Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 14 ते जीवनदायी झाड Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 14 ते जीवनदायी झाड Textbook Questions and Answers

1.‌ ‌कारणे‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
‌लेखकाला‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌जीवनदायी‌ ‌वाटले,‌ ‌कारण‌ ‌…..‌………‌
उत्तरः‌
‌लेखकाला‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌जीवनदायी‌ ‌वाटले,‌ ‌कारण‌ ‌आजूबाजूचा‌ ‌सगळा‌ ‌प्रदेश‌ ‌उन्हाचा‌ ‌असला‌ ‌तरी‌ ‌लिंबाचे‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌लसलशीत‌ ‌हिरवेगार‌ ‌आणि‌ ‌चैतन्यमय‌ ‌होते.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌प्रश्न‌ ‌2.
पारव्याची‌ ‌जोडी‌ ‌लिंबाच्या‌ ‌झाडावर‌ ‌राहते,‌ ‌कारण‌ ‌…..‌……………. ‌
उत्तरः‌
‌भोवतालच्या‌ ‌रखरखीत‌ ‌वातावरणात‌ ‌ते‌ ‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌एक‌ ‌थंड‌ ‌असा‌ ‌आश्रय‌ ‌होता.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌3.
‌लेखकाला‌ ‌खिडकी‌ ‌लावून‌ ‌घ्यावी‌ ‌असे‌ ‌वाटले,‌ ‌कारण‌ ‌…..‌…………. ‌
उत्तर:‌ ‌
लिंबाच्या‌ ‌एका‌ ‌छोट्या‌ ‌फांदीवर‌ ‌मधमाश्यांचं‌ ‌पोळंही‌ ‌रचलं‌ ‌जाऊ‌ ‌लागलं.‌

2. चौकट‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
चौकट‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 1 ते जीवनदायी झाड 1
उत्तर:‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 2

3.‌ ‌लिंबाच्या‌ ‌झाडाला‌ ‌खालील‌ ‌वैशिष्ट्ये‌ ‌कोणी‌ ‌कोणी‌ ‌प्राप्त‌ ‌करून‌ ‌दिली.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
संगीतमय‌ ‌झाड‌ ‌
उत्तरः‌
‌चिमण्या‌ ‌आणि‌ ‌इतर‌ ‌पक्षी‌ ‌

प्रश्न‌ 2.
‌आश्रयदायी‌ ‌झाड‌ ‌
उत्तर:‌
‌गोगलगाई,‌ ‌पारवा,‌ ‌चिमण्या,‌ ‌बुलबुल,‌ ‌पोपट,‌ ‌मुंग्या,‌ ‌किटक,‌ ‌किडे,‌ ‌साप,‌ ‌कुत्री,‌ ‌खार,‌ ‌फुलपाखरे,‌ ‌भुंगे,‌ ‌मधमाशी,‌ ‌माणसे‌ ‌इ.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न‌ 3.
आश्वासक‌ ‌झाड‌ ‌
उत्तरः‌
‌तुरेदार‌ ‌बुलबुल‌ ‌आणि‌ ‌पोपट‌ ‌

प्रश्न‌ 4. ‌
जीवनदायी‌ ‌झाड‌
‌उत्तरः‌
‌सर्व‌ ‌सजीव‌ ‌

4. परसदार‌ ‌या‌ ‌शब्दापासून‌ ‌चार‌ ‌अर्थपूर्ण‌ ‌शब्द‌ ‌तयार‌ ‌करा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
परसदार‌ ‌या‌ ‌शब्दापासून‌ ‌चार‌ ‌अर्थपूर्ण‌ ‌शब्द‌ ‌तयार‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌
‌दार,‌ ‌सरदार,‌ ‌रस,‌ ‌दास,‌ ‌पर,‌ ‌सर,‌ ‌सदा‌ ‌

5. पाठात‌ ‌वर्णन‌ ‌आलेल्या‌ ‌दोन‌ ‌कुटुंबाची‌ ‌दिलेल्या‌ ‌मुददयांच्या‌ ‌आधारे‌ ‌तुलना‌ ‌करा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.
पाठात‌ ‌वर्णन‌ ‌आलेल्या‌ ‌दोन‌ ‌कुटुंबाची‌ ‌दिलेल्या‌ ‌मुददयांच्या‌ ‌आधारे‌ ‌तुलना‌ ‌करा.‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 3
उत्तरः‌

मुददाकुटुंब‌ ‌क्र‌ 1कुटुंब‌ ‌क्र‌ 2
परसदार‌ ‌‌परसदारात‌ ‌हिरवेगार‌ लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌होते.‌‌परसदारात‌ ‌गवताची‌ ‌काडीही‌ ‌नव्हती.‌
माणसे‌ताजेतवाने,‌ ‌निर्मितीक्षम.‌‌उदास,‌ ‌दुर्मुखलेली‌ त्रस्त.‌ ‌
पाणी,‌ ‌जमीन‌‌कमी‌ ‌प्रमाणात‌ ‌उपलब्ध‌ ‌पण‌ ‌योग्य‌ ‌वापर.‌ ‌‌मुबलक‌ ‌होते‌ ‌पण‌ उपयोग‌ ‌केला‌ ‌नाही.‌
स्त्रिया‌आनंदी,‌ ‌हळव्या.‌नेहमी‌ ‌दागिने‌ ‌घालून‌ ‌बसत.‌
‌हिरवा‌ ‌आनंद‌‌‌हिरवा‌ ‌आनंद‌ ‌पसरवण्यात‌कडूपणाच्या,‌ ‌कंजुषीच्या‌ मर्यादा‌ घातल्या‌ ‌नाहीत.‌हिरवा‌ ‌आनंद‌ ‌‌पसरवण्याचा‌ ‌प्रयत्न‌ ‌कधी‌ ‌केला‌ ‌नाही.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

7. चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌

  1. परसदारी‌ ‌पाण्याचा‌ ‌हापसा‌ ‌असलेल्या‌ ‌शेजाऱ्यांची‌ ‌बाग‌ ‌फुललेली‌ ‌होती.‌
  2. ‌इतर‌ ‌पक्ष्यांच्या‌ ‌त्रासामुळे‌ ‌पारव्याची‌ ‌जोडी‌ ‌लिंबाच्या‌ ‌झाडावरून‌ ‌हलली.‌
  3. लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌लावणारी‌ ‌स्त्री‌ ‌अत्यंत‌ ‌हळवी‌ ‌होती.‌
  4. ‌लिंबाच्या‌ ‌झाडावर‌ ‌मधमाश्या‌ ‌कधी‌ ‌कुणाला‌ ‌चावल्या‌ ‌नाहीत.‌ ‌

उत्तर‌‌:‌

  1. चूक‌
  2. चूक‌
  3. ‌बरोबर‌ ‌
  4. बरोबर‌ ‌

8. स्वमत‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
1. ‌वृक्ष‌ ‌व‌ ‌मानवी‌ ‌जीवन‌ ‌यांच्यातील‌ ‌परस्परसंबंधांविषयी‌ ‌तुमचे‌ ‌मत‌ ‌सोदाहरण‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌ ‌(उतारा‌ ‌2‌ ‌मधील‌ ‌कृती‌ ‌4:‌ ‌स्वमतचे‌ ‌उत्तर‌ ‌पहा.)‌ ‌‌
2. ‌झाड‌ ‌सजीवांसाठी‌ ‌जीवनदायी‌ ‌केंद्र‌ ‌कसे‌ ‌बनू‌ ‌शकते,‌ ‌हे‌ ‌विधान‌ ‌पटवून‌ ‌द्या.‌ ‌(उतारा‌ ‌4‌ ‌मधील‌ ‌कृती‌ ‌4:‌ ‌स्वमतचे‌ ‌उत्तर‌ ‌पहा.)‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

9. अभिव्यक्ती.

‌प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
लेखकाच्या मुलाने पारव्यांच्या जोडीचा आश्रय – त्यांचे घरटे वारंवार पाहिल्यामुळे पारव्याचे जोडपे हळूहळू दिसेनासे झाले. ही घटना तुम्हाला काय सांगते, ते स्पष्ट करा.

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड Additional Important Questions and Answers

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌ ‌

कृती‌ ‌1 ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 4

‌प्रश्न 2.‌ ‌
उत्तर‌ ‌लिहा.‌ ‌
आसमंत‌ ‌तापून‌ ‌जाण्याचे‌ ‌कारण‌ ……………..
‌उत्तरः‌ ‌
त्या‌ ‌भागात‌ ‌उन्हाळा‌ ‌जास्त‌ ‌होता.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌प्रश्न 3.‌ ‌
जोड्या‌ ‌जुळवा.‌ ‌

‌अ गट‌ब‌ ‌गट‌ ‌
‌1. लसलशीत‌ ‌हिरवंगार‌(अ)‌ ‌उन्हाचा‌
‌2. शुष्क‌ ‌कोरडी‌(ब)‌ ‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌
‌3. कुठंच‌ ‌नव्हती‌(क)‌ ‌जमीन‌
‌4. सगळा‌ ‌प्रदेश‌‌(ड) ‌पाणथळ‌ ‌जमीन‌ ‌

उत्तर:‌

‌अ गट‌ब‌ ‌गट‌ ‌
‌1. लसलशीत‌ ‌हिरवंगार‌(ब)‌ ‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌
‌2. शुष्क‌ ‌कोरडी‌(क)‌ ‌जमीन‌
‌3. कुठंच‌ ‌नव्हती‌(ड) ‌पाणथळ‌ ‌जमीन‌ ‌
‌4. सगळा‌ ‌प्रदेश‌‌(अ)‌ ‌उन्हाचा‌/

खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
‌लेखकाच्या‌ ‌घरामागे‌ ‌कशाचे‌ ‌झाड‌ ‌होते?‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌लेखकाच्या‌ ‌घरामागे‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌होते.‌

‌प्रश्न 2.‌ ‌
आसपासची‌ ‌झाडे‌ ‌पाणी‌ ‌नसल्याने‌ ‌कशी‌ ‌झाली‌ ‌होती?‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
आसपासची‌ ‌झाडे‌ ‌पाणी‌ ‌नसल्याने‌ ‌मलूल‌ ‌झाली‌ ‌होती.‌ ‌

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
1. ‌प्रदेश‌ ‌सगळा‌ ‌…………. होता.‌ ‌ (उन्हाचा,‌ ‌पावसाचा,‌ ‌सावलीचा,‌ ‌वाऱ्याचा)‌ ‌
2.‌ ‌सगळीकडं‌ ‌…………‌ ‌कोरडी‌ ‌जमीन.‌ ‌ (आर्द्र,‌ ‌ओलसर,‌ ‌तांबडी,‌ ‌शुष्क)‌ ‌
उत्तर:‌
‌1.‌ ‌उन्हाचा‌ ‌
2.‌ ‌शुष्क

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
1. मलूल‌ ‌आणि‌ ‌काळपट‌ ‌हिरवी‌ ‌:‌ ‌झाडे‌ ‌::‌ ‌
शुष्क‌ ‌कोरडी‌ ‌:‌ ‌……‌……………..
‌2. ‌आर्द्र‌ ‌:‌ ‌शुष्क‌ ‌::‌ ‌ओली‌ ‌:‌ …………….. ‌
उत्तर:‌
1. ‌जमीन‌ ‌
2.‌ ‌कोरडी

कृती‌ ‌2‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधान‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
आसपासची‌ ‌जमीन‌ ‌तापून‌ ‌करपून‌ ‌तपकिरी‌ ‌पडलेली‌ ‌दिसे;‌ ‌ कारण‌ ‌………………‌ ‌
(अ)‌ ‌प्रदेश‌ ‌सगळा‌ ‌सावलीचा‌ ‌होता.‌ ‌
(ब)‌ ‌प्रदेश‌ ‌सगळा‌ ‌उन्हाचा‌ ‌होता.‌ ‌
(क)‌ ‌प्रदेश‌ ‌सगळा‌ ‌चैतन्यमय‌ ‌होता.‌
‌(ड)‌ ‌प्रदेश‌ ‌सगळा‌ ‌शुष्क‌ ‌होता.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
आसपासची‌ ‌जमीन‌ ‌तापून‌ ‌करपून‌ ‌तपकिरी‌ ‌पडलेली‌ ‌दिसे;‌ ‌कारण‌ ‌प्रदेश‌ ‌सगळा‌ ‌उन्हाचा‌ ‌होता.‌ ‌

‌प्रश्न 2.‌ ‌
‌काय‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌
लेखकाच्या‌ ‌घरामागचे‌ ‌झाड‌ ‌
उत्तर:‌
‌लिंबाचे‌ ‌

‌प्रश्न 3.‌ ‌
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 5

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
खिडकीलगतच‌ ‌होतं‌ ‌ते‌ ‌काटेरी‌ ‌आणि‌ ‌बोराच्या‌ ‌फळांनी‌ ‌गच्च‌ ‌लगडलेलं‌ ‌असं.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
चूक‌ ‌

‌प्रश्न 2.‌ ‌
त्या‌ ‌भागात‌ ‌एकूणच‌ ‌उन्हाळा‌ ‌जास्त.‌ ‌आसमंत‌ ‌तापून‌ ‌जाई.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
बरोबर‌

‌कृती‌ ‌3:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
खालील‌ ‌वाक्ये‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌
1. ‌घरसूद्धा‌ ‌तापुन‌ ‌निघे‌
2. लींब‌ ‌म्हणजे‌ ‌कडुलिंब‌ ‌नव्हे.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
1.‌ ‌घरसुद्धा‌ ‌तापून‌ ‌निघे.‌
2. ‌लिंब‌ ‌म्हणजे‌ ‌कडूलिंब‌ ‌नव्हे.‌ ‌

‌प्रश्न 2.‌ ‌
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌सर्वनामे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌

  1. ‌मी‌
  2. ‌त्या‌
  3. ‌आपण‌
  4. ‌ते‌ ‌
  5. ‌ती‌
  6. या‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

अचूक‌ शब्द‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.‌
वीलक्षण,‌ ‌विलक्शन,‌ ‌विलक्षण,‌ ‌विलक्षन‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌विलक्षण‌ ‌

‌प्रश्न 2.‌
‌पार्श्वभूमी,‌ ‌पाशभूमी,‌ ‌पाश्वभूमी,‌ ‌पार्श्वभुमी‌ ‌
उत्तरः‌
‌पार्श्वभूमी‌

समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌

  1. ‌वृक्ष‌ ‌-‌ ‌[ ]
  2. प्रांत‌ ‌-‌ [ ]
  3. सदन‌ ‌-‌ ‌[ ]‌
  4. ‌आकाश‌ ‌-‌ ‌[ ]‌ ‌

उत्तर:‌

  1. झाड‌ ‌
  2. प्रदेश‌ ‌
  3. ‌घर‌ ‌
  4. आसमंत‌ ‌

अधोरेखित‌ ‌शब्दाचा‌ ‌विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌
मी‌ ‌राहत‌ ‌होतो‌ ‌त्या‌ ‌घराच्या‌ ‌मागं‌ ‌एक‌ ‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌होतं.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
मी‌ ‌राहत‌ ‌होतो‌ ‌त्या‌ ‌घराच्या‌ ‌पुढं‌ ‌एक‌ ‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌होतं.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌

  1. आर्द्र‌ ‌×‌ [ ]
  2. पुढं‌ × [ ]
  3. ‌उदास‌ ‌× ‌[ ]
  4. ‌मृत्युमय‌ ‌× [ ]

उत्तर:‌

  1. शुष्क‌
  2. मागं‌ ‌
  3. चैतन्यमय‌ ‌
  4. जीवनमय‌

‌‌प्रश्न 7.‌ ‌
अधोरेखित‌ ‌शब्दाची‌ ‌जात‌ ‌ओळखा.‌ ‌
ते‌ ‌झाड‌ ‌म्हणजे‌ ‌विलक्षण‌ ‌जीवनमय‌ ‌आणि‌ ‌जीवनदायी‌ ‌वाटे.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
उभयान्वयी‌ ‌अव्यय‌ ‌

‌पुढील‌ ‌विशेषणे‌ ‌कशासाठी‌ ‌वापरण्यात‌ ‌आली‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌

‌‌प्रश्न 1.
‌लसलशीत‌ ‌हिरवंगार‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
लिंबाचं‌ ‌झाड‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌‌प्रश्न 2.
‌शुष्क‌ ‌कोरडी‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
जमीन‌ ‌

‌‌प्रश्न 3.
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

शब्द‌‌प्रत्ययविभक्ती
घराच्या‌च्या‌ ‌षष्ठी‌ ‌(एकवचन)‌
‌फळांनी‌ ‌नीतृतीया‌ ‌(अनेकवचन)‌
‌परिसरात‌ ‌सप्तमी‌ ‌(एकवचन)‌

