीची नवपरिभाषा कोणती?
उत्तर:
नवीन स्वप्ने, नवीन आशा ही प्रगतीची नवपरिभाषा आहे.

2. गोलातील शब्दाचा आधार घेऊन चौकटी पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
गोलातील शब्दाचा आधार घेऊन चौकटी पूर्ण करा.

उत्तर:

3. कवितेच्या आधारे योग्य पर्याय निवडा.

प्रश्न अ.
कलागुणांच्या क्षितिजावर प्रतिभेची पहाट उगवली, कारण
1. सूर्योदय होऊन सकाळ झाली.
2. नवे युग उजाडले.
3. ज्ञानाचे तेज नव्या युगाच्या नभात पसरले.
4. पक्ष्यांचा चिवचिवाट सुरू झाला.
उत्तरः
कलागुणांच्या क्षितिजावर प्रतिभेची पहाट उगवली, कारण ज्ञानाचे तेज नव्या युगाच्या नभात पसरले.

प्रश्न आ.
कवीच्या मते ‘मानवतेचे युग’ म्हणजे
1. मानवांचे युग.
2. नव्या विचारांचे युग.
3. माणसांच्या प्रगतीचे युग.
4. भेदाभेद नसलेले युग.
उत्तरः
कवीच्या मते ‘मानवतेचे युग’ म्हणजे भेदाभेद नसलेले युग.

4. योग्य जोड्या जुळवा.

प्रश्न 1.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. नव्या युगाच्या नभात	(अ) व्यक्तित्वाची जडणघडण
2. प्रतिभेची प्रभात	(आ) स्वत:चे अस्तित्व मजबूत करणे
3.  पायाभरणी अस्तित्त्वाची	(इ) नवनिर्मितीची पहाट
4. व्यक्तिमत्त्वाची	(ई) नव्या विचारांच्या क्षेत्रात प्रयोगशाळा

उत्तरः

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. नव्या युगाच्या नभात	(इ) नवनिर्मितीची पहाट
2. प्रतिभेची प्रभात	(ई) नव्या विचारांच्या क्षेत्रात प्रयोगशाळा
3.  पायाभरणी अस्तित्त्वाची	(आ) स्वत:चे अस्तित्व मजबूत करणे
4. व्यक्तिमत्त्वाची	(अ) व्यक्तित्वाची जडणघडण

5. तुमच्या शब्दांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
‘तन सुदृढ’ आणि ‘मन विशाल’ या शब्दसमूहांचा तुम्हाला कळलेला अर्थ लिहा.
उत्तरः
‘कृती 3 : काव्यसौंदर्य’ मधील (1) चे उत्तर पहा.

प्रश्न आ.
तुम्हाला कळलेली कवीची प्रगतीची नवपरिभाषा स्पष्ट करा.
उत्तर:
‘कृती 3 : काव्यसौंदर्य’ मधील (2) चे उत्तर पहा.

प्रश्न इ.
‘मिटवून सारे भेद चला रे मानवतेच्या युगात’ या ओळीचा तुम्हांला कळलेला सरळ अर्थ लिहा.
उत्तर:
‘कृती 3 : काव्यसौंदर्य’ मधील (3) चे उत्तर पहा.

6. कवितेतील यमक जुळणाऱ्या शब्दांच्या जोड्या शोधून लिहा.

प्रश्न 1.
कवितेतील यमक जुळणाऱ्या शब्दांच्या जोड्या शोधून लिहा.
(अ) नभात –
(आ) मनोहर –
(इ) अस्तित्त्वाची –
(ई) युगात –
उत्तर:
(अ) नभात – प्रभात
(आ) मनोहर – सुंदर
(इ) अस्तित्त्वाची – व्यक्तित्वाची
(ई) युगात – प्रभात

खेळूया शब्दांशी.

(अ) खालील शब्दांसाठी कवितेतील शब्द शोधा.

प्रश्न अ.
खालील शब्दांसाठी कवितेतील शब्द शोधा.

उत्तर:
(अ) आकाश – [नभ]
(आ) सुगंध – [सुवास]
(इ) सुंदर – [मनोहर]
(ई) शरीर – [तन]

(आ) विशेष्ये व विशेषणांच्या योग्य जोड्या जुळवा.

प्रश्न आ.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. भव्य	(अ) मन
2. अमूल्य	(आ) युग
3.  नवे	(इ) शिकवण
4. सुंदर	(ई) पटांगण
5. विशाल	(उ) जग

उत्तरः

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. भव्य	(ई) पटांगण
2. अमूल्य	(इ) शिकवण
3.  नवे	(आ) युग
4. सुंदर	(उ) जग
5. विशाल	(अ) मन

उपक्रम: ‘सुदृढ शरीर’ बनवण्यासाठी खालील मुद्द्यांना अनुसरून माहिती मिळवा व वर्गात त्याचे वाचन करा.
1. व्यायाम
2. सवयी
3. आहार

Marathi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 3 प्रभात Important Additional Questions and Answers

पुढील कवितेच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
खालील कृती पूर्ण करा.
उत्तरः
(i) नव्या युगाच्या नभात पसरलेले – [ज्ञानाचे तेज]
(ii) कलागुणांच्या क्षितिजावरती – [प्रतिभेची प्रभात]

प्रश्न 2.
एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न i.
प्रतिभेची प्रभात कोणत्या क्षितीजावर उगवली आहे ?
उत्तरः
प्रतिभेची प्रभात कलागुणांच्या क्षितीजावर उगवली आहे.

प्रश्न ii.
या स्पर्धेच्या युगात अमूल्य शिकवण कोणी दिली आहे?
उत्तरः
या स्पर्धेच्या युगात अमूल्य शिकवण गुरुजनांनी दिली आहे.

प्रश्न 3.
रिकाम्या जागी कंसातील योग्य शब्द भरुन कवितेच्या ओळी पूर्ण करा.

प्रश्न i.
हे ज्ञानाचे तेज पसरले नव्या युगाच्या ……………………….
(नभात, आकाशात, ढगात, मेघात)
उत्तर:
नभात

प्रश्न ii.
कला गुणांच्या क्षितीजावरती ही प्रतिभेची ………………….
(सकाळ, दुपार, प्रभात, संध्याकाळ)
उत्तर:
प्रभात

प्रश्न 4.
खालील पर्यायांपैकी योग्य पर्यायांची निवड करून कवितेच्या ओळी पूर्ण करा.

प्रश्न i.
गुरुजनांची अमूल्य शिकवण या ………………….
(अ) धकाधकीच्या युगात
(आ) धावपळीच्या युगात
(इ) स्पर्धेच्या युगात
(ई) औक्योगिक युगात
उत्तरः
गुरुजनांची अमूल्य शिकवण या स्पर्धेच्या युगात

प्रश्न ii.
मिटवून सारे भेद चला रे …………………
(अ) स्पर्धेच्या युगात
(आ) मानवतेच्या युगात
(इ) औक्योगिक युगात
(ई) धकाधकीच्या युगात
उत्तर:
मिटवून सारे भेद चला रे मानवतेच्या युगात

प्रश्न 5.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
खालील कृती पूर्ण करा.
उत्तरः
i.

ii.

iii.

प्रश्न 2.
खालील अर्थाच्या ओळी कवितेतून शोधून लिहा.

1. नव्या युगाच्या या आकाशात या ज्ञानाचा प्रकाश पसरला आहे.
2. इथे निरंतर प्रत्येकाच्या मनात एक प्रकारचा आपलेपणाचा, प्रेमाचा सुवास पसरला आहे.
3. आपल्यातील सारे भेद मिटवून मानवतेच्या युगात सर्वांनी चालू या.

उत्तरः

1. ‘हे ज्ञानाचे तेज पसरले नव्या युगाच्या नभात’
2. ‘आपुलकीचा सुवास पसरे मनामनांतून इथे निरंतर’
3. ‘मिटवून सारे भेद चला रे मानवतेच्या युगात’

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. पायाभरणी	(अ) व्यक्तित्वाची
2. प्रयोगशाळा	(आ) तत्त्वांची
3.  रुजवणूक	(इ) अस्तित्त्वाची

उत्तरः

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. पायाभरणी	(इ) अस्तित्त्वाची
2. प्रयोगशाळा	(अ) व्यक्तित्वाची
3.  रुजवणूक	(आ) तत्त्वांची

कृती 3 : काव्यसौंदर्य

प्रश्न 1.
‘तन सुदृढ’ आणि ‘मन विशाल’ या शब्दसमूहांचा तुम्हांला कळलेला अर्थ लिहा.
उत्तरः
स्पर्धेच्या युगात गुरुजनांची अमूल्य शिकवण मिळाल्यामुळे या जगात वावरताना आमच्या अस्तित्त्वाची जाणीव आम्हांला झाली आहे. येथे व्यक्तित्व घडवण्याची प्रयोगशाळा चालविली जाते. त्या प्रयोगशाळेत रोज नवनवीन प्रयोग घडत असतात. आणि त्यामुळेच अशा वातावरणात आमचे तन (शरीर) सुदृढ बनले आहे आणि आमच्या मनाच्या कक्षाही रुंदावल्या आहेत असे मला वाटते.

प्रश्न 2.
तुम्हांला कळलेली कवीची प्रगतीची नवपरिभाषा स्पष्ट करा.
उत्तरः
विज्ञान व तंत्रज्ञानाच्या या युगात आमचे तन सुदृढ झाले आहे. आमच्या मनाने नवीन विचार स्वीकारले असून त्याची कक्षा रुंदावली आहे. येथे नवीन आदर्श, नवीन मूल्य या तत्त्वांची रुजवणूक झाली आहे. ही नव विचारांची धारा आमच्या नसानसांत व रगारगांत वाहते आहे. या सर्व पार्श्वभूमीवर आमच्या मनात नवीन स्वप्ने व नवीन आशा निर्माण होऊ लागल्या आहेत. हीच आमच्या प्रगतीची नवीन परिभाषा आहे असे मला वाटते.

प्रश्न 3.
‘मिटवून सारे भेद चला रे मानवतेच्या युगात’ या ओळीचा तुम्हांला कळलेला सरळ अर्थ लिहा.
उत्तरः
आपल्या समाजाला लागलेली किड म्हणजे ‘भेदभाव’ होय. समाजातील सर्वच ठिकाणी सर्व प्रकारचा भेदभाव पहावयास मिळतो. त्यामुळे आपल्या समाजाची पर्यायाने आपल्या देशाची प्रगती होताना दिसत नाही. माणूस म्हणून घ्यायचे असेल तर समाजातील हा भेदभाव समूळ नष्ट करावा लागेल आणि म्हणून कवी म्हणतात, की परिश्रमाने, अभ्यासाने आपल्या देशाला श्रेष्ठ, प्रगत बनवायचे असेल तर आपण सर्वांनी सारे भेद विसरून मानवतेच्या युगात जायला पाहिजे.

हा मला कळलेला वरील ओळींचा सरळ अर्थ आहे. ‘गुरुजनांची अमूल्य शिकवण या स्पर्धेच्या युगात, कलागुणांच्या क्षितिजावरती ही प्रतिभेची प्रभात’ या ओळींचा तुम्हाला समजलेला अर्थ लिहा. उत्तरः नव्या युगाच्या आश्वासक वातावरणात देशाला प्रगतीपथावर नेण्याच्या नव्या वाटा शोधण्यासाठी येथील गुरुजनांची अमूल्य अशी शिकवण या स्पर्धेच्या युगात महत्त्वाची आहे. अशाप्रकारे कला-गुणांच्या या क्षितीजावरती ही अलौकिक बुद्धिमत्तेची प्रभात झालेली आहे. असा या ओळींचा अर्थ आहे.

प्रश्न 4.
दिलेल्या मुद्द्यांच्या आधारे कवितेसंबंधी पुढील कृती करा.
उत्तरः
1. कवी/कवयित्रीचे नाव – किशोर बळी
2. कवितेचा रचनाप्रकार – स्फूर्ती काव्य
3. कवितेचा काव्यसंग्रह – प्रस्तुत कविता किशोर, फेब्रुवारी 2017 या मासिकातून घेतली आहे.
4. कवितेचा विषय – देशाला प्रगतीपथावर नेण्याच्या नव्या वाटा शोधण्याचे आवाहन कवी या कवितेतून करत आहेत.

5. कवितेतून व्यक्त होणारा भाव –
नव्या युगात गुरूजनांच्या अमूल्य शिकवणूकीतून आमच्या अस्तित्वाची पायाभरणी होते. नवीन मूल्यांची, नवीन तत्त्वांची विचारधारा आमच्या नसानसांत वरगारगांत वाहत आहे. सतत अभ्यास करून आपण आपल्या देशला प्रगतीपथावर नेऊया आणि आपल्यातील सर्वप्रकारचा भेदाभेद विसरून नव्या मानवतेच्या युगात आपण प्रवेश करुयात. असा भाव येथे कवी प्रकट करतात.

