Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 9 नीम

Balbharti Maharashtra State Board Class 5 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 9 नीम Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 5 Hindi Sulabhbharati Solutions Chapter 9 नीम

5th Standard Hindi Digest Chapter 9 नीम Textbook Questions and Answers

1. कोष्ठक में दिए वर्गों से रिक्त स्थान भरोः

प्रश्न 1.
कोष्ठक में दिए वर्गों से रिक्त स्थान भरोः
(डे, णों, की, ना, मैं, थ, सू, हा, कि)
…………. ने, कप …………. , ह………. म, अ ……… ज, …………. कान, ……….. रज, क ………….. नी, …….. र ……….. ।
उत्तर:

  1. मैं
  2. ड़े
  3. की
  4. ना
  5. सू
  6. हा
  7. कि, णों

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 9 नीम

Hindi Sulabhbharati Class 5 Solutions Chapter 9 नीम Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए:

प्रश्न 1.
आपने कौन-कौन से वृक्ष देखे हैं? उनके नाम बताइए।
उत्तर:
आम, बरगद, पीपल, अशोक, देवदार, चीड़, पेरू आदि वृक्ष देखे हैं।

प्रश्न 2.
वृक्ष हमें क्या देते हैं?
उत्तर:
वृक्ष हमें फल, फूल, छाया, दवाइयाँ और लकड़ी देते हैं।

प्रश्न 3.
रात के समय पेड़ों के नीचे क्यों नहीं जाना चाहिए?
उत्तर:
पेड़ दिन में ऑक्सीजन देते हैं और रात में कार्बन डाय ऑक्साइड छोड़ते हैं, इसलिए रात में पेड़ों के नीचे नहीं जाना चाहिए।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 9 नीम

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए:

प्रश्न 1.
नीम की शीतल छाया किसके कारण है?
उत्तर:
नीम की शीतल छाया उसकी घनी पत्तियों के कारण है।

प्रश्न 2.
नीम की सूखी पत्तियों से हमें क्या लाभ होता है?
उत्तर:
नीम की सूखी पत्तियाँ जलाने से मक्खी, मच्छर भाग जाते हैं।

प्रश्न 3.
कविता में किसकी कहानी के चलने की बात की गई है?
उत्तर:
कविता में सूरज, तारे, धरती, चाँद के चलने की बात की गई है।

प्रश्न 4.
नीम ने क्या ठानी है?
उत्तर:
नीम ने हमेशा सबको सुख देने की ठानी है।

प्रश्न 5.
सूखी पत्तियों के धुएँ से क्या दूर भागता है?
उत्तर:
सूखी पत्तियों के धुएँ से मक्खी, मच्छर दूर भागते हैं।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 9 नीम

प्रश्न 6.
इस कविता में कौन-से पेड़ के बारे में बताया गया है?
उत्तर:
इस कविता में नीम के पेड़ के बारे में बताया गया है।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में लिखिए:

प्रश्न 1.
नीम के पत्तों का स्वाद कैसा होता है?
उत्तर:
कड़वा

प्रश्न 2.
नीम के फल को क्या कहते हैं?
उत्तर:
निबौरी (निंबोली)

प्रश्न 3.
निम्नलिखित वाक्यों के सामने सही ✓ अथवा गलत × के निशान लगाइए:

  1. मैं तो केवल डॉक्टर हूँ।
  2. मेरी छाया शीतल नहीं है।
  3. मेरी सूखी पत्तियाँ ऊनी कपड़े और अनाज को खराब होने से बचाती हैं।
  4. हमें पेड़ को काट देना चाहिए।
  5. सूरज की किरणों से मिलकर नीम का पेड़ हवा शुद्ध करता है।

उत्तर:

  1. ×
  2. ×
  3. ×

प्रश्न 4.
निम्नलिखित पत्तों के आधार पर पौधों / वृक्षों के नाम लिखिए:
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 9 नीम 1
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 9 नीम 2
उत्तर:

  1. पीपल का पेड़
  2. बरगद का पेड़
  3. गुड़हल का पेड़
  4. गुलाब का पौधा
  5. केले का पेड़
  6. आम का पेड़

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 9 नीम

प्रश्न 5.
किन्हीं चार सब्ज़ियों के नाम लिखिए:
उत्तर:

  1. भिंडी
  2. करेला
  3. फूलगोभी
  4. बैंगन

प्रश्न 6.
निम्नलिखित शब्दों के विलोम शब्द लिखिए:

  1. गरमी
  2. नीचे
  3. सुख
  4. शुद्ध
  5. दूर
  6. थकान

उत्तर:

  1. सरदी
  2. ऊपर
  3. दुख
  4. अशुद्ध
  5. पास
  6. चुस्त-दुरुस्त (तरो-ताज़ा)

प्रश्न 7.
रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

  1. ना मैं ……………… , ना मैं ……………….. ।
  2. ना मैं ………….. …………..
  3. मैं तो केवल एक ………….. हूँ।
  4. नाम है मेरा ………………. ।
  5. मेरी ………….. पत्ती डालो।
  6. ………….. , ………….. बचा लो।
  7. सुखी पत्ती के ………….. से।
  8. ……………….., ………………. दूर भगा लो।

उत्तर:

  1. डॉक्टर, ओझा
  2. वैद्य – हकीम
  3. पेड़
  4. नीम
  5. सूखी
  6. ऊनी कपड़े, अनाज
  7. धुएँ
  8. मक्खी , मच्छर।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 9 नीम

प्रश्न 8.
सही जोड़ियाँ मिलाइए:

(अ)(ब)
1. घनी पत्तियों के कारण(क) हवा शुद्ध कर देता
2. गरमी और थकान मिटी(ख) मैं इतने सुख दे देता
3. नहीं काटना मुझको तुम(ग) जो मेरे नीचे आया
4. सूरज की किरणों से मिलकर(घ) शीतल है मेरी छाया

उत्तर:

  1. शीतल है मेरी छाया
  2. जो मेरे नीचे आया
  3. मैं इतने सुख दे देता
  4. हवा शुद्ध कर देता।

व्याकरण:

प्रश्न 1.
निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द लिखिए

  1. पेड़
  2. कपड़ा
  3. अनाज
  4. शीतल
  5. सुख
  6. शुद्ध
  7. कहानी

उत्तरः

  1. वृक्ष
  2. वस्त्र
  3. अन्न
  4. ठंडा
  5. आराम
  6. साफ
  7. कथा

प्रश्न 2.
निम्नलिखित शब्दों के विलोम शब्द लिखिए:

  1. एक
  2. सूखी
  3. दूर
  4. शीतल
  5. नीचे
  6. सुख
  7. धरती

उत्तरः

  1. अनेक
  2. गीली
  3. पास
  4. उष्ण
  5. ऊपर
  6. दुख
  7. आसमान

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 9 नीम

प्रश्न 3.
वचन बदलिए:

  1. पत्ती
  2. कपड़ा
  3. मक्खी
  4. किरण
  5. तारा

उत्तर:

  1. पत्तियाँ
  2. कपड़े
  3. मक्खियाँ
  4. किरणे
  5. तारे

प्रश्न 4.
निम्नलिखित शब्द देखकर अपनी कॉपी में तीन बार लिखिए:
उत्तर:
डॉक्टर, ओझा, वैद्य-हकीम, पेड़, पत्ती, कपड़े, धुएँ, मक्खी, मच्छर, छाया, मैं, शुद्ध, चाँद, ठानी।

नीम Summary in Hindi

कविता का अर्थ:

प्रस्तुत कविता नीम के बारे में है। इस कविता में नीम के पेड़, पत्ते तथा फल के महत्त्व एवं उपयोग की जानकारी दी गई है।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 9 नीम

शब्दार्थ:

  1. ओझा – तांत्रिक
  2. वैद्य – हकीम, आयुर्वेदिक उपचारक (vaidya)
  3. शीतल – ठंडी (cold)
  4. छाया – छाँव (shade)
  5. थकान – थक जाना (tiredness)
  6. ठानी – तय करना (to decide)
  7. मक्खी – छोटा कीड़ा (fly)
  8. घनी – बहुत सारी (thick)
  9. शुद्ध – असली (pure)

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 7 बधाई कार्ड

Balbharti Maharashtra State Board Class 5 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 7 बधाई कार्ड Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 5 Hindi Sulabhbharati Solutions Chapter 7 बधाई कार्ड

5th Standard Hindi Digest Chapter 7 बधाई कार्ड Textbook Questions and Answers

1. देखो, सुनो और बनाओ

प्रश्न 1.
देखो, सुनो और बनाओ

Hindi Sulabhbharati Class 5 Solutions Chapter 7 बधाई कार्ड Additional Important Questions and Answers

1. कार्ड लिखते समय संबोधन, अभिवादन तथा समापन के संबंध में निम्न बातों का ध्यान रखना चाहिए:

संबंधसंबोधनअभिवादनसमापन
1. अपने से बड़ों कोपूजनीय, आदरणीय, माननीय, परमपूज्यसादर प्रणाम, चरण स्पर्श, नमस्कारआपका पुत्र, आज्ञाकारी
2. अपने से छोटों कोप्रिय, चिरंजीवी, आयुष्यमानप्रसन्न रहो, सुखी रहोसस्नेह, तुम्हारा शुभचिंतक
3. अपने मित्र, सहेली कोबहन, सखी, मित्र, भाई, बंधुनमस्ते, सप्रेम नमस्कारतुम्हारा भाई, मित्र, तुम्हारी सखी

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 7 बधाई कार्ड

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए:

प्रश्न 1.
किन अवसरों पर बधाई दी जाती है?
उत्तर:
विवाह, जन्मदिन, तरक्की आदि अवसरों पर बधाई दी जाती है।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए:

प्रश्न 1.
बधाई – कार्ड क्यों लिखा गया है?
उत्तर:
दादाजी को जन्म दिन की बधाई देने के लिए बधाई – कार्ड लिखा गया है।

प्रश्न 2.
बधाई – कार्ड किसे लिखा गया है?
उत्तर:
बधाई – कार्ड दादाजी को लिखा गया है।

प्रश्न 3.
बधाई – कार्ड लिखने वाला कौन है?
उत्तर:
बधाई – कार्ड लिखने वाला पोता है।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 7 बधाई कार्ड

प्रश्न 4.
बधाई – कार्ड में किन शब्दों में अभिवादन किया गया
उत्तर:
बधाई – कार्ड में ‘सादर प्रणाम’ इन शब्दों में अभिवादन किया गया है।

प्रश्न 5.
पाठ में किसका जन्मदिन है?
उत्तर:
पाठ में दादाजी का जन्मदिन है।

सही जोड़ियाँ मिलाइए:

प्रश्न 1.
सही जोड़ियाँ मिलाइए:

(अ)(ब)
1. पिता(अ) नवासा / नवासी या नाती / नतिनी
2. मामा(आ) भतीजा / भतीजी
3. चाचा(इ) पोता / पोती
4. दादा(ई) भांजा / भांजी
5. नाना(उ) पुत्र / पुत्री

उत्तर:

  1. पुत्र / पुत्री
  2. भांजा / भांजी
  3. भतीजा / भतीजी
  4. पोता / पोती
  5. नवासा / नवासी या नाती / नतिनी

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 7 बधाई कार्ड

प्रश्न 2.
लिंग बदलिए:

  1. बेटा
  2. भांजा
  3. भतीजा
  4. पोता
  5. नवासा या नाती

उत्तरः

  1. बेटी
  2. भांजी
  3. भतीजी
  4. पोती
  5. नवासी या नतिनी

बधाई कार्ड Summary in Hindi

पाठ का स्पष्टीकरणः

बधाई – कार्ड अपने मित्र, सहेली या संबंधियों को लिखे जाते हैं। जैसे – जन्मदिन की बधाई, परीक्षा में प्रथम आने की बधाई, मित्र या सहेली के भाई या बहन के विवाह पर बधाई। बधाई द्वारा छोटे रूप में अपनी बात दूसरों तक पहुंचाई जाती है। कार्ड पर पते का होना जरूरी है। कार्ड लिखते समय निम्नलिखित बातों का ध्यान रखना आवश्यक है:
1. कार्ड पर केवल एक वाक्य में या दो तीन शब्दों में अपनी बात कहें।
2. सरल शब्दों का प्रयोग करें।
3. बहुत अधिक बातें ना लिखें।।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 7 बधाई कार्ड

शब्दार्थ:

  1. बधाई – अभिनंदन (congratulations)
  2. किनारा – सिरा (border)
  3. टिकलियाँ – सितारे (sequence)
  4. कैंची – काटने का साधन (scissor)
  5. सामग्री – सामान (material)
  6. परीक्षा – इम्तहान (exam)
  7. संबोधन – (salutation)
  8. गोंद – चिपकाने का पदार्थ (glue)
  9. प्रतियोगिता – स्पर्धा (competition)
  10. अभिवादन – स्वागत (greeting)
  11. समापन – अंत (end)
  12. पता – ठिकाना (address)

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 6 पेटूराम

Balbharti Maharashtra State Board Class 5 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 6 पेटूराम Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 5 Hindi Sulabhbharati Solutions Chapter 6 पेटूराम

5th Standard Hindi Digest Chapter 6 पेटूराम Textbook Questions and Answers
1. विरामचिह्नों को पहचानो, पढ़ो और समझो:

पूर्णविराम (।), अल्पविराम (,), प्रश्नवाचक (?), विस्मयादिबोधक (!), अर्धविराम (;)
1. अंगूर मिलते हैं?
2. मैं…..!
3. आधा दर्जन केले, एक किलो सेब ।
4. नहीं – नहीं; आज मेरा उपवास है ।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 6 पेटूराम

Hindi Sulabhbharati Class 5 Solutions Chapter 6 पेटूराम Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए:

प्रश्न 1.
आपकी माता जी उपवास के दिन क्या खाती हैं?
उत्तर:
माता जी फल, साबूदाना, राजगीरा, चिक्की आदि चीजें खाती हैं।

प्रश्न 2.
क्या आप ईश्वर की वंदना करते हैं? कैसे?
उत्तर:
हाँ, सुबह-सुबह नहाकर हम हाथ जोड़कर ईश्वर की वंदना करते हैं। अगरबत्ती और दीया जलाते हैं और प्रसाद भी बाँटते हैं।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए:

प्रश्न 1.
आज किसका उपवास है ?
उत्तर:
आज पेटूराम का उपवास है।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 6 पेटूराम

प्रश्न 2.
पेटूराम ने कितने अंगूर मँगवाए?
उत्तर:
पेटूराम ने आधा किलो अंगूर मँगवाए।

प्रश्न 3.
पेटूराम ने कितना मेवा मँगवाया?
उत्तर:
पेटूराम ने एक पाव मेवा मँगवाया।

प्रश्न 4.
पेटूराम ने एक किलो क्या मँगवाया?
उत्तर:
पेटूराम ने एक किलो सेब मँगवाए।

प्रश्न 5.
पेटूराम ने कौन-कौन से फल मँगवाए?
उत्तर:
पेटूराम ने अंगूर, केले, सेब आदि सभी फल मँगवाए।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में लिखिए:

प्रश्न 1.
पेटूराम ने कितने केले मँगवाए?
उत्तर:
आधा दर्जन।

प्रश्न 2.
पेटूराम ने आधा लीटर क्या मँगवाया?
उत्तर:
दूध।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 6 पेटूराम

प्रश्न 3.
उपवास के दिन थोड़ा बहुत कौन खा लेता है?
उत्तर:
पेटूराम।

प्रश्न 4.
पेटूराम कौन से दिन अधिक नहीं खाता?
उत्तर:
व्रत के दिन।

प्रश्न 5.
पेटूराम ने आधा लीटर दूध के साथ क्या मँगवाया?
उत्तर:
रबड़ी।

4. निम्नलिखित वाक्यों के सामने सही ✓ अथवा गलत ✗ का निशान लगाइए:

प्रश्न 1.
निम्नलिखित वाक्यों के सामने सही ✓ अथवा गलत ✗ का निशान लगाइए:

  1. पेटूराम का उपवास था, इसलिए भोजन नहीं किया।
  2. पेटूराम ने एक किलो अंगूर मँगवाए।
  3. पेटूराम ने उपवास के दिन कुछ नहीं खाया।
  4. पेटूराम ने आधा दर्जन केले मँगवाए।
  5. पेटूराम ने रबड़ी मँगवाने से इनकार कर दिया।

उत्तर:

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 6 पेटूराम

5. निम्नलिखित विराम चिह्नों के लिए पाठ में से वाक्य चुनकर लिखिए।

प्रश्न 1.
पूर्ण विराम (।)
उत्तर:
1. चलिए भोजन तैयार है।
2. आप भोजन कीजिए।

प्रश्न 2.
प्रश्नवाचक चिह्न (?)
उत्तरः
1. क्या आप भोजन नहीं करेंगे?
2. उपवास में कुछ तो लेते होंगे?

प्रश्न 3.
अल्प विराम (,)
उत्तर:
1. हाँ, थोड़ा बहुत खा लेता हूँ।
2. आधा दर्जन केले, एक किलो सेब।

प्रश्न 4.
अर्ध विराम ( ; )
उत्तर:
नहीं-नहीं; आज मेरा उपवास है।

प्रश्न 5.
विस्मयादिबोधक चिह्न (!)
उत्तर:
इतना अधिक भोजन करेंगे!

प्रश्न 6.
रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

  1. “चलिए, ………….. तैयार है।”
  2. “आज मेरा ………….. है।”
  3. “फिर …………. कैसा?”
  4. “………….. मिलते हैं?”
  5. “………. दर्जन केले, एक किलो ………… |”
  6. ………….. …………….. मेवा, सवा पाव ……….. |”
  7. “…………… लीटर दूध और ………….. बस।”
  8. “और कोई ………….
  9. “…………. के दिन मैं अधिक नहीं खाता।”

उत्तरः

  1. भोजन
  2. उपवास
  3. संकोच
  4. अंगूर
  5. आधा, सेब
  6. एक पाव, मिठाई
  7. आधा, रबड़ी
  8. आज्ञा
  9. व्रत

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 6 पेटूराम

प्रश्न 7.
दिए गए पर्यायों में से सही उत्तर चुनकर लिखिए।
1. पेटूराम खाना नहीं खाएंगे, क्योंकि

  • उनकी तबीयत ठीक नहीं है।
  • उनका उपवास है।
  • वे नाराज हैं।

उत्तर:
उनका उपवास है।

व्याकरण:

इस पाठ में विराम चिह्नों का प्रयोग किया गया है। विराम का अर्थ है ‘रुकना’, बातचीत करते समय बात को अच्छी तरह से समझाने के लिए थोड़ा रुकना पड़ता है। रुकने की इसी प्रक्रिया का नाम ‘विराम’ है। इन्हीं के द्वारा हम प्रश्न पूछने, आश्चर्य, पूर्णता आदि भावों को दिखाते हैं।

प्रश्न 1.
विराम चिह्न के प्रकार निम्नलिखित हैं:

  1. पूर्ण विराम ।
  2. अल्पविराम ,
  3. प्रश्नवाचक ?
  4. विस्मयादिबोधक !
  5. अर्ध विराम ;
  6. उद्धरण चिह्न “ ”
  7. योजक चिह्न –

उत्तर:

  1. पूर्ण विराम full stop (।) : वाक्य पूरा होने पर आखिर में इसे लगाते हैं।
  2. अल्प विराम comma (,): वाक्य में जहाँ थोड़ी देर रुकना हो, वहाँ अल्प विराम लगाते हैं।
  3. प्रशनवाचक चिह्न sign of interrogative (?): जब प्रश्न पूछा जाता है, तब यह चिह्न लगता है।
  4. विस्मयादिबोधक sign of exclamation (!): खुशी, क्रोध, घृणा आदि भाव प्रकट करने के लिए उस शब्द के अंत में यह चिह्न लगता है।
  5. अर्ध विराम semi colon (;) : जब अल्पविराम से थोड़ा कम रुकने की जरूरत हो, तब यह चिह्न लगता है।
  6. उद्धरण चिह्न inverted comma ” “: इसका प्रयोग किसी व्यक्ति के द्वारा कही गई बातों के लिए होता है।
  7. योजक चिह्न Hyphen (-): दो शब्दों के बीच में इसका उपयोग होता है। उदाहरण के लिए पाप-पुण्य, हानि-लाभ, माता-पिता आदि।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 6 पेटूराम

प्रश्न 2.
नीचे दिए गए विराम चिह्नों के नाम लिखिए:

  1. ,
  2. ?
  3. !
  4. ;
  5. ” “

उत्तर:

  1. पूर्ण विराम
  2. अल्पविराम
  3. प्रश्नवाचक
  4. विस्मयादिबोधक
  5. अर्धविराम
  6. उद्धरण चिह्न
  7. योजक चिह्न।

प्रश्न 3.
रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

  1. वाक्य पूरा होने पर आखिर में ………… लगता है।
  2. वाक्य में जहाँ थोड़ी देर रुकना हो, वहाँ …………… लगता है।
  3. प्रश्न पूछने के लिए ………….. लगता है।
  4. खुशी, क्रोध, घृणा आदि भावों के लिए ……………… लगता है।

उत्तर:

  1. पूर्ण विराम
  2. अल्प विराम
  3. प्रश्नवाचक
  4. विस्मयादिबोधक

प्रश्न 4.
उचित जोड़ियाँ मिलाइए:

(अ)(ब)
1. अर्ध विराम(अ) ,
2. उद्धरण(ब) –
3. योजक(क) “ “
4. अल्प विराम(ड) ;

उत्तर:

(अ)(ब)
1. अर्ध विराम(ड) ;
2. उद्धरण(क) “ “
3. योजक(ब) – –
4. अल्प विराम(अ) ,

पेटूराम Summary in Hindi

पाठ का स्पष्टीकरणः

प्रस्तुत पाठ के द्वारा विरामचिह्नों से पहचान कराई गई है।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 6 पेटूराम

शब्दार्थ:

  1. भोजन – खाना (food)
  2. उपवास – व्रत (to fast)
  3. संकोच – हिचक (hesitation)
  4. आज्ञा – इजाज़त (permission)
  5. मेवा – काजू, बादाम, अखरोट आदि (dry fruit)
  6. आधा किलो – (half kilogram) 500 ग्राम

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 2 बूँदें

Balbharti Maharashtra State Board Class 5 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 2 बूँदें Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 5 Hindi Sulabhbharati Solutions Chapter 2 बूँदें

5th Standard Hindi Digest Chapter 2 बूँदें Textbook Questions and Answers

1. कविता में आए हुए लयात्मक शब्दों को ढूँढ़कर सुनाओ।

प्रश्न 1.
कविता में आए हुए लयात्मक शब्दों को ढूँढ़कर सुनाओ।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 2 बूँदें

2. बूंदें क्या-क्या करती हैं, बताओ ।

प्रश्न 1.
बूंदें क्या-क्या करती हैं, बताओ ।

पूरी कविता उचित हाव-भाव, लय, गति, अभिनय के साथ बार-बार सुनाएँ । दो-दो पंक्तियाँ सुनाकर विद्यार्थियों से दोहरवाएँ । कविता का सामूहिक, गुट, एकल रूप में पाठ करवाएँ । कविता प्रश्नोत्तर वारा समझाएँ । परिचित कविता उनसे कहलवाएँ ।

प्रश्न 1.
सुनो और दोहराओ:

Hindi Sulabhbharati Class 5 Solutions Chapter 2 बूँदें Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए:

प्रश्न 1.
आपका पसंदीदा मौसम कौन-सा है?
उत्तर:
मेरा पसंदीदा मौसम बारिश है।

प्रश्न 2.
बारिश की आवाज़ कैसी होती है?
उत्तर:
बारिश की आवाज़ रिमझिम – रिमझिम होती है।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 2 बूँदें

प्रश्न 3.
बूंदें किसमें मिल जाती हैं?
उत्तर:
बूंदें नालों, नदियों, सागर में मिल जाती हैं।

प्रश्न 4.
वर्षा में भीगने से बचने के लिए हम किन चीज़ों का प्रयोग करते हैं?
उत्तर:
वर्षा में भीगने से बचने के लिए हम छाता या रेनकोट का प्रयोग करते हैं।

प्रश्न 5.
बादल कब गरजते हैं?
उत्तर:
वर्षा के समय बादल गरजते हैं।

प्रश्न 6.
वर्षा कौन-से महीने में आती है?
उत्तर:
वर्षा जून के महीने में आती है।

निम्नलिखित प्रश्नों के एक शब्द में उत्तर लिखिए:

प्रश्न 1.
बूंदें कैसे गाती हैं?
उत्तर:
रिमझिम।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 2 बूँदें

प्रश्न 2.
खेतों, बागों और मैदानों में हरियाली कौन फैलाता है?
उत्तर:
बूंदें।

प्रश्न 3.
गरमी से तपते लोगों को बूंदें क्या पहुँचाती हैं?
उत्तर:
शीतलता।

नीचे दिए गए प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में पूर्ण लिखिए:

प्रश्न 1.
बूंदें धरती पर कैसे आती हैं ?
उत्तर:
बूंदें धरती पर रिमझिम-रिमझिम गाती हुई आती हैं।

प्रश्न 2.
बूंदें कहाँ से आकर सागर में मिल जाती हैं?
उत्तर:
बूंदें धरती के नालों, नदियों से होती हुई आकर सागर में मिल जाती हैं।

प्रश्न 3.
बूंदें किनका मन हरषाती हैं?
उत्तर:
बूंदें मेंढक, मोर, पपीहा और कोयल इन सभी के मन को हरषाती हैं।

प्रश्न 4.
पुरवाई के रथ पर चढ़कर बूंदें क्या करती हैं?
उत्तर:
पुरवाई के रथ पर चढ़कर बूंदें इठलाती और मुसकाती हैं।

प्रश्न 5.
‘बूंदें’ कविता में आनेवाले पक्षियों के नाम लिखिए।
उत्तर:
‘बूंदें’ कविता में आनेवाले पक्षी मोर, पपीहा और कोयल हैं।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 2 बूँदें

4. कविता में आए हुए लयात्मक शब्दों को ढूँढ़कर लिखिए:
उदा. आती – गाती

प्रश्न 1.
1. इठलाती
2. फैलाती
उत्तर:
1. हरषाती
2. मुसकाती

प्रश्न 5.
बूंदें क्या-क्या करती हैं?
उत्तर:
बूंदें खेतों, बागों, मैदानों में हरियाली फैलाती हैं। गरमी से तपते लोगों को शीतलता पहुँचाती हैं। पशु-पक्षियों के साथ-साथ मनुष्य के मन को भी आनंद से भर देती हैं।

प्रश्न 6.
कोष्टक में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:
(नदियों, सागर, बागों, मैदानों, हरियेली, बूंदे, धरती)

1. रिमझिम – रिमझिम गाती ……………………
…………………………. पर हैं आती बँदें।
2. खेतों. ………………………., ……………………….. में,
……………… फैलाती बूंदें।
3. धरती से नालों, ……………… में,
…………………… से मिल जाती बूंदें।
उत्तर:
1. बूंदें, धरती
2. बागों, मैदानों, हरियाली
3. नदियों, सागर

प्रश्न 7.
निम्नलिखित प्राणियों की बोलियाँ लिखिए:

  1. मेंढक
  2. मोर
  3. कोयल
  4. पपीहा
  5. चिड़िया
  6. कौआ

उत्तर:

  1. टर्र-टर्र
  2. क्वें-क्वें
  3. कुहू-कुहू
  4. पीहू-पीहू
  5. ची-चीं
  6. काँव-काँव

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 2 बूँदें

प्रश्न 8.
उचित जोड़ियाँ मिलाइए:

(अ)(ब)
1. गरमी से तपते(अ) मुसकाती बूंदें
2. शीतलता पहुँचाती(आ) रथ पर चढ़कर
3. मेंढक, मोर(इ) हरषाती बूंदें
4. सबका मन(ई) पपीहे, कोयल
5. पुरवाई के(उ) बूंदें
6. इठलाती(ऊ) लोगों को

उत्तर:

  1. लोगों को
  2. बूंदें
  3. पपीहे, कोयल
  4. हरषाती बूंदें
  5. रथ पर चढ़कर
  6. मुसकाती बूंदें

व्याकरण:

प्रश्न 1.
निम्नलिखित शब्दों के बहुवचन – रूप लिखिए:

  1. बूंद
  2. नाला
  3. पपीहा
  4. कोयल
  5. छाता
  6. बच्चा
  7. नदी
  8. धरती
  9. रथ
  10. चिड़िया
  11. घोड़ा
  12. पत्ता
  13. डाली
  14. लड़की

उत्तर:

  1. बूंदें
  2. नाले
  3. पपीहे
  4. कोयल
  5. छाते
  6. बच्चे
  7. नदियाँ
  8. धरती
  9. रथ
  10. चिड़ियाँ
  11. घोड़े
  12. पत्ते
  13. डालियाँ
  14. लड़कियाँ

प्रश्न 2.
समानार्थी शब्द लिखिए:

  1. धरती
  2. बाग
  3. नदी
  4. सागर
  5. शीतल
  6. पपीहा
  7. तपते
  8. मुसकाना

उत्तर:

  1. जमीन
  2. बगीचा
  3. सरिता
  4. समुद्र
  5. ठंडा
  6. चातक
  7. गरमाते
  8. हँसना

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 2 बूँदें

प्रश्न 3.
लिंग बदलिए:

  1. मोर
  2. मेंढक
  3. घोड़ा
  4. लड़की

उत्तर:

  1. मोरनी
  2. मेंढकी
  3. घोड़ी
  4. लड़का

प्रश्न 4.
विपरीत अर्थ के शब्द लिखिए:

  1. धरती
  2. आती
  3. गरमी
  4. शीतलता
  5. मिलना
  6. हर्ष
  7. बाढ़

उत्तरः

  1. आकाश
  2. जाती
  3. ठंडी
  4. उष्णता
  5. बिछड़ना
  6. शोक
  7. सूखा

प्रश्न 5.
बिन्दु’या चंद्र बिंदु’लगाकर शब्द लिखिए:

  1. बूद
  2. खेतो
  3. बागो
  4. मैदानो
  5. नालो
  6. मेढक
  7. चाद
  8. पाच
  9. चोच

उत्तर:

  1. बूंद
  2. खेतों
  3. बागों
  4. मैदानों
  5. नालों
  6. मेंढक
  7. चाँद
  8. पाँच
  9. चोंच

बूँदें Summary in Hindi

कविता का सारांशः

बारिश की बूंदों के साथ वातावरण में परिवर्तन होता है। बारिश की बूंदें चारों तरफ हरियाली फैलाती हैं। गरमी से परेशान लोगों को शीतलता देती हैं। पशु-पक्षियों को भी आनंदित करती हैं। पुरवाई के रथ पर चढ़कर ये बूंदें इठलाती और मुसकाती हुई आती हैं। बारिश की ये बूंदें नालों-नदियों से होती हुई सागर में मिलती हैं।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 2 बूँदें

शब्दार्थ:

  1. बूंदें – वर्षा की बूंदें (raindrops)
  2. धरती – ज़मीन (land)
  3. खेत – कृषि – भूमि (field)
  4. बाग – बगीचा (garden)
  5. शीतल – ठंडा (cool)
  6. पपीहा – एक पक्षी (cuckoo)
  7. हरषाना – खुश करना (to make happy)
  8. पुरवाई – पूरब से आनेवाली हवा (eastern breeze)
  9. इठलाना – इतराना
  10. मुसकाना – हँसना (smile)
  11. रिमझिम – बूंदों की आवाज़
  12. नाला – पानी निकलने का छोटा रास्ता
  13. नदी – सरिता (river)
  14. सागर – समुद्र (sea)
  15. तपना – अधिक गरमी लगना

Maharashtra Board Class 5 Marathi Solutions Chapter 27 महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे

Balbharti Maharashtra State Board Class 5 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 27 महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 5 Marathi Sulabhbharati Solutions Chapter 27 महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे

5th Standard Marathi Digest Chapter 27 महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे Textbook Questions and Answers

1. एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न (अ)
विठ्ठलचा जन्म कोठे झाला?
उत्तर:
विठ्ठलचा जन्म जमखंडी गावी झाला.

Maharashtra Board Class 5 Marathi Solutions Chapter 27 महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे

प्रश्न (आ)
विठ्ठल कोणकोणते खेळ खेळत असे?
उत्तर:
विठ्ठल हुतुतू, खो-खो, सुरपारंब्या हे खेळ खेळत असे.

प्रश्न (इ)
विठ्ठलच्या आजोबांनी दुष्काळाच्या वेळी गोरगरिबांना कोणती मदत केली?
उत्तर:
विठ्ठलच्या आजोबांनी दुष्काळाच्या वेळी गोरगरिबांना मक्याचे दाणे वाटले.