‌‌प्रश्न 4.
‌तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌

शब्द‌मूळ‌ ‌शब्द‌सामान्यरूप‌ ‌
घराच्या‌घर‌ ‌घरा‌
फळांनीफळ‌फळां‌
‌उन्हाचा‌‌ऊन‌ ‌उन्हा‌
‌लिंबाच्या‌लिंब‌लिंबा‌

‌‌‌प्रश्न 5.
वाक्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
मी‌ ‌राहत‌ ‌होतो‌ ‌त्या‌ ‌घराच्या‌ ‌मागं‌ ‌एक‌ ‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌होतं.‌
‌उत्तर‌:‌
‌भूतकाळ‌ ‌

‌‌‌प्रश्न 6.
पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
‌उत्तर‌:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 6

कृती‌ ‌4: स्वमत‌ ‌

‌‌‌प्रश्न 1.
झाडे‌ ‌जीवनदायी‌ ‌असतात‌ ‌या‌ ‌विधानावर‌ ‌तुमचे‌ ‌मत‌ ‌व्यक्त‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
झाड‌ ‌म्हटले‌ ‌म्हणजे‌ ‌हिरवळ‌ ‌आलीच.‌ ‌हिरवा‌ ‌रंग‌ ‌हा‌ ‌समृद्धीचा‌ ‌व‌ ‌संपन्नतेने‌ ‌नटलेला‌ ‌असतो.‌ ‌झाडे‌ ‌स्वत:च‌ ‌जीवनमय‌ ‌असतात,‌ ‌ती‌ ‌जीवनदायी‌ असतात.‌ ‌स्वत:च्या‌ ‌जीवनातून‌ ‌ती‌ ‌इतरांचे‌ ‌जीवन‌ ‌फुलवित‌ ‌असतात.‌ ‌इतरांना‌ ‌जीवन‌ ‌जगण्याची‌ ‌प्रेरणा‌ ‌देत‌ ‌असतात.‌ ‌स्वत:च्या‌ ‌दातृत्वातून‌ ‌ती‌ ‌इतरांना‌ ‌जणू‌ ‌जीवनच‌ ‌दान‌ ‌करीत‌ ‌असतात.‌ ‌झाडे‌ ‌सजीवांना‌ ‌प्राणवायू‌ ‌देतात.‌ ‌फळे‌ ‌व‌ ‌फुले‌ ‌अर्पण‌ ‌करत‌ ‌असतात.‌ ‌एक‌ ‌उत्साह,‌ ‌उमंग‌ ‌व‌ ‌प्रसन्नता‌ ‌माणसाच्या‌ ‌मनात‌ ‌निर्माण‌ ‌करतात.‌ ‌त्यांच्याकडे‌ ‌पाहिले‌ ‌की,‌ ‌माणसांचे‌ ‌मन‌ ‌प्रसन्न‌ ‌व‌ ‌टवटवीत‌ ‌होते.‌ ‌अशाप्रकारे‌ ‌झाडे‌ ‌जीवनदायी‌ ‌असतात.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌

‌कृती‌ ‌1‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1‌.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तरः‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 7

योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधाने‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌

प्रश्न 1.
जमिनीत‌ ‌नेमकी‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे;‌ ‌कारण‌ ‌…………………..
(अ)‌ ‌पावसाचं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌
‌(ब)‌ ‌गच्चीवरचं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌ ‌
(क)‌ ‌मोरीचं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌
‌(ड)‌ ‌अंगणातलं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
जमिनीत‌ ‌नेमकी‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे;‌ ‌कारण‌ ‌मोरीचं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌

प्रश्न 2.
आज‌ ‌इथं‌ ‌दिसलेला‌ ‌शंख‌ ‌उदया‌ ‌तिथं‌ ‌दिसे;‌ ‌कारण‌ ‌………‌……..
‌(अ)‌ ‌रात्रीतून‌ ‌तो‌ ‌बराच‌ ‌सरकलेला‌ ‌असे.‌
‌(ब)‌ ‌तो‌ ‌पाठीवर‌ ‌शंख‌ ‌घेत‌ ‌असे.‌
‌(क)‌ ‌तो‌ ‌रात्रीचाच‌ ‌चालत‌ ‌असे.‌ ‌
(ड)‌ ‌त्याला‌ ‌उचलून‌ ‌दुसरीकडे‌ ‌ठेवले‌ ‌जाई.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
आज‌ ‌इथं‌ ‌दिसलेला‌ ‌शंख‌ ‌उदया‌ ‌तिथं‌ ‌दिस;‌ ‌कारण‌ ‌रात्रीतून‌ ‌तो‌ ‌बराच‌ ‌सरकलेला‌ ‌असे.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

उत्तरे‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.
1. ‌लेखकाचा‌ ‌आणि‌ ‌लहान‌ ‌मुलांचा‌ ‌हा‌ ‌कौतुकाचा‌ ‌कार्यक्रम‌ ‌होऊन‌ ‌बसला‌ ‌……………‌ ‌
2.‌ ‌झाडाखाली‌ ‌असणारी‌ ‌वस्ती‌ ‌…..‌……………. ‌
उत्तर:‌ ‌
1. ‌गोगलगाईंचा‌ ‌प्रवास‌ ‌निरखणं‌ ‌
2.‌ ‌गोगलगाईंची‌

जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

प्रश्न 1.
‌जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. भिंतीच्या‌ ‌उंचीचे‌(अ)‌ ‌सावली‌ ‌
2. काळीभोर‌(ब)‌ ‌गोगलगाईंची‌ ‌
3. ‌झाडाखाली‌ ‌वस्ती‌‌(क)‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌

उत्तर:‌ ‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. भिंतीच्या‌ ‌उंचीचे‌(क)‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌
2. काळीभोर‌(अ)‌ ‌सावली‌ ‌
3. ‌झाडाखाली‌ ‌वस्ती‌‌(ब)‌ ‌गोगलगाईंची‌ ‌

उताऱ्यानुसार‌ ‌घटनांचा‌ ‌क्रम‌ ‌लावा.‌

प्रश्न 1.

  1. लहान-मोठे‌ ‌अनेक‌ ‌शंख‌ ‌मग‌ ‌दिसून‌ ‌येऊ‌ ‌लागले.‌ ‌
  2. ‌मोरीचं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌ ‌
  3. ‌त्या‌ ‌ओलसर‌ ‌जमिनीत‌ ‌मला‌ ‌काही‌ ‌शंख‌ ‌दिसू‌ ‌लागले.‌ ‌
  4. ‌त्यामुळे‌ ‌जमिनीत‌ ‌नेमकी‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे.‌ ‌

उत्तर:‌ ‌

  1. मोरीचं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌ ‌
  2. ‌त्यामुळे‌ ‌जमिनीत‌ ‌नेमकी‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे.‌
  3. ‌त्या‌ ‌ओलसर‌ ‌जमिनीत‌ ‌मला‌ ‌काही‌ ‌शंख‌ ‌दिसू‌ ‌लागले.‌ ‌
  4. ‌लहान-मोठे‌ ‌अनेक‌ ‌शंख‌ ‌मग‌ ‌दिसून‌ ‌येऊ‌ ‌लागले.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌‌

प्रश्न 1.
फांदीवरील‌ ‌गोगलगाई‌ ‌कोणत्या‌ ‌रंगानं‌ ‌बरबटलेल्या‌ ‌असत?‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
फांदीवरील‌ ‌गोगलगाई‌ ‌चिकट‌ ‌रंगानं‌ ‌बरबटलेल्या‌ ‌असत.‌

प्रश्न 2.
‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌कोणाच्या‌ ‌दिलाशाचं‌ ‌केंद्र‌ ‌झालं‌ ‌होतं?‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌सजीवांच्या‌ ‌दिलाशाचं‌ ‌केंद्र‌ ‌झालं‌ ‌होतं.‌ ‌

प्रश्न 3.
लिंबाखालच्या‌ ‌ओलसर‌ ‌जमिनीत‌ ‌लेखकाला‌ ‌कोणता‌ ‌सजीव‌ ‌दिसला?
उत्तरः‌
‌लिंबाखालच्या‌ ‌ओलसर‌ ‌जमिनीत‌ ‌लेखकाला‌ ‌शंख‌ ‌हा‌ ‌सजीव‌ ‌दिसला.‌ ‌

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌

प्रश्न 1.
1.‌ ‌गोगलगाई‌ ‌शंख‌ ‌……………… घेऊन‌ ‌चालतात.‌ ‌ (मानेवर,‌ ‌खांदयावर,‌ ‌पायांवर,‌ ‌पाठीवर)‌
2. ‌त्या‌ ‌झाडाखाली‌ ‌…………..‌ ‌सावली‌ ‌असे.‌ ‌ (काळीकुट्ट,‌ ‌काळीमिट्ट,‌ ‌काळीभोर,‌ ‌काळीकुळकुळीत)‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
1. ‌पाठीवर‌ ‌
2.‌ ‌काळीभोर‌ ‌

सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.
दिलाशाचं‌ ‌:‌ ‌केंद्र‌ ‌::‌ ‌काळीभोर‌ ‌:‌ ‌………..‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌सावली.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

कृती‌ ‌2‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1.
कोण‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌
गोगलगाईंचा‌ ‌प्रवास‌ ‌पाहणारे.‌
उत्तर‌:‌
‌लेखक‌ ‌आणि‌ ‌लहान‌ ‌मुले.‌

प्रश्न 2.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तर‌:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 8
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 9

प्रश्न 3.‌
चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌
1. त्यामुळे‌ ‌जमिनीत‌ ‌नेमकी‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे.‌ ‌
2. ‌आज‌ ‌इथं‌ ‌दिसलेला‌ ‌शंख‌ ‌उदया‌ ‌दिसेनासा‌ ‌होई.‌ ‌
उत्तर:‌
‌1.‌ ‌बरोबर‌
2.‌ ‌चूक‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌कृती‌ 3:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌ ‌

खालील‌ ‌वाक्ये‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌
‌रात्रितून‌ ‌तो‌ ‌बराच‌ ‌सकरलेला‌ ‌असे.‌ ‌
उत्तरः‌
‌रात्रीतून‌ ‌तो‌ ‌बराच‌ ‌सरकलेला‌ ‌असे.‌

प्रश्न 2.‌
त्यामुळं‌ ‌जमीनीत‌ ‌नेमकि‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे.
उत्तरः‌ ‌
त्यामुळे‌ ‌जमिनीत‌ ‌नेमकी‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे.‌

‌उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌सर्वनामे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌सर्वनामे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌
उत्तरः‌ ‌

  1. ‌माझ्या‌ ‌
  2. त्या‌
  3. ‌मला‌ ‌
  4. ‌तो‌
  5. ‌मी‌ ‌
  6. ‌त्यांचा‌ ‌

‌अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.‌
1. दिलशाचं,‌ ‌दीलशाचं,‌ ‌दिलाशाचं,‌ ‌दिलाशचं‌ ‌(ii)‌ ‌कोतुकाचा,‌ ‌
2. कौतुकाचा,‌ ‌कौतूकाचा,‌ ‌कौतुकचा‌ ‌
उत्तर‌:‌
1. दिलाशाचं‌
2. कौतुकाचा‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌

  1. जल‌ ‌-‌ ‌[ ]
  2. निशा‌ ‌-‌ [ ]
  3. वसाहत‌ ‌-‌ ‌[ ]
  4. छाया‌ ‌-‌ ‌[ ]

‌उत्तर:‌

  1. पाणी‌ ‌
  2. ‌रात्र‌ ‌
  3. वस्ती‌
  4. सावली‌ ‌

‌विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.‌

  1. ‌खोटं‌ ‌× [ ]
  2. दिवस‌ ‌× [ ]
  3. निंदा‌ ‌× [ ]
  4. वर‌ × [ ]

उत्तर:‌ ‌

  1. खरं‌
  2. रात्र‌
  3. ‌कौतुक‌ ‌
  4. ‌खाली‌ ‌

उताऱ्यातील‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌
उताऱ्यातील‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तरः‌
‌शंख‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 2.‌ ‌
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌

शब्द‌प्रत्यय‌ ‌विभक्ती
जमिनीत‌त‌‌सप्तमी‌ ‌(एकवचन)
भिंतीच्याच्या‌षष्ठी‌ ‌(एकवचन)‌
रात्रीतून‌ऊन‌पंचमी‌ ‌(एकवचन)
झाडाला‌ला‌ ‌‌द्वितीया‌ ‌(एकवचन)‌

प्रश्न 3.‌ ‌
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌

शब्द‌ ‌‌मूळशब्द‌सामान्यरूप‌
सजीवांच्यासजीव‌सजीवां‌
गोगलगाईची‌गोगलगाय‌ ‌‌गोगलगाई‌
जमिनीतजमीन‌‌जमिनी‌ ‌
‌‌मुलांचा‌‌मुले‌ ‌मुला‌ ‌

प्रश्न 4.‌ ‌
अधोरेखित‌ ‌शब्दांच्या‌ ‌जाती‌ ‌ओळखा.‌
1. आज‌ ‌इथं‌ ‌दिसलेला‌ ‌शंख‌ ‌उदया‌ ‌तिथं‌ ‌दिसे.‌ ‌
2.‌ ‌त्यांचा‌ ‌प्रवास‌ ‌निरखणं‌ ‌हा‌ ‌माझा‌ ‌आणि‌ ‌लहान‌ ‌मुलांचा‌ ‌कौतुकाचा‌ ‌कार्यक्रम‌ ‌होऊन‌ ‌बसला‌ ‌होता.‌ ‌
उत्तर‌:‌
1. ‌नाम‌ ‌
2. ‌सर्वनाम‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 5.‌ ‌
वाक्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
त्यांचा‌ ‌प्रवास‌ ‌निरखणं‌ ‌हा‌ ‌माझा‌ ‌आणि‌ ‌लहान‌ ‌मुलांचा‌ ‌कौतुकाचा‌ ‌कार्यक्रम‌ ‌होऊन‌ ‌बसला‌ ‌होता.‌
‌उत्तरः‌ ‌
भूतकाळ‌

प्रश्न 6.‌ ‌
सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌
मला‌ ‌:‌ ‌सर्वनाम‌ ‌::‌ ‌शंख‌ ‌:‌ ‌………‌ ‌
उत्तरः‌
‌नाम‌ ‌

प्रश्न 7.‌ ‌
पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तरः‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 10

कृती‌ ‌4‌:‌ ‌स्वमत‌ ‌

प्रश्न 1.‌ ‌
वृक्ष‌ ‌व‌ ‌मानवी‌ ‌जीवन‌ ‌यांच्यातील‌ ‌परस्परसंबंधाविषयी‌ ‌तुमचे‌ ‌मत‌ ‌सोदाहरण‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.
उत्तरः‌
‌वृक्ष‌ ‌व‌ ‌मानवी‌ ‌जीवन‌ ‌यांचे‌ ‌परस्परसंबंध‌ ‌अतूट‌ ‌आहेत.‌ ‌वृक्षांशिवाय‌ ‌मानवाच्या‌ ‌जीवनाची‌ ‌कल्पनाच‌ ‌करता‌ ‌येणार‌ ‌नाही.‌ ‌त्यांच्याशिवाय‌ ‌माणसाचे‌ ‌आस्तित्त्वच‌ ‌राहणार‌ ‌नाही.‌ ‌वृक्ष‌ ‌मानवास‌ ‌प्राणवायू‌ ‌देतात‌ ‌त्यामुळेच‌ ‌माणसास‌ ‌श्वसनास‌ ‌वायू‌ ‌मिळतो.‌ ‌प्राचीन‌ ‌काळापासून‌ ‌पाहिले‌ ‌तर‌ ‌आपल्या‌ ‌लक्षात‌ ‌येईल‌ ‌की,‌ ‌ऋषीमुनींनी‌ ‌याच‌ ‌वृक्षाच्या‌ ‌खाली‌ ‌बसून‌ ‌तप‌ ‌केलेले‌ ‌आहे.‌ ‌त्यांना‌ ‌दिव्यत्वाचा‌ ‌साक्षात्कार‌ ‌या‌ ‌वृक्षामुळेच‌ ‌झालेला‌ ‌आहे.‌ ‌गौतम‌ ‌बुद्धांना‌ ‌ज्ञान‌ ‌बोधिसत्व‌ ‌वृक्षांच्या‌ ‌खालीच‌ ‌मिळाले‌ ‌आहे.‌ ‌तुकोबांनी‌ ‌आपली‌ ‌अभंगरचना‌ ‌वृक्षाच्या‌ ‌सान्निध्यात‌ ‌बसूनच‌ ‌लिहिलेली‌ ‌आहे.‌ ‌’वृक्षवल्ली‌ ‌आम्हा‌ ‌सोयरी’‌ ‌असे‌ ‌ते‌ ‌आनंदाने‌ ‌म्हणतात.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌ ‌