6. कवी/कवयित्रीची लेखन वैशिष्ट्ये –
कवीने आपल्या काव्यातून विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या या नव्या युगाचे वर्णन करताना तशीच आवाहनात्मक भाषा वापरली आहे. नभात-प्रभात-युगात, मनोहर-सुंदर-निरंतर, युगात-प्रभात-रगारगांत अशा सारख्या यमक जुळवणाऱ्या शब्दांचा वापर करून कवितेत गेयता आणण्याचा प्रयत्न केला आहे. भव्य-पटांगण, अमूल्य-शिकवण, नवे-युग यांसारखी विशेषणे व विशेष्ये यांचा वापर करून कवितेतून त्या-त्या नामांची भव्यता स्पष्ट करण्याचा प्रयत्न केला आहे.

7. मध्यवर्ती कल्पना –
विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या या नव्या युगात मुलांपुढे ज्ञानाची नवीनवी दालने खुली होत आहेत. अशा वातावरणात नव्या पिढीला कलागुणांच्या विकासाच्या नव्या संधी त्यांना मिळत आहेत, अशा वातावरणात मुलांच्या विचाराच्या कक्षा रुंदावत आहेत. नवीन स्वप्ने, नवीन आशा हीच आजच्या प्रगतीची परिभाषा आहे. सतत अभ्यास, सतत प्रगती करून देशाला प्रगतीपथावर नेऊन सर्वप्रकारचे भेदाभेद मिटवूया असा भाव या कवितेतून कवीने व्यक्त केला आहे.

8. कवितेतून व्यक्त होणारा विचार –
विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या या नव्या युगात ज्ञानाची नवीनवी दालने खुली होत आहेत. नव्या पिढीला कलागुणांच्या विकासाच्या नव्या संधी मिळत आहेत. अशा आश्वासक वातावरणात भेदभेद विसरून देशाला प्रगतीपथावर नेण्याच्या नव्या वाटा शोधण्याचे आवाहन कवी या कवितेतून करत आहेत.

9. कवितेतील आवडलेली ओळ –
हे ज्ञानाचे तेज पसरले नव्या युगाच्या नभात कला-गुणांच्या क्षितिजावरती ही प्रतिभेची प्रभात.

10. कविता आवडण्याची व न आवडण्याची कारणे –
आजकालची नवी पिढी ही आधुनिक विचारांनी भारलेली, विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाने जगाच्या एक पाऊल पुढे टाकणारी अशी आहे. परंतु या पिढीला कोणत्याही गोष्टीची आत्मीयता दिसत नाही. आदर, मान, सन्मान अशा नैतिक मल्यांचा न्हास होताना दिसत आहे. अशा वातावरणात नव्या पिढीला पुन्हा एकदा ही कविता आपल्या गुरुजनांची शिकवण आठवण्यास भाग पाडते.

आपले मन, व्यक्तीत्व कसे विशाल करावे याचे भान कविता करून देते. नव्या पिढीची नवी स्वप्ने, नव्या आशा पूर्ण करायच्या असतील तर त्याला परिश्रम, अभ्यास करावाच लागेल असे ही कविता सांगते. शेवटी आधुनिक विचाराने भारलेले आपण सारा भेद मिटवून माणूसकी फक्त टिकवून ठेवू असे सांगते. म्हणून ही कविता मला आवडते.

11. कवितेतून मिळणारा संदेश –
विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या या नव्या युगात तरुण पिढीला स्वत:मधील कलागुण विकसित करण्यासाठी अनेक नवीन संधी उपलब्ध झाल्या आहेत. आपण आपल्या गुरूजनांचा मान ठेवून, त्यांच्या शिकवणीने पुढे पुढे वाटचाल करत समाजातील हर प्रकारचा भेद नष्ट करत देशाचे भविष्य उज्ज्वल करुया. असा संदेश या कवितेतून आपणास मिळतो.

खालील काव्यपंक्तींचे रसग्रहण करा

प्रश्न 1.
हे ज्ञानाचे तेज पसरले नव्या युगाच्या नभात
कला-गुणांच्या क्षितिजावरती ही प्रतिभेची प्रभात.
उत्तर:
विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या या युगात ज्ञानाचा प्रकाश सर्वत्र पसरलेला आहे. अशा या नव्या युगाच्या क्षितिजावरती एका वेगळ्या अलौकिक ज्ञानाची पहाट उगवलेली आहे असे कवीने वेगवेगळ्या अलंकारिक भाषेत प्रगट केलेले दिसते. कवीने येथे निसर्ग व आधुनिक माणूस यांची सांगड घातली आहे.

प्रश्न 2.
भव्य पटांगण, बाग मनोहर
फुला-पाखरांचे जग सुंदर
आपुलकीचा सुवास पसरे
मनामनांतून इथे निरंतर
गुरुजनांची अमूल्य शिकवण या स्पर्धेच्या युगात,
कलागुणांच्या क्षितिजावरती ही प्रतिभेची प्रभात.
उत्तर:
कवी या कडव्यात आपल्या काव्यमय चमत्कृतीपूर्ण रचनेने सृष्टीतील विविध घटकांना वेगवेगळी वैशिष्ट्ये लावत आहेत असे दिसते. सृष्टी म्हणजे त्याला भव्य पटांगण वाटते. तेथील झाडे-झुडपे, शेत-मळे, डोंगर-दन्या त्याला बाग-बगीच्या सारखे वाटतात. या बागेत वावरणारे किटक, फुलपाखरे, पशू-पक्षी यांचे अस्तित्व सुंदर भासते.

येथील सर्व सजीव सृष्टीत आपुलकी, आपलेपणा भरल्यासरखा वाटतो आणि त्याच आपुलकीचा सुवास प्रत्येकाच्या मनामनात सतत आहे असे वाटते. या स्पर्धेच्या युगात गुरूजनांनी दिलेल्या शिकवणीला तो मौल्यवान मानतो.

प्रश्न 3.
पायाभरणी अस्तित्वाची
प्रयोगशाळा व्यक्तित्वाची
तन सुदृढ, मन विशाल होई
इथे रुजवणूक त्या तत्त्वांची
विचारधारा तीच वाहते नसानसांत, रगारगांत,
कलागुणांच्या क्षितिजावरती ही प्रतिभेची प्रभात.
उत्तर:
या कडव्यातून कवीला वीररसाचा प्रत्यय येताना दिसतो. गुरूजनांनी शिकवलेल्या अमूल्य शिकवणूकीतून या सृष्टीत जेव्हा जन्माला आलो तेव्हा त्याची जाणीव होऊन भूतलावरचे आमचे अस्तित्व कसे व किती आहे हे आम्हांला समजले आहे. त्याचबरोबर या सृष्टीच्या शाळेत अनेक नवे-नवे प्रयोग घडत असतात. त्यामुळे आमची जडण – घडण होते असे कवी सांगतात.

या सर्वांमुळे आमचे शरीर सुदृढ व मन विशाल होत आहे असे कवी वर्णन करतात. तसेच जी विचारसरणी आहे, त्याची जी शिकवण आहे ती आमच्या नसानसांत व रगारगांत वाहते असे म्हणून कवीने वीर रसाचे वर्णन केले आहे.

प्रश्न 4.
नवीन स्वप्ने, नवीन आशा
ही प्रगतीची नवपरिभाषा,
परिश्रमाने, अभ्यासाने
उन्नत बनवू आपुल्या देशा.
मिटवून सारे भेद चला रे मानवतेच्या युगात
कलागुणांच्या क्षितिजावरती ही प्रतिभेची प्रभात.
उत्तर:
कवीने या कडव्यातून, आपल्या रचनेच्या माध्यमातून एक आशा व्यक्त केलेली दिसते. प्रस्तुत कवितेत नवीन स्वप्ने, नवीन आशा स्वत:जवळ बाळगून प्रगतीची जी नवी परिभाषा तयार करण्यात आलेली आहे. तिच्यायोगे आपण परिश्रम व अभ्यास करून आपल्या देशाची प्रगती करूया आपल्या देशाची शान वाढवूया.

आपल्या समाजात पसरलेला जो भेद आहे त्याला हद्दपार करून नव्या मानवतेच्या युगात पदार्पण करू असे कवी सांगतात. या वर्णनावरून कवीच्या मनातील आशावाद व राष्ट्रभक्ती हे दोन गुण प्रकर्षाने निदर्शनास येतात.

प्रभात Summary in Marathi

काव्यपरिचय :

विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या या नव्या युगात ज्ञानाची नवीनवी दालने खुली होत आहेत. नव्या पिढीला कलागुणांच्या विकासाच्या नव्या संधी मिळत आहेत. अशा आश्वासक वातावरणात भेदभाव विसरून देशाला प्रगतीपथावर नेण्याच्या नव्या वाटा शोधण्याचे आवाहन कवी या कवितेतून करत आहेत.

The modern era of science and technology has opened new ways of knowledge for young generation. The new generation is getting new opportunities to develop their skills. In this promising atmostphere, the poet has asked everyone to forget differences and take our nation towards success.

भावार्थ :

हे ज्ञानाचे तेज पसरले नव्या युगाच्या नभात
कला-गुणांच्या क्षितिजावरती ही प्रतिभेची प्रभात.

हे युग विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाचे युग आहे. या नव्या युगात ज्ञानाचा प्रकाश संपूर्ण आकाशात पसरलेला आहे. अशा या युगाच्या क्षितिजावरती कला-गुणांची एका उच्च प्रकारच्या | ज्ञानाची रम्य अशी पहाट उगवलेली आहे.

भव्य पटांगण, बाग मनोहर
फुला-पाखरांचे जग सुंदर
आपुलकीचा सुवास पसरे
मनामनांतून इथे निरंतर.

गुरुजनांची अमूल्य शिकवण या स्पर्धेच्या युगात,
कलागुणांच्या क्षितिजावरती ही प्रतिभेची प्रभात.

फुला-पाखरांनी भरलेल्या अशा या सुंदर जगात भव्य असे पटांगण आहे. सुंदर अशी बाग आहे. येथील प्रत्येकाच्या मनात आपुलकीचा एक सुंदर सुवास निरंतर पसरलेला आहे. येथील गुरुजनांनी दिलेली शिकवण अमूल्य अशीच आहे. त्या शिकवणूकीची किंमत करता येत नाही. अशा प्रकारे या नव्या कला-गुणांनी भरलेल्या युगाच्या क्षितिजावर एक सुंदर अशी अलौकिक बुद्धिमत्ता घेऊन ही पहाट उगवलेली आहे.

पायाभरणी अस्तित्त्वाची
प्रयोगशाळा व्यक्तित्वाची
तन सुदृढ, मन विशाल होई
इथे रुजवणूक त्या तत्त्वांची
विचारधारा तीच वाहते नसानसांत,
रगारगांत, कलागुणांच्या क्षितिजावरती ही प्रतिभेची प्रभात.

या नव्या युगात गुरुजनांच्या अमूल्य शिकवणीतून आमच्या अस्तित्वाची पायाभरणी होते. येथे आमचे व्यक्तित्व घडवण्याची प्रयोगशाळा चालते. अशा वातावरणात आमचे शरीर सुदृढ बनले आहे. मन विशाल होत आहे. आमच्या मनाच्या कक्षा रुंदावत आहेत. अशा वातावरणात आमच्यामध्ये आदर्शाची – मूल्यांची रुजवणूकच होत आहे. याच आदर्शाची – मूल्यांची, नवीन तत्त्वांची विचारधाराआमच्या नसानसांत वरगारगांत वाहत आहे. अशा प्रकारे या नव्या युगात कला-गुणांच्या क्षितिजावर अलौकिक बुद्धिमत्तेची (प्रतिभेची) ही नवी पहाट उगवलेली आहे.

नवीन स्वप्ने, नवीन आशा
ही प्रगतीची नवपरिभाषा,
परिश्रमाने, अभ्यासाने
उन्नत बनवू आपुल्या देशा.
मिटवून सारे भेद चला रे मानवतेच्या युगात
कलागुणांच्या क्षितिजावरती ही प्रतिभेची प्रभात.