प्रश्न (ई)
महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे यांनी आयुष्यभर कोणते कार्य केले?
उत्तरः
महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे यांनी आयुष्यभर समाजसुधारणा करण्याचे कार्य केले.

2. योग्य पर्याय ‘✓’ निवडून लिहा.

प्रश्न 1.
गोरगरीब लोक विठ्ठलला आशीर्वाद देत असत, कारण ……………………..
(अ) तो वेगवेगळ्या प्रकारचे खेळ खेळत असे.
(आ) तो आजोबांबरोबर गोरगरिबांना मक्याचे दाणे वाटत असे.
उत्तरः
कारण तो आजोबांबरोबर गोरगरिबांना मक्याचे दाणे वाटत असे.

प्रश्न 2.
जेवताना एके दिवशी भिकारी दाराशी आला, तेव्हा ……………………..
(अ) विठ्ठलने जेवणाचे ताटच त्या भुकेलेल्या माणसाला दिले.
(आ) भुकेलेल्या माणसाला निघून जायला सांगितले.
उत्तरः
तेव्हा विठ्ठलने जेवणाचे ताटच त्या भुकेलेल्या माणसाला दिले.

3. खालील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
(अ) जन्म
(आ) आवड
उत्तरः
(अ) मृत्यू
(आ) नावड

Maharashtra Board Class 5 Marathi Solutions Chapter 27 महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे

4. कंसात दिलेल्या शब्दांचे विरुद्ध अर्थ असलेले शब्द वापरून खालील वाक्ये पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
कंसात दिलेल्या शब्दांचे विरुद्ध अर्थ असलेले शब्द वापरून खालील वाक्ये पूर्ण करा.
(अ) डोंगर पर्वतापेक्षा ………………. आहे. (मोठा)
(आ) हरवलेला चेंडू सापडल्याने मला खूप ……………… झाला. (दुःख)
(इ) ससा हा प्राणी ……………….असतो. (धीट)
(ई) राजूला ……………….कपडे आवडत नाहीत. (सैल)
(उ) वीणा …………….. चालते. (भरपूर)
उत्तरः
(अ) लहान
(आ) आनंद
(इ) भित्रा
(ई) घट्ट
(उ) हळूहळू

5. खालील शब्द वाचा व असेच लिहा.
विठ्ठल, अण्णासाहेब, हुतुतू, धार्मिक, संस्कार, दुष्काळ, महर्षी, ध्यास, आयुष्यभर, हृदय.

6. तुमच्या परिसरात एखादी दानशूर व्यक्ती राहते का? ती व्यक्ती संकटाच्या वेळी इतरांना कोणती मदत करते, याची माहिती मिळवा. वर्गात सांगा.

• खाली दिलेले वाक्य वाचा व दिलेल्या चाररेघांमध्ये वळणदार अक्षरांत लिहा.
Maharashtra Board Class 5 Marathi Solutions Chapter 27 महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे 1

Marathi Sulabhbharati Class 5 Solutions Chapter 27 महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे Additional Important Questions and Answers

प्रश्न 1.
एका शब्दात उत्तरे लिहा.

  1. अण्णासाहेबांच्या वडिलांचे नाव काय होते?
  2. अण्णासाहेबांच्या आईचे नाव काय होते?
  3. विठ्ठलचे वडील कोणत्या वृत्तीचे होते?
  4. विठ्ठलच्या आजोबांचे नाव काय होते?
  5. विठ्ठलच्या मळ्यात कोणते पीक आले होते?
  6. विठ्ठलजेवायला बसला असताना तेथे कोण आले?
  7. विठ्ठल रामजी शिंदे यांनी कोणत्या गोष्टीचा अखंड ध्यास घेतला?

उत्तर:

  1. रामजी
  2. यमुनाबाई
  3. धार्मिक
  4. वसंतराव
  5. मका
  6. भिकारी
  7. समाजसुधारणेचा

Maharashtra Board Class 5 Marathi Solutions Chapter 27 महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे

एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
विठ्ठलचा जन्म कोठे झाला?
उत्तर:
विठ्ठलचा जन्म जमखंडी गावी झाला.

प्रश्न 2.
विठ्ठल कोणकोणते खेळ खेळत असे?
उत्तर:
विठ्ठल हुतुतू, खो-खो, सुरपारंब्या हे खेळ खेळत असे.

प्रश्न 3.
विठ्ठलच्या आजोबांनी दुष्काळाच्या वेळी गोरगरिबांना कोणती मदत केली?
उत्तर:
विठ्ठलच्या आजोबांनी दुष्काळाच्या वेळी गोरगरिबांना मक्याचे दाणे वाटले.

प्रश्न 4.
महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे यांनी आयुष्यभर कोणते कार्य केले?
उत्तरः
महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे यांनी आयुष्यभर समाजसुधारणा करण्याचे कार्य केले.

प्रश्न 5.
लहानपणीच्या खेळांमध्ये विठ्ठलचे कोणते गुण दिसून येत असत?
उत्तर:
लहानपणीच्या खेळांमध्ये विठ्ठलचे धीटपणा व सोशीकता हे गुण दिसून येत असत.

प्रश्न 6.
लहानग्या विठ्ठलच्या मनावर कोणता संस्कार उमटला होता?
उत्तर:
लहानग्या विठ्ठलच्या मनावर ‘माणसामाणसांत भेद करणे योग्य नाही’, हा संस्कार उमटला होता.

प्रश्न 7.
छोटा विठ्ठल चार वर्षांचा असताना दक्षिण भारतात काय झाले?
उत्तर:
छोटा विठ्ठल चार वर्षांचा असताना दक्षिण भारतात महाभयंकर दुष्काळ पडला.

Maharashtra Board Class 5 Marathi Solutions Chapter 27 महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे

प्रश्न 8.
विठ्ठल यांना लोकं कोणत्या नावाने आजही ओळखतात?
उत्तर:
विठ्ठल यांना लोकं अण्णासाहेब शिंदे’ या नावाने आजही ओळखतात.

प्रश्न 9.
रिकाम्या जागा भरा.

  1. विठ्ठल यांचा जन्म …………………… गावी झाला.
  2. लहानग्या विठ्ठलला अत्यंत आवड होती.
  3. त्यांचे वडील ……………….. वृत्तीचे होते.
  4. सर्व ………….. लोक त्यांच्या घरी येत असत.
  5. दक्षिण भारतात महाभयंकर ……………………… पडला होता.
  6. विठ्ठलच्या ………. मक्याचे चांगले पीक आलेले होते.
  7. आजोबा वसंतराव ………………….. होते
  8. लोक विठ्ठलचे ……………………… करत व …………………… देत.

उत्तर:

  1. जमखंडी
  2. खेळाची
  3. धार्मिक
  4. जातिधर्मांचे
  5. दुष्काळ
  6. मळ्यात
  7. दानशूर
  8. कौतुक, आशीर्वाद

योग्य पर्याय निवडून लिहा.

प्रश्न 1.
विठ्ठलच्या हृदयावर
(अ) संत एकनाथांच्या भारुडाचा ठसा उमटला होता.
(आ) संत तुकारामांच्या अभंगवाणीचा ठसा उमटला होता.
उत्तरः
संत तुकारामांच्या अभंगवाणीचा ठसा उमटला होता.

प्रश्न 2.
विठ्ठल ……………………. खेळात सदैव पुढे असे.
(अ) हुतूतू, खोखो
(आ) कबड्डी, लंगडी
उत्तरः
हुतूतू, खोखो

Maharashtra Board Class 5 Marathi Solutions Chapter 27 महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे

प्रश्न 3.
आयुष्यभर विठ्ठलने ध्यास घेतला.
(अ) लेखनाचा ध्यास घेतला
(आ) समाजसुधारणेचा ध्यास घेतला
उत्तरः
समाजसुधारणेचा ध्यास घेतला

थोडक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
वडिलांच्या धार्मिक वृत्तीचा व घरातील वातावरणाचा परिणाम विठ्ठलवर कसा झाला होता?
उत्तर:
विठ्ठलचे वडील धार्मिक वृत्तीचे होते. त्यांच्या धार्मिक वृत्तीचा विठ्ठलवरही परिणाम झाला होता. सर्व जातिधर्मांचे लोक त्यांच्या घरी येत असत. माणसामाणसांत भेद करणे योग्य नाही, याचा संस्कार घरातील वातावरणामुळे लहानग्या विठ्ठलच्या मनावर उमटला.

प्रश्न 2.
विठ्ठलचा दयाळूपणा कोणत्या प्रसंगावरून दिसून येतो?
उत्तर:
एकदा विठ्ठल जेवायला बसला होता. समोर ताट होते. तेवढ्यात एक भिकारी दाराशी आला. विठ्ठलाने क्षणाचाही विचार न करता आपल्या समोरील ताट त्या भुकेल्या भिकाऱ्याला दिले. या प्रसंगावरून विठ्ठलाचा दयाळूपणा दिसून येतो.

प्रश्न 3.
पाठात आलेल्या तुकारामांच्या अभंगाचा अर्थ लिहा व समजून घ्या.
उत्तर:
हा अभंग साधु म्हणजेच सज्जन माणसांच्या लक्षणाविषयी आहे. यात म्हटले आहे की, जे गरिबीने पिडलेले व गांजलेले आहेत, त्यांना आपला मानणारा जो आहे, तोच सज्जन आहे. देव त्यांच्याच ठायी आहे. देव तिथेच आहे. देवळात किंवा मूर्तीत नाही.

प्रश्न 4.
विठ्ठलचे कोणकोणते गुण या पाठात दिसून येतात?
उत्तर:
लहानपणीच्या खेळांमध्ये विठ्ठलचा धीटपणा व सहनशीलता दिसून येते. धार्मिकता, दयाळूपणा, समाजाविषयी आस्था हे गुण विठ्ठलच्या वाढत्या वयात दिसून येतात.

प्रश्न 5.
आजोबांचा दानशूरपणा विठ्ठलमध्ये कोणत्या गोष्टींवरून दिसून येतो?
उत्तर:
विठ्ठल चार वर्षांचा असताना दक्षिण भारतात महाभयंकर दुष्काळ पडला होता. पण त्यांच्या मळ्यात मात्र मक्याचे चांगले पीक आलेले होते. त्याचे आजोबा दानशूर होते. रोज सकाळी ते कट्ट्यावर बसत व गोरगरिबांना मक्याचे दाणे वाटत असत. त्यावेळी विठ्ठलही त्यांना या कामात मदत करत असे, या गोष्टीवरून आजोबांचा दानशूरपणा विठ्ठलमध्ये दिसून येतो.

Maharashtra Board Class 5 Marathi Solutions Chapter 27 महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे

व्याकरण व भाषाभ्यास:

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

  1. दानशूर
  2. लहान
  3. दुष्काळ
  4. दयाळू
  5. भेद
  6. चांगले
  7. गरीब
  8. कौतुक
  9. धार्मिक
  10. आशीर्वाद

उत्तरः

  1. कंजूष
  2. मोठे
  3. सुकाळ
  4. दुष्ट
  5. साम्य
  6. वाईट
  7. श्रीमंत
  8. निंदा
  9. अधार्मिक
  10. शाप

प्रश्न 2.
समानार्थी शब्द लिहा.