कृती‌ ‌1‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

प्रश्न 1.‌ ‌
‌आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तरः‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 11

उत्तरे‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌
‌त्यांच्यामुळे‌ ‌झाड‌ ‌नेहमी‌ ‌गजबजलेलं‌ ‌असे.‌ ‌
उत्तर:‌
‌चिमण्या‌ ‌आणि‌ ‌इतर‌ ‌पक्षी‌ ‌

प्रश्न 2.‌
लिंबाच्या‌ ‌काटेरी‌ ‌झाडात‌ ‌घरटे‌ ‌बांधणारी‌ ‌जोडी.‌ ‌
उत्तरः‌
‌पारव्याची‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 3.‌
‌जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌‌’ब’‌ ‌गट‌ ‌
1. गुंजांच्या‌ ‌डोळ्यांची‌‌‌(अ)‌ ‌झाड‌ ‌
‌2. तुरेदार‌(ब)‌ ‌पारवी‌
3. संगीतमय‌‌(क)‌ ‌पक्षी‌ ‌
‌4. थव्याथव्याने‌ ‌येणारे‌(ड)‌ ‌बुलबुल‌

‌उत्तर:‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌‌’ब’‌ ‌गट‌ ‌
1. गुंजांच्या‌ ‌डोळ्यांची‌‌‌(ब)‌ ‌पारवी‌
‌2. तुरेदार‌(ड)‌ ‌बुलबुल‌
3. संगीतमय‌(अ)‌ ‌झाड‌
‌4. थव्याथव्याने‌ ‌येणारे‌‌(क)‌ ‌पक्षी‌ ‌

प्रश्न 4.
उताऱ्यानुसार‌ ‌घटनांचा‌ ‌क्रम‌ ‌लावा.‌ ‌

  1. मग‌ ‌ते‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌झालं.‌ ‌
  2. त्या‌ ‌जोडीनं‌ ‌काड्याकाड्यांचं‌ ‌एक‌ ‌घरटं‌ ‌त्या‌ ‌लिंबाच्या‌ ‌काटेरी‌ ‌झाडात‌ ‌बांधायला‌ ‌सुरुवात‌ ‌केली.‌ ‌
  3. लेखकाचा‌ ‌मुलगा‌ ‌तिथं‌ ‌वारंवार‌ ‌जाऊन‌ ‌पाही.‌
  4. ‌लवकरच‌ ‌एक‌ ‌पारव्याची‌ ‌जोडी‌ ‌त्या‌ ‌गर्द‌ ‌हिरव्या‌ ‌आश्चर्यात‌ ‌दिलासा‌ ‌शोधू‌ ‌लागली.‌ ‌

उत्तर‌:‌

  1. लवकरच‌ ‌एक‌ ‌पारव्याची‌ ‌जोडी‌ ‌त्या‌ ‌गर्द‌ ‌हिरव्या‌ ‌आश्चर्यात‌ ‌दिलासा‌ ‌शोधू‌ ‌लागली.‌
  2. ‌त्या‌ ‌जोडीनं‌ ‌काड्याकाड्यांचं‌ ‌एक‌ ‌घरटं‌ ‌त्या‌ ‌लिंबाच्या‌ ‌काटेरी‌ ‌झाडात‌ ‌बांधायला‌ ‌सुरुवात‌ ‌केली.‌ ‌
  3. लेखकाचा‌ ‌मुलगा‌ ‌तिथं‌ ‌वारंवार‌ ‌जाऊन‌ ‌पाही.‌ ‌
  4. ‌मग‌ ‌ते‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌झालं.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.
गर्द‌ ‌हिरव्या‌ ‌आश्चर्यात‌ ‌कोण‌ ‌दिलासा‌ ‌शोधू‌ ‌लागली?‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌एक‌ ‌पारव्याची‌ ‌जोडी‌ ‌गर्द‌ ‌हिरव्या‌ ‌आश्चर्यात‌ ‌दिलासा‌ ‌शोधू‌ ‌लागली.‌ ‌

प्रश्न 2.
पारव्याचं‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌का‌ ‌झालं?‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌लेखकाचा‌ ‌मुलगा‌ ‌वारंवार‌ ‌त्यांना‌ ‌जाऊन‌ ‌पाही‌ ‌म्हणून‌ ‌मग‌ ‌ते‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌झालं.‌

प्रश्न 3.
लिंबाच्या‌ ‌झाडाजवळ‌ ‌नेहमी‌ ‌कोणते‌ ‌पक्षी‌ ‌दिसत?‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌लिंबाच्या‌ ‌झाडाजवळ‌ ‌नेहमी‌ ‌तुरेदार‌ ‌बुलबुल‌ ‌आणि‌ ‌पोपट‌ ‌हे‌ ‌पक्षी‌ ‌दिसत.‌ ‌

‌कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌

प्रश्न 1.
‌1.‌ ‌जणू‌ ‌गातं‌ ‌बहरतं‌ ‌…………. झाड.‌ ‌(लययुक्त,‌ ‌सुरेल,‌ ‌संगीतमय,‌ ‌तालयुक्त)‌ ‌
2.‌ ‌लुकलुकत्या‌ ‌नजरेची‌ ‌………….‌ ‌दृष्टीस‌ ‌पडे‌ ‌‌(चिमणी,‌ ‌पारवी,‌ ‌बुलबुल,‌ ‌लांडोर)‌ ‌
उत्तर:‌
‌1.‌ ‌संगीतमय‌ ‌
2.‌ ‌पारवी‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.
1. ‌लुकलुकती‌ ‌:‌ ‌नजर‌ ‌::‌ ‌बहरतं‌ ‌:‌ ‌……………….
2.‌ ‌शेवट‌ ‌:‌ ‌सुरुवात‌ ‌::‌ ‌थंड‌ ‌:‌ ‌……………………..
उत्तर:‌
1.‌ ‌झाड‌
‌2.‌ ‌तप्त‌

प्रश्न 2.
शब्दजाल‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 12

कृती‌ ‌2‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

प्रश्न 1.
योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधान‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
ते‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌झालं;‌ ‌कारण‌ ‌…………………
(अ) माझा‌ ‌मुलगा‌ ‌तिथं‌ ‌वारंवार‌ ‌जाऊन‌ ‌पाही.‌ ‌
(ब) झाड‌ ‌हळूहळू‌ ‌सुकत‌ ‌गेलं.‌
‌(क)‌ ‌लोक‌ ‌वारंवार‌ ‌तिथं‌ ‌जाऊन‌ ‌पाहत.‌ ‌
(ड) उन्हाळा‌ ‌वाढत‌ ‌गेला.‌ ‌
उत्तर‌:‌
‌ते‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌झालं;‌ ‌कारण‌ ‌माझा‌ ‌मुलगा‌ ‌तिथं‌ ‌वारंवार‌ ‌जाऊन‌ ‌पाही.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 2.
‌आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर‌:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 13

चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.
1. ‌तुरेदार‌ ‌पोपट‌ ‌आणि‌ ‌बुलबुल‌ ‌नेहमी‌ ‌तिथं‌ ‌दिसत.‌ ‌
2.‌ ‌मग‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌झालं.‌
उत्तर:‌
1. चूक‌
2. ‌बरोबर‌ ‌

कृती‌ ‌3 ‌:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1.
खालील‌ ‌वाक्य‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌चिमन्या‌ ‌आणि‌ ‌इतर‌ ‌पक्षी‌ ‌यांनी‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌नेहमि‌ ‌गजबजलेलं‌ ‌असे.‌ ‌
उत्तर:‌
‌चिमण्या‌ ‌आणि‌ ‌इतर‌ ‌पक्षी‌ ‌यांनी‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌नेहमी‌ ‌गजबजलेलं‌ ‌असे.‌ ‌

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌विशेषणे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌

  1. ‌एक‌ ‌
  2. ‌गर्द‌ ‌
  3. काटेरी‌ ‌
  4.  ‌गुंजांच्या‌ ‌
  5. लुकलुकत्या
  6. संगीतमय
  7. तुरेदार
  8. आश्वसनाचं‌ ‌
  9. विश्वासाचं‌ ‌
  10. अनेक‌
  11. एकमेव‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.
आस्वासन,‌ ‌आश्वाशन,‌ ‌आश्वासन,‌ ‌अश्वासन‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌आश्वासन‌ ‌

‌प्रश्न 2.
लुकलुकत्या,‌ ‌लूकलूकत्या,‌ ‌लुकलुकत्या,‌ ‌लुकलकूत्या‌ ‌
उत्तर‌:‌ ‌
लुकलुकत्या‌

‌समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.

  1. ‌दरवाजा‌ ‌-‌ ‌[ ] ‌
  2. बाट‌ ‌-‌ ‌[ ]
  3. ‌नयन‌ ‌- [ ]
  4. नेहमी‌ ‌- [ ]

उत्तर:‌

  1. ‌‌दार‌ ‌
  2. ‌गर्दै‌
  3. ‌डोळे‌
  4. ‌वारंवार‌ ‌

‌विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.

  1. ‌शेवट‌ ‌×
  2. ‌गरम‌ ‌×
  3. ‌कधीकपी‌ ‌×
  4. ‌भरभर‌ ‌×‌ ‌

उत्तर:‌

  1. सुरुवात‌
  2. ‌थंड‌
  3. ‌नेहमी‌ ‌
  4. ‌हळूहळू‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌प्रश्न 6.
‌उत्ताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌
1. ‌चिमण्या‌
2.‌ ‌पक्षी‌

अधोरेखित‌ ‌शब्दांच्या‌ ‌जाती‌ ‌ओळखा.‌ ‌

‌प्रश्न 7.
लुकलुकत्या‌ ‌नजरेची‌ ‌पारवी‌ ‌दृष्टीस‌ ‌पडे‌ ‌
उत्तर:‌
‌विशेषम‌ ‌

‌प्रश्न 8.
तुरेवर‌ ‌बुलबुल‌ ‌आणि‌ ‌पोपट‌ ‌नेहमी‌ ‌तिथं‌ ‌दिसत.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
उभयान्वयी‌ ‌अव्यय‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 9.
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

शब्द‌प्रत्यय‌‌विभकती‌ ‌
वातावरणातूनऊन‌‌पंचमी‌ ‌(एकवचन)‌
‌पारव्याची‌ ‌ची‌ ‌पाठी‌ ‌(एकवचन)‌
‌दृष्टीस‌ ‌द्वितीया‌ ‌(एकवचन)‌
‌पाल्यांना‌ ‌ना‌ ‌द्वितीया‌ ‌(अनेकवचन)‌

‌प्रश्न 10.
‌तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

शब्द‌मूळ‌ ‌शब्द‌सामान्यरूप
खिडकीतून‌खिडकीखिडकी
‌डोळ्यांची‌ ‌‌डोळे‌ ‌‌डोळया‌ ‌
झाडातझाडझाडा
थव्याथव्यानंथवाथव्या

‌प्रश्न 11.
‘आश्वासन‌ ‌देणे’‌ ‌या‌ ‌वाक्प्रचाराचा‌ ‌अर्थ‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्यात‌ ‌उपयोग‌ ‌करा.‌
‌उत्तर:‌ ‌
आश्वासन‌ ‌देणे‌ ‌-‌ ‌हमी‌ ‌देणे‌ ‌
बाक्य:‌ ‌निवडणूक‌ ‌जवळ‌ ‌आल्याने‌ ‌नेतेमंडळी‌ ‌कोरडी‌ ‌आश्वासने‌ ‌देत‌ ‌होती.‌

‌प्रश्न 12.
खालील‌ ‌वाक्यात‌ ‌अधोरेखित‌ ‌शब्दांऐवजी‌ ‌पाठात‌ ‌आलेला‌ ‌योग्य‌ ‌वाक्प्रचार‌ ‌शोधून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌ ‌
गुंजांच्या‌ ‌डोळयांची,‌ ‌लुकलुकत्या‌ ‌नजरेची‌ ‌परवी‌ ‌नजरेस‌ ‌पडे.‌ ‌
उत्तरः‌
‌गुंजांच्या‌ ‌डोळांची,‌ ‌लुकलुकत्या‌ ‌नजरेची‌ ‌पारवी‌ ‌दृष्टीस‌ ‌पडे.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌प्रश्न 13.
वान्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
भोवतालच्या‌ ‌रखरखीतून‌ ‌त्या‌ ‌जोडीनं‌ ‌एक‌ ‌थंड‌ ‌असा‌ ‌आश्रय‌ ‌शोधून‌ ‌काढला‌ ‌होता,‌ ‌
उत्तर:‌
‌भूतकाळ‌ ‌

‌प्रश्न 14.
भविष्यकाळ‌ ‌करा.‌ ‌
तुरेवार‌ ‌बुलबुल‌ ‌अपि‌ ‌पोपट‌ ‌नेहमी‌ ‌विच‌ ‌दिसत.‌ ‌
उत्तरः‌
‌तुरेवर‌ ‌बुलबुल‌ ‌अपि‌ ‌पोपट‌ ‌नेहमी‌ ‌तिच‌ ‌दिसतील.‌ ‌

कृती‌ ‌4‌ ‌:‌ ‌स्वमत‌

प्रश्न 1.
झाई‌ ‌जणू‌ ‌पक्ष्यांना‌ ‌जगण्यासाठी‌ ‌नवं‌ ‌आश्वासक‌ ‌निमंत्रण‌ ‌देतात‌ ‌या‌ ‌विधानावर‌ ‌तुमचे‌ ‌स्वमत‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तरः‌
‌झाडे‌ ‌आणि‌ ‌पक्षी‌ ‌यांचे‌ ‌एकमेकांशी‌ ‌अतूट‌ ‌नाते‌ ‌असते.‌ ‌रेशमाचे‌ ‌बंधच‌ ‌जणू‌ ‌त्यांच्यात‌ ‌गुरफटलेले‌ ‌असतात,‌ ‌पक्षी‌ ‌वातावरणात‌ ‌विहार‌ ‌करतात.‌ ‌झाड‌ ‌हेव‌ ‌त्यांचे‌ ‌वित्रामाचे‌ ‌व‌ ‌वास्तव्याचे‌ ‌विकाण‌ ‌असते.‌ ‌सर्व‌ ‌पक्षी‌ ‌झाडांवर‌ ‌बसून‌ ‌किलबिलाट‌ ‌करतात‌ ‌तेक्का‌ ‌असे‌ ‌वाटते‌ ‌की,‌ ‌जणू‌ ‌पक्ष्यांची‌ ‌शाळाच‌ ‌भरलेली‌ ‌आहे.‌ ‌ऊन‌ ‌वारा‌ ‌व‌ ‌पाऊस‌ ‌यांचसून‌ ‌स्वत:चे‌ ‌रक्षण‌ ‌करण्यासाठी‌ ‌पक्षी‌ ‌झाडांवर‌ ‌आपली‌ ‌घरटी‌ ‌बांधतात.‌ ‌झाडाची‌ ‌फळे‌ ‌खातात.‌ ‌झाड‌ ‌हेच‌ ‌त्यांच्या‌ ‌संरक्षणाचे‌ ‌एकमेव‌ ‌साधन‌ ‌असते.‌ ‌जणू‌ ‌झाडेच‌ ‌हिरवीगार‌ ‌होऊन‌ ‌डोलत‌ ‌त्यांना‌ ‌आपल्याकडे‌ ‌बोलावत‌ ‌असतात.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌

‌कृती‌ 1 ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

प्रश्न 1.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 14
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 15

उत्तरे‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.
‌लेखकाला‌ ‌झाडाच्या‌ ‌बाबतीत‌ ‌हे‌ ‌पहायला‌ ‌मिळाले‌ ‌नाही.‌ ‌
उत्तर‌:‌
‌फुलांपासून‌ ‌ते‌ ‌फळांपर्यंतचा‌ ‌सगळा‌ ‌जीवनप्रवास‌

प्रश्न 2.
राहत्या‌ ‌घराच्या‌ ‌मागे‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌लावणारी.‌
‌उत्तरः‌
‌दाक्षिणात्य‌ ‌स्त्री‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 3.
‌जोड्या‌ ‌जुळवा.‌ ‌