या नव्या युगात नवीन स्वप्ने, नवीन आशा हीच आमच्या प्रगतीची नवी परिभाषा (व्याख्या) आहे. परिश्रम (कष्ट) करून, सतत अभ्यास करून आपण आपल्या देशाला प्रगतीपथावर | घेऊन जाऊया. आपल्यातील सर्व प्रकारचे भेदाभेद मिटवून नव्या विचारांच्या नव्या मानवतेच्या युगात प्रवेश करूया. अशा प्रकारे कलागुणांच्या या नव्या युगाच्या क्षितीजावर अलौकिक बुद्धिमत्तेची (प्रतिभेची) ही नवी पहाट उगवलेली आहे.

शब्दार्थ :

1. तेज – प्रकाश – light
2. युग – कालखंड – an era
3. नभ – आकाश, गगन – sky
4. कलागुण – अंगातील कौशल्य – skill
5. प्रतिभा – अलौकिक बुद्धिमत्ता – genius
6. प्रभात – पहाट – dawn
7. भव्य – उत्तुंग, प्रशस्त – grand
8. पटांगण – मोठे आवार, मैदान – a big open space, a courtyard
9. बाग – बगीचा, उदयान – garden
10. मनोहर – मनोवेधक, आकर्षक- attractive, charming
11. आपुलकी – जवळीक, जिव्हाळा, आपलेपणा – affection, attachment
12. सुवास – सुगंध – fragrance
13. निरंतर – अखंड, नेहमी – always
14. अमूल्य – बहुमोल, मौल्यवान – precious
15. तन – शरीर, तनू – body
16. सुदृढ – सशक्त, बळकट – healthy and strong
17. नस – शीर, नाडी – vein
18. रगारगात – पूर्ण शरीरात – in full body
19. नव – नवीन – new
20. परिभाषा – व्याख्या – definition
21. उन्नत – उंच, श्रेष्ठ – raised, eminent

टीप :

क्षितीज – आकाश जेथे जमिनीला टेकल्यासारखे भासते ती वर्तुळकार मर्यादा.

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 4 गाँव-शहर Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 4 गाँव-शहर

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 4 गाँव-शहर Textbook Questions and Answers

सूचना के अनुसार कृतियाँ करो:

तुलना कीजिए।

Question 1.

Answer:

उचित जोड़ियाँ मिलाइए 

Answer:
१- शहर
२ – गांव

कृति पूर्ण कीजिए।

Question 1.

Answer:

Question 2.

Answer:

एक शब्द में उत्तर लिखिए।

Question 1.
ठसाठस भरे हुए
Answer:
शहर

Question 2.
पत्ते झरा हुआ वृक्ष
Answer:
पीपल

Question 3.
बदले-से लगते हैं
Answer:
सुर

Question 4.
जहाँ तिल रखने की जगह नहीं हैं
Answer:
शहर

पद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

तुलना कीजिए।

Answer:

एक शब्द में उत्तर लिखिए।

Question 1.
लँगड़ाकर चलने वाली
Answer:
गैया

Question 2.
सड़कों ने खा डाले
Answer:
गैया के खुर

Question 3.
गेहूँ के खेतों में घमाने वाली
Answer:
गिल्ली (गिलहरी)

Question 4.
पद्यांश में प्रयुक्त एक शहर
Answer:
सूरत

भाषाबिंदु

पाठ्यपुस्तक के पाठों से विलोम और समानार्थी शब्द ढूँढकर उनकी सूची बनाइए और उनका अलग-अलग वाक्यों में प्रयोग कीजिए।
Answer:
नीचे समानार्थी और विलोम शब्दों की सूची दी जा रही हैं। विद्यार्थी इनका वाक्यों में प्रयोग स्वयं करेंगे।

उपयोजित लेखन

वृक्ष और पंछी के बीच का संवाद लिखिए ।
Answer:
वृक्ष और पंछी के बीच का संवाद निम्नलिखित रूप में है:

वृक्षः हे पंछी! अब मैं तुम्हें छाँव देने लायक नहीं रहा। मेरे सारे पत्ते झड़ गए हैं। मेरी टहनियों को निष्ठुर मानव ने अपने स्वार्थवश काट डाला है।
पंछी: मैं जानता हूँ वृक्षराज! यह मानव बहुत ही निर्दयी है। आखिर एक दिन उसे अपने किए की सजा जरूर मिलेगी।
वृक्षः नहीं नहीं, हे पंछी! तुम ऐसा मत सोचो। मुझे तो मानव की करतूतों पर तरस आ रहा है।
पंछी: आपके साथ इतना कुछ बुरा होने के बाद भी आप उस मानव के लिए अच्छा ही सोच रहे हैं। यह तो आपकी उदारता है।
वृक्षः सोचूँ नहीं तो क्या करूँ? शहरीकरण की इस प्रक्रिया में उसने तो वन-जंगलों को काटने का काम शुरू कर दिया है।
पंछीः मानव को भविष्य में इसका बहुत ही बड़ा परिणाम भुगतना पड़ेगा।
वृक्षः हाँ, इस बात को मैं जानता हूँ। लेकिन उसे कौन समझाएगा?
पंछीः इस मानव ने तो हमें भी बेघर कर दिया है । मेरे सारे भाई-बहन न जाने कहाँ चले गए हैं?
वृक्षः सच कह रहे हो तुम। यदि इस प्रकार पर्यावरण का विनाश हो रहेगा, तो इस सुंदर धरती का संपूर्ण अस्तित्व खतरे में जाएगा।
पंछी: अब तो मानव को सीख लेनी चाहिए और उसे अत्यधिक संख में वृक्ष लगाने चाहिए।

कल्पना पल्लवन

‘भारतीय संस्कृति के दर्शन देहातों में होते हैं।’ इस तथ्य पर अपने विचार लिखिए।
Answer:
भारतीय संस्कृति में आस्तिक उदारता की भावना पाई जाती है। हमारी संस्कृति अत्यंत विशाल, समृद्ध व प्राचीन है। बड़ों के प्रति आदर व श्रद्धा भारतीय संस्कृति का बहुत ही बड़ा सिद्धांत है। भारत में नदियों व पीपल जैसे वृक्षों तथा सूर्य व अन्य प्राकृतिक देवी-देवताओं की पूजा करने का क्रम शताब्दियों से चला आ रहा है। भारतीय संस्कृति के दर्शन शहरों की अपेक्षा देहातों में होते हैं। स्वयं गांधीजी का यह कथन प्रसिद्ध है ‘यदि किसी विदेशी व्यक्ति को भारतीय संस्कृति का सच्चे अर्थ में दर्शन करना है, तो उसे गाँव की ओर बढ़ना चाहिए।’ सचमुच आज भी हमारे देहातों में पुराणों परंपरा एवं मान्यता को सर्वोच्च स्थान दिया जाता है।

देहातों में आज भी त्योहारों को पारंपरिक पद्धति से मनाया जाता है। देहातों में आज भी खशी के पर्वो पर लोककला एवं लोकगीतों का आयोजन किया जाता है। देहातों में जितना अधिक बल आध्यात्मिकता पर दिया जाता है. उतना शहरों में नहीं। देहातों में रहने वालों का जितना अधिक विश्वास ईश्वर पर होता है; उतना शहर में रहने वालों का नहीं होता। इसलिए कहा गया है कि भारतीय संस्कृति के दर्शन देहातों में होते हैं।

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 4 गाँव-शहर Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित पद्यांशों का भावार्थ लिखिए ।

Question 1.
बदला-बदला ……………. टुकुर-टुकुर।
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ कवि प्रदीप शुक्ल द्वारा लिखित ‘गाँव-शहर’ इस कविता से ली गई हैं। कवि ने गाँव व शहर के जीवन में जमीन आसमान का अंतर महसूस किया है। उसे स्पष्ट करते हुए कवि कहते हैं कि गाँव व शहर का मौसम बिल्कुल बदला-बदला-सा प्रतीत हो रहा है। उनमें भारी परिवर्तन होता दिखलाई दे रहा है। गाँव व शहर का नक्शा बदलता हुआ दिखाई दे रहा है। शहर अपनी आँखें फाड़कर अपने बदलते नए रूप को देख रहा है और साथ में गाँव भी एकटक नजरे गड़ाकर अपने बदलते विरान रूप की ओर देख रहा है।

Question 2.
तिल रखने की. ……………. झरे हुए।
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ कवि प्रदीप शुक्ल द्वारा लिखित ‘गाँव-शहर’ कविता से ली गई हैं। कवि के मतानुसार शहर में भीड़-भाड़ है। वहाँ पर लोगों को रहने के लिए पर्याप्त जगह नहीं है। शहर में इतनी भीड़ है कि वहाँ तिल रखने के लिए भी जगह नहीं है। गाँव में पीपल के पेड़ के पत्ते झर गए हैं।

Question 3.
मेट्रो के खंभे. ………………….. टुकुर-टुकुर।
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ कवि प्रदीप शुक्ल द्वारा लिखित ‘गाँव-शहर’ कविता से ली गई हैं। शहर में मैट्रो के खंभे के नीचे सोकर परमेश्वर नाम का एक व्यक्ति बहुत ही दयनीय स्थिति में रात गुजारता है। एक ओर शहर अपनी आँखें फाड़कर अपने नए रूप को देख रहा है और दूसरी ओर गाँव एकटक नजरे गड़ाकर अपने बदलते रूप को निहार रहा है।

सत्य या असत्य लिखिए।

Question 1.
गाँवों का शहरीकरण हो रहा है।
Answer:
सत्य

Question 2.
शहर के लोग गाँव जाकर नौकरी कर रहे हैं।
Answer:
असत्य

पद्यांश के आधार पर वाक्य पूर्ण कीजिए।

Question 1.
सुरसतिया खेती करने में असमर्थ हैं क्योंकि –
Answer:
सुरसतिया खेती करने में असमर्थ हैं क्योंकि उसके दोनों जवान बेटे नौकरी करने के लिए सूरत गए हैं।

समझकर लिखिए।

Question 1.
पद्यांश में प्रयुक्त एक प्राणी का नाम
Answer:
गिल्ली (गिलहरी)

निम्नलिखित पद्यांशों का भावार्थ लिखिए।

Question 1.
इधर शहर में ……………………. बुकुर-पुकुर।
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ कवि प्रदीप शुक्ल द्वारा लिखित ‘गाँव-शहर’ कविता से ली गई हैं। कवि के मतानुसार शहर की तो बात कुछ और ही है। आँख खुलते ही शहर की दुनिया भागम-भाग में व्यस्त हो जाती है। शहर में सर्वत्र भीड़-भाड़ है। किसी के पास किसी के लिए समय नहीं हैं। वहाँ गाँव में रामदीन नामक (ग्रामीण व्यक्ति) एक किसान रेडियो पर स्टेशन जोह रहा है। वह रेडियो पर स्टेशन मिलने की प्रतीक्षा कर रहा है। उसकी बातें सुनकर कवि का हृदय काँपने लगा है।

Question 2.
सुरसतिया ………… घमाने।
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियों कवि प्रदीप शुक्ल द्वारा लिखित ‘गाँव-शहर’ इस कविता से ली गई हैं। गाँव से शहरों की तरफ पलायन हो रहा है। सरस्वती के दोनों लड़के गाँव से सूरत शहर में नौकरी करने के लिए गए हैं। अब सरस्वती के खेत में गिलहरी धूप खाने बैठ गई है। अब उसके खेतों में कोई नहीं जाता क्योंकि उसके दोनों बच्चे शहर गए हैं और उसके खेत यूँ ही परती (बिना जोती-बोई जमीनी) पड़े हुए हैं।

Question 3.
लँगड़ाकर ……………………. टुकुर-टुकुर।
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ कवि प्रदीप शुक्ल द्वारा लिखित ‘गाँव-शहर’ इस कविता से ली गई हैं। कवि के मतानुसार गाँवों का शहरीकरण हो रहा है; कायापलट हो रहा है। परिवर्तन व विकास की होड़ में अब गाँव भी पीछे नहीं रह गए हैं। गाँव से मिट्टी, धूल अब नदारद हो गई है। गाँव में पक्की सड़कों का निर्माण होने लगा है। उन सड़कों पर चलते समय गैया के खुरों को तकलीफ पहुंच रही है। वह लँगड़ाकर चलने लगी है। शहर अपनी आँखें फाड़कर अपने नए रूप को देख रहा है और साथ में गाँव भी एकटक नजरे गड़ाकर अपने बदलते रूप की ओर देख रहा है।

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 2 वारिस कौन? Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 वारिस कौन?