  1. गाव
  2. आई
  3. वडील
  4. सदैव
  5. भेदः
  6. मन
  7. गरीब
  8. कौतुक
  9. आयुष्य

उत्तर:

  1. खेडे
  2. जननी
  3. बाबा, पिता
  4. नेहमी
  5. फरक
  6. चित्त
  7. दरिद्री
  8. स्तुती
  9. जीवन

प्रश्न 3.
लिंग बदला.

  1. वडील
  2. छोटा
  3. आजोबा
  4. भिकारी

उत्तरः

  1. आई
  2. छोटी
  3. आजी
  4. भिकारीण

प्रश्न 4.
वचन बदला.

  1. गाव
  2. आवड
  3. वृत्ती
  4. घर
  5. जात
  6. भेद
  7. मन
  8. पीक
  9. दाणा
  10. मदत
  11. ताट
  12. ठसा
  13. कार्य

उत्तर:

  1. गावे
  2. आवडी
  3. वृत्ती
  4. घरं/घरे
  5. जाती
  6. भेद
  7. मने
  8. पिके
  9. दाणे
  10. मदत
  11. ताटे
  12. ठसे
  13. कार्ये

Maharashtra Board Class 5 Marathi Solutions Chapter 27 महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे

प्रश्न 5.
कंसात दिलेल्या शब्दांचे विरुद्ध अर्थ असलेले शब्द वापरून खालील वाक्ये पूर्ण करा.

  1. त्या वर्षी गावात ……………………… पाऊस पडला. (अल्प)
  2. सोनालीने ……………………….. वाकून पाहिले (बाहेर)
  3. साठवून ठेवलेल्या …………………….. गवताला आग लागली. (ओल्या )
  4. राहुलने …………………………… गणित सोडवले. (सोपे)
  5. राजा …………………….. आहे. (कंजूष)
  6. बाबांनी आईच्या बोलण्याकडे ………………………… केले. (लक्ष)
  7. कार्यक्रमाचा ………………………… चांगला झाला. (सुरुवात)
  8. गुढीपाडव्याच्या दिवशी आम्ही सोन्याची …………………. केली. (विक्री)

उत्तरः

  1. अती
  2. आत
  3. सुक्या
  4. कठीण
  5. दानशूर
  6. दुर्लक्ष
  7. शेवट
  8. खरेदी

प्रश्न 6.
पुढील देशभक्तांच्या घोषणा लिहा.
उत्तरः

देशभक्तघोषणा
1. महात्मा गांधीकरो या मरो।
2. लोकमान्य टिळकस्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे आणि तो मी मिळवणारच.
3. नेताजी शुभाषचंद्र बोसतुम मुझे खून दो, मैं तुम्हें आझादी दूंगा ।
4. लालबहादूर शास्त्रीजय जवान, जय किसान।
5. चाचा नेहरूआराम हराम है।
6. इंदिरा गांधी गरीबी हटाओ।

पुढील उतारा वाचून त्याखालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे यांचा जन्म कर्नाटकातील जमखंडी गावात 23 एप्रिल 1873 रोजी झाला.महर्षी शिंदे यांनी सामाजिक व धार्मिक कार्यात आपले आयुष्य वेचले. महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे यांनी अस्पृश्यता व सामाजिक समानता घडवून आणण्यासाठी प्रयत्न केले. महर्षी शिंदे यांच्यावर जॉन स्टुअर्ट मिल स्पेन्सर हर्बर्ट आणि मॅक्सम्युलर या इंग्रजी विचारवंतांचा प्रभाव होता. विठ्ठल शिंदे यांनी कलाशाखेच्या पदवीचे शिक्षण पुणे येथील फर्ग्युसन महाविदयालयात घेतले. महात्मा गांधी व महाराजा सयाजीराव गायकवाड यांच्याबरोबर विठ्ठल शिंदे यांनी काम केले. 2 जानेवारी 1944 रोजी विठ्ठल शिंदे यांचे निधन झाले.

Maharashtra Board Class 5 Marathi Solutions Chapter 27 महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे

प्रश्न 2.
महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे यांचा जन्म केव्हा व कुठे झाला?
उत्तर:
महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे यांचा जन्म कर्नाटकातील जमखंडी गावात 23 एप्रिल 1873 रोजी झाला.

महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे Summary in Marathi

पक्ष्यपरिचय:

महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे यांच्या जीवनकार्याविषयी माहिती प्रस्तुत पाठात सांगितली आहे.

Maharashtra Board Class 5 Marathi Solutions Chapter 27 महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे

शब्दार्थ:

  1. सदैव – नेहमी (always, ever)
  2. धीटपणा – साहसी, धैर्यशाली (courageous, fearless)
  3. सहनशीलता- सोशिकता (tolerance)
  4. धार्मिक – पुण्यवान, सदाचारी (religious)
  5. वृत्ती – आचरण, वागणूक (behaviour, conduct)
  6. परिणाम – प्रभाव (an effect, an impression)
  7. भेद – फरक, भिन्नता (a discrimination)
  8. उमटणे – स्पष्ट दिसणे (to be clear)
  9. महाभयंकर – भितिदायक (fearful, dreadful)
  10. दुष्काळ – अन्नाची टंचाई, दुर्भिक्ष (a famine)
  11. मळा – बागाईत, भाजी पिकवण्याचे ठिकाण (a vegetable garden)
  12. दानशूर – उदार मनाचा (generous, liberal)
  13. आशीर्वाद – शुभेच्छा, दुवा (blessings)
  14. भिकारी – भिक मागून जगणारा (a beggar)
  15. दयाळूपणा – दुसऱ्यावर दया करण्याचा स्वभाव, प्रेमळपणा (kindness)
  16. अभंगवाणी – काव्यरचनेचा एक प्रकार (a species of verse)
  17. हृदय – मन (heart)
  18. आयुष्य – जीवितकाळ (life-time)
  19. समाजसुधारणा – समाजहितासाठी आरंभलेले कार्य (social service)
  20. अखंड – अविरत (continuous, an ending)
  21. ध्यास – अतिशय उत्कट इच्छा (a great longing)
  22. कार्य – योगदान, एखादया क्षेत्रात घातलेली भर/ कामगिरी (a contribution to the enrichment of a certain field)

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 1 नंदनवन

Balbharti Maharashtra State Board Class 5 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 1 नंदनवन Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 5 Hindi Sulabhbharati Solutions Chapter 1 नंदनवन

5th Standard Hindi Digest Chapter 1 नंदनवन Textbook Questions and Answers

1. देखो, बताओ और कृति करो:

प्रश्न 1.
देखो, बताओ और कृति करो:

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 1 नंदनवन

Hindi Sulabhbharati Class 5 Solutions Chapter 1 नंदनवन Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए:

प्रश्न 1.
अपने आस-पास दिखने वाले प्राणियों के नाम बताइए?
उत्तर:
बिल्ली, कुत्ता, गाय, गधा, भैंस आदि।

प्रश्न 2.
गाय क्या खाती है?
उत्तर:
गाय घास खाती है।

प्रश्न 3.
तितली किस पर मँडराती है?
उत्तर:
तितली फूलों पर मँडराती है।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 1 नंदनवन

प्रश्न 4.
भेड़ से हमें क्या मिलता है?
उत्तर:
भेड़ से हमें ऊन मिलता है।

प्रश्न 5.
भेड़िए की तरह दिखनेवाले किसी अन्य प्राणी का नाम बताइए।
उत्तर:
भेड़िए की तरह दिखनेवाला दूसरा प्राणी कुत्ता है।

प्रश्न 6.
चित्र में कौन क्या कह रहा है? जोड़ियाँ मिलाइए:

(अ)(ब)
1. तोता(अ) नाचो – गाओ।
2. तितली(आ) नमस्ते!
3. खरगोश(इ) हम सब साथ हैं।
4. भेड़िया(ई) कतार में चलो।
5. हाथी(उ) स्वागत है।

उत्तर:

  1. नमस्ते!
  2. स्वागत है।
  3. नाचो – गाओ।
  4. हम सब साथ हैं।
  5. कतार में चलो।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 1 नंदनवन

पाठ्यपुस्तक पृष्ठ क्र. 2 के चित्र को देखकर निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए:

प्रश्न 1.
जंगल में कितने प्राणी दिखाई दे रहे हैं?
उत्तर:
पाँच।

प्रश्न 2.
स्वागत कौन कर रहा है?
उत्तर:
तितली।

प्रश्न 3.
नंदनवन में कितने वृक्ष दिख रहे हैं?
उत्तर:
तीन।

प्रश्न 4.
चित्र में पेड़ के पीछे कौन खड़ा है?
उत्तर:
हाथी।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 1 नंदनवन

सही शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

प्रश्न 1.
सही शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:
(खुशहाली, रंग-बिरंगी, हरा-भरा, सफेद, पौधे-पेड़, हरा)

  1. तोते का रंग ……………..’ होता है।
  2. तितली ……………. होती है।
  3. खरगोश ………………… रंग का होता है।
  4. ……………… लगाओ ………………….. बचाओ।
  5. जंगल …………….. होगा, तभी चारों तरफ ………… होगी।

उत्तर:

  1. हरा
  2. रंग-बिरंगी
  3. सफेद
  4. पौधे, पेड़
  5. हरा-भरा, खुशहाली।

प्रश्न 2.
उचित जोड़ियाँ मिलाइए:

 (अ)(ब)
1. शेर(अ) टर्र – टर्र
2. बिल्ली(आ) हिनहिनाना
3. बंदर(इ) म्याऊँ – म्याऊँ
4. मेंढक(ई) दहाड़ना
5. घोड़ा(उ) गुटर –  गूँ
6. कबूतर(ऊ) चिल्लाना

उत्तर:

  1. दहाड़ना
  2. म्याऊँ – म्याऊँ
  3. चिल्लाना
  4. टर्र – टर्र
  5. हिनहिनाना
  6. गुटर – गूँ

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 1 नंदनवन

प्रश्न 3.

 (अ)(ब)
1. मोर(अ) कुहू – कुहू
2. कौआ(आ) टर्र – टर्र
3. तोता(इ) ची – चीं
4. चिड़िया(ई) गुटर – यूँ
5. कबूतर(उ) टें – टें
6. मेंढक(ऊ) काँव – काँव
7. कोयल(ए) क्वें – क्वें

उत्तर:

  1. क्वें – क्वें
  2. काँव – काँव
  3. टें -टें
  4. ची – चीं
  5. गुटर – गूँ
  6. टर्र – टर्र
  7. कुहू – कुहू।

Maharashtra Board Class 5 Marathi Solutions Chapter 28 फुलपाखरू आणि मधमाशी

Balbharti Maharashtra State Board Class 5 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 28 फुलपाखरू आणि मधमाशी Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 5 Marathi Sulabhbharati Solutions Chapter 28 फुलपाखरू आणि मधमाशी

5th Standard Marathi Digest Chapter 28 फुलपाखरू आणि मधमाशी Textbook Questions and Answers

1. कोण ते लिहा.