‘अ’‌ ‌गट‌ ‌‘ब’‌ ‌गट‌
1. अनेकरंगीअ)‌ ‌फुले‌
2. मंद‌ ‌गोड‌ ‌वासाची‌(ब)‌ ‌पक्षी‌
‌3. फुलचुखे‌ ‌चिमुकले‌(क)‌ ‌सजीवांसाठी‌ ‌
‌4. जीवनदायी‌ ‌केंद्र‌(ड)‌ ‌किडे‌ ‌

उत्तरः‌

‘अ’‌ ‌गट‌ ‌‘ब’‌ ‌गट‌
1. अनेकरंगी(ड)‌ ‌किडे‌ ‌
2. मंद‌ ‌गोड‌ ‌वासाची‌(अ)‌ ‌फुले‌
‌3. फुलचुखे‌ ‌चिमुकले‌(ब)‌ ‌पक्षी‌
‌4. जीवनदायी‌ ‌केंद्र‌(क)‌ ‌सजीवांसाठी‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.
झाडाखाली‌ ‌कोणाचे‌ ‌एक‌ ‌वेगळेच‌ ‌विश्व‌ ‌होते?‌ ‌
उत्तर:‌
‌झाडाखाली‌ ‌मुंग्यांचे‌ ‌एक‌ ‌वेगळेच‌ ‌विश्व‌ ‌होते.‌ ‌

प्रश्न 2.
‌कशामुळे‌ ‌झाडाभोवती‌ ‌पंखधारी‌ ‌चिमुकल्या‌ ‌पऱ्या‌ ‌उडू‌ लागल्या?‌ ‌
उत्तरः‌
‌फुलांमुळे‌ ‌झाडाभोवती‌ ‌पंखधारी‌ ‌चिमुकल्या‌ ‌पऱ्या‌ ‌उडू‌ ‌लागल्या.‌

प्रश्न 3.
लेखकाला‌ ‌केव्हा‌ ‌खिडकी‌ ‌लावून‌ ‌घ्यावी‌ ‌असे‌ ‌वाटू‌ ‌लागले?‌ ‌
उत्तरः‌
‌झाडाच्या‌ ‌फांदीवर‌ ‌मधमाश्यांनी‌ ‌छोटे‌ ‌पोळे‌ ‌रचल्यावर‌ ‌लेखकाला‌ ‌खिडकी‌ ‌लावून‌ ‌घ्यावी‌ ‌असे‌ ‌वाटू‌ ‌लागले.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 4.
‌लिंबाच्या‌ ‌झाडाची‌ ‌कोणती‌ ‌व्याख्या‌ ‌झाली‌ ‌होती?‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
‘सजीवांसाठी‌ ‌जीवनदायी‌ ‌केंद्र’‌ ‌अशी‌ ‌लिंबाच्या‌ ‌झाडाची‌ ‌व्याख्या‌ ‌झाली‌ ‌होती.‌ ‌

प्रश्न 5.
लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌लावलेल्या‌ ‌स्त्रीनं‌ ‌त्याला‌ ‌कशाच्या‌ ‌मर्यादा‌ ‌घातल्या‌ ‌नव्हत्या?‌ ‌
उत्तर:‌
‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌लावलेल्या‌ ‌स्त्रीनं‌ ‌त्याला‌ ‌कडूपणाच्या‌ ‌आणि‌ ‌कंजुषीच्या‌ ‌मर्यादा‌ ‌घातलेल्या‌ ‌नव्हत्या.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌ ‌

प्रश्न 1.
1. …………….‌ ‌लगडलेलं‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌दृष्ट‌ ‌लागण्यासारखं‌ ‌होतं.‌ ‌(फुलांनी,‌ ‌फळांनी,‌ ‌फांदयांनी,‌ ‌फुलपाखरांनी)‌ ‌
2.‌ ‌फुलांमुळे‌ ‌लवकरच‌ ‌त्या‌ ‌झाडाभोवती‌ ‌पंखधारी‌ ‌चिमुकल्या‌ ‌………………..‌ ‌उडू‌ ‌लागल्या.‌ ‌(चेटकिणी,‌ ‌पऱ्या,‌ ‌चिमण्या,‌ ‌लांडोरी)‌ ‌
3. ‌एकदा‌ ‌पाहत‌ ‌असताना‌ ‌…………..‌ ‌कात‌ ‌आढळून‌ ‌आली‌ ‌(पालीची,‌ ‌पक्ष्यांची,‌ ‌मगरीची,‌ ‌सापाची)‌
‌उत्तर:‌
1. ‌फळांनी‌
2. ‌पऱ्या‌
3. ‌सापाची‌

प्रश्न ‌2.‌ ‌
सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌
अनेकरंगी‌ ‌:‌ ‌किडे‌ ‌::‌ ‌चिमुकल्या‌ ‌:‌ ‌………‌ ‌
उत्तर:‌
‌पऱ्या‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न ‌3.‌ ‌
शब्दसमूहासाठी‌ ‌एक‌ ‌शब्द‌ ‌चौकटीत‌ ‌लिहा.‌ ‌
पंख‌ ‌धारण‌ ‌केलेली‌ ‌-‌ ‌[ ]
उत्तर‌‌:‌
‌पंखधारी‌ ‌

कृती‌ ‌2:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1.
योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधान‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
आसपासचे‌ ‌लोक‌ ‌येत,‌ ‌लिंबाची‌ ‌फळं‌ ‌मुक्तपणे‌ ‌घेऊन‌ ‌जात,‌ ‌कारण ….‌……….. ‌
(अ)‌ ‌मुक्त-मोकळं‌ ‌झाड‌ ‌तिनं‌ ‌जणू‌ ‌कडूपणाच्या‌ ‌आणि‌ ‌कंजुषीच्या‌ ‌मर्यादा‌ ‌घातलेल्या‌ ‌नव्हत्या.‌
‌(ब) मुक्त-मोकळं‌ ‌झाड‌ ‌तिनं‌ ‌जणू‌ ‌सर्व‌ ‌बंधने‌ ‌घातली‌ ‌नव्हती.‌
(क)‌ ‌मुक्त-मोकळं‌ ‌झाड‌ ‌तिनं‌ ‌जणू‌ ‌कडूपणाच्या‌ ‌आणि‌ ‌कंजुषीच्या‌ ‌मर्यादा‌ ‌घातलेल्या‌ ‌होत्या.‌ ‌
(ड) ती‌ ‌फळेच‌ ‌रसाळ‌ ‌होती.‌ ‌
उत्तर‌:‌
‌आसपासचे‌ ‌लोक‌ ‌येत,‌ ‌लिंबाची‌ ‌फळं‌ ‌मुक्तपणे‌ ‌घेऊन‌ ‌जात,‌ ‌कारण‌ ‌मुक्त-मोकळं‌ ‌झाड‌ ‌तिनं‌ ‌जणू‌ ‌कडूपणाच्या‌ ‌आणि‌ ‌कंजुषीच्या‌ ‌मर्यादा‌ ‌घातलेल्या‌ ‌नव्हत्या.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 2.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर‌:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 16
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 17

प्रश्न 3.
कोण‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌

  1. ‌अद्भूत‌ ‌फळदार‌ ‌आश्वासन‌ ‌घेऊन‌ ‌आलेली.‌ ‌
  2. ‌छोट्या‌ ‌फांदीवर‌ ‌पोळं‌ ‌रचणाऱ्या‌ ‌
  3. ‌सजीवांसाठी‌ ‌जीवनदायी‌ ‌केंद्र.‌ ‌
  4. ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌लावणारी.‌ ‌

उत्तर:‌

  1. ‌फुले‌ ‌
  2. ‌मधमाश्या‌ ‌
  3. ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌
  4. ‌दाक्षिणात्य‌ ‌स्त्री‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 4.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 18

चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.

  1. ‌माणसंही‌ ‌त्या‌ ‌झाडाकडं‌ ‌आकर्षित‌ ‌होत‌ ‌होती.‌ ‌
  2. ‌झाडाखाली‌ ‌मुंग्यांचंही‌ ‌एक‌ ‌वेगळंच‌ ‌विश्व‌ ‌होतं.‌ ‌
  3. ‌तिनं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌कुंपण‌ ‌घातलं‌ ‌होतं.‌

‌उत्तर:‌

  1. ‌बरोबर‌ ‌
  2. ‌बरोबर‌
  3. ‌चूक‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

कृती‌ ‌3‌:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1.
‌खालील‌ ‌वाक्य‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌
पण‌ ‌थंड‌ ‌सावलित‌ ‌कुत्रिही‌ ‌तिथं‌ ‌विसाव्याला‌ ‌येत.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
पण‌ ‌थंड‌ ‌सावलीत‌ ‌कुत्रीही‌ ‌तिथं‌ ‌विसाव्याला‌ ‌येत.‌

प्रश्न 2.
‌उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌विशेषणे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌
‌उत्तरः‌ ‌

  1. वेगळंच‌
  2. ‌थंड‌ ‌
  3. सगळं‌
  4. ‌‌चिमुकली‌ ‌
  5. वासाची‌
  6. ‌अद्भूत‌ ‌
  7. फळदार‌ ‌
  8. छोट्या‌
  9. ‌‌मागं‌
  10. जीवनदायी‌ ‌
  11. ‌मुक्त-मोकळं‌ ‌
  12. आसपासचे‌ ‌
  13. लगडलेलं‌ ‌

प्रश्न 3.
अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌
1. ‌जिवनदायी,‌ ‌जीवनदयी,‌ ‌जीवनदायी,‌ ‌जीवनदायि‌ ‌
2. ‌रंगित,‌ ‌रगीत,‌ ‌रगित,‌ ‌रंगीत‌ ‌
उत्तर:‌
1. ‌जीवनदायी‌ ‌
2. ‌रंगीत‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 4. ‌
समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

  1. ‌छाया‌ ‌-‌ [ ]
  2. ‌विश्रांती‌ ‌-‌ [ ]
  3. ‌सुमन‌ ‌-‌ [ ]
  4. ‌वसाहत‌ ‌-‌ ‌[ ]

उत्तर:‌

  1. सावली‌
  2. ‌विसावा‌ ‌
  3. फूल‌
  4. ‌वस्ती‌

अधोरेखित‌ ‌शब्दाचा‌ ‌समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌छाया‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 5.
झाडाखाली‌ ‌मुंग्यांचंही‌ ‌एक‌ ‌वेगळंच‌ ‌विश्व‌ ‌होतं.‌ ‌
उत्तरः‌
‌झाडाखाली‌ ‌मुंग्यांचंही‌ ‌एक‌ ‌वेगळंच‌ ‌जग‌ ‌होतं.‌

विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 6.

  1. रंगहीन‌ ‌×‌
  2. ‌तिखट ×
  3. ‌वर‌ ‌×‌
  4. ‌मोठ्या‌ ×

उत्तर:‌

  1. ‌रंगीत‌ ‌
  2. ‌गोड‌ ‌
  3. ‌खाली‌ ‌
  4. ‌छोट्या‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 7.
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

  1. ‌किडे‌
  2. ‌कुत्री‌ ‌
  3. फुलं‌ ‌
  4. पऱ्या‌
  5. फुलपाखरं‌ ‌
  6. ‌कीटक‌ ‌
  7. ‌भुंगे‌
  8. ‌फळं‌
  9. ‌माणसं‌ ‌
  10. ‌पशू‌ ‌
  11. ‌पक्षी‌
  12. ‌खारी‌
  13. ‌गोगलगाई‌ ‌

प्रश्न 8.
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

शब्द‌प्रत्यय‌विभक्ती
‌सावलीत‌ ‌सप्तमी‌ ‌(एकवचन)‌ ‌
‌झाडाचा‌चा‌षष्ठी‌ ‌(एकवचन)‌
‌माश्यांनी‌ ‌नी‌तृतीया‌ ‌(अनेकवचन)‌
कंजुषीच्या‌च्या‌‌षष्ठी‌ ‌(एकवचन)

प्रश्न 9.
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

शब्द‌‌मूळ‌ ‌शब्द‌सामान्यरूप‌
‌माश्यांनी‌ ‌‌मासा‌ ‌माश्यां‌
‌वासाची‌ ‌वास‌वासा‌ ‌‌
सापाची‌साप‌सापा‌ ‌‌
विसाव्याला‌विसावा‌‌विसाव्या‌

प्रश्न 10. ‌
खालील‌ ‌वाक्यात‌ ‌अधोरेखित‌ ‌शब्दांऐवजी‌ ‌पाठात‌ ‌आलेला‌ ‌योग्य‌ ‌वाक्प्रचार‌ ‌शोधून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌
‌माणसंही‌ ‌त्या‌ ‌झाडाकडं‌ ‌ओढली‌ ‌जात‌ ‌होती.‌ ‌
‌उत्तरः‌ ‌
माणसंही‌ ‌त्या‌ ‌झाडाकडं‌ ‌आकर्षित‌ ‌होत‌ ‌होती.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 11. ‌
वाक्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
माणसंही‌ ‌त्या‌ ‌झाडाकडं‌ ‌आकर्षित‌ ‌होत‌ ‌होती.‌ ‌
उत्तर:‌
‌भूतकाळ‌ ‌

प्रश्न 12.
काळ‌ ‌बदला.‌ ‌(भविष्यकाळ‌ ‌करा)‌ ‌
आसपासचे‌ ‌लोक‌ ‌येत,‌ ‌लिंबाची‌ ‌फळं‌ ‌मुक्तपणे‌ ‌घेऊन‌ ‌जात.‌
‌उत्तरः‌
‌आसपासचे‌ ‌लोक‌ ‌येतील,‌ ‌लिंबाची‌ ‌फळं‌ ‌मुक्तपणे‌ ‌घेऊन‌ ‌जातील.‌ ‌

प्रश्न 13.‌ ‌
सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌
स्त्री‌ ‌:‌ ‌नाम‌ ‌::‌ ‌त्या‌ ‌:‌ ……………………
‌उत्तरः‌ ‌
सर्वनाम‌ ‌

प्रश्न 14.‌ ‌
पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
‌उत्तरः‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 19

कृती‌ ‌4‌ ‌:‌ ‌स्वमत‌ ‌

प्रश्न 1.‌ ‌
झाड‌ ‌सजीवांसाठी‌ ‌जीवनदायी‌ ‌केंद्र‌ ‌कसे‌ ‌बनू‌ ‌शकते‌ ‌हे‌ ‌विधान‌ ‌पटवून‌ ‌दया.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
झाडे‌ ‌सजीवांना‌ ‌चैतन्य‌ ‌देतात.‌ ‌सजीवांची‌ ‌मते‌ ‌प्रफुल्लित‌ ‌करतात.‌ ‌झाडे‌ ‌सजीवांच्या‌ ‌जीवनात‌ ‌आल्हाददायक‌ ‌गोडवा‌ ‌निर्माण‌ ‌करण्याचे‌ ‌कार्य‌ ‌करतात.‌ ‌या‌ ‌झाडांवर‌ ‌पर्यावरणातील‌ ‌अनेक‌ ‌कीटक,‌ ‌पक्षी,‌ ‌माणसं‌ ‌व‌ ‌इतर‌ ‌प्राणी‌ ‌आश्रय‌ ‌घेतात.‌ ‌असंख्य‌ ‌पशु-पक्षी,‌ ‌साप,‌ ‌खारी‌ ‌अनेक‌ ‌प्रकारचे‌ ‌कीटक‌ ‌व‌ ‌गोगलगाईंसाठी‌ ‌झाडे‌ ‌वरदान‌ ‌ठरतात.‌ ‌या‌ ‌सर्वांच्या‌ ‌विसाव्याचे‌ ‌केंद्र‌ ‌झाडेच‌ ‌असतात.‌ ‌झाडांभोवती‌ ‌रंगीबेरंगी‌ ‌फुलपाखरे‌ ‌उडताना‌ ‌दिसतात.‌ ‌जणू‌ ‌झाडांना‌ ‌पाहूनच‌ ‌ती‌ ‌नर्तन‌ ‌करत‌ ‌आहेत.‌ ‌असे‌ ‌वाटते.‌ ‌या‌ ‌सर्व‌ ‌प्रकारच्या‌ ‌सजीवांसाठी‌ ‌झाडे‌ ‌आपले‌ ‌सर्वस्व‌ ‌बहाल‌ ‌करत‌ ‌असतात..