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 2 वारिस कौन? Textbook Questions and Answers

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति ग (१) आकलन कृति (१) परिणाम लिखिए।

Question 1.
पहली राजकुमारी को कड़ककर पूछने का परिणाम
Answer:
उसने सच्ची बात बता दी कि उसने दाने भंडार घर से लाए हैं।

Question 2.
दूसरी राजकुमारी का संदूकची में दाने रखने का परिणाम
Answer:
दाने सड़ गए थे। स्वाध्याय विषयक कृतियाँ

उचित घटनाक्रम लगाकर वाक्य फिर से लिखिए।

Question 1.
सभी के उत्तर से राजा को बड़ी निराशा हुई।
Answer:
अंत में उसे एक उपाय सूझ गया।

Question 2.
रथ एक बड़े-से हरे-भरे खेत के सामने रुक गया।
Answer:
सभी के उत्तर से राजा को बड़ी निराशा हुई।

Question 3.
राजा ने हैरानी से राजकुमारी की ओर देखा।
Answer:
रथ एक बड़े-से हरे-भरे खेत के सामने रुक गया।

Question 4.
अंत में उसे एक उपाय सूझ गया।
Answer:
राजा ने हैरानी से राजकुमारी की ओर देखा।

सही विकल्प चुनकर वाक्य फिर से लिखिए।

Question 1.
जरूर इसके पीछे कोई ………….. होगा। (उद्देश्य / हेतु / मकसद)
Answer:
जरूर इसके पीछे कोई मकसद होगा।

Question 2.
सो मैं उन्हें …………. खा गई। (भिगोकर / भुनवाकर / पकाकर)
Answer:
सो मैं उन्हें भुनवाकर खा गई।

Question 3.
तुम ही मेरे राज्य की सच्ची …………… हो। (रानी / युवराज्ञी / उत्तरधिकारी)
Answer:
तुम ही मेरे राज्य की सच्ची उत्तरधिकारी हो।

Question 4.
इसे तुम अपने पास रखो …….. साल बाद मैं उन्हें माँगूंगा। (चार / सात / पाँच)
Answer:
इसे तुम अपने पास रखो पाँच साल बाद मैं उन्हें माँगूंगा। .

परिणाम लिखिए।

Question 1.
गेहूँ के दानों को बोने का परिणाम
Answer:
समय पर अंकुर फुटना। पौधे तयार होना। दाने निकलना।

Question 2.
पहली राजकुमारी को कड़ककर पूछने का परिणाम
Answer:
उसने सच्ची बात बता दी कि उसने दाने भंडार घर से लाए हैं।

Question 3.
दूसरी राजकुमारी का संदूकची में दाने रखने का परिणाम
Answer:
दाने सड़ गए थे।

Question 4.
सभी के उत्तर सुनकर राजा पर हुआ परिणाम
Answer:
राजा को बड़ी निराशा हुई।

भाषाबिंदु

रचना के आधार पर विभिन्न प्रकार के तीन-तीन वाक्य पाठों से ढूँढकर लिखिए।

(१) सरल वाक्य

• वह सोचने लगा।
• उसके चार बेटियाँ थीं।
• इसे तुम अपने पास रखो।

(२) संयुक्त वाक्य

• उसने दानों को भुनवाकर खा डाला और खेल में मग्न हो गई।
• बड़ी राजकुमारी भंडार घर जाकर गेहूँ के दाने ले आई और राजा को दे दिए।
• सभी को गेहूँ के सौ-सौ दाने दिए और का, “इसे तुम अपने पास रखो।”

मिश्र वाक्य:

• पाँच साल बाद जब मैं इन्हें मालूंगा; तब सब मुझे वापस कर देना।
• राजा ने सोचा कि इन चारों में से जो सबसे बुद्धिमती होगी, उसे ही अपना राजपाट सौंपेगा।
• पाँच साल बाद जब पिता जी ये दाने माँगेंगे; तब उन्हें वापस कर दूंगी।

निम्नलिखित वाक्यों में सूचना के अनुसार परिवर्तन कीजिए।

Question 1.
रथ आते ही राजा उस पर सवार हो गया।
(संयुक्त वाक्य में बदलिए)
Answer:
राजा का रथ आया और वह उस पर सवार हो गया।

Question 2.
राजा का रथ आया और वह उस पर सवार हो गया। (मिश्र वाक्य में बदलिए)
Answer:
उन्ना जैसे ही राजा का रथ आ गया; वैसे ही वह उस पर सवार हो गया।

निम्नलिखित रेखांकित विकारी शब्दों के भेद पहचानिए।

Question 1.
एक राजा था।
Answer:
एक : संख्यावाचक विशेषण

Question 2.
इसे तुम अपने पास रखो।
Answer:
उन्ता : तुम : पुरुषवाचक सर्वनाम

Question 3.
राजा ने अपनी बेटियों को गेहूँ के दाने दिए।
Answer:
गेहूँ : द्रव्यवाचक संज्ञा

Question 4.
राजा ने चारों बहनों को बुलाया।
Answer:
बुलाया : क्रिया

स्वयं अध्ययन

बीरबल की बौद्धिक चतुराई की कहानी के मुद्दों का फोल्डर बनाकर – कहानी प्रस्तुत करो।

उत्तर लिखो:

Answer:

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 2 वारिस कौन? Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति क (१) आकलन कृति

समझकर लिखिए।
Answer:

कृति अ (२) आकलन कृति

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके उत्तर निम्नलिखित शब्द हों

Question 1.
पाँच
Answer:
राजा अपनी बेटियों से कितने साल बाद गेहूँ के दानों की मांग करने वाला था?

Question 2.
बुद्धिमती
Answer:
राजा के अनुसार राजपाट संभालने के लिए बेटियों के पास कौन-सा गुण होना आवश्यक है?

निम्नलिखित कथन सत्य है या असत्य लिखिए।
Question 1.
दूसरी बहन पाँच साल बाद दानों को भंडार से लेकर राजा को देने वाली थी।
Answer:
असत्य

राजा की चार बेटियाँ थीं।
Answer:
सत्य

कृति क (३) शब्द संपदा

मानक वर्तनी के अनुसार शब्द शुद्ध कीजिए।

1. भण्डार
2. गेहूं

Answer:

1. भंडार
2. गेहूँ

लिंग बदलिए।

1. बुद्धिमती
2. राजा

Answer:

1. बुद्धिमान
2. रानी

वचन बदलिए।

1. बेटियाँ
2. कमरा

Answer:

1. बेटी
2. कमरे

नीचे दिए हुए शब्दों के पर्यायवाची शब्द लिखिए।

1. चाँदी
2. फैसला

Answer:

1. रजत
2. निर्णय

Question 1.
परिच्छेद में आए युग्म-शब्द लिखिए।
Answer:
सौ-सौ , अपने-अपने

कृति क (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘बुद्धिमान या बुद्धिमती होना बेहद जरूरी होता है।’ इस कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
जी हाँ, बुद्धिमान या बुद्धिमती होना बेहद जरूरी होता है। यह इंसान का व्यक्तित्व अधिक आकर्षक बना देता है। बुद्धिमान या बुद्धिमती होना, यह एक आवश्यक गुण है। जिस इंसान के पास यह गुण होता है, वह सर्वत्र पूजनीय होता है। सभी ऐसे व्यक्ति की प्रशंसा करते हैं। कवि रवींद्रनाथ टैगोर, सरोजिनी नायडू, डॉ. सी. व्ही. रामन व डॉ. अब्दुल कलाम आदि बुद्धिमान थे। अपने इस बुद्धि व विवेक के कारण ही वे समाज में वंदनीय हो गए। इसलिए यदि जीवन में हमें प्रगति करनी है, तो बुद्धिमान या बुद्धिमती होने के लिए प्रयत्न करना चाहिए। कह्य भी गया है कि विवेकी पुरुष की हर जगह पूजा की जाती है।

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति ख (१) आकलन कृति

किसने, किससे कहा?

Question 1.
कहाँ हैं वे दाने?
Answer:
राजा ने अपनी चार बेटियों से कहा।

निम्नलिखित गलत वाक्य सही करके लिखिए।

Question 1.
शरारतें करना तीसरी बहन को बहुत पसंद था।
Answer:
शरारतें करना चौथी बहन को बहुत पसंद था।

Question 2.
बड़ी राजकुमारी खेत में जाकर गेहूँ के दाने लेकर आई।
Answer:
बड़ी राजकुमारी भंडार घर में जाकर गेहूँ के दाने लेकर आईं।

उचित घटनाक्रम लगाकर वाक्य फिर से लिखिए।

1. दाने निकले।
2. दाने बो दिए।
3. पौधे तैयार हुए।
4. समय पर अंकुर फूटे।

Answer:

1. दाने बो दिए।
2. समय पर अंकुर फूटे।
3. पौधे तैयार हुए।
4. दाने निकले।

कृति ख (३) शब्द संपदा

गद्यांश में से शब्द-युग्म लिखिए।
Answer:
दो-तीन
सौ-सौ

अनेक शब्दों के लिए एक शब्द लिखिए।

Question 1.
राजा की बेटी
Answer:
राजकुमारी

Question 2.
वह कक्ष जहाँ पर खाने-पीने की सामग्री रखी जाती है
Answer:
भंडार घर

विलोम शब्द लिखिए।

1. समय x
2. बहुत x

Answer:

1. समय x असमय
2. बहुत x कम

निम्नलिखित शब्द से उपसर्ग अलग कीजिए।

1. सुरक्षा
2. नापसंद

Answer:

1. उपसर्ग : सु
2. उपसर्ग : ना

निम्नलिखित शब्द से प्रत्यय अलग कीजिए।

1. पीछेवाली
2. सहेजकर

Answer:

1. प्रत्यय : वाली
2. प्रत्यय : कर

कृति ख (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘समझदारी से काम करना लाभदायक होता है। कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
समझदारी को सामान्य भाषा में अक्लमंदी कहते हैं। समझदारी काअर्थ है दूर की सोचना । जैसी स्थिति है उसी प्रकार निर्णय लेना व कृति करना। जिस व्यक्ति के पास समझदारी होती है, उसका भविष्य उज्ज्वल होता है। समझदार व्यक्ति प्रत्येक परिस्थिति व समस्या का अत्यंत सावधानीपूर्वक तरीके से समाधान प्राप्त करते है। दुनिया में ऐसे कई उदाहरण हैं कि जिन्होंने समझदारी से काम करके स्वयं का उदधार किया और साथ में दूसरों पर भी उपकार किया आचार्य चाणक्य ने समझदारी से काम करके चंद्रगुप्त को राजा बनाया था। छत्रपति शिवाजी महाराज ने भी समझदारी से काम करके मुगलों को मुंहतोड़ जवाब दिया था। इसलिए जीवन में समझदारी आवश्यक होती है। व्यक्ति के व्यक्तित्व विकास में समझदारी का महत्त्वपूर्ण स्थान है।

कृति ग (२) आकलन कृति

किसने, किससे कहा?

Question 1.
तुमने क्या किया उन दानों का?
Answer:
राजा ने तीसरी राजकुमारी से पूछा।

Question 2.
तुम्हारे दाने कहाँ हैं?
Answer:
राजा ने दूसरी राजकुमारी से पूछा।

सही विकल्प चुनकर वाक्य फिर से लिखिए।

Question 1.
मुझे ” के भुने हुए दाने बहुत अच्छे लगते हैं। (चावल, गेहूं, बाजरा)
Answer:
मुझे गेहूं के भुने हुए दाने बहुत अच्छे लगते हैं।

Question 2.
दूसरी राजकुमारी ने दाने मखमल के खोलवाली डिब्बी में …रखे थे। (सहेजकर, सँभालकर, डालकर)
Answer:
दूसरी राजकुमारी ने दाने मखमल के खोलवाली डिब्बी में सहेजकर रखे थे।

कृति ग (३) शब्द संपदा

निम्नलिखित शब्दों में उचित प्रत्यय लगाइए।

1. अच्छा
2. सच्चा

Answer:

1. अच्छाई
2. सच्चाई

लिंग बदलिए।

1. राजकुमारी
2. राजा

Answer:

1. राजकुमार
2. रानी

वचन बदलिए।

1. डिब्बी
2. दाना

Answer:

1. डिब्बियाँ
2. दाने कृति ग

स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
चारों राजकुमारी में से किस राजकुमारी का जवाब आपको अच्छा लगा और क्यों?
Answer:
चारों राजकुमारी में से तीसरी राजकुमारी का जवाब मुझे अच्छा लगा क्योंकि उसके जवाब में थोड़ी उम्मीद थी। वह राजा को सवाल का जवाब पाने के लिए कहीं लेकर जाने वाली थी। पहली राजकुमारी भंडार घर से दाने लेकर आई थी। दूसरी राजकुमारी ने मखमल के खोलवाली डिब्बी में दाने सहेजकर रखा था और चौथी राजकुमारी गेहूँ के दाने भुनवाकर खाए थे। सिर्फ तीसरी राजकुमारी राजा को उन दानों का रहस्य जानने के लिए किसी अपरिचित स्थान पर लेकर जाने वाली थी। अतः उससे ही कुछ उम्मीद की जा सकती थी।

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति घ (१) आकलन कृति

निम्नलिखित गलत वाक्य सही करके फिर से लिखिए।

Question 1.
राजा घोड़े पर सवार हो गया।
Answer:
राजा रथ पर सवार हो गया।

Question 2.
राजा ने चारों राजकुमारी को गले लगा लिया।
Answer:
राजा ने तीसरी राजकुमारी को गले लगा लिया।

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके निम्नलिखित शब्द हों –

1. गेहूँ
2. बालियाँ ।

Answer:

1. फसल कौन-से अनाज की थी?
2. हवा में क्या झूम रही थी?