प्रश्न 1.
कोण ते लिहा.
(अ) बागेत स्वच्छंदपणे फिरणारे
(आ) कामात मग्न असणारी
(इ) थुईथुई नाचणारे
उत्तर:
(अ) फुलपाखरू
(आ) मधमाशी
(इ) कारंज

Maharashtra Board Class 5 Marathi Solutions Chapter 28 फुलपाखरू आणि मधमाशी

2. जोड्या जुळवा.

प्रश्न 1.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. सुंदर(अ) मध
2. औषधी(आ) सुवास
3. मंद(इ) सकाळ
4. दरवळणारा(ई) वारा

उत्तरः

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. सुंदर(इ) सकाळ
2. औषधी(अ) मध
3. मंद(ई) वारा
4. दरवळणारा(आ) सुवास

3. तुम्हांला काय पाहिल्यानंतर आनंद होतो?

प्रश्न 1.
तुम्हांला काय पाहिल्यानंतर आनंद होतो?
उत्तरः
सकाळी बागेत गेल्यावर, सूर्याची कोवळी किरणे गवतावर पडून त्यावरील पाणी/दवबिंदू जेव्हा चमकताना दिसतात तेव्हा त्याने मनाला आनंद होतो. मंद वाऱ्याच्या झुळकीबरोबर डोलणारी फुलझाडं व त्यावरील कळ्या, फुले पाहून मन आनंदीत होते. विविध प्रकारची फुलपाखरे, सुंदर फुलांवर उडताना पाहिल्यावर मन सुखावते. सकाळच्या अशा अनुभवाने मनाला आनंद होतो व मन प्रसन्न होते.

4. एक, मध यांसारखे पाठात आलेले शब्द लिहा.

प्रश्न 1.
एक, मध यांसारखे पाठात आलेले शब्द लिहा.
उत्तर:
बघ, पण, धन, तर, मन

5. खालील शब्दांना ‘दार’ शब्द जोडा. नवीन शब्द तयार करा.

प्रश्न 1.
खालील शब्दांना ‘दार’ शब्द जोडा. नवीन शब्द तयार करा.
उदा., ऐट – ऐटदार.
चमक, दुकान, माल, चोप, भाल, खास, आम, गमती, रुबाब, वजन.

  1. चमक
  2. दुकान
  3. माल
  4. चोप
  5. भाल
  6. खास
  7. आम
  8. गमती
  9. रुबाब
  10. वजन

उत्तर:

  1. चमकदार
  2. दुकानदार
  3. मालदार
  4. चोपदार
  5. भालदार
  6. खासदार
  7. आमदार
  8. गमतीदार
  9. रुबाबदार
  10. वजनदार

6. खालील शब्दांना ‘पणा’ शब्द जोडून नवीन शब्द बनले आहेत. वाचा. शब्द वापरून वाक्ये लिहा.
चांगुलपणा, मोठेपणा, लहानपणा, वेगळेपणा, मोकळेपणा, सोपेपणा, कठीणपणा.

उपक्रम:
1. फुलपाखरांविषयीच्या कविता मिळवा. वर्गात म्हणून दाखवा.
2. फुलपाखरांची चित्रे मिळवा. वहीत चिकटवा.

वाचा. लक्षात ठेवा:

फुलपाखरे नाजूक असतात.
त्यांना पकडू नका. इजा करू नका.

ओळखा पाहू!

उंचाडी मान, फताडे पाय,
वाळवंटात डुगडुग जाय.

7. कुंडीवरील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द पानांवर आहेत, योग्य जोड्या जुळवा व लिहा.
Maharashtra Board Class 5 Marathi Solutions Chapter 28 फुलपाखरू आणि मधमाशी 1

8. खालील दोन फुलांवरील शब्दांचे मिळून योग्य जोडशब्द तयार करा व लिहा.

प्रश्न 1.
खालील दोन फुलांवरील शब्दांचे मिळून योग्य जोडशब्द तयार करा व लिहा.
Maharashtra Board Class 5 Marathi Solutions Chapter 28 फुलपाखरू आणि मधमाशी 2
उत्तरः
पुरणपोळी, गोडधोड, गोरगरीब, खाऊनपिऊन, इकडेतिकडे, कामधाम

9. खाली दिलेले पाठ क्र. 1 ते 15 मधील नवीन शब्द व त्यांचे अर्थ वाचा. याचप्रमाणे इतर पाठांतील नव्याने परिचित झालेल्या शब्दांचा अर्थ समजून घेऊन तुमचा शब्दसंग्रह तयार करा.

Marathi Sulabhbharati Class 5 Solutions Chapter 28 फुलपाखरू आणि मधमाशी Additional Important Questions and Answers

प्रश्न 1.
कोण ते लिहा.

  1. बागेत सुंदर दिसणारी
  2. सर्वत्र दरवळणारा
  3. रम्य अशी ती
  4. मंद वाहणारा
  5. औषधी असणारे

उत्तर:

  1. फुलझाडे
  2. सुवास
  3. सकाळ
  4. वारा
  5. मध

एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
या पाठातील संवाद कोणाकोणात व कुठे झाला आहे?
उत्तर:
या पाठातील संवाद मधमाशी व फुलपाखरू यांच्यात एका बागेत झाला आहे.

प्रश्न 2.
फुलपाखरू मधमाशीला कुठे गप्पा मारायला बोलवत आहे?
उत्तरः
फुलपाखरू मधमाशीला गुलाबाच्या फांदीवर गप्पा मारायला बोलवत आहे.

प्रश्न 3.
मधमाशी बाहेर कशासाठी आली आहे?
उत्तर:
मधमाशी बाहेर मध गोळा करण्यासाठी आली आहे.

प्रश्न 4.
फुलपाखराला कोणती गोष्ट आवडत नाही?
उत्तरः
मधमाशीला त्याच्याबरोबर गप्पा मारायला वेळ नाही, ह गोष्ट फुलपाखराला आवडत नाही.

प्रश्न 5.
कोणत्या गोष्टीत आनंद असतो, असे मधमाशी म्हणते.
उत्तरः
कामात मग्न राहण्यात आनंद असतो, असे मधमाशी म्हणते.

प्रश्न 6.
फुलपाखराने मधमाशीचा कोणता गुण सांगितला आहे?
उत्तरः
मधमाशी इतरांना मोठेपणा देते हा तिचा गुण फुलपाखराने सांगितला आहे.

प्रश्न 7.
मधमाशीने फुलपाखराचा कोणता गुण सांगितला आहे?
उत्तरः
फुलपाखराचे विचार खूप चांगले आहेत. त्यामुळे त्याला ‘सगळेच चांगले दिसते’ हा फुलपाखराचा गुण मधमाशीने सांगितला आहे.

प्रश्न 8.
मधमाशीला मध गोळा करण्याचं काम कोणी दिलं?
उत्तरः
मधमाशीला मध गोळा करण्याचं काम राणीमाशीने दिलं.

प्रश्न 9.
पुढील प्राण्यांचे कंसात दिलेले गुण निवडून लिहा. (प्रयत्नशील, कामसू, इमानदार, लबाड, दयाळू, चपळता, वेगवान, मेहनती)

  1. घोडा
  2. कोळी
  3. मासे
  4. मधमाशी
  5. चिमणी
  6. कुत्रा
  7. गाय
  8. कोल्हा

उत्तर:

  1. वेगवान
  2. प्रयत्नशील
  3. चपळता
  4. कामसू
  5. मेहनती
  6. इमानदार
  7. दयाळू
  8. लबाड

थोडक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
फुलपाखराने आणि मधमाशीने सकाळचे वर्णन कोणत्या शब्दांत केले आहे?
उत्तरः
फुलपाखरू आणि मधमाशी एका सकाळी बागेत भेटले. फुलपाखरू म्हणाले, “आजची सकाळ किती सुंदर आहे. बागेतील फुलझाडं किती सुंदर दिसत आहेत. फुलांचा सुवास सर्वत्र दरवळत आहे.” तर मधमाशी म्हणाली, “कारंजे थईथुई नाचत आहे, मंद वारा सुटला आहे. सगळं कसं छान वाटतंय.” फुलपाखरू व मधमाशीने सकाळचे वर्णन या शब्दांत केले आहे.

व्याकरण व भाषाभ्यास:

प्रश्न 1.
खालील शब्दार्थांचा अर्थपूर्ण वाक्यात उपयोग करा.
उत्तरः
1. सवड – आवडत्या कामासाठी आपल्याला सवड मिळते.
2. मग्न – देवज्ञ अभ्यासात मग्न होता.
3. स्वच्छंदपणे – मुलांना स्वच्छंदपणे फिरून दयाव.

प्रश्न 2.
‘दार’ शब्द जोडा व नवीन शब्द तयार करा.

  1. बलुते
  2. मामले
  3. किल्ला

उत्तर:

  1. बलुतेदार
  2. मामलेदार
  3. किल्लेदार

प्रश्न 3.
‘पणा’ शब्द जोडून नवीन शब्द बनवा व वाक्ये तयार करा.
उत्तर:

  1. चांगुल – चांगुलपणा – चांगुलपणा हा प्रत्येकात हवा.
  2. मोठे – मोठेपणा – मनाचा मोठेपणा काहीजणांकडेच असतो.
  3. लहान – पणा – लहानपणा – लहानपणीचा काळ सुंदर असतो.
  4. वेगळे – वेगळेपणा – आपल्या प्रत्येक गोष्टीत वेगळेपणा हवा.
  5. मोकळे – मोकळेपणा – मैत्रीमध्ये मोकळेपणाशिवाय बोलता येत नाही.
  6. सोपे – सोपेपणा – अभ्यासात सोपेपणा येण्यासाठी प्रयत्न करावे लागतात.

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.

  1. सकाळ
  2. बाग
  3. सुवास
  4. मंद
  5. मजा
  6. मध
  7. मन
  8. सवड

उत्तरः

  1. प्रभात
  2. उदयान, उपवन
  3. सुगंध
  4. हळू
  5. मौज
  6. मकरंद
  7. चित्त
  8. वेळ

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

  1. मोठेपणा
  2. चांगुलपणा
  3. सुख
  4. गुण
  5. सुंदर
  6. घाई
  7. शेवट
  8. मोठा
  9. अनेक
  10. उत्तर
  11. फिकट
  12. हारणे
  13. खाली

उत्तरः

  1. क्षुद्रपणा
  2. वाईटपणा
  3. दुःख
  4. अवगुण
  5. कुरूप
  6. निवांत
  7. सुरुवात
  8. लहान
  9. एक
  10. प्रश्न
  11. रंगीत
  12. जिंकणे
  13. वर

प्रश्न 6.
वचन बदला.