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌ ‌

कृती‌ ‌1 ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

प्रश्न 1.‌ ‌
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 20
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 21

प्रश्न 2.‌ ‌
उत्तरे‌ ‌लिहा.‌
1. लखकाच्या‌ ‌‌शेजारी‌ ‌राहत‌ ‌असलेल्या‌ ‌लोकांनी‌ ‌कधी‌ ‌कसला‌ ‌प्रयत्न‌ ‌केला‌ ‌नाही?
2. लेखक‌ ‌का‌ ‌चकित‌ ‌होऊन‌ ‌गेला?‌ ‌
3. ‌झाड‌ ‌लावलेली‌ ‌बाई‌ ‌आपल्यामागे‌ ‌काय‌ ‌ठेवून‌ ‌गेली?‌ ‌
उत्तर:‌
1. ‌हिरवा‌ ‌आनंद‌ ‌पसरवण्याचा‌ ‌
2. ‌झाडाला‌ ‌आलेलं‌ ‌महत्त्व‌ ‌पाहून‌ ‌
3. ‌अद्भूत‌ ‌नाट्य‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 3.‌ ‌
जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. हिरवा‌ ‌(अ)‌ ‌माणसं‌
2. दुर्मुखलेली‌‌‌(ब)‌ ‌आश्वासनाचे‌
‌3. संगीतमय‌ ‌संदेश‌(क)‌ ‌सजीवांचे‌
4. आशीर्वाद‌ ‌घेणं‌‌(ड)‌ ‌चमत्कार‌ ‌

उत्तर:‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. हिरवा‌ ‌(ड)‌ ‌चमत्कार‌ ‌
2. दुर्मुखलेली‌(अ)‌ ‌माणसं‌
‌3. संगीतमय‌ ‌संदेश‌‌‌(ब)‌ ‌आश्वासनाचे‌
4. आशीर्वाद‌ ‌घेणं‌(क)‌ ‌सजीवांचे‌

खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌ ‌
लेखकाच्या‌ ‌शेजारी‌ ‌राहत‌ ‌असलेल्या‌ ‌कुटुंबाच्या‌ ‌परसदारात‌ ‌काय‌ ‌होते?‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
लेखकाच्या‌ ‌शेजारी‌ ‌राहत‌ ‌असलेल्या‌ ‌कुटुंबाच्या‌ ‌परसदारात‌ ‌पाण्याचा‌ ‌हापसा‌ ‌होता.‌

‌प्रश्न 2.‌ ‌
‌झाड‌ ‌जगवणारा‌ ‌माणूस‌ ‌निसर्गात‌ ‌काय‌ ‌रुजवत‌ ‌असतो?‌
‌उत्तर‌:‌
‌झाड‌ ‌जगवणारा‌ ‌माणूस‌ ‌निसर्गात‌ ‌’हिरवा‌ ‌चमत्कार’‌ ‌रुजवत‌ ‌असतो.‌

‌प्रश्न 3.‌ ‌
झाड‌ ‌लावलेली‌ ‌बाई‌ ‌आपल्यामागे‌ ‌काय‌ ‌ठेवून‌ ‌गेली‌ ‌होती?‌
‌उत्तरः‌
‌झाड‌ ‌लावलेली‌ ‌बाई‌ ‌आपल्यामागे‌ ‌अद्भूत‌ ‌नाट्य‌ ‌ठेवून‌ ‌गेली‌ ‌होती.‌ ‌

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌

प्रश्न 1.‌ ‌
1.‌ ‌सर्व‌ ‌सजीवांचे‌ ‌…………..‌ ‌घेणं‌ ‌ही‌ ‌एक‌ ‌प्रवृत्तीच‌ ‌असावी‌ ‌लागते.‌ ‌ (आशीर्वाद,‌ ‌शाप,‌ ‌तळतळाट,‌ ‌अन्न)‌ ‌
2.‌ ‌परंतु‌ ‌न‌ ‌त्यांनी‌ ‌ते‌ ‌‘हिरवं‌ ‌…………..‌ पाहिलं,‌ ‌न‌ ‌झाडं‌ ‌लावली.‌ ‌(आश्वासन,‌ ‌मन,‌ ‌कौतुक,‌ ‌धन)‌ ‌
3.‌ ‌मात्र‌ ‌अंगणात‌ ‌आणि‌ ‌…………..‌ ‌गवताची‌ ‌काडीही‌ ‌नव्हती.‌ ‌(घरात,‌ ‌दारात,‌ ‌परसदारात,‌ ‌परसबागेत)‌
‌उत्तर:‌
1. ‌आशीर्वाद‌
2.‌ ‌कौतुक‌
‌3.‌ ‌परसदारात‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌ ‌

प्रश्न 1.‌ ‌
सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌
भरपूर‌ ‌:‌ ‌पाणी‌ ‌::‌ ‌मुबलक‌ ‌:‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
जमीन‌ ‌

शब्दसमूहांसाठी‌ ‌एक‌ ‌शब्द‌ ‌चौकटीत‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.‌ ‌
1. ‌घरामागे‌ ‌असणारी‌ ‌जागा‌ ‌[ ]‌ ‌
2.‌ ‌साक्ष‌ ‌देणारा‌ ‌[ ]
उत्तर‌‌:‌
1.‌ ‌परसदार‌ ‌
2.‌ ‌साक्षीदार‌ ‌

कृती‌ 2‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1.‌ ‌
‌योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधान‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
कदाचित‌ ‌ती‌ ‌माणसं‌ ‌त्यांच्या‌ ‌परस-अंगणासारखीच‌ ‌उदास,‌ ‌भकास,‌ ‌तपकिरी‌ ‌अशीच‌ ‌वाटत‌ ‌राहिली‌ ‌मनानं;‌ ‌कारण‌ ‌…..‌………
‌(अ)‌ ‌हा‌ ‌निसर्गातला‌ ‌आनंद‌ ‌त्यांच्या‌ ‌मनात‌ ‌पोचल्याचं‌ ‌मी‌ ‌पाहिलंच‌ ‌नाही.‌ ‌
(ब)‌ ‌हा‌ ‌निसर्गातला‌ ‌आनंद‌ ‌त्यांच्या‌ ‌मनात‌ ‌पोचल्याचं‌ ‌मी‌ ‌पाहिलं.‌ ‌
(क)‌ ‌हा‌ ‌निसर्गाचा‌ ‌चमत्कारच‌ ‌त्यांनी‌ ‌पाहिला‌ ‌नाही.‌
‌(ड)‌ ‌त्यांचे‌ ‌परसदारच‌ ‌भकास‌ ‌आहे.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
कदाचित‌ ‌ती‌ ‌माणसं‌ ‌त्यांच्या‌ ‌परस-अंगणासारखीच‌ ‌उदास,‌ ‌भकास,‌ ‌तपकिरी‌ ‌अशीच‌ ‌वाटत‌ ‌राहिली‌ ‌मनानं;‌ ‌कारण‌ ‌हा‌ ‌निसर्गातला‌ ‌आनंद‌ ‌त्यांच्या‌ ‌मनात‌ ‌पोचल्याचं‌ ‌मी‌ ‌पाहिलंच‌ ‌नाही.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 2.‌ ‌
‌आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तरः‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 22
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 23

प्रश्न 3.‌ ‌
कोण‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌
सजीवांच्या‌ ‌जागत्या‌ ‌नांदत्या‌ ‌अस्तित्वाचा‌ ‌साक्षीदार.‌ ‌
उत्तरः‌
‌लेखक‌ ‌स्वतः‌ ‌

प्रश्न 4.‌ ‌
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 24

‌सत्य‌ ‌की‌ ‌असत्य‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.‌
1.‌ ‌सर्व‌ ‌सजीवांचे‌ ‌आशीर्वाद‌ ‌घेणं‌ ‌ही‌ ‌एक‌ ‌विकृतीच‌ ‌असावी‌ ‌लागते.‌
2. ‌’पिवळ्या‌ ‌भाषेत’‌ ‌मला‌ ‌असं‌ ‌बरंच‌ ‌काही‌ ‌सांगितलं.‌ ‌
उत्तर:‌
1. असत्य‌
‌2. ‌असत्य‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

कृती‌ ‌3‌ ‌:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌

प्रश्न 1.‌
खालील‌ ‌वाक्य‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌
ज्या‌ ‌घराची‌ ‌हकिकत‌ ‌मी‌ ‌सांगतो‌ ‌आहे‌ ‌ती‌ ‌एक‌ ‌जोडीइमारत‌ ‌होती.‌
‌उत्तरः‌
‌ज्या‌ ‌घराची‌ ‌हकीकत‌ ‌मी‌ ‌सांगतो‌ ‌आहे,‌ ‌ती‌ ‌एक‌ ‌जोडइमारत‌ ‌होती.‌ ‌

प्रश्न 2.‌
उताऱ्यातील‌ ‌विशेषणे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌

  1. ट्विन‌ ‌
  2. पाण्याचा‌
  3. भरपूर‌
  4. उदास‌
  5. दुर्मुखलेली‌ ‌
  6. त्रस्त‌ ‌
  7. ‌मुबलक‌
  8. ‌हिरवा‌
  9. ‌संगीतमय‌
  10. अद्भूत‌ ‌
  11. दर‌
  12. आख्खा‌ ‌
  13. अनेक‌
  14. भकास‌ ‌
  15. तपकिरी.‌

प्रश्न 3.‌
अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
1. चमकार,‌ ‌चमकर,‌ ‌चमत्कर,‌ ‌चमत्कार‌ ‌
2. ‌पवृती,‌ ‌परवृत्ती,‌ ‌प्रवृत्ति,‌ ‌प्रवृत्ती‌
‌उत्तर:‌ ‌
1. चमत्कार‌
2.‌ ‌प्रवृत्ती‌

समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌

  1. ‌हैराण‌ ‌-‌ ‌[ ]
  2. भूमी‌ – [ ]
  3. पुरेसे‌ ‌-‌ ‌[ ]
  4. वस्तुस्थिती‌ ‌-‌ ‌[ ]

उत्तर:‌

  1. ‌त्रस्त‌ ‌
  2. ‌जमीन‌ ‌
  3. ‌मुबलक‌
  4. ‌हकीकत‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

अधोरेखित‌ ‌शब्दाचे‌ ‌वचन‌ ‌बदलून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.‌
इतकं‌ ‌महत्त्व‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌आलेलं‌ ‌पाहून‌ ‌मी‌ ‌चकित‌ ‌होऊन‌ ‌गेलो‌ ‌होतो.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
इतकं‌ ‌महत्त्व‌ ‌त्या‌ ‌झाडांना‌ ‌आलेलं‌ ‌पाहून‌ ‌मी‌ ‌चकित‌ ‌होऊन‌ ‌गेलो‌ ‌होतो.‌ ‌

‌विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌

  1. निर्जीव‌ ‌× ‌
  2. शाप‌ ‌×
  3. ‌दुःख‌ × ‌
  4. क्वचित‌ ‌×‌

‌उत्तर:‌

  1. ‌सजीव‌
  2. ‌आशीर्वाद‌ ‌
  3. ‌आनंद‌ ‌
  4. ‌नेहमी‌ ‌

प्रश्न 7. ‌
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌

  1. माणसं‌ ‌
  2. ‌दागिने‌
  3. ‌अनेक‌
  4. ‌झाडं‌
  5. ‌फुलं‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌प्रश्न 8. ‌
अधोरेखित‌ ‌शब्दांच्या‌ ‌जाती‌ ‌ओळखा‌
1. ‌ती‌ ‌एक‌ ‌जोडइमारत‌ ‌होती.‌ ‌
2. ‌जो‌ ‌माणूस‌ ‌एखादं‌ ‌झाड‌ ‌जगवतो.‌ ‌
उत्तर:‌
1. विशेषण‌
‌2.‌ ‌क्रियापद‌

‌प्रश्न 9. ‌
‌अधोरेखित‌ ‌शब्दाचा‌ ‌विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌ ‌
त्या‌ ‌घरातली‌ ‌स्त्री‌ ‌नेहमी‌ ‌दागिने‌ ‌घालून‌ ‌बसे.‌ ‌
उत्तरः‌
‌त्या‌ ‌घरातली‌ ‌स्त्री‌ ‌क्वचित‌ ‌दागिने‌ ‌घालून‌ ‌बसे.

‌प्रश्न 10. ‌
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तरः‌

शब्दप्रत्ययविभक्ती
परसदारातसप्तमी (एकवचन)
घाईनेनेतृतीया (एकवचन)
शेजारचीचीषष्ठी (एकवचन)

‌प्रश्न 11. ‌
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌

शब्द‌मूळ शब्दसामान्यरूप
गवताची‌गवत‌गवता
आनंदाचेआनंद‌आनंदा‌
‌अंगणात‌ ‌अंगण‌अंगणा‌
पाण्याचा‌ ‌पाणी‌पाण्या‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 12. ‌ ‌
वाक्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
इतकं‌ ‌महत्त्व‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌आलेलं‌ ‌पाहून‌ ‌मी‌ ‌चकित‌ ‌होऊन‌ ‌गेलो‌ ‌होतो.‌
‌उत्तरः‌ ‌
भूतकाळ‌ ‌

‌प्रश्न 13. ‌ ‌
काळ‌ ‌बदला‌ ‌(भविष्यकाळ‌ ‌करा)‌ ‌
ती‌ ‌बाई‌ ‌इथून‌ ‌निघून‌ ‌गेली‌ ‌होती.‌ ‌
उत्तरः‌
‌ती‌ ‌बाई‌ ‌इथून‌ ‌निघून‌ ‌जाईल.‌ ‌

‌प्रश्न 14. ‌ ‌
सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌
स्त्री‌ ‌:‌ ‌नाम‌ ‌::‌ ‌ती‌ ‌:‌ ‌……………………
उत्तर‌:‌
‌सर्वनाम‌ ‌

‌प्रश्न 15. ‌ ‌
पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर‌:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 25

कृती‌ ‌4‌:‌ ‌स्वमत‌ ‌

‌प्रश्न 1. ‌
झाडं‌ ‌जगवणे‌ ‌म्हणजे‌ ‌एक‌ ‌हिरवा‌ ‌चमत्कार‌ ‌रुजवणे‌ ‌असे‌ ‌जे‌ ‌म्हटले‌ ‌जाते‌ ‌ते‌ ‌तुम्हांस‌ ‌योग्य‌ ‌वाटत‌ ‌आहे‌ ‌का?‌ ‌तुमचे‌ ‌मत‌ ‌मांडा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
झाडं‌ ‌जगवणे‌ ‌म्हणजे‌ ‌एक‌ ‌हिरवा‌ ‌चमत्कार‌ ‌रुजवणे‌ ‌असे‌ ‌जे‌ ‌म्हटले‌ ‌जाते‌ ‌ते‌ ‌मला‌ ‌योग्य‌ ‌वाटत‌ ‌आहे.‌ ‌झाडे‌ ‌हिरवी‌ ‌असतात.‌ ‌लावलेल्या‌ ‌एका‌ ‌रोपट्याची‌ ‌परिणती‌ ‌हळूहळू‌ ‌झाडात‌ ‌होते,‌ ‌व‌ ‌त्याचे‌ ‌एका‌ ‌मोठ्या‌ ‌वृक्षात‌ ‌परिवर्तन‌ ‌होते.‌ ‌हिरवाच‌ ‌हिरवा‌ ‌रंग‌ ‌दिसू‌ ‌लागतो‌ ‌जणू‌ ‌कोणीतरी‌ ‌हिरव्या‌ ‌रंगाची‌ ‌चादर‌ ‌परिधान‌ ‌केली‌ ‌आहे‌ ‌की‌ ‌काय‌ ‌असा‌ ‌भास‌ ‌होतो.‌ ‌अशा‌ ‌हिरव्या‌ ‌झाडाखाली‌ ‌माणसे‌ ‌विश्राम‌ ‌करतात.‌ ‌झाडावर‌ ‌येत‌ ‌असलेल्या‌ ‌फुलांचा‌ ‌वास‌ ‌घेतात,‌ ‌फळे‌ ‌खातात.‌ ‌शुद्ध‌ ‌हवेचा‌ ‌लाभ‌ ‌घेतात.‌ ‌झाडे‌ ‌पावसाला‌ ‌निमंत्रण‌ ‌देतात.‌ ‌ते‌ ‌पर्यावरणाचे‌ ‌रक्षण‌ ‌करतात‌ ‌म्हणून‌ ‌झाडे‌ ‌जगवणे‌ ‌म्हणजे‌ ‌एक‌ ‌हिरवा‌ ‌चमत्कार‌ ‌रुजवणे‌ ‌असे‌ ‌जे‌ ‌म्हटले‌ ‌जाते‌ ‌ते‌ ‌योग्यच‌ ‌आहे.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌कराः‌:

‌कृती‌ ‌1 ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
‌आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तरः‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 26