कृति घ (२) आकलन कृति

Question 1.
कृति पूर्ण कीजिए।
Answer:

Question 2.
गेहूं की फसल देखने का परिणाम
Answer:
राजा ने अपनी तीसरी बेटी को गले लगा लिया और उसे राज्य का उत्तराधिकारी घोषित कर दिया।

कृति घ (३) शब्द संपदा

विलोम शब्द लिखिए।

1. नगर x
2. पास x

Answer:

1. नगर x गाँव
2. पास x दूर

समानार्थी शब्द लिखिए।

1. राजा
2. हवा

Answer:

1. नृप
2. वायु

तत्सम शब्द लिखिए।

1. पिता
2. राजा

Answer:

1. पितृ
2. राजन

कृति घ (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
क्या राजा का निर्णय सही था? यदि हाँ, तो क्यों? – अपने विचार लिखिए।
Answer:
हाँ, राजा का निर्णय सही था। उसने अपने राज्य के उत्तराधिकारी के तौर पर अपनी तीसरी बेटी का चयन किया, यह राजा का सही निर्णय था। राजा की तीसरी बेटी ने सौ गेहूँ के दानों को मिट्टी मे बो दिए थे। अब वे सौ दाने लाख-लाख दानों के रूप में खेत में झूम रहे थे। राजा की तीसरी बेटी चीजों का सही उपयोग करना जानती थी। उसके पास अक्लमंदी व समझदारी थी। उसके इस गुणों को राजा ने परखा। इसलिए वह भलीभांति जानते थे कि भविष्य में वह राज्य को ठीक से चला सकती है। इसी कारण उसने अपनी तीसरी बेटी को राज्य के उत्तराधिकारी के तौर पर चयनित किया।

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 1 हे मातृभूमि! Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 1 हे मातृभूमि!

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 1 हे मातृभूमि! Textbook Questions and Answers

कृति पूर्ण कीजिए।

Answer:
(i) श्री राम व कृष्ण जैसे सपूतों को जन्म देने वाली जननी
(ii) मातृभूमि पर पाई जाने वाली धूल पवित्र है।

एक शब्द में उत्तर लिखिए।

Question 1.
कवि की जिहवा पर इसके गीत हो
Answer:
मातृभूमि के

Question 2.
मातृभूमि के सपूत
Answer:
श्री राम व श्री कृष्ण

Question 3.
मातृभूमि के चरणों में इसे नवाना है
Answer:
कवि के शीश को

कृति ख (१) आकलन कृति

एक शब्द में उत्तर लिखिए।

Question 1.
मातृभूमि के चरण धोने वाला
Answer:
समुद्र

Question 2.
प्रतिदिन सुनने/सुनाने योग्य नाम
Answer:
मातृभूमि भारतमाता’

Question 3.
कवि इसका त्याग करना चाहता है
Answer:
भेदभाव

Question 4.
इस नाम से कवि ने मातृभूमि को पुकारा है
Answer:
माई

कविता की पंक्तियाँ पूर्ण कीजिए

Answer:
सेवा में तेरी माता! मै भेदभाव तजकर
वह पुण्य नाम तेरा, प्रतिदिन सुनें-सुनाऊँ।।
तेरे ही काम आऊँ, तेरा ही मंत्र गाऊँ।
मन और देह तुम पर बलिदान में जाऊँ।।

कृति पूर्ण कीजिए।

Answer:

उपयोजित लेखन

निम्नलिखित शब्दों के आधार पर कहानी लेखन कीजिए तथा उचित शीर्षक देकर मिलने वाली सीख भी लिखिए।
(ग्रंथालय, स्वप्न, पहेली, काँच)
Answer:
विजू नाम का गरीब लड़का था। वह अनाथ था। वह पढ़ना चाहता था पर पैसे न होने के कारण वह पढ़ नहीं सकता था। वह काँच की दुकान में सफाई का काम करता था। काँच की उस दुकान में काँच से बनी हुई रंग-बिरंगी वस्तुएँ थीं। एक दिन सफाई करते समय एक काँच का गिलास उसके हाथ से नीचे गिर गया। इस कारण दुकान का मालिक उस पर गुस्सा हो गया और उसने उसे नौकरी से निकाल दिया। विजू रोता-रोता घर चला आया। बिना कुछ खाए वह सो गया। नींद में उसने एक परी को देखा। परी ने उससे कहा कि यदि वह उसकी पहेली का जवाब देगा, तो वह टूटे हुए काँच के गिलास को फिर से जोड़ देगी। खुशी के मारे वह सपने में उछलने लगा। उसी वक्त उसकी आँखें खुली और तब उसे पता चला कि वह सपना देख रहा था। विजू बहुत ही निराश हो गया।

दूसरे दिन घूमते-घूमते वह एक ग्रंथालय में गया। उसने ग्रंथालय में बैठकर किताबें पढ़नी चाही, लेकिन ग्रंथपाल ने उसे मना कर दिया। उसी वक्त वहाँ पर एक सज्जन व्यक्ति आए। उन्होंने जब यह जाना कि वह गरीब बच्चा किताबें पढ़ना चाहता है; लेकिन रूपए न होने के कारण वह पढ़ नहीं सकता। तब उन्होंने स्वयं ठान लिया कि उस गरीब बच्चे की पढ़ाई का सारा खर्च वे स्वयं करेंगे। सचमुच, विजू की तकदीर बदल गई। आगे चलकर वह पढ-लिखकर डॉक्टर बन गया। सीख: कठिन परिश्रम का फल सदैव हितकारी होता है। मेहनत के बल पर हम सफलता प्राप्त कर सकते हैं।

कल्पना पल्लवन

‘मातृभूमि की सेवा में जीवन अर्पण करना प्रत्येक मनुष्य का कर्तव्य है’ इस कथन पर अपने विचार लिखिए।
Answer:
जन्म स्थान या अपने देश को मातृभूमि’ कहा जाता है। मातृभूमि स्वर्ग से भी महान है। वह जन्मदात्री है। मातृभूमि मनुष्य के लिए अपना सर्वस्व अर्पण करती है। मतृभूमि के कारण मनुष्य पहचाना जाता है। वह माता स्वरूप होती है। मातृभूमि से प्राप्त अन्न खाकर हमारा विकास हुआ है। उसी की गोद में खेलकर हम बड़े हुए हैं। वह हमारे लिए वंदनीय है। इसलिए उसकी सेवा में अपना जीवन अर्पण करना हमारा कर्तव्य होता है।

स्वयं अध्ययन

‘विकास की ओर बढ़ता हुआ भारत देश’ से संबंधित महत्त्वपूर्ण कार्यों की सूची बनाइए।
Answer:
महत्त्वपूर्ण कार्य:

• ग्रामीण विकास : गाँवों में बिजली तथा सड़कों का निर्माण
• शिक्षा के क्षेत्र में प्रगति : अनिवार्य शिक्षा
• विज्ञान व तकनीकी में विकास
• अर्थव्यवस्था में सुधार
• रोजगार में वृद्धि

भाषा बिंद

निम्न विरामचिह्नों के नाम लिखकर उनका वाक्य में प्रयोग करो:

Answer:

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 1 हे मातृभूमि! Additional Important Questions and Answers

कृति क (१) आकलन कृति

पद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

Question 1.
इस अर्थ में आए शब्द लिखिए ।
Answer:

कृति क (१) आकलन कृति

निम्नलिखित पंक्तियाँ पढ़कर तात्पर्य लिखिए।

Question 1.
उस धूल को मैं तेरी निज शीश पे चढ़ाऊँ।।
Answer:
मातृभूमि की धूल पवित्र व महान है। उस धूल में श्री राम व कृष्ण जैसे सपूतों ने जन्म लिया है। इसलिए कवि उनकी चरण-धूलि को अपनाकर उस धूल को श्रद्धा से अपने सिर पर लगाना चाहता है।

Question 2.
पद्यांश के आधार पर जोड़ियाँ लगाइए। ‘अ’
Answer:

कृति क (१) आकलन कृति

निम्नलिखित पद्यांशों का भावार्थ लिखिए।

Question 1.
हे मातृभूमि! ………………..शरण में लाऊँ।।
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ कवि रामप्रसाद ‘बिस्मिल’ लिखित ‘हे मातृभूमि!’ इस कविता से ली गई हैं। कवि रामप्रसाद ‘बिस्मिल’ जी के हृदय में मातृभूमि के प्रति अपार भक्तिभाव है। इसी भाव से प्रेरित होकर वे कहते हैं, “हे मातृभूमि!, मैं अपना सिर तेरे चरणों पर झुकाता हूँ। मैं भक्तिरूपी भेंट लेकर तुम्हारी शरण में आया हूँ।”

Question 2.
माथे पे तू ……………………. नाम गाऊँ।।
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ कवि रामप्रसाद ‘बिस्मिल’ लिखित ‘हे मातृभूमि!’ कविता से ली गई है। कवि ‘बिस्मिल’ जी कहते हैं, “हे मातृभूमि!, तू ही मेरे माथे पर चंदन के रूप में शोभायमान है। मेरे छाती पर तू ही माला बनकर निवास कर रही है और तू ही मेरी वाणी पर गीत बनकर जयगान कर रही है। मैं सदा तुम्हारा ही नाम गाना चाहता हूँ।”

Question 3.
जिससे सपूत उपजें ……………………. शीश पे चढ़ाऊँ।।
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ कवि रामप्रसाद ‘बिस्मिल’ लिखित ‘हे मातृभूमि!’ कविता से ली गई है। कवि बिस्मिल जी कहते हैं, “हे मातृभूमि!, तुम्हारी गोद में श्री राम-कृष्ण जैसे सपूतों ने जन्म लिया था। वे तुम्हारी मिट्टी में खेले थे। उस मिट्टी को मैं अपने माथे पर लगाना चाहता हूँ।”

निम्नलिखित कथन सत्य है या असत्य लिखिए।

Question 1.
कवि निष्ठा से मातृभूमि की सेवा करना चाहता है।
Answer:
सत्य

Question 2.
मातृभूमि समुद्र के चरणों की धोती है।
Answer:
असत्य

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 1 आम्ही चालवू हा पुढे वारसा Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 1 आम्ही चालवू हा पुढे वारसा (गीत)

Marathi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 1 आम्ही चालवू हा पुढे वारसा Textbook Questions and Answers

भावार्थ :

गुरुने दिला ज्ञानरूपी वसा
आम्ही चालवू हा पुढे वारसा

मुलाने शाळेत शिकण्यास सुरुवात केल्यापासून ते शिक्षण प्रवास पूर्ण होईपर्यंत कितीतरी शिक्षक त्याला प्रत्येक वळणावर भेटतात. ते सतत आपणास वेगवेगळ्या प्रकारचे ज्ञान, मूल्य, आदर्शाची शिकवण देतात. त्यामुळे आपण माणूस म्हणून आकारास येतो. गुरूच्या शिकवणीतून आपल्या अंगी सद्गुण येतात. याच सद्गुणांची शिदोरी घेऊन, तोच ज्ञानरूपी वसा घेऊन आम्ही हा वारसा पुढे दुसऱ्या पिढीपर्यंत चालवू (घेऊन जाऊ) असे कवी सांगतात.

पिता-बंधु-स्नेही तुम्ही माउली
तुम्ही कल्पवृक्षातळी सावली
तुम्ही सूर्य अम्हां दिला कवडसा!

तुम्हीच आमचे पिता (वडील), बंधु (भाऊ), स्नेही (मित्र) आहात. तुम्ही आमची माऊली (आई) आहात. तुम्हीच आमच्या जीवनातील कल्पवृक्षाखालील सावलीप्रमाणे आहात. तुम्हीच ज्ञानरूपी सूर्य बनून आम्हांस ज्ञानाचा कवडसा (झरोका) दिला आहे.