  1. कारंजा
  2. वारा
  3. फांदी
  4. मधमाशी
  5. फुलपाखरू
  6. माणूस
  7. डोळा

उत्तरः

  1. कारंजे
  2. वारे
  3. फांदया
  4. मधमाशा
  5. फुलपाखरे
  6. माणसे
  7. डोळे

फुलपाखरू आणि मधमाशी Summary in Marathi

पाठ्यपरिचय:

‘बाळ गाडगीळ’ लिखित या पाठात फुलपाखरू आणि मधमाशी यांच्यातील संवाद सुंदरपणे चित्रित झाला आहे. दोघेही एकमेकांमध्ये चांगलेच गुण बघतात एकमेकांना मोठेपणा देतात, हे या पाठात दिसून येते.

शब्दार्थ:

  1. सकाळ – प्रभात (morning),
  2. स्वच्छंद – मुक्तपणे (freely),
  3. मध – फुलांतून मिळणारा रस (honey)
  4. सुंदर – मनोहर (beautiful)
  5. कारंजे – पाण्याचा फवारा (fountain)
  6. सुवास – सुगंध (fragrance)
  7. दरवळणे – पसरणे (to be diffused widely)
  8. दूर – लांब.
  9. निरखून पाहणे- लक्षपूर्वक पाहणे.
  10. मोहक – सुंदर
  11. तुडुंब भरणे – काठोकाठ भरणे.
  12. जाहली – झाली.
  13. आणिक – आणि.
  14. बटबटीत – मोठाले, विद्रूप.
  15. ध्यान – विशिष्ट रूप.
  16. गाठणे – पोहचणे.
  17. अपुला – आपला, स्वतःचा.
  18. कांती – तेज.
  19. प्रभातकाळ – पहाट, सूर्योदयाचा काळ.
  20. संध्यासमयी – संध्याकाळी.
  21. न्हाऊ घालणे – अंघोळ घालणे.
  22. झूल – बैलांच्या अंगावर टाकण्यात येणारे रंगीत व नक्षीदार कापड.
  23. बाशिंग – बैलांच्या डोक्याला बांधण्याचे आभूषण.
  24. दिन – दिवस.
  25. धाडधाड्आपटणे – जोरजोरात आदळणे.
  26. पाऊसधोऽधोऽ कोसळणे-खूप जोराचा पाऊस पडणे.
  27. गुणगुणणे – हळू आवाजात गाणे.
  28. पानांआड – पानांमागे.
  29. बिलगणे – प्रेमाने मिठी मारणे.
  30. मंजूळ – ऐकायला गोड.
  31. तीर – काठ.
  32. लता-वेल.
  33. वृक्ष- झाड.
  34. सुमन- फूल.
  35. लव्हाळी – पाण्यात किंवा पाण्याजवळ वाढणारी एक वनस्पती.
  36. आम्रतरू – आंब्याचे झाड.
  37. शीतल-थंड.
  38. घट – मातीचा घडा (माठ).

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 4 कश्मीरा

Balbharti Maharashtra State Board Class 5 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 4 कश्मीरा Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 5 Hindi Sulabhbharati Solutions Chapter 4 कश्मीरा

5th Standard Hindi Digest Chapter 4 कश्मीरा Textbook Questions and Answers

1. अंतर बताओ:

प्रश्न 1.
पाठ्यपुस्तक के पेज क्र. 7 पर दिए गए चित्रों में दस अंतर निम्नलिखित हैं-
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 4 कश्मीरा 1
उतर:
चित्र 2 में

  1. आसमान में एक पक्षी कम है।
  2. एक पर्वत पर बर्फ नहीं गिरी है।
  3. वृक्षों की संख्या कम है।
  4. लड़की ने चूड़ी नहीं पहनी है।
  5. नाव चलानेवाले चप्पू (पतवार) का आकार अलग है।
  6. गले के पासवाले डिजाइन में लॉकेट के नीचे तीन गोले हैं।
  7. लड़की के बाएँ हाथ के पीछे दुपट्टा दिख रहा है।
  8. नीचे की तरफ कुर्ते के रंग में अंतर है।
  9. गुलदस्ते और मटके के बीच में फूल नहीं है।
  10. नीचे की तरफ मटके के रंग में अंतर है।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 4 कश्मीरा

Hindi Sulabhbharati Class 5 Solutions Chapter 4 कश्मीरा Additional Important Questions and Answers

प्रश्न 1.
नीचे दिए गए दोनों चित्रों में से 5 अंतर बताओ और लिखो –
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 4 कश्मीरा 2
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 4 कश्मीरा 3

  1. पेड़ की डाली पर 1 चिड़िया कम है।
  2. गुब्बारेवाले के बाएँ हाथ में गुब्बारा नहीं है।
  3. टोपीवाले के पास एक टोपी कम है।
  4. गुब्बारेवाले के पास लड़का नहीं खड़ा है।
  5. दो बतख़ ज्यादा हैं और बतख़ के बच्चे कम हैं।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 4 कश्मीरा

कश्मीरा Summary in Hindi

इस पाठ के द्वारा छात्रों की निरीक्षण-शक्ति का विकास किया गया है। “

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 3 योग्‍य चुनाव

Balbharti Maharashtra State Board Class 5 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 3 योग्‍य चुनाव Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 5 Hindi Sulabhbharati Solutions Chapter 3 योग्‍य चुनाव

5th Standard Hindi Digest Chapter 3 योग्‍य चुनाव Textbook Questions and Answers

1. इस कहानी से क्या सीख मिलती है, बताओ |

प्रश्न 1.
इस कहानी से क्या सीख मिलती है, बताओ |

Hindi Sulabhbharati Class 5 Solutions Chapter 3 योग्‍य चुनाव Additional Important Questions and Answers

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए:

प्रश्न 1.
क्या आपने किसी की सहायता की है? कैसे?
उत्तर:
हाँ, एक बार मेरे पड़ोस में रहनेवाला दो साल का मोनू कीचड़ में गिर गया था। मैंने उसे कीचड़ से निकाला। उसके घर छोड़कर आया। उसकी मम्मी ने मुझे धन्यवाद दिया। ।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 3 योग्‍य चुनाव

प्रश्न 2.
राजा मंगलसेन ने मंत्री से क्या कहा?
उत्तर:
राजा मंगलसेन ने कहा, “आप पहले अपने जैसे सेवाभावी, परोपकारी और ईमानदार मंत्री का चुनाव कर लीजिए, तभी आपको सेवामुक्त किया जा सकता है।”

प्रश्न 3.
बैलगाड़ी के पहिए को कीचड़ में फँसा देखकर कर्मवीर ने क्या किया?
उत्तर:
बैलगाड़ी के पहिए को कीचड़ में फँसा देखकर कर्मवीर सीधे कीचड़ में उतरा और ज़ोर लगाकर बैलगाड़ी का पहिया कीचड़ से बाहर निकाला।

प्रश्न 4.
सारे उम्मीदवार कर्मवीर को देखकर क्यों हँसने लगे?
उत्तर:
सारे उम्मीदवार कर्मवीर को देखकर हँसने लगे, क्योंकि उसके कपड़े कीचड़ से सने थे।

प्रश्न 5.
राजा ने कर्मवीर को मंत्री क्यों बनाया?
उत्तर:
राजा मंगलसेन का मानना था कि “जो सामान्य आदमी की पीड़ा से दु:खी होता है, वही ऊँचे पद पर बैठने का अधिकारी होता है।” इसलिए राजा ने कर्मवीर को मंत्री बनाया।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए:

प्रश्न 1.
राजा मंगलसेन के मंत्री कौन थे?
उत्तर:
राजा मंगलसेन के मंत्री जगतराम थे।

प्रश्न 2.
राजा ने मंत्री को सेवामुक्त करने के लिए क्या शर्त रखी?
उत्तर:
राजा ने मंत्री को सेवामुक्त करने के लिए यह शर्त रखी कि आप पहले अपने जैसे सेवाभावी, परोपकारी और ईमानदार मंत्री का चुनाव कर लीजिए।

प्रश्न 3.
बैलगाड़ी का पहिया कहाँ फँस गया था?
उत्तर:
बैलगाड़ी का पहिया कीचड़ में फँस गया था।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 3 योग्‍य चुनाव

प्रश्न 4.
वृद्ध ने कर्मवीर को इनाम में क्या देना चाहा?
उत्तर:
वृद्ध ने कर्मवीर को इनाम में कुछ रुपये देने चाहे।

प्रश्न 5.
बैलगाड़ी का चालक कौन था?
उत्तर:
बैलगाड़ी के चालक स्वयं मंत्री जगतराम थे।

प्रश्न 6.
राजा का नाम क्या था?
उत्तर:
राजा का नाम मंगलसेन था।

प्रश्न 7.
राज्य में क्या ढिंढोरा पिटवाया गया?
उत्तर:
राज्य में यह ढिंढोरा पिटवाया गया कि राज्य के नए मंत्री का चयन अगले गुरुवार को किया जाएगा।

प्रश्न 8.
किसकी बैलगाड़ी का पहिया कीचड़ में फँस गया था?
उत्तर:
मंत्री जगतराम की बैलगाड़ी का पहिया कीचड़ में फँस गया था।

प्रश्न 9.
मंत्री जगतराम की मदद किसने की?
उत्तर:
मंत्री जगतराम की मदद कर्मवीर नाम के प्रतिभाशाली नवयुवक ने की।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 3 योग्‍य चुनाव

कोष्ठक में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

प्रश्न 1.
कोष्ठक में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:
(बूढ़े, ढिंढोरा, निर्धन, चयन, कीचड़, मंत्री, प्रसन्न, आशीर्वाद, हताश, सैकड़ों, हरकारे, ग्यारह)

  1. राजा के मंत्री ………….. हो चुके थे।
  2. राज्य के नए मंत्री का ……….. किया जाएगा।
  3. हरकारे गाँव-गाँव ………….. पीटने लगे।
  4. कर्मवीर …………. परिवार का प्रतिभाशाली नवयुवक था।
  5. उसके कपड़े ………….. से सने थे।
  6. मंत्री पद के लिए इच्छुक ………… बजे राज दरबार पहुँचे।
  7. …………. गाँव-गाँव ढिंढोरा पीटने लगे।
  8. …………. की संख्या में युवक दरबार की ओर जा रहे थे।
  9. रास्ते पर एक वृद्ध ………….. सा बैठा था।
  10. वृद्ध ने उसे ढेरों ………….. दिए।
  11. राजा मंगलसेन बहुत ………….. हुए।
  12. आज से कर्मवीर राज्य के नए ………… होंगे।

उत्तर:

  1. बूढ़े
  2. चयन
  3. ढिंढोरा
  4. निर्धन
  5. कीचड़
  6. ग्यारह
  7. हरकारे
  8. सैकड़ों
  9. हताश
  10. आशीर्वाद
  11. प्रसन्न
  12. मंत्री

4. किसने किससे कहा:

प्रश्न 1.
किसने किससे कहा:

  1. “आप पहले अपने जैसे सेवाभावी, परोपकारी और ईमानदार मंत्री का चुनाव कर लीजिए।”
  2. “महाराज! कर्मवीर में वे सारे गुण हैं, जो राज्य के मंत्री के लिए आवश्यक हैं।”
  3. “आज से कर्मवीर राज्य के नए मंत्री होंगे।”

उत्तर:

  1. राजा मंगलसेन ने अपने मंत्री जगतराम से कहा।
  2. मंत्री जगतराम ने राजा मंगलसेन से कहा।
  3. राजा मंगलसेन ने मंत्री जगतराम से कहा।

व्याकरण:

प्रश्न 1.
निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द लिखिए:

  1. बूढ़ा
  2. विनती
  3. चुनाव
  4. हताश
  5. कोशिश
  6. पीड़ा
  7. राजा
  8. मार्ग
  9. सुबह
  10. सहायता

उत्तर:

  1. वृद्ध
  2. प्रार्थना
  3. चयन
  4. निराश
  5. प्रयत्न
  6. दर्द
  7. नृप
  8. रास्ता
  9. सवेरा
  10. मदद

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 3 योग्‍य चुनाव

प्रश्न 2.
निम्नलिखित शब्दों के विलोम शब्द लिखिए:

  1. ईमानदार
  2. असफल
  3. सहायता
  4. बूढ़ा
  5. उम्मीद
  6. प्रसन्न
  7. राजा
  8. युवक
  9. दूर
  10. दुखी
  11. गाँव
  12. सुबह
  13. हँसना
  14. गुण
  15. आवश्यक
  16. योग्य

उत्तर:

  1. बेईमान
  2. सफल
  3. असहायता
  4. जवान
  5. नाउम्मीद
  6. अप्रसन्न
  7. रंक
  8. वृद्ध
  9. पास
  10. सुखी
  11. शहर
  12. शाम
  13. रोना
  14. दोष
  15. अनावश्यक
  16. अयोग्य

प्रश्न 3.
निम्नलिखित शब्दों के लिंग बदलिए:

  1. राजा
  2. बूढ़ा
  3. युवक
  4. वृद्ध
  5. आदमी

उत्तर:

  1. रानी
  2. बूढ़ी
  3. युवती
  4. वृद्धा
  5. औरत

प्रश्न 4.
पाठ में आए निम्नलिखित शब्दों को याद करके अपनी कॉपी में पाँच बार लिखिए:
उत्तर:
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 3 योग्‍य चुनाव 1

प्रश्न 5.
निम्नलिखित वाक्यों में विशेषण शब्द ढूँढकर लिखिए:

  1. वह युवक प्रतिभाशाली था।
  2. उसने विनम्रता से मना कर दिया था।
  3. जगतरामजी ने योग्य व्यक्ति का चुनाव किया है।

उत्तर:

  1. प्रतिभाशाली
  2. विनम्रता
  3. योग्य

योग्‍य चुनाव Summary in Hindi

कहानी का सारांश:

इस कहानी के माध्यम से सदा सत्य की राह पर चलने का संदेश दिया गया है। दूसरों की मदद करना पुण्य का काम है। हमें हमेशा दूसरों की मदद करनी चाहिए। इसी में जीवन का सच्चा आनंद है। हमें हमेशा भलाई के बदले भलाई ही प्राप्त होती है।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 3 योग्‍य चुनाव

शब्दार्थ:

  1. योग्य – उचित (appropriate)
  2. चुनाव – चयन (to select)
  3. ईमानदार – सच्चा (honest)
  4. प्रयास – प्रयत्न (effort)
  5. विनम्रता – विनीत (politeness)
  6. हताश – निराश (disappoint)
  7. सेवामुक्त – जो सेवा से मुक्त होना चाहता हो (to retire from service)
  8. विनती – प्रार्थना (request)
  9. सेवाभावी – सेवा का भाव (social worker)
  10. परोपकारी – दूसरों का भला करनेवाला (kind)
  11. ढिंढोरा पीटना – ढोल पीटकर अपनी बात दूसरों तक पहुँचाना (to announce)
  12. इच्छुक – जिसकी इच्छा हो (willing)
  13. हरकारे – ढिंढोरा पीटनेवाले (messenger)
  14. सैकड़ों – सौ की संख्या (hundred)
  15. वृद्ध – बूढ़ा (old)
  16. निर्धन – गरीब (poor)
  17. प्रतिभाशाली – जिसमें सभी गुण हों (able, brilliant)
  18. बैलगाड़ी – (bullock cart)
  19. ढेरों – बहुत (many)
  20. आशंका – डर (fear)
  21. हाँफना – साँस फूलना (breathless)
  22. कीचड़ सने – कीचड़ लगे हुए (muddy)
  23. गुण – अच्छाइयाँ (quality)

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 5 पहचान हमारी – भाग (१)

Balbharti Maharashtra State Board Class 5 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 5 पहचान हमारी – भाग (१) Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 5 Hindi Sulabhbharati Solutions Chapter 5 पहचान हमारी – भाग (१)

5th Standard Hindi Digest Chapter 5 पहचान हमारी – भाग (१) Textbook Questions and Answers

प्रश्न 1.
निम्नांकित चित्रों को देखकर उनके नाम लिखिए:
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 5 पहचान हमारी - भाग (१) 1
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 5 पहचान हमारी - भाग (१) 2
उत्तर:

  1. घड़ा
  2. कलम
  3. कमल
  4. शलगम
  5. बतख़
  6. घर
  7. नाव
  8. मग

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 5 पहचान हमारी - भाग (१)

Hindi Sulabhbharati Class 5 Solutions Chapter 5 पहचान हमारी – भाग (१) Additional Important Questions and Answers

प्रश्न 1.
निम्नलिखित शब्दों में ‘आ’ की मात्रा वाले वर्ण पर लगाइए:

  1. बादल
  2. नाक
  3. पालक
  4. कान
  5. तार
  6. डाक

उत्तर:

  1. बा
  2. ना
  3. पा
  4. का
  5. ता
  6. डा

प्रश्न 2.
निम्नांकित चित्र पहचानकर कोष्ठक में से शब्द चुनकर लिखिए: (लहसुन, गुड़िया, ऐनक, एड़ी, ऋषि, चटाई, मकड़ी, ऊन, कृष्णा, दर्जी, बाँसुरी, घड़ी)
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 5 पहचान हमारी - भाग (१) 3
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 5 पहचान हमारी - भाग (१) 4
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 5 पहचान हमारी - भाग (१) 5
उत्तर:

  1. गुड़िया
  2. लहसुन
  3. चटाई
  4. मकड़ी
  5. ऐनक
  6. एड़ी
  7. ऋषि
  8. ऊन
  9. दर्जी
  10. कृष्णा
  11. बाँसुरी
  12. घड़ी

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 5 पहचान हमारी - भाग (१)

प्रश्न 3.
अर्थपूर्ण शब्द तैयार कीजिए
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 5 पहचान हमारी - भाग (१) 6
उत्तर:

  1. नग
  2. ढग
  3. राग
  4. साग
  5. दाग
  6. राग
  7. नाग
  8. खग
  9. रग
  10. आग
  11. पग
  12. जग
  13. मग

प्रश्न 4.
नीचे दिए गए शब्दों में से अ, आ, इ, ई, उ, ऊ की मात्रावाले शब्द छाँटकर लिखिए:
दमकल, नख, राम, आम, शिकार, चिड़िया, शपथ, शहद, डाक, आशा, किताब, पिचकारी, रथ, अचार, काका, शारीरिक, गिलास, दीदी, दीपिका, कुहू, उल्लू, चूरा, रूपा, गीता, शीतल, कुरूप, उदास, ऊपर, ऊँट, दीवार, कुत्ता, रूठना, चूहा।
उत्तर:
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 5 पहचान हमारी - भाग (१) 7

प्रश्न 5.
सही शब्द चुनकर लिखिए:

  1. घर पर चाचा और …………………. आए। (दादा/कार)
  2. पापा ………….. लाए। (नाक/छाता)
  3. हम …………. से सुनते हैं। (कान/पाँव)
  4. …………. खट्टा है। (अचार/खीर)
  5. अनार का रंग ………….. होता है। (काला/लाल)
  6. घर के बाहर दरवाज़े पर ………… लगा है। (काजल/ताला)
  7. रीमा के घर पर मीठे – मीठे ………….. बने हैं। (पकवान/चाय)
  8. भिंडी का रंग …….. होता है। (पीला/हरा)
  9. जयेश बहुत …………. है। (धनवान/पकवान)
  10. पानी पर ………….’ चलती है। (बस/नाव)

उत्तर:

  1. दादा
  2. छाता
  3. कान
  4. अचार
  5. लाल
  6. ताला
  7. पकवान
  8. हरा
  9. धनवान
  10. नाव

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 5 पहचान हमारी - भाग (१)

प्रश्न 6.
निम्नांकित चित्रों और निम्नलिखित शब्दों की जोड़ियाँ मिलाइए:
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 5 पहचान हमारी - भाग (१) 8
Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 5 पहचान हमारी - भाग (१) 9
उत्तरः

  1. डिबिया
  2. धनिया
  3. गिरगिट
  4. चिड़िया
  5. चींटी
  6. इमली
  7. गाड़ी
  8. लकड़ी

पहचान हमारी – भाग (१) Summary in Hindi

पाठ का परिचयः

प्रस्तुत पाठ में वर्णमाला के बारे में जानकारी दी गई है। इस पाठ्यसामग्री का मुख्य उद्देश्य स्वर, व्यंजन तथा मात्रा और उनके चिह्नों की पहचान करवाना है।

Maharashtra Board Class 5 Hindi Solutions Chapter 5 पहचान हमारी - भाग (१)

शब्दार्थ:

  1. डफ – संगीत से संबंधित उपकरण (musical instrument)
  2. बछड़ा – गाय का बच्चा (calf)
  3. हथेली – हाथ के बीच का हिस्सा (palm)
  4. अदरक – (ginger)
  5. दमकल – आग बुझाने की गाड़ी (fire brigade)
  6. जलचर – जल में रहनेवाले प्राणी (aquatic)
  7. कटहल – एक फल (jackfruit)
  8. घट – मटका (pot)
  9. शलगम – एक सब्जी
  10. थपकी – हाथ से धीरे-धीरे सहलाना (pat)
  11. इलायची – एक प्रकार का मसाला (cardamom)
  12. उड़न खटोला – रस्सी के सहारे इसमें बैठकर एक किनारे से दूसरे किनारे तक जा सकते हैं।
  13. ऊन – इस धागे से स्वेटर या ठंडी के मौसम में पहनने के लिए टोपियाँ या मोज़े बनाए जाते हैं। (wool)
  14. जुगनू – रात के समय दिखनेवाला रोशनीदार कीड़ा (firefly)
  15. खटमल – बिस्तर-चारपाई आदि में रहनेवाला लाल कीड़ा (bed bug)
  16. प्याऊ – जहाँ मुसाफिरों के लिए पीने का पानी उपलब्ध होता है। (free water-booth)
  17. चमगादड़ – पैरों के सहारे लटकने वाला और रात को उड़नेवाला जीव (bat)
  18. ढलान – नीचे की तरफ जानेवाला रास्ता (slope)
  19. गठरी – सामान इकट्ठा करके एक कपड़े में बाँधना (bundle, pack)
  20. चटाई – खजूर आदि के पत्तों से बुना (mat)
  21. ढाल – तलवार का वार रोकने का हथियार (shield)
  22. ठप्पा – मुहर (stamp)