‌प्रश्न‌ ‌2.
‌उत्तरे‌ ‌लिहा.‌
‌1. ‌दाक्षिणात्य‌ ‌बाईचा‌ ‌हळवेपणा‌ ‌लेखकाला‌ ‌संबंधित‌ ‌वाटला.‌ ‌
2. नुसता‌ ‌भौतिक‌ ‌गोष्टींचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेले‌ ‌वंचित‌ ‌राहतात.‌
‌उत्तर:‌
1.‌ ‌सृजनाशी‌
‌2.‌ ‌आनंदापासून‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न‌ ‌3.
‌जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. सृजनाशी‌ ‌संबंधित‌ ‌(अ)‌ ‌मन‌
‌2. भौतिक‌ ‌गोष्टीचा‌(ब)‌ ‌हिरवा‌ ‌संदेश‌
‌3. निर्मितीशी‌ ‌जोडलेलं‌‌(क)‌ ‌ध्यास‌ ‌
‌4. दूरवर‌ ‌पोचवणं‌(ड)‌ ‌दक्षिणात्य‌ ‌स्त्रीचा‌ ‌हळवेपणा‌ ‌

‌उत्तर:‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. सृजनाशी‌ ‌संबंधित‌ ‌(ड)‌ ‌दक्षिणात्य‌ ‌स्त्रीचा‌ ‌हळवेपणा‌ ‌
‌2. भौतिक‌ ‌गोष्टीचा‌‌(क)‌ ‌ध्यास‌ ‌
‌3. निर्मितीशी‌ ‌जोडलेलं‌(अ)‌ ‌मन‌
‌4. दूरवर‌ ‌पोचवणं‌(ब)‌ ‌हिरवा‌ ‌संदेश‌

‌खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
‌दाक्षिणात्य‌ ‌बाई‌ ‌कोणासह‌ ‌लेखकाच्या‌ ‌घरी‌ ‌आली‌ ‌होती?‌
‌उत्तरः‌ ‌
दाक्षिणात्य‌ ‌बाई‌ ‌तिच्या‌ ‌मुलासह‌ ‌लेखकाच्या‌ ‌घरी‌ ‌आली‌ ‌होती.‌

‌प्रश्न‌ ‌2.
लेखकाच्या‌ ‌मते‌ ‌मन‌ ‌केव्हा‌ ‌ताजं‌ ‌राहतं?‌ ‌
उत्तरः‌
‌लेखकाच्या‌ ‌मते‌ ‌मन‌ ‌सृजनाशी‌ ‌नवनिर्माणाशी,‌ ‌निर्मितीशी‌ ‌जोडलेलं‌ ‌असेल‌ ‌तर‌ ‌ते‌ ‌ताजं‌ ‌राहतं.‌

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
1. एक‌ ‌मागं‌ ‌ठेवलेलं‌ ‌………….‌ ‌झाड‌ ‌किती‌ ‌जीवांना‌ ‌जगवतं.‌ ‌‌(डेरेदार,‌ ‌सुगंधी,‌ ‌फळदार,‌ ‌बहरलेलं)‌ ‌
2. ‌त्या‌ ‌जीवनदायी‌ ‌झाडानं‌ ‌आपल्या ‘…………..‌ ‌भाषेत’‌ ‌मला‌ ‌असं‌ ‌बरंच‌ ‌काही‌ ‌सांगितलं.‌ ‌ (पिवळ्या,‌ ‌काळ्या,‌ ‌गुलाबी,‌ ‌हिरव्या)‌ ‌
उत्तर:‌
1. फळदार‌
2. ‌ ‌हिरव्या‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
1. ‌दाक्षिणात्य‌ ‌:‌ ‌बाई‌ ‌::‌ ‌फळदार‌ ‌:‌ ‌……………….
2. ‌दुःख‌ ‌:‌ ‌आनंद‌ ‌::‌ ‌शिळं‌ ‌:‌ ‌…………..‌ ‌
उत्तर:‌
1. ‌झाड‌
2.‌ ‌ताजं‌ ‌

कृती‌ ‌2:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधान‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
दाक्षिणात्य‌ ‌बाईनं‌ ‌आल्याबरोबर‌ ‌….‌………‌
(अ)‌ ‌प्रथम‌ ‌जाऊन‌ ‌ते‌ ‌घर‌ ‌पाहिलं.‌ ‌
(ब) प्रथम‌ ‌जाऊन‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌पाहिलं.‌ ‌
(क)‌ ‌प्रथम‌ ‌जाऊन‌ ‌झाड‌ ‌लावलं.‌ ‌
(ड) प्रथम‌ ‌जाऊन‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌तोडलं.‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌दाक्षिणात्य‌ ‌बाईनं‌ ‌आल्याबरोबर‌ ‌प्रथम‌ ‌जाऊन‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌पाहिलं.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌2.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 27
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 28

‌प्रश्न‌ ‌3.‌
चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा,‌ ‌
1. तिचा‌ ‌तो‌ ‌हळवेपणा‌ ‌मला‌ ‌सृजनाशी‌ ‌संबंधित‌ ‌वाटला.‌
2. ‌त्यांच्या‌ ‌मनात‌ ‌कधी‌ ‌पक्षी‌ ‌भिरभिरत‌ ‌नाही.‌ ‌
उत्तर:‌
1. ‌बरोबर‌
2.‌ ‌चूक‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌कृती‌ ‌3 ‌:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.‌
खालील‌ ‌वाक्य‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌
आनदांपासून‌ ‌ते‌ ‌बीचारे‌ ‌वंचित‌ ‌राहत‌ ‌असावेत.‌ ‌
उत्तरः‌
‌आनंदापासून‌ ‌ते‌ ‌बिचारे‌ ‌वंचित‌ ‌राहत‌ ‌असावेत.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌2.‌
उताऱ्यातील‌ ‌सर्वनामे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌

  1. ते‌ ‌
  2. ‌ती‌
  3. तिच्या‌
  4. तिनं‌ ‌
  5. तो
  6. मला‌ ‌
  7. त्यांचा‌ ‌
  8. त्यांच्या‌ ‌
  9. त्या‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌3.‌
‌अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
1. निमिर्तीक्षम,‌ ‌निर्मीतीक्षम,‌ ‌निर्मितीक्षम,‌ ‌नीमिर्तीक्षम‌
‌2.‌ ‌वचित,‌ ‌वचीत,‌ ‌वंचीत,‌ ‌वंचित‌ ‌
उत्तर:‌
‌1.‌ ‌निर्मितीक्षम‌ ‌
2.‌ ‌वंचित‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌प्रश्न‌ ‌4.‌
समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

  1. ‌आयुष्य‌ ‌-‌ [ ]
  2. ‌उत्कट‌ ‌इच्छा‌ ‌- [ ]‌
  3. ‌हमी‌ ‌-‌ ‌[ ]
  4. ‌निरोप‌ ‌-‌ [ ]

‌उत्तर:‌

  1. ‌जीवन‌ ‌
  2. ‌ध्यास‌ ‌
  3. ‌आश्वासन‌
  4. ‌संदेश‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌5.‌
विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

  1. शिळे‌ ‌× [ ]
  2. जवळ × [ ]
  3. ‌दुःखी‌ ‌× [ ]
  4. मृत्यु‌ × [ ]

‌उत्तर:‌

  1. ताजे‌
  2. दूर‌ ‌
  3. आनंदी‌
  4. जीवन‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌6.‌
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌
1. दागिने‌
2. ‌पक्षी‌
3.‌ ‌बिचारे‌

‌प्रश्न‌ ‌7.‌
अधोरेखित‌ ‌शब्दाचा‌ ‌समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌ ‌
ते‌ ‌झाडं‌ ‌लावणारी‌ ‌ती‌ ‌दाक्षिणात्य‌ ‌बाई‌ ‌एकदा‌ ‌तिच्या‌ ‌मुलासह‌ ‌आमच्या‌ ‌घरी‌ ‌आली‌ ‌होती.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
ते‌ ‌झाड‌ ‌लावणारी‌ ‌ती‌ ‌दाक्षिणात्य‌ ‌स्त्री‌ ‌एकदा‌ ‌तिच्या‌ ‌मुलासह‌ ‌आमच्या‌ ‌घरी‌ ‌आली‌ ‌होती.‌

‌प्रश्न‌ ‌8.‌
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌

शब्द‌प्रत्ययविभक्ती
‌सृजनाशी‌ ‌शी‌तृतीया‌ ‌(एकवचन)‌
गोष्टीचा‌ ‌चाषष्ठी‌ ‌(एकवचन)‌
‌जीवांना‌ ‌ना‌द्वितीया‌ ‌(अनेकवचन)‌
‌भाषेत‌ ‌त‌सप्तमी‌ ‌(एकवचन)‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न‌ ‌9.‌
‌तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌

शब्द‌‌मूळ‌ ‌शब्द‌ ‌सामान्यरूप‌
जीवांना‌‌जीवजीवां‌
‌झाडानं‌‌झाड‌ ‌झाडा
‌गोष्टीचागोष्ट‌गोष्टी‌ ‌
निर्मितीशी‌निर्मिती.‌‌निर्मिती‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌10.‌ ‌
‘ध्यास‌ ‌घेणे’‌ ‌वाक्प्रचाराचा‌ ‌अर्थ‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्यात‌ ‌उपयोग‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌
‌ध्यास‌ ‌घेणे‌ ‌-‌ ‌उत्कट‌ ‌इच्छा‌ ‌असणे‌
‌वाक्य‌ ‌:‌ ‌संत‌ ‌मदर‌ ‌तेरेसा‌ ‌यांनी‌ ‌गरीबांच्या‌ ‌सेवेचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतला‌ ‌होता.‌

‌प्रश्न‌ ‌11.‌ ‌
‌खालील‌ ‌वाक्यात‌ ‌अधोरेखित‌ ‌शब्दांऐवजी‌ ‌पाठात‌ ‌आलेला‌ ‌योग्य‌ ‌वाक्प्रचार‌ ‌शोधून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌ ‌
हे‌ ‌रहस्य‌ ‌ज्यांनी‌ ‌जाणलं‌ ‌ते‌ ‌मला‌ ‌वाटतं,‌ ‌आनंदी‌ ‌राहतात.‌
उत्तरः‌
‌हे‌ ‌मर्म‌ ‌ज्यांनी‌ ‌जाणलं,‌ ‌ते‌ ‌मला‌ ‌वाटतं,‌ ‌आनंदी‌ ‌राहतात.‌

‌प्रश्न‌ ‌12.‌ ‌
‌वाक्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
ती‌ ‌दाक्षिणात्य‌ ‌बाई‌ ‌एकदा‌ ‌तिच्या‌ ‌मुलासह‌ ‌आमच्या‌ ‌घरी‌ ‌आली‌ ‌होती.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
भूतकाळ‌

‌प्रश्न‌ ‌13.‌ ‌
‌काळ‌ ‌बदला.‌ ‌(भविष्यकाळ‌ ‌करा)‌ ‌
तिचा‌ ‌तो‌ ‌हळवेपणा‌ ‌मला‌ ‌सृजनाशी‌ ‌संबंधित‌ ‌वाटला.‌
‌उत्तरः‌
‌तिचा‌ ‌तो‌ ‌हळवेपणा,‌ ‌मला‌ ‌सृजनाशी‌ ‌संबंधित‌ ‌वाटेल.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌प्रश्न‌ ‌14.‌ ‌
पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
‌उत्तरः‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 29

कृती‌ ‌4 ‌:‌ ‌स्वमत‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
झाडे‌ ‌मानवी‌ ‌मनाला‌ ‌सृजनशील‌ ‌करत‌ ‌असतात‌ ‌यावर‌ ‌तुमचे‌ ‌मत‌ ‌सोदाहरण‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌
‌उत्तरः‌ ‌
झाडे‌ ‌स्वत:च‌ ‌सृजनशील‌ ‌असतात.‌ ‌निरनिराळ्या‌ ‌ऋतूंत‌ ‌ती‌ ‌सजत‌ ‌असतात.‌ ‌स्वतः‌ ‌सृजनशील‌ ‌असल्यामुळे‌ ‌ती‌ ‌इतरांना‌ ‌देखील‌ ‌सर्जनशील‌ ‌बनवितात.‌ ‌वर्डस्वर्थला‌ ‌काव्याची‌ ‌देणगी‌ ‌झाडांनीच‌ ‌दिलेली‌ ‌आहे,‌ ‌म्हणूनच‌ ‌तो‌ ‌निसर्गाला‌ ‌दुसरा‌ ‌देव‌ ‌मानतो.‌ ‌याच‌ ‌वृक्षाखाली‌ ‌बसून‌ ‌वाल्मिकी‌ ‌ऋषींनी‌ ‌रामायण‌ ‌लिहिले.‌ ‌बालकवींना‌ ‌देखील‌ ‌कविता‌ ‌लिहिण्याची‌ ‌शक्ती‌ ‌झाडांनीच‌ ‌दिली.‌ ‌जेव्हा‌ ‌सर्वसामान्य‌ ‌माणसे‌ ‌बहरलेल्या‌ ‌हिरव्या‌ ‌झाडांकडे‌ ‌पाहतात‌ ‌तेव्हा‌ ‌त्यांच्या‌ ‌मनाला‌ ‌केवढा‌ ‌आनंद‌ ‌मिळतो‌ ‌याचे‌ ‌वर्णन‌ ‌करणे‌ ‌अवघड‌ ‌होईल.‌ ‌झाडावर‌ ‌उगवलेले‌ ‌प्रत्येक‌ ‌पाननपान‌ ‌मनुष्यास‌ ‌प्रेरणा‌ ‌देत‌ ‌असते.‌ ‌ते‌ ‌माणसाचे‌ ‌नाते‌ ‌नवनिर्माणाशी‌ ‌जोडत‌ ‌असते.‌ ‌झाडावरून‌ ‌खाली‌ ‌पडलेल्या‌ ‌फळाचे‌ ‌न्यूटनने‌ ‌निरीक्षण‌ ‌केले.‌ ‌या‌ ‌झाडांनीच‌ ‌त्याला‌ ‌विज्ञानाचा‌ ‌किती‌ ‌तरी‌ ‌मोठा‌ ‌शोध‌ ‌लावण्याची‌ ‌प्रेरणा‌ ‌दिली.‌ ‌

ते जीवनदायी झाड Summary in Marathi

लेखकाचा‌ ‌परिचय‌:

  1. नाव‌:‌ ‌भारत‌ ‌सासणे‌ ‌
  2. जन्म‌: 1951
  3. ‌परिचय‌‌:‌ ‌प्रसिद्ध‌ ‌लेखक,‌ ‌कथाकार,‌ ‌नाटककार.‌ ‌कादंबरीकर‌ ‌’अनर्थ’,‌ ‌’लाल‌ ‌फुलांचे‌ ‌झाड’‌ ‌हे‌ ‌कथासंग्रह:‌ ‌‘सर्प’,‌ ‌’दूर‌ ‌तेथे‌ ‌दूर‌ ‌तेव्हा’,‌ ‌’रात्र’‌ ‌या‌ ‌लघुकादंबऱ्या‌ ‌प्रसिद्ध.‌ ‌

प्रस्तावना‌:

‘ते‌ ‌जीवनदायी‌ ‌झाड’‌ ‌हा‌ ‌पाठ‌ ‌लेखक‌ ‌’भारत‌ ‌सासणे’‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिला‌ ‌आहे.‌ ‌फलदायी‌ ‌व‌ ‌जीवनदायी‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌मानवी‌ ‌जीवन‌ ‌यांची‌ ‌सुंदर‌ ‌सांगड‌ ‌घालण्याचा‌ ‌यशस्वी‌ ‌प्रयत्न‌ ‌प्रस्तुत‌ ‌पाठात‌ ‌लेखकांनी‌ ‌केला‌ ‌आहे.‌ ‌

The‌ ‌write-up‌ ‌’Te‌ ‌Jeevandayi‌ ‌Jhad’‌ ‌is‌ ‌written‌ ‌by‌ ‌writer‌ ‌Bharat‌ ‌Sasane.‌ ‌The‌ ‌author‌ ‌has‌ ‌beautifully‌ ‌expressed‌ ‌his‌ ‌views‌ perception‌ ‌of‌ ‌the‌ ‌endearing‌ ‌connection‌ ‌between‌ ‌benevolent‌ ‌lemon‌ ‌tree‌ ‌in‌ ‌his‌ ‌backyard‌ ‌and‌ ‌human‌ ‌life.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌शब्दार्थ‌:

  1. ‌जीवनदायी‌ ‌-‌ ‌जीवन‌ ‌देणारा‌ ‌(giver‌ ‌of‌ ‌life)‌
  2. ‌गच्च‌ ‌-‌ ‌दाट‌ ‌(dense,‌ ‌thick)‌
  3. ‌आसमंत‌ ‌-‌ ‌आसपासचा‌ ‌प्रदेश‌ ‌(surroundings)‌ ‌
  4. तपकिरी‌ ‌-‌ ‌(brown)‌ ‌
  5. मलूल‌ ‌-‌ ‌निस्तेज‌ ‌(faded)‌ ‌
  6. पाणथळ‌ ‌-‌ ‌ओल‌ ‌धरणारी‌ ‌जमीन‌ ‌(wetlands)‌ ‌
  7. शुष्क‌ ‌-‌ ‌कोरडे‌ ‌(dry)‌
  8. ‌विलक्षण‌ ‌‌-‌ ‌विचित्र‌ ‌(strange)‌
  9. ‌दिलासा‌ ‌-‌ ‌आश्वासन,‌ ‌उत्तेजन‌ ‌(encouragement,‌ ‌solace)‌ ‌
  10. केंद्र‌ ‌-‌ ‌मध्य‌ ‌(centre)‌
  11. ‌बरबटणे‌ ‌-‌ ‌(चिखल,‌ ‌माती,‌ ‌धूळ‌ ‌इत्यादींनी)‌ ‌माखलेले‌ ‌असणे‌ ‌(to‌ ‌be‌ ‌smeared‌ ‌with‌ ‌dirt‌ ‌etc)‌ ‌
  12. निरखणे‌ ‌-‌ ‌बारकाईने‌ ‌पाहणे‌ ‌(to‌ ‌observe‌ ‌carefully)‌
  13. ‌गुंजा‌ ‌-‌ ‌लाल‌ ‌आणि‌ ‌काळे‌ ‌ठिपके‌ ‌असलेल्या‌ ‌बिया‌
  14. ‌जोडपं‌ ‌-‌ ‌नरमादी‌ ‌यांची‌ ‌जोडी‌ ‌(couple)‌ ‌
  15. गजबजलेले‌ ‌-‌ ‌खूप‌ ‌गर्दीने‌ ‌व्यापलेले‌ ‌(over-crowded)‌ ‌
  16. कलकलाट‌ ‌-‌ ‌गोंगाट,‌ ‌कोलाहल‌ ‌(a‌ ‌confused‌ ‌noise,‌ ‌chaos)‌ ‌
  17. गजबजाट‌ ‌-‌ ‌गलबला,‌ ‌गर्दी‌ ‌(loud‌ ‌noise)‌ ‌
  18. तप्त‌ ‌-‌ ‌गरम‌ ‌(hot)‌
  19. ‌विश्व‌ ‌-‌ ‌सृष्टी,‌ ‌जग‌ ‌(universe)‌ ‌
  20. दलदल‌ ‌-‌ ‌चिखलाने‌ ‌भरलेली‌ ‌जमीन‌ ‌(marshy‌ ‌place)‌ ‌
  21. खार‌ ‌-‌ ‌(a‌ ‌squirrel)‌ ‌
  22. विसावा‌ ‌-‌ ‌आराम,‌ ‌विश्रांती‌ ‌(rest)‌ ‌
  23. कुंपण‌ ‌-‌ ‌संरक्षक‌ ‌भिंत‌ ‌(fence)‌
  24. ‌परसदार‌ ‌-‌ ‌घराचा‌ ‌मागील‌ ‌भागात‌ ‌असलेले‌ ‌आवार‌ ‌(backyard)‌
  25. हापसा‌ ‌-‌ ‌पाण्याचा‌ ‌पंप‌ ‌(hand‌ ‌pump)‌ ‌
  26. दुर्मुखलेली‌ ‌-‌ ‌घुमी,‌ ‌आंबट‌ ‌चेहऱ्याची‌ ‌(sad‌ ‌gloomy‌ ‌morose)‌
  27. ‌प्रवृत्ती‌ ‌-‌ ‌कल,‌ ‌ओढ‌ ‌(tendency,‌ ‌disposition)
  28. ‌घमघमाट‌ ‌-‌ ‌आजूबाजूला‌ ‌सर्वत्र‌ ‌दरवळणारा‌ ‌सुगंध‌ ‌(rich‌ ‌fragrance‌ ‌spread‌ ‌all‌ ‌over)‌ ‌
  29. भकास‌ ‌-‌ ‌उजाड,‌ ‌उदास,‌ ‌ओसाड‌ ‌(desolate)‌ ‌
  30. थक्क‌ ‌-‌ ‌चकित,‌ ‌स्तंभित‌ ‌(surprised)‌
  31. ‌मर्म‌ ‌-‌ ‌सुप्त‌ ‌गुणधर्म‌ ‌(the‌ ‌latent‌ ‌quality)‌
  32. ‌वंचित‌ ‌-‌ ‌एखादी‌ ‌गोष्ट‌ ‌न‌ ‌मिळालेला‌ ‌(who‌ ‌is‌ ‌deprived‌ ‌of‌ ‌something)‌
  33. ‌हकीकत‌ ‌-‌ ‌बातमी,‌ ‌वृत्तांत‌ ‌(statement,‌ ‌report)‌
  34. ‌मुबलक‌ ‌-‌ ‌विपुल,‌ ‌पुष्कळ‌ ‌(abundant)‌
  35. ‌चमत्कार‌ ‌-‌ ‌आश्चर्य‌ ‌(a‌ ‌wonder)‌ ‌
  36. अद्भुत‌ ‌-‌ ‌आश्चर्य,‌ ‌नवल‌ ‌(a‌ ‌wonder)‌ ‌
  37. साक्षीदार‌ ‌:‌ ‌-‌ ‌पुरावा‌ ‌देणारा‌ ‌(a‌ ‌witness)‌ ‌
  38. भौतिक‌ ‌-‌ ‌जगातील‌ ‌स्थावर‌ ‌वस्तूंसंबंधी‌ ‌(material)‌ ‌
  39. सृजन‌ ‌-‌ ‌नवनिर्मिती‌ ‌(creation)‌ ‌

टिपा‌:‌

1. कडूलिंब‌ ‌-‌ ‌हा‌ ‌भारतीय‌ ‌उपखंडातील‌ ‌पाकिस्तान,‌ ‌भारत,‌ ‌नेपाळ‌ ‌व‌ ‌बांग्लादेश‌ ‌या‌ ‌देशात‌ ‌आढळणारा‌ ‌वृक्ष‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌वृक्षात‌ ‌त्याच्या‌ ‌परिसरातील‌ ‌हवा‌ ‌शुद्ध‌ ‌आणि‌ ‌आरोग्यपूर्ण‌ ‌राखण्याचे‌ ‌सामर्थ्य‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌झाडाचा‌प्रत्येक‌ ‌भाग‌ ‌कोणत्या‌ ‌ना‌ ‌कोणत्यातरी‌ ‌आजारावर‌ ‌गुणकारी‌ ‌आहे.‌
2. गोगलगाय‌ ‌-‌ ‌हा‌ ‌मृदुकाय‌ ‌प्राणी‌ ‌आहे.‌ ‌गोगलगाईंच्या‌ ‌शरीरावर‌ ‌कवच‌ ‌असते‌ ‌यालाच‌ ‌शंख‌ ‌असेही‌ ‌म्हणतात.‌ ‌
3. पारवा‌ ‌-‌ ‌पक्ष्यांची‌ ‌एक‌ ‌प्रजाती.‌ ‌हे‌ ‌साधारणत:‌ ‌32,‌ ‌सें.‌ ‌मी.‌ ‌आकारमानाचे‌ ‌निळ्या‌ ‌राखाडी‌ ‌रंगाचे‌ ‌पक्षी‌ ‌असतात.‌
4. तुरेदार‌ ‌बुलबुल‌ ‌-‌ ‌हा‌ ‌पक्षी‌ ‌आकाराने‌ ‌साधारणात:‌ ‌7‌ ‌इंच‌ ‌असतो.‌ ह्या‌ ‌पक्ष्याचा‌ ‌वरचा‌ ‌रंग‌ ‌गडद‌ ‌तपकिरी‌ ‌असतो‌ ‌तर‌ ‌पोटाकडे‌ ‌ते‌ ‌शुभ्र‌ ‌पांढरे‌ ‌असतात.‌ ‌डोक्यावर‌ ‌लांब,‌ ‌ऐटदार‌ ‌काळ्या‌ ‌रंगाचा‌ ‌तुरा‌ ‌असतो.‌ ‌यास‌ ‌’रेड‌ ‌विस्कर्ड‌ ‌बुलबुल’‌ ‌असेही‌ ‌म्हणतात.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

वाक्प्रचार‌:

  1. ‌आश्वासन‌ ‌देणे‌ ‌-‌ ‌हमी‌ ‌देणे‌
  2. ‌दृष्टीस‌ ‌पडणे‌ ‌-‌ ‌नजरेस‌ ‌पडणे‌
  3. ‌आकर्षित‌ ‌होणे‌ ‌-‌ ‌ओढले‌ ‌जाणे‌
  4. ‌ध्यास‌ ‌घेणे‌ ‌-‌ ‌एाखादया गोष्टीचा स्तत विचार करणे
  5. मर्म जाणणे – रहस्य जाणणे

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा Textbook Questions and Answers

1. प्रश्न (अ)
पक्षी स्थलांतराच्या अभ्यासाच्या वाळे अडकविण्याच्या पद्धतीचा घटनाक्रम लिहा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 1
उत्तर:

  1. एखाद्या विशिष्ट भागातील पक्षी पकडणे.
  2. त्यांच्या पायात खुणेचे वाळे अडकवणे.
  3. कोणत्या क्रमांकाचे वाळे कोणत्या पक्ष्याला, कुठे आणि – केव्हा लावले याची संस्थेकडे नोंद करणे.
  4. वाळे अडकवलेले पक्षी पुन्हा मोकळे सोडणे.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न (आ)
पक्ष्यांच्या स्थलांतराची वैशिष्ट्ये लिहा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 2
उत्तरः

  1. पक्षी हजारो मैलांचा प्रवास करतात.
  2. अन्नाचे दुर्भिक्ष हे पक्ष्यांच्या स्थलांतरामागची मूळ प्रेरणा आहे.
  3. पक्षी थंडीत खाली दरीत अथवा सखल भागात उतरतात.
  4. उन्हाळ्यात परत वर सरकतात.

प्रश्न (इ)
स्थलांतर करणाऱ्या वेगवेगळ्या जातींतील पक्ष्यांचे साम्यघटक लिहा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 3
उत्तरः

  1. पक्षी नियमित स्थलांतर करतात.
  2. धार्मिक विधी असल्यासारखा स्थलांतर हा त्यांच्या जीवनाचा भाग झाला आहे.
  3. एका जातीचे अनेक पक्षी एकत्र येतात.
  4. पक्षी ठराविक मुहूर्ताला प्रयाण करतात.

2. फरक स्पष्ट करा.

प्रश्न 1.
फरक स्पष्ट करा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 4
उत्तरः

दक्षिणेकडील हवामानउत्तरेकडील हवामान
1. उष्ण1. थंड
2. हवेची घनता जास्त2. हवेची घनता कमी

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

3. चौकटी पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
चौकटी पूर्ण करा.

  1. पक्ष्यांच्या स्थलांतराची मूळ प्रेरणा – [ ] [ ]
  2. बलाकांचे भारतात स्थलांतर होणारे देश – [ ] [ ]
  3. आधुनिक काळात पक्ष्यांच्या स्थलांतराची माहिती देणाऱ्या गोष्टी – [ ] [ ]
  4. गिर्यारोहकांच्या मागे जाणारे पक्षी – [ ] [ ]

उत्तर:

  1. अन्नाचे दुर्भिक्ष
  2. जर्मनी, सायबेरिया
  3. विमाने, रडारयंत्रणा
  4. हिमकाक पक्षी

4. कारणे लिहा.

प्रश्न 1.
कारणे लिहा.
1. फक्त अल्युमिनिअमचेच वाळे पक्ष्यांच्या पायात अडकवतात कारण …..
2. हिवाळ्यात पक्षी दक्षिणेकडे स्थलांतर करतात कारण ……
उत्तर:
1. फक्तअल्युमिनिअमचेच वाळे पक्ष्यांच्या पायातअडकवतात कारण हे वाळे हलके असतात.
2. हिवाळ्यात पक्षी दक्षिणकडे स्थलांतर करतात कारण बर्फ पडून अन्न शोधणे कठीण होते.

5. सूचनेप्रमाणे कृती करा.

प्रश्न 1.
पक्ष्यांना भविष्याची चाहूल लागते. (या अर्थाचे वाक्य शोधा.)
उत्तरः
सूर्य दक्षिणेकडे झुकू लागला, की त्यांचे मन जणू उचल खाते.

प्रश्न 2.
जर्मनी आणि सायबेरिया हे उत्तर येईल असा प्रश्न तयार करा.
उत्तर:
कोणत्या देशांतून भारतात श्वेतबलाक व बदकांच्या काही जाती येतात?

प्रश्न 3.
वाळे अडकवलेले पक्षी मोकळे सोडले जातात. (अधोरेखित शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द वापरून वाक्य पुन्हा लिहा.)
उत्तरः
वाळे अडकवलेले पक्षी बंदिस्त केले जातात.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

6. स्वमत.

प्रश्न 1.
पक्षी निरीक्षणातून पक्ष्यांच्या जीवनपद्धतीसंबंधी तुमची मते सविस्तर लिहा.
उत्तर:
उतारा 3 मधील कृती 4: स्वमतचे उत्तर पहा.

प्रश्न 2.
तुमच्या मते मानवी जीवन व पक्षी जीवन यांच्यातील
महत्त्वाचे साधर्म्य सोदाहरण लिहा. उत्तरः उतारा ४ मधील कृती ४ : स्वमतचे उत्तर पहा. __ *

7. अभिव्यक्ती.

प्रश्न 1.
‘पक्षी जाय दिगंतरा’ ही उक्ती पाठाच्या आधारे तुमच्या शब्दांत स्पष्ट करा.
उत्तरः
उतारा 1 मधील कृती 4 : स्वमतचे उत्तर पहा.

प्रश्न 2.
तुम्हांला पक्षिमित्र बनायला आवडेल काय? तुमचे मत सकारण लिहा.
उत्तरः
उतारा 2 मधील कृती 4: स्वमतचे उत्तर पहा.

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा Additional Important Questions and Answers

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 5

प्रश्न 2.
उत्तर लिहा.
उत्तर:
या देशातून भारतात येणारे श्वेतबलाक → जर्मनी

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 6
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 7

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
पक्ष्यांच्या बाबतीत सर्वात स्तिमित करणारी गोष्ट कोणती?
उत्तर:
पक्ष्यांच्या बाबतीत सर्वात स्तिमित करणारी गोष्ट म्हणजे काही पक्षी जाती वर्षातून दोनदा करत असलेला हजारो मैलांचा प्रवास.

प्रश्न 2.
भारतात असंख्य जातीचे पक्षी कोणत्या ऋतूच्या आरंभी येऊ लागतात?
उत्तर:
भारतात असंख्य जातीचे पक्षी हिवाळा या ऋतूच्या आरंभी येऊ लागतात.

प्रश्न 3.
पक्ष्यांबद्दलची कोणती माहिती कुठेही दिसत नाही?
उत्तरः
हिवाळ्याच्या आरंभी भारतात येणारे हजारो पक्षी इतर वेळी कुठे जातात, पक्ष्यांबद्दलची ही माहिती कुठेही दिसत नाही.