जिथे काल अंकुर बीजातले
तिथे आज वेलीवरी ही फुले
फलद्रुप हा वृक्ष व्हावा तसा!

जिथे काल जमिनीतील बीजाला अंकुर फुटले तिथे आज |अंकुराची वेल होऊन त्यावर फुले फुलेली आहेत. त्याचप्रमाणे ज्ञानरूपी वृक्षालासुद्धा ज्ञानाची फळे लागून तो फलद्रूप व्हावा.

शिकू धीरता, शूरता, बीरता
धरू थोर विधेसवे नम्रता
मनी ध्यास हा एक लागो असा।

गुरूने दिलेल्या ज्ञानाच्या शिकवणूकीतून आपण सारे संयम, धाडस, पराक्रम शिकूया. थोर ज्ञानप्राप्तीने आपल्यामध्ये कशाप्रकारे नम्रता आणता येईल हा एकच ध्यास आपल्या मनाला लागला पाहिजे.

जरी दुष्ट कोणी करू शासन
गुणी सज्जनांचे करू पालन
मनी मानसी हाच आहे ठसा!

जरी कोणी दुष्ट असतील, त्यांना शासन (दंडीत) करू. जे कोणी गुणी आहेत, सज्जन आहेत, त्यांचेच पालन (रक्षण) करू. हाच पक्का विचार आमच्या सर्वांच्या मनात आहे.

तुझी त्याग-सेवा फळा ये अशी
तुझी कीर्ति राहील दाही दिशी
अगा पुण्यवंता भल्या माणसा!

हे पुण्यवंता, भल्या (ज्ञानी) माणसा, अशाप्रकारे तुम्ही केलेला त्याग, तुमची सेवा शेवटी आमच्या रूपाने फळाला येईल. तुमचा नावलौकिक, कीर्ति दाही दिशांना अबाधित राहिल.

आम्ही चालवू हा पुढे वारसा Summary in Marathi

काव्य परिचय :

जगदीश खेबूडकर रचित प्रस्तुत गीतातून गुरूने दिलेल्या ज्ञानाची महती वर्णिली असून गुरूंच्या शिकवणीतून सद्गुण अंगी बाणवून सत्कार्ये करणे, म्हणजेच गुरूने दिलेला वारसा पुढे चालू ठेवण्याचे आश्वासन प्रस्तुत गीतातून दिले आहे.

The poet Jagdish Khebudkar has composed the song.’ Amhi chalavu ha pudhe varasa’ Through this song he has described the importance of knowledge and virtuous conduct given by his teacher and further he has also promised to carry on this legacy.

शब्दार्थ :

1. वारसा – परंपरा वसा – legacy, heritage
2. वास – व्रत, प्रतिज्ञा – Pledge
3. पिता – वडील – father
4. बंधु – भाऊ – brother
5. स्नेही – मित्र, सखा – friend
6. माउली – आई – mother
7. कल्पवृक्ष – इच्छिल्याप्रमाणे देणारा वृक्ष – the tree that yields whatever is desired
8. तळी – खालील – underneath
9. अम्हां – आम्हांला – us
10. कोंब, मोड – sprout
11. बीज – बी – seed
12. वेल – लता – creeper
13. वृक्ष – झाड – tree
14. धीर – संयम – patience
15. थोर – मोठे, श्रेष्ठ – big, great
16. विदया – ज्ञान – knowledge
17. सवे – सोबत, बरोबर – with
18. मनी – मनात – in mind
19. ध्यास – सतत विचार करणे – constant thinking
20. दुष्ट – वाईट – bad, cruel
21. सज्जन – सभ्य – gentleman
22. गृहस्थ मानसी – मनात – in mind
23. त्याग – समर्पन, बलिदान – sacrifice
24. कात ख्याता, प्रासधा – reputation, fame

वाकाचार

फलद्रूप होणे – सफल होणे

टिपा

कवडसा – गवाक्षातून येणारा प्रकाशकिरण – a small ray of light coming through an aperture
पुण्यवंत – शुद्ध झालेला, पवित्र – virtuous.

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 English Solutions Chapter 4.5 A Battle to Baffle Notes, Textbook Exercise Important Questions, and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 English Solutions Chapter 4.5 A Battle to Baffle

Class 8 English Chapter 4.5 A Battle to Baffle Textbook Questions and Answers

Warming Up:

1. Form suitable groups and discuss the following:

You have heard/read stories of Akbar and Birbal, Tenali Raman, Mulla Nasruddin.
Recollect and write down the names of those stories.

Pick out those aspects of a story that you find common in all their stories.
Answer:
The common aspect found in their stories :
humour, supernatural events, wisdom, suspense, magic, the beauty of nature, wit and play upon words

2. Read the different types of sentences in Reported Speech and note the differences in the Direct and Indirect forms:

1. a. Direct: The old man said, “What is the time?
b. Indirect: The old man asked what the time was.

2. a. Direct: Mother said to her, “Are you hungry now?
b. Indirect: Mother asked her if she was hungry, then.

3. a. Direct: The teacher said, “Be quiet students.”
b. Indirect: The teacher ordered the students to be quiet.

4. a. Direct: Mother said, “ How pretty she looks!”
b. Indirect: Mother exclaimed with delight that she looked very pretty.

You will observe that –

• The Reporting Verb changes according to the type of sentence in the speech.
• Change of Tense
• Change of word order in the sentence.

Use a dictionary and find the differences in the following terms related to ‘drama’:

Question 1.
A play:
Answer:
A dramatic work staged in a theatre in front of an audience.

Question 2.
One-act Play:
Answer:
A play that has only one act.

Question 3.
Skit:
Answer:
A short funny play that makes a joke of something.

Question 4.
Mime:
Answer:
A type of theatre using no words but only movements of the hands and body and facial expressions.

Question 5.
Farce:
Answer:
A humorous play in which the characters become involved in unlikely and complicated situations. Uses physical humour and silliness.

Question 6.
Opera:
Answer:
A dramatic work in one or more acts in which all characters communicate through song and the story is told through song put to music.

Question 7.
Tragedy:
Answer:
A play dealing with tragic events and having an unhappy ending.

Question 8.
Comedy:
Answer:
A play characterized by humour; has a happy or cheerful ending.

1. Read the following words and use them in sentences of your own:

1. Renown
2. defiance
3. exiled
4. predicament
5. diffident
6. benign

Answer:

1. The Chief Guest at our annual function was a man of great renown.
2. In an act of defiance, the little girl threw away the expensive toy.
3. The Prince was exiled by his stepmother for 10 years.
4. The king turned to his minister to get him out of the predicament.
5. The new teacher was so diffident that she could not control the students.
6. The lioness had a benign look on her face as she watched her cubs playing.

2. Read the following phrases and use them ¡n the sentences of your own in proper form:

1. To voice something
2. a tight corner
3. to outwit
4. to concede defeat

Answer:

1. The mother wanted to voice her fears but could not do so.
2. Birbal could always manage to get himself out of a tight corner.
3. Birbal could outwit all the ministers in the palace.
4. The Captain had to concede defeat when his army began to turn back.

3. Pick out dialogues of Tenali Raman which prove that he had the following qualities:

Question a.
Wit and wisdom
Answer:
So this is the ‘tila-kashta-mahisha-bandhana’

Question b.
Self-confidence
Answer:
Let us begin by discussing the merits of ‘tila-kashta- mahisha-bandhana’ .

Question c.
Politeness
Answer:
I have one small request.

Question d.
Humility
Answer:
Your words of praise are my greatest reward, your Highness.

4. Answer the following questions in short:

Question a.
What was Pundit Shahane’s claim as a scholar?
Answer:
Pundit Shahane’s claim as a scholar was that he had mastered all the scriptures.

Question b.
Why did Pundit Shahane visit Vijaynagar?
Answer:
Pundit Shahane visited Vijaynagar to challenge the knowledge of all the Pundits in the kingdom.

Question c.
What do you learn about Pundits of Vijaynagar?
Answer:
The Pundits of Vijaynagar were frightened and nervous when their knowledge was challenged. They were insecure and did not have confidence in themselves.

Question d.
What punishment did the emperor threaten the Pundits with?
Answer:
The punishment that the Emperor threatened the Pundits with was that they would be exiled from Vijaynagar.

Question e.
Why was Tenali Raman summoned to the court?
Answer:
Tenali Raman was summoned to the court to find a solution to the predicament.

Question f.
On what condition did Tenali Raman agree to take up the challenge?
Answer:
The condition put forward by Tenali Raman was that when Pundit Shahane arrived the next day, everybody had to accept and honour him (Tenali Raman) as the Chief Pundit, for one day.

Question g.
Why was Tenali Raman taken to the court in a palanquin?
Answer:
Tenali Raman probably wanted to impress and frighten Pundit Shahane, and hence he went to the court in a palanquin.

Question h.
How did Tenali Raman outwit Pundit Shahane?
Answer:
Tenali Raman put his hands on a huge bundle next to him and pretended that it contained the scriptures ‘tila kashtamahisha-bandhana’ and he wanted to discuss its merits. He was in fact, only mentioning what the bundle contained. However, the Pundit thought he was referring to some scriptures that he had never even heard of, and hence could not discuss its merits. He immediately gave up. Thus, Tenali Raman outwitted him.

Question i.
What did the bundle in silken cloth contain?
Answer:
Tenali Raman made his entry to the Emperor’s Court in a palanquin, with two pundits following him and carrying a huge bundle in silken cloth.

Question j.
Explain the significance of the title.
Answer:
The theme of the skit is the challenge to see whether Tenali Raman could outwit the proud Pundit Shahane. This was the ‘battle’. The way to win this battle was to ‘baffle’ (confuse) the Pundit. Hence, the title ‘A Battle to Baffle’ is apt.

5. Fill in the elements that you find in the drama script of ‘A Battle to Baffle.’

Characters:
Background Scene:
Crisis:
Steps taken to resolve the crisis:
Climax:
The end:
Answer:
Characters: Krishnadevaraya, Mantrji, Tenali Raman, Pundit Shahane, 8-10 other courtiers/ministers/scholars.
Background Scene: Krishnadevaraya’s Courtroom. The Emperor is seated on his throne. Courtiers/ministers/scholars are seated in two rows facing one another and discussing softly.
Crisis: A great scholarly Pundit Pundit Shahane, has challenged the knowledge of the Pundits of Vijaynagar. The Pundits of Vijaynagar are not ready to face this challenge.
Steps taken to resolve the crisis: Tenali Raman is sent for to find a solution to the predicament and to pull them out of the tight corner.
Climax: Tenali Raman, with his sheer wit manages to outwit the renowned Pundit Shahane. and make him concede defeat.
The end: Pundit Shahane concedes defeat and leaves. Tenali Raman is praised by the Emperor for saving the reputation and honour of the great empire. Everyone is relieved and happy that the crisis has ended.

6. Do as directed:
(Make sure you do not change the meaning and tense of the sentence).

Question a.
Tenali Raman proved to be wittier than Pundit Shahane.
(Rewrite using ‘as witty as.’)
Answer:
Pundit Shahane proved to be not as witty as Tenali Raman.

Question b.
Pundit Shahane has come here. He wishes to challenge all the Pundits in our Kingdom.
(Combine the two sentences using ‘so’. Now combine the same sentence using because. ‘)
Answer:
Pundit Shahane wishes to challenge all the Pundits in our Kingdom, so he has come here.

Question c.
How can I discuss its merits?
( Make it Assertive.)
Answer:
I cannot discuss its merits.

Question d.
I have not read that scripture.
( Rewrite using ‘unaware.’)
Answer:
I am unaware of that scripture.

Question e.
Your words of praise are my greatest reward.
(Begin the sentence with ‘No other )
Answer:
No other reward is as great as your words of praise.

Question f.
I am proud of you.
(Rewrite using the noun form of the underlined word).
Answer:
I have pride in you.

Question g.
The Emperor said,” But tell me Raman, to what great work did you refer?”
(Convert into Indirect Speech).
Answer:
The Emperor asked Ra man what great work he had referred to.

Question h.
Tenali Raman was a poet scholar and jester in Vijaynagar in Krishnadevarayas court.
(Punctuate)
Answer:
Tenali Raman was a poet, scholar, and jester in Vijaynagar, in Krishnadevaraya’s court.

Question i.
Mantriji said Maharaj Pundit Shahanes visit to our court is an open challenge.
(Punctuate)
Answer:
“Mantriji,” said Maharaj, “Pundit Shahane’s visit to our court is an open challenge.”

7. A past student of your school has cleared his UPSC examination and being an lAS officer has been appointed as a Collector of your district. Write a formal letter to invite him to your school to share the story of his success, at a special function.
Answer:
St. Jude school
Dr. Ambedkar Road
Thane 400 601
15 October 2018
Sub: Invitation to grace our Children’s Day function as Chief Guest.
Sir, It was with great pleasure that we learned about your appointment as the Collector of our district. The Principal, teachers, and students of our school congratulate you on this wonderful achievement. We are all so proud that a student from our school has attained this high post!
We intend to have a special function on November 14, Children’s Day. We cordially invite you to grace this function as the Chief Guest and share with us the story of your success. You are an inspiration for our students and your presence will motivate them greatly. The function begins at 10 a.m. and will end at 1 p.m. with lunch. In addition to the talk from you, there will be a short cultural program of dance and music.
It will be an honor for us to have you here and we hope you will accept this invitation.
Thanking you,
Yours faithfully,
Suman Kini (Cultural Secretary, St. Jude school).

8. Understand the quotation and expand It In a paragraph format.
‘Pride goes on horseback, but returns on foot’.
Answer:
Pride goes on horseback but returns on foot:

“I am very beautiful. I am also very clever. Everyone loves me.” How will you react if you hear someone say these words? You will be surprised at such arrogance. You will say that the person is very proud’. To be ‘proud’ here means to have a very high opinion of oneself, one’s looks, abilities, possessions, etc. Pride makes a person think that he/she is superior to others. Would you like such a person? No, no one likes a person who is proud. If you’re too conceited or self-important, someday something will happen to make you look foolish. And when a proud man meets with a bad end, others will have no sympathy for him. History is full of examples of powerful kings who were ruined because of their proud nature. That is the meaning of the quotation: Those who are proud will finally suffer defeat or meet with a shameful end.

Class 8 English Chapter 4.5 A Battle to Baffle Additional Important Questions and Answers

Complete the table and write who said the given words and to whom:

Question 1.

The words	Who said?	To whom?
(1) He is visiting our court tomorrow.
(2) Not one of you can face the Pundit?
(3) Let us send for Tenali Raman.
(4) That’s an excellent idea.

Answer:

The words	Who said?	To whom?
(1) He is visiting our court tomorrow.	Mantri Ji	Emperor
(2) Not one of you can face the Pundit?	Emperor	Courtiers, Pundits, etc.
(3) Let us send for Tenali Raman.	First Scholar	Emperor
(4) That’s an excellent idea.	Second Scholar	Emperor

Complete the following:

Question 1.
The Courtiers and Pundits were unnerved when they heard the announcement that _________.
Answer:
a very great scholarly Pundit, called Pundit Shahane, was visiting the court to challenge the knowledge of all the Pundits in the kingdom

Question 2.
The first scholar proposed that ________.
Answer:
they send for Tenali Raman to find a solution to their predicament

Question 3.
Pundit Shahane’s claim as a scholar was that _______.
Answer:
he had mastered all the scriptures

Question 4.
Pundit Shahane visited Vijaynagar to ______.
Answer:
challenge the knowledge of all the Pundits in the kingdom

Question 5.
The punishment that the Emperor threatened the Pundits with was ______.
Answer:
that they would be exiled from Vijaynagar

Question 6.
Tenali Reiman was summoned to the court to ______.
Answer:
find a solution to the predicament

Question 7.
The condition put forward by Tenali Raman was that ______.
Answer:
when Pundit Shahane arrived the next day, everybody had to accept and honour him (Tenali Raman) as the Chief Pundit, for one day

Question 8.
Mantriji introduced Pundit Shahane as __________.
Answer:
the most revered and honoured master of our ancient sculptures, and the Pride of India

Question 9.
Tenali Raman made his entry to the Emperor’s Court ______.
Answer:
in a palanquin, with two pundits following him and carrying a huge bundle in silken cloth

Question 10.
Tenali Raman wished to debate on the virtues of the scripture ________.
Answer:
‘tila…kashta… mahisha. .bandhana

Question 11.
Pundit Shahane was defeated because ______.
Answer:
he had not read the scripture that Tenali Raman had mentioned

Question 12.
The Emperor and the courtiers reacted ________.
Answer:
by laughing loudly at Tenali Raman’s explanation

Question 13.
The bundle in the silken cloth contained ________.
Answer:
the stems of sesame plants and some rope used to tie up buffaloes

Activities based on Contextual Grammar:

Question 1.
He has mastered all our scriptures and won great renown all over India.
(Write if the sentence is Simple, Compound, or Complex.)
Answer:
Compound Sentence.

Question 2.
I am ashamed of all of you. I shall debar you from my court.
(Join the sentences using a coordinator.)
Answer:
I am ashamed of all of you and I shall debar you from my court.

Question 3.
Your words of praise are my greatest reward.
(Rewrite using the comparative form of the adjective.)
Answer:
There is no other greater reward for me than your words of praise.

Question 4.
The Pundit got scared when he heard such a complicated name.
(Separate into clauses)
Answer:
The Pundit got scared – Main Clause.
when he heard such a complicated name – Subordinate Clause.

Personal Response:

Question 1.
What do you learn about the Pundits of Vijaynagar?
Answer:
The Pundits of Vijaynagar were frightened and nervous when their knowledge was challenged. They were insecure and did not have confidence in
themselves.

Question 2.
What explanation did Tenali Raman give about the name of the strange scripture?
Answer:
Tenali Raman had pretended that the bundle contained scriptures called ‘tila-kashta-mahisha-bandhana’, and he wanted to discuss its merits. However, the bundle only contained some til (sesame), kashta (sticks or stems of sesame plants) and rope. Hence, tila-kashta meant the stems of sesame plants. The rope the bundle contained was used to tie up buffaloes. Mahisha meant buffalo and bandhana is the rope to tie up something. So that was ( the ‘tila-kashta-mahisha-bandhana’ he had mentioned.

Write If the following statements are True or False:

Question 1.
Tenali Raman was very proud of being chosen by the Emperor.
Answer:
False

Question 2.
The Emperor was rude to Tenali Raman.
Answer:
False

Question 3.
Tenali Raman accepted the challenge.
Answer:
True

Question 4.
Tenali Raman wanted to be the Chief Pundit permanently.
Answer:
False

Match the adjectives in Column A with the nouns In Column B:

Question 1.

A	B
(1) silken	(a) scriptures
(2) benign	(b) cloth
(3) slight	(c) permission
(4) ancient	(d) bow

Answer:

A	B
(1) silken	(b) cloth
(2) benign	(c) permission
(3) slight	(d) bow
(4) ancient	(a) scriptures

Change the voice:

Question 1.
They have recommended you to outwit the challenger.
Answer:
You have been recommended (by them) to outwit the challenger.

Question 2.
Let them be brought forth at once.
Answer:
Bring them forth at once.

Complete the web showing the qualities of Tenali Raman:

Question 1.

Answer:

Question 2.
Write the English names/words for the following:

1. til
2. kashta
3. mahisha
4. bandhana

Answer:

1. sesame
2. stick
3. buffalo
4. rope

Do as directed:

Question 1.
Pick out two non-English words from the lesson.
Answer:
mahisha, bandhana

Question 2.
Pick out two words used for Krishnadevaraya.
Answer:
Maharaj, Emperor (Your Majesty, Your Highness)

Question 3.
Add letters before the word ‘all’ to form two different words:
Answer:
small, shall (stall)

Question 4.
Find out four hidden words from the given word:
challenger (Each word should have at least 4 letters.)
Answer:
challenger: challenge, change, charge, large

Question 5.
Write down two adjectives formed from the word:
honour
Answer:
honoured, honourable

Question 6.
Underline the pronouns:
Let me assure you that I shall not let you down.
Answer:
Let me assure you that I shall not let you down.

Question 7.
State the tense and aspect of the verb in the following sentence:
Pundit Shahane has come here to challenge all the Pundits in our Kingdom.
Answer:
verb – has come
tense – present
aspect – perfect

Question 8.
Rewrite in indirect speech:
Emperor: (annoyed) Not one of you can face the Pundit? I am ashamed of all of you. I shall debar you from my court.
Answer:
The Emperor was annoyed and ‘ asked if not one of them could face the Pundit. He added that he was ashamed of all of them and would debar them from his court.

Question 9.
Rewrite using the positive and comparative forms of the adjective:
Tenali Raman is the greatest of all scholars.
Answer:
Positive: There is no other scholar as great as Tenali Raman.
Comparative: Tenali Raman is greater than all other scholars.

Question 10.
Use the following word as a noun and a verb in two separate sentences:
reward
Answer:
(i) The brave girl was asked to collect her reward from the Mayor, (noun)
(ii) Mona was rewarded by the old woman for bringing her cat back, (verb)

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 English Solutions Chapter 4.4 Ramanujan Notes, Textbook Exercise Important Questions, and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 English Solutions Chapter 4.4 Ramanujan

Class 8 English Chapter 4.4 RamanujanTextbook Questions and Answers

Warming Up:

1. Discuss orally in your class:

In what subjects is knowledge of mathematics used, at school level and college university level. Name them.
Did you know maths is used in music and poetry also? Can you tell me how?
Answer:
(Points: knowledge of maths is used in science, physics, chemistry, economics, accountancy, etc. Poetry-rhymes, rhythm; music-beat, rhythm, etc.)

2. Use the letters in the word MATHEMATICIAN to make 4 letters 5 letter and 6 or more letter words, within a time limit fixed by your teacher.
Answer:
Mathematician: cinema, anthem, thematic, machine, attach, match, meant, mice, item, mime, hate, heat, them, team, etc.

3. Sentences can be classified into three types – Simple, Complex and Compound.

A Simple Sentence is one that has only one Subject and one Predicate.
It has only one Finite verb.
For example, She went home.
In the morning, near my school, I saw a snake.

A Complex Sentence consists of one Main Clause and one or more
Dependent or Subordinate Clauses.
For example, She went home, after school was over.
The boys found the book which had been lost.

A Compound Sentence consists of two or more Independent or
Co-ordinate Clauses. They are joined by Co-ordinators.
For example: and, but, so, or, for etc.

a. He finished his work and he left his office.
b. He is poor but he is honest.
From lesson 4.2 pick out one example of each of the following.

(i) Simple Sentence: ……………
Answer:
Modern techniques are used nowadays for anaesthesia.

(ii) Complex Sentence: …………..
Answer:
Today, if you need to have heart surgery, you can choose from many fine doctors.

(iii) Compound Sentence: ……………
Answer:
Over the years now, revolutionary steps have been taken in different types of complicated surgery and these have made such operations successful.

1. A. Use the following words/phrases to make sentences of your own:

Question 1.
enthusiasm
Answer:
The hikers set off on the hike with great enthusiasm.

Question 2.
loped off
Answer:
The deer loped off easily after being freed from the trap.

Question 3.
fraud
Answer:
The doctor was arrested by the police for being a fraud.

Question 4.
clarity
Answer:
The teacher told the student that there was no clarity in her answers.

Question 5.
to come
Answer:
The minister refused to come to the party unless he was provided conveyance.

Question 6.
amiable
Answer:
The Principal was happy that the new teacher was an amiable person.

Question 7.
to terms with
Answer:
The doctor advised the woman to come to terms with her illness,

Question 8.
conveyance
Answer:
The minister refused to come to the party unless he was provided conveyance.

1. B. The following words can be used us Nouns us well us Verbs:
(visit / honour / report / watch / form / surprise)

Make pairs of sentences of your own using them us u Noun in one and as a Verb in the other.
For example:
(i) She gave a smile – Noun.
(ii) Babies smile when they see their mother – Verb.
Answer:
(1) visit:
(i) My grandmother came over for a visit yesterday, (noun)
(ii) “We must visit the zoo when we go to Hyderabad,” said Meera. (verb)

(2) honour:
(i) It was an honour to have such a great scientist visit our college, (noun)
(ii) “Let us honour those who have laid down their lives for the country,” said the minister, (verb)

(3) report:
The class had to hand in their project reports by the end of the week. (noun)
(ii) The witness reported all that he had seen to the lawyer, (verb)

(4) Watch:
(i) Suman lost her new watch while travelling by train, (noun)
(ii) “Watch the house to see if the thief returns,” ordered the inspector, (verb)

(5) form:
(i) The boy’s admission form was rejected by the college as it was incomplete. (noun)
(ii) We formed our own impression of the new corporator, (verb)

(6) surprise:
(i) “There is a surprise for you outside your door,” said my friend. (noun)
(ii) The villagers surprised thief 1 when he was sleeping and caught him. (verb)

2. Say why:

Question 1.
Ramanujan’s letter bored and irritated Hardy at first.
Answer:
Ramanujan’s letter was written in halting English and signed by a person unknown to Hardy. The script appeared to consist of theorems, most of them wild or fantastic-looking. Some of them though well-known were laid out as though they were original. There were no proofs of any kind. It seemed to be a kind of fraud, and hence bored and irritated Hardy.

Question 2.
Hardy invited Littlewood for a discussion.
Answer:
Hardy could not get the Indian manuscript out of his mind. It had wild theorems he had never seen before or imagined. He wondered if it was an unknown mathematician of genius. He had another look at the script and then invited Littlewood for a discussion to clarify his doubts.

Question 3.
mother agreed to send Ramanujan to England.
Answer:
Ramanujan’s mother had a dream in which she saw her son seated in a big hall among a group of Europeans and the goddess of Namakkal had commanded her not to stand in the way of her son fulfilling his life’s purpose. Hence, obeying the command of the goddess of Namakkal, mother agreed to send Ramanujan to England.

Question 4.
Hardy and Ramanujan could not talk freely with each other.
Answer:
Ramanujan was an untrained genius. There was a big difference between Ramanujan’s and Hardy’s education. Ramanujan knew nothing of modern rigour; he did not know what proof was and Hardy was obliged to teach him some formal mathematics. He was sometimes confused with Hardy’s conversation when it was outside mathematics. Due to all these reasons, Hardy and Ramanujan could not; talk freely with each other.

Question 5.
Ramanujan had to be hospitalized.
Answer:
Ramanujan had to be hospitalized because he was ill. He later died of tuberculosis.

Question 6.
Ramanujan found the number 1729 very interesting.
Answer:
Ramanujan found the number 1729 very interesting because it is the smallest number expressible as the sum of two cubes in two different ways.

3. Read the text and enlist the achievements and honours of Ramanujan, received in England.
Answer:
Ramanujan’s achievements and honour, received in England:

• The Royal Society elected him a Fellow at the age of thirty (which, even for a mathematician, is very young)
• Trinity College elected him a Fellow in the same year.
• Ramanujan was the first Indian to be given either of these distinctions.

4. Voice – Active and Passive
The form of a verb shows whether the doer of an action is in the Subject (Active voice) or the Subject has an action done to it (Passive voice).
For example, The thief stole the jewels. (Active voice).
The jewels were stolen by the thief. (Passive voice)
Note: While changing from Active to Passive voice, the verb form includes be + past participle.
In a sentence, when the doer of an action is significant, we use Active voice. In Passive voice, the doer of an action may not be mentioned.
For example, The thief was caught. (by the police)

(A) Underline the verbs in the following sentences and state whether the sentences are in Active or Passive voice:

Question a.
England gave Ramanujan great honours.
Answer:
England gave Ramanujan great honours. (Active)

Question b.
A large untidy envelope was decorated with Indian stumps.
Answer:
A large untidy envelope was decorated with Indian stumps. (Passive)

Question c.
The timetable was not altered.
Answer:
The timetable was not altered. (Passive)

Question d.
She saw her son in a big hail.
Answer:
She saw her son in a big hail. (Active)

Question e.
Hardy corrected his statement.
Answer:
Hardy corrected his statement. (Active)

Question f.
Ramanujan was brought to England.
Answer:
Ramanujan was brought to England. (Passive)

(B) Change the voice in the following sentences:

Question a.
Hardy taught Ramanujan.
Answer:
Ramanujan was taught by Hardy.

Question b.
He knew nothing of the modern rigour.
Answer:
Nothing of the modern rigour was known by him.

Question c.
Sheets of paper were found in it, by Hardy.
Answer:
Hardy found sheets of paper in it.

Question d.
Hardy was bored by that manuscript.
Answer:
That manuscript bored Hardy.

Question e.
Trinity supported unorthodox talent.
Answer:
The unorthodox talent was supported by Trinity.

Question f.
He could not break the ban.
Answer:
The ban could not be broken by him.

5. Identify whether the following are Simple, Complex and Compound sentences:

Question a.
When he opened it, he found sheets of paper.
Answer:
Complex

Question b.
He glanced at a letter.
Answer:
Simple

Question c.
Hardy was not only bored but he was also irritated.
Answer:
Compound

Question d.
Ramanujan turned out to be a poor clerk.
Answer:
Simple

Question e.
If Ramanujan had been better educated, he would hove been even more wonderful than he was.
Answer:
Complex

Question f.
Ramanujan was self-taught: he knew nothing of the modern rigour.
Answer:
Compound

6. Interview Question:

A brilliant student from your school has on a Mathematics Quiz at the National Level.
Frame questions to ¡ntervie him / her when the school felicitates him / her. Follow the steps given below.

• Greeting
• Introduction of the interviewee and achievements.
• 2 or 3 questions about growing years.
• 4 to 6 questions about the achievements.
• 2 or 3 questions about future plans and prospects.
• Expression of thanks and good wishes.

Answer:
(1) Good morning, Rachana. First of all, let me offer you my Congratulations on winning the Mathematics Quiz, and that too, at the National Level. May I ask you a few questions about your achievement?
(2) Did you have great interest in mathematics in the early years of your childhood?
(3) How did you develop this interest?
(4) How long did you prepare yourself before participating in this Quiz?
(5) Who helped you and guided you?
(6) Who encouraged you or motivated you at that stage?
(7) How did you feel when you were actually answering the questions?
(8) What is the next step from here?
(9) Do you plan to make a career in mathematics?
(10) Any message to others interested in mathematics?
(11) Thank you, and all the best for your future. Goodbye.

7. Summary:

• Read the first three paragraphs on Page 92. (From One morning upto ………… a discussion after hail)
• Re-read the same noting down only Important points.
• RewrIte the Important points In your own simple language, In you notebook.
• Make certain that your summary Is less than half the length of the original passage.

Answer:

The Manuscript

One morning in 1913, Hardy received an envelope from India. It contained many lines of symbols, written in non- English script. The letter with it, written in halting English and signed by an unknown Indian, wanted Hardy’s opinion on the mathematical discoveries enclosed. These were only some known and unknown theorems, without any proofs. Hardy, bored and irritated, put the manuscript aside and went to play tennis. However, his pleasure in his game was interrupted by; the thought of the Indian manuscript with the wild theorems he had left behind. He
wondered if the man was a genius. When he returned to his room, he took another look at the script. Then he sent word to Littlewood that they must have a discussion after hall.

Class 8 English Chapter 4.4 Ramanujan Additional Important Questions and Answers

Complete the following:

Question 1.
Hardy could not enjoy his game because ________.
Answer:
he kept thinking of the Indian manuscript that he had received that morning.

Question 2.
The manuscript contained _______.
Answer:
wild and fantastic-looking theorems and lines and lines of symbols in a non-English script.

Question 3.
The famous mathematicians mentioned in this extract are ______.
Answer:
Hardy and Littlewood.

Question 4.
The two English mathematicians realized by midnight _______.
Answer:
that the writer of the manuscripts was a man of genius

Question 5.
The famous mathematicians mentioned in this extract are _______.
Answer:
Hardy, Ramanujan, Gauss, Euler and Kapitsa

Question 6.
The number 1729 is exceptional because _________.
Answer:
it is the smallest number expressible as the sum of two cubes in two different ways

Question 7.
The famous mathematicians mentioned in this extract are ______.
Answer:
Galois, Abel, and Riemann, in addition to Hardy and Ramanujan

Answer the following:

Question 1.
Hardy invited Littlewood for a discussion.
Answer:
Hardy could not get the Indian manuscript out of his mind. It had wild theorems he had never seen before or imagined. He wondered if it was an unknown mathematician of genius. He had another look at the script and then invited Littlewood for a discussion to clarify his doubts.

Question 2.
What qualities of Ramanujan does this extract bring out?
Answer:
This extract brings out Ramanujan’s passion for mathematics, his courage, and perseverance in sending his manuscript to a strange person across the seas, his efforts to put forward his ideas in spite of a lack of education, and his intelligence.

Question 3.
What were the two drawbacks of Ramanujan’s career?
Answer:
The two drawbacks in Ramanujan’s career were the defects in his education and that he had come on the scene too late in the line of mathematical history.

Question 4.
What superstition did Ramanujan’s mother believe in?
Answer:
Ramanujan’s mother believed in the superstition that she had to obey the commands given to her in her dream by the goddess of Namakkal and that whatever is seen in dreams comes true.

Question 5.
What surprised everyone one morning?
Answer:
One morning, Ramanujan’s mother said that she had a dream the previous night, in which she saw her son seated in a big hall among a group of Europeans. The goddess of Namakkal had commanded her not to stand in the way of her son fulfilling his life’s purpose. This statement, coming from a woman who was very strict about her religious observances, surprised everyone.

Question 6.
Say why mother agreed to send Ramanujan to England.
Answer:
Ramanujan’s mother had a dream in which she saw her son seated in a big hall among a group of Europeans and the goddess of Namakkal had commanded her not to stand in the way of her son fulfilling his life’s purpose. Hence, obeying the command of the goddess of Namakkal, mother agreed to send Ramanujan to England.

Question 7.
Hardy calls teaching Ramanujan an unusual experience.
Answer:
Ramanujan was an untrained genius. Yet, because of the defects in his education, Hardy had to teach him some formal mathematics as though Ramanuja was a scholarship candidate at Winchester. Hardy found it strange teaching modern mathematics to someone who had the deepest insight but who had literally never heard most of it. Hence he says that teaching Ramanujan was an unusual experience.

Underline the finite verbs in the following sentence:

She had a dream the previous night, in which she saw her son seated in a big hall among a group of Europeans and the goddess of Namakkal had commanded her not to stand in the way of her son fulfilling his life’s purpose.
Answer:
She had a dream the previous night, in which she saw her son seated in a big hall among a group of Europeans and the goddess of Namakkal had commanded her not to stand in the way of her son fulfilling his life’s purpose.

Personal Response:

Question 1.
Do you believe in superstitions?
Answer:
I don’t believe in silly superstitions: like black cats crossing the path, walking under a ladder, etc. But I believe in God and that good things happen to good people. I also believe that ‘God helps those who help themselves’. We must work hard if we want something, and not just sit back and expect God and ‘luck’ to do things for us.

Question 2.
Ramanujan did not have a proper formal education. Yet he became a famous mathematician. Does this mean that proper education is not necessary?
Answer:
I think Ramanujan’s case was a very rare case, where he became famous even though there were so many defects in his education. This was because he was very highly talented. However, if he had received a proper education, he would probably have done much, much more, and contributed more in the field of maths. A proper education always helps, and one must always go for it.

Question 3.
In the earlier days, people used to die of illnesses like tuberculosis and pneumonia. Do you think that is still the case?
Answer:
Though these diseases are still prevalent, the rate of cure is high, and the percentage of people dying from them has gone down. Different medicines have – been found for them. Today people die of cardiac problems, cancer, etc.

Write if the following statements are True or False:

Question 1.
Ramanujan was a bad-tempered person.
Answer:
False

Question 2.
Hardy thought that Ramanujan was an untrained genius.
Answer:
True

Question 3.
Ramanujan did not get admission to Madras University.
Answer:
True

Question 4.
Ramanujan was sometimes confused with Hardy’s conversation.
Answer:
True

Do as directed:

Question 1.
Pick out two compound words from the lesson.
Answer:
timetable, superhuman

Question 2.
Make a word pyramid of at least four words beginning with U.
Answer:

Question 3.
Give the noun forms of:
amiable, fulfilling
Answer:
amiability, fulfillment

Question 4.
Find out four hidden words from the given word: miserably (Each word should have at least 4 letters.)
Answer:
miserably: miser, able, miserly, bleary

Question 5.
Use the following word and its homophone in two separate sentences: sent
Answer:
(i) Harsha sent the little boy home immediately.
(ii) The scent of the jasmine flowers was simply wonderful.

Question 6.
Rewrite as a negative sentence:
It seemed impossible that he could break the ban and cross the water.
Answer:
It did not seem possible that he could break the ban and cross the water.

Question 7.
Underline the adjectives in the following sentence:
He seems to have listened with a patient smile on his good, friendly, homely face.
Answer:
He seems to have listened with a patient smile on his good, friendly, homely, face.

Question 8.
Say whether the sentence is Simple, Compound, or Complex:
If it had been summer, he would have walked down to Fenner’s to watch cricket.
Answer:
Complex

Question 9.
Change the voice:
They needed a certain amount of help from a superhuman agency.
Answer:
A certain amount of help was needed from a superhuman agency (by them).

Question 10.
Rewrite using the underlined word as a verb:
He sent word to Littlewood that they must have a discussion.
Answer:
He sent word to Littlewood that they must discuss.