प्रश्न 4.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.
1. ……….. पक्षीसुद्धा पावसाळ्यात दिसत नाहीत अशी वर्णने प्राचीन वाङमयात आहेत. (फ्लेमिंगो, बदक, हंस, कावळा)
2. बलाकांच्या स्थलांतराविषयी ………….. वाङ्मयात उल्लेख आढळतात. (व्यासाच्या, कालिदासाच्या, वेदाच्या, वशिष्ठाच्या)
उत्तर:
1. हंस
2. कालिदासाच्या

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 5.
सहसंबंध लिहा.
अनियमित : नियमित : : अर्वाचीन : ……………
उत्तर:
प्राचीन

प्रश्न 6.
शब्दसमूहासाठी एक शब्द चौकटीत लिहा.
एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी जाणे – [स्थलांतर]

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा. भारतातल्या कोणत्याही सरोवराकडे हिवाळ्याच्या सुरुवातीला नजर टाकली तर ………
(अ) निरनिराळ्या जातींच्या प्राण्यांनी पाणी अक्षरश: झाकलेले दिसते.
(ब) निरनिराळ्या जातींच्या कीटकांनी पाणी अक्षरश: झाकलेले दिसते.
(क) पाणी अक्षरश: रंगीत दिसते.
(ड) निरनिराळ्या जातींच्या बदकांनी पाणी अक्षरशः झाकलेले दिसते.
उत्तरः
भारतातल्या कोणत्याही सरोवराकडे हिवाळ्याच्या सुरुवातीला नजर टाकली तर निरनिराळ्या जातींच्या बदकांनी पाणी अक्षरश: झाकलेले दिसते.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 8

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 9
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 10

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 4.
सत्य वा असत्य ते लिहा.
1. माणसांच्या दुनियेतल्या अनेक गोष्टी आश्चर्यकारक आहेत.
2. भारतात येणारे श्वेतबलाक ऑस्ट्रेलियातून येतात.
उत्तर:
1. असत्य
2. असत्य

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
हे पक्षि महिन्या दोन महीन्यांपूर्वी तर इथे नव्हते.
उत्तरः
हे पक्षी महिन्या दोन महिन्यांपूर्वी तर इथे नव्हते.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील नामे शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. पक्षी
  2. सरोवर
  3. बदक
  4. पाणी
  5. युरोप
  6. आशिया
  7. भारत
  8. श्वेतबलाक
  9. जर्मनी
  10. सायबेरिया
  11. बलाक
  12. कालिदास
  13. हंस

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. हिवळ्याच्या , हीवाळ्याच्या, हिवाळाच्या, हिवाळ्याच्या
2. स्तीमित, स्मितित, स्तिमित, स्तितिम
उत्तर:
1. हिवाळ्याच्या
2. स्तिमित

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा
प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

  1. सुरुवात – [आरंभ]
  2. पांढरा – [श्वेत]
  3. खग – [पक्षी]
  4. दृष्टी – [नजर]
  5. जल – [पाणी]

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

  1. शेवट × सुरुवात
  2. उघडे × झाकलेले
  3. अर्वाचीन × प्राचीन
  4. काळा × श्वेत

प्रश्न 6.
अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द वापरून वाक्य पुन्हा लिहा.
बगळ्यांच्या स्थलांतराविषयी कालिदासाच्या वाङमयात उल्लेख आढळतात.
उत्तरः
बलाकांच्या स्थलांतराविषयी कालिदासाच्या वाङमयात उल्लेख आढळतात.

प्रश्न 7.
उताऱ्यातील अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. गोष्टी
  2. जाती
  3. वर्णने
  4. पक्षी

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्दप्रत्ययविभक्ती
बदकांनीनीतृतीया (अनेकवचन)
वर्षातूनऊनपंचमी (एकवचन)
हजारोंच्याच्याषष्ठी (अनेकवचन)
पक्ष्यांच्याच्याषष्ठी (अनेकवचन)

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 9.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्दसामान्यरूपमूळ शब्द
1. पक्ष्याच्यापक्ष्यापक्षी
2. हिवाळ्याच्याहिवाळ्याहिवाळा
3. बदकांच्याबदकांबदक
4. संख्येनेसंख्येसंख्या

प्रश्न 10.
वाक्प्रचाराचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा.
स्तिमित करणे
उत्तरः
अर्थ – आश्चर्यचकित करणे.
वाक्य – जादूगाराने आपल्या खेळांतून सर्वांना स्तिमित केले.

प्रश्न 11.
वाक्यातील काळ ओळखा.
भारतात येणारे श्वेतबलाक जर्मनीतून येतात.
उत्तरः
वर्तमानकाळ.

प्रश्न 12.
काळ बदला. (भविष्यकाळ करा)
पक्षी नियमितपणे हिवाळ्याच्या आरंभी येऊ लागतात.
उत्तर:
पक्षी नियमितपणे हिवाळ्याच्या आरंभी येतील.

प्रश्न 13.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 11

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
‘पक्षी जाय दिगंतरा’ ही उक्ती पाठ्यांशाच्या आधारे स्पष्ट करा.
उत्तरः
‘पक्षी जाय दिगंतरा’ या उक्तीचा अर्थ आहे की हवामानानुसार काही पक्षी देशविदेशात भ्रमण करीत असतात. ते एका ठिकाणाहून अन्य ठिकाणी स्थलांतर करतात. युरोप खंडातून तसेच उत्तर आशियातून अनेक पक्षी हजारो मैलांचा प्रवास करीत भारतात येतात. राजहंस, श्वेतबलाक असे अनेक पक्षी हिवाळ्यात भारतीय समुद्र किनाऱ्यावर गर्दी करताना आढळून येतात. अनेक पक्षी हे वर्षातून दोनदा प्रवास करतात. भ्रमण करणे हा त्यांचा निसर्गदत्त अधिकार आहे व तो हिरावून घेणे कोणालाच शक्य नाही. म्हणून ‘पक्षी जाय दिगंतरा’ असे जे म्हटले गेलेले आहे, ते अगदी खरेच आहे.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 12

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 13

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. हिवाळी झोप काढणारे(अ) पक्षी
2. स्थलांतर करणारे(ब) संस्था
3. स्थलांतराचा अभ्यास करणाऱ्या(क) सस्तन प्राणी
4. अवघड प्रश्नातून मार्ग काढणारे(ड) विज्ञान

उत्तर:

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. हिवाळी झोप काढणारे(क) सस्तन प्राणी
2. स्थलांतर करणारे(अ) पक्षी
3. स्थलांतराचा अभ्यास करणाऱ्या(ब) संस्था
4. अवघड प्रश्नातून मार्ग काढणारे(ड) विज्ञान

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
माणूस एका खंडातून दुसऱ्या खंडात प्रवास करू लागला तेव्हा त्याच्या काय लक्षात आले?
उत्तरः
माणूस एका खंडातून दुसऱ्या खंडात प्रवास करू लागला तेव्हा त्याच्या लक्षात आले की, आपल्या खंडातून गायब होणारे पक्षी त्याच ऋतूत दुसऱ्या खंडात दिसून येतात.

प्रश्न 2.
पक्ष्यांच्या पायाला लावण्यात येणारे वाळे कोणत्या धातूचे असतात?
उत्तरः
पक्ष्यांच्या पायाला लावण्यात येणारे वाळे अल्युमिनिअम या धातूचे असतात.

प्रश्न 3.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.
1. पक्ष्यांच्या ………… अभ्यास करणे ही काही सोपी गोष्ट नाही. (कालांतराचा, उपयोगांचा, वाढीचा, स्थलांतराचा)
2. याच्या उलट ………….. अनेक पक्षी हिवाळ्यात दिसेनासे होतात याची जाणीव होती. (आफ्रिकेत, युरोपमध्ये, आशियात, अमेरिकेत)
उत्तर:
1. स्थलांतराचा
2. युरोपमध्ये

प्रश्न 4.
सहसंबंध लिहा.
अनेक : पक्षी :: खुणेचे : ……………….
उत्तर:
वाळे

प्रश्न 5.
शब्दसमूहांसाठी एक शब्द लिहा.
1. पिलांना जन्म देणारे
2. अंगावर खवले असणारे
उत्तर:
1. सस्तन
2. खवलेकरी

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 6.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 14

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
पक्ष्यांच्या स्थलांतराचा अभ्यास करणे ही ………………
(अ) काही साधी गोष्ट नाही.
(ब) काही अवघड गोष्ट नाही.
(क) अवघड गोष्ट आहे.
(ड) काही सोपी गोष्ट नाही
उत्तरः
पक्ष्यांच्या स्थलांतराचा अभ्यास करणे ही काही सोपी गोष्ट नाही.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
हिवाळ्यात प्रदीर्घ झोप काढणारे प्राणी
उत्तर:
बेडूक, खवलेकरी, सस्तन प्राणी

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 15

प्रश्न 4.
चूक की बरोबर लिहा.
1. पक्ष्यांच्या स्थलांतराचा अभ्यास करणे ही सोपी गोष्ट आहे.
2. अल्युमिनिअमचे बनवलेले हे वाळे जड असतात.
उत्तर:
1. चूक
2. चूक

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

कृती 3: व्याकरण कृती

खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.

प्रश्न 1.
पक्षांच्या स्तलांतराचा अभ्यास करणे ही काही सोपी गोष्ट नाही.
उत्तरः
पक्ष्यांच्या स्थलांतराचा अभ्यास करणे ही काही सोपी गोष्ट नाही.

प्रश्न 2.
त्याचे पक्षांना ओजे होत नाही.
उत्तरः
त्याचे पक्ष्यांना ओझे होत नाही.

प्रश्न 3.
उताऱ्यातील नामे शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. युरोप
  2. पक्षी
  3. हिवाळा
  4. बर्फ
  5. बेडूक
  6. प्राणी
  7. चिखल
  8. माणूस
  9. खंड
  10. ऋतू
  11. विज्ञान

प्रश्न 4.
अचूक शब्द लिहा.
1. प्राण्यांप्रमाणे, प्राणांप्रमाणे, प्राण्याप्रमाणे, प्रांण्याप्रमाणे
2. स्थलातर, स्तलांतर, स्थळांतर, स्थलांतर
उत्तर:
1. प्राण्यांप्रमाणे
2. स्थलांतर

प्रश्न 5.
समानार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

  1. दिसेनासे – गायब
  2. मेहनत – कष्ट
  3. पारख – जाणीव
  4. लांबलचक – प्रदीर्घ

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 6.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

  1. सुलट × उलट
  2. अवघड × सोपी
  3. जड × हलके
  4. निरुपाय × उपाय

प्रश्न 7.
अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द वापरून वाक्य पुन्हा लिहा.
अवघड प्रश्नातून विज्ञानाला रस्ते काढावेच लागतात.
उत्तरः
अवघड प्रश्नातून विज्ञानाला मार्ग काढावेच लागतात.

अधोरेखित शब्दाची जात ओळखा.

प्रश्न 1.
त्याचे पक्ष्यांना ओझे होत नाही.
उत्तरः
नाम.

प्रश्न 2.
या वाळ्यावर संस्थेचे नाव, खुणेचा क्रमांक असतो.
उत्तरः
शब्दयोगी अव्यय.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 9.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्दप्रत्ययविभक्ती
खंडातूनऊनपंचमी (एकवचन)
पक्ष्यांच्याच्याषष्ठी (अनेकवचन
संस्थेनेतृतीया (एकवचन)
खुणेचाचाषष्ठी (एकवचन)

प्रश्न 10.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्दसामान्यरूपमूळ शब्द
1. चिखलातचिखलाचिखल
2. खंडातखंडाखंड
3. ऋतूतऋतूऋतू
4. खुणेचाखूणऊन

प्रश्न 11.
वाक्प्रचाराचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा.
दिसेनासे होणे – नाहीसे होणे
उत्तरः
वाक्य – भारतात अनेक जातींचे पक्षी दिसेनासे होत आहेत.

प्रश्न 12.
वाक्यातील काळ ओळखा.
एक साधा पण कष्टसाध्य उपाय गेल्या शतकापासून वापरला जात आहे.
उत्तरः
वर्तमानकाळ

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 13.
काळ बदला. (भूतकाळ करा)
कोणत्या क्रमांकाचे वाळे कोणत्या पक्ष्याला, कुठे आणि केव्हा लावले यांची संस्थेकडे नोंद असते.
उत्तरः
कोणत्या क्रमांकाचे वाळे कोणत्या पक्ष्याला, कुठे आणि केव्हा लावले यांची संस्थेकडे नोंद होती.

प्रश्न 14.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 16

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
तुम्हांला पक्षिमित्र बनायला आवडेल काय? तुमचे मत सकारण लिहा.
उत्तरः
होय, मला पक्षिमित्र बनायला आवडेल. मला 0पक्षी फार आवडतात. तासन्तास कर्नाळा अभयारण्यात जाऊन तेथील पक्षी पाहण्यास मला फार आवडते. माझ्याकडे अनेक पक्ष्यांची चित्रे आहेत. मी स्वत: डॉ. सलीम अली यांचे पक्षी-वर्णन वाचलेले आहे. त्यामुळे मला पक्षिमित्र बनायला आवडेल. पक्षिमित्र बन्न जंगलात भ्रमंती करून पक्ष्यांचा स्वच्छंद कलरव कानी ऐकताना एक वेगळ्याच प्रकारची सुंदर अनुभूती येते याचा प्रत्यक्ष अनुभव मी घेतलेला आहे. पक्षिमित्र बनून मी पक्ष्यांचे संवर्धन करण्याचे उपक्रम हाती घेईन. समाजात पक्ष्यांबद्दल प्रेम व जागरुकता निर्माण करीन. मला नक्कीच पक्षिमित्र बनायला आवडेल.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 17
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 18

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 19

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. केरळ(अ) पक्ष्यांच्या स्थलांतराविषयी माहिती
2. रडारयंत्रणा(ब) बलाक
3. जर्मनी(क) रानपरीट
4. वाळे अडकवलेले(ड) पक्षी

उत्तरः

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. केरळ(क) रानपरीट
2. रडारयंत्रणा(अ) पक्ष्यांच्या स्थलांतराविषयी माहिती
3. जर्मनी(ब) बलाक
4. वाळे अडकवलेले(ड) पक्षी

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
ब्रह्मदेशात सापडलेला रानपरीट मुळात कोठे आढळतो?
उत्तर:
ब्रह्मदेशात सापडलेला रानपरीट मुळात केरळात आढळतो.

प्रश्न 2.
केरळात वाळे लावलेले परीट पक्षी कोणत्या भागांत सापडले आहेत?
उत्तरः
केरळात वाळे लावलेले परीट पक्षी काबूल, अफगाणिस्तान, वायव्य पाकिस्तान या भागांत सापडले आहेत.

प्रश्न 3.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.
1. ………….. वाळे लावलेला बलाक बिकानेरमध्ये सापडला…. (ऑस्ट्रेलियात, जर्मनीत, रशियात, अमेरिकेत)
2. अलीकडच्या काळात …………. आणि रडारयंत्रणामुळे सुद्धा पक्ष्यांच्या स्थलांतराविषयी मोलाची माहिती मिळाली आहे. (विमाने, बोटी, पाणबुड्या, रेल्वे)
उत्तर:
1. जर्मनीत
2. विमाने

प्रश्न 4.
सहसंबंध लिहा.
रानपरीट : ब्रह्मदेश :: बलाक : ………..
उत्तर:
बिकानेर

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
एखादा वाळे असलेला पक्षी जिवंत अथवा मृत ज्याला सापडेल त्याने …………….
(अ) त्याला धरावे अशी अपेक्षा असते.
(ब) त्याला सोडावे अशी अपेक्षा असते.
(क) त्या संस्थेला कळवावे अशी अपेक्षा असते.
(ड) त्या संस्थेला कळू देऊ नये अशी अपेक्षा असते.
उत्तरः
एखादा वाळे असलेला पक्षी जिवंत अथवा मृत ज्याला सापडेल त्याने त्या संस्थेला कळवावे अशी अपेक्षा असते.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
ब्रह्मदेशात सापडलेला पक्षी –
उत्तरः
रानपरीट

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 20
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 21

प्रश्न 4.
सत्य वा असत्य ते लिहा.
1. वाळे अडकवलेले पक्षी पुन्हा मोकळे सोडले जातात.
2. केरळातलाच एक रानपरीट नेपाळमध्ये सापडला आहे.
उत्तर:
1. सत्य
2. असत्य

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
अरथात लावलेल्या सर्व वाळ्याची माहिती परत मिळतेच असे नाही.
उत्तरः
अर्थात लावलेल्या सर्व वाळ्यांची माहिती परत मिळतेच असे नाही.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील विशेषणे शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. जिवंत
  2. मृत
  3. मौल्यवान
  4. मोलाची
  5. एक
  6. दोना

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. मैल्यवान, मोल्यवान, मौलवान, मौल्यवान
2. कीत्येक, कितेक, कित्येक, कीतेक
उत्तर:
1. मौल्यवान
2. कित्येक

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

  1. किमती – मौल्यवान
  2. प्रदेश – प्रांत
  3. रहस्य – गूढ
  4. आकांक्षा – अपेक्षा

प्रश्न 5.
खालील वाक्यातील अधोरेखित शब्दाचे वचन बदलून वाक्य पुन्हा लिहा.
वाळे अडकवलेले हे पक्षी पुन्हा मोकळे सोडले जातात.
उत्तरः
वाळे अडकवलेला हा पक्षी पुन्हा मोकळा सोडला जातो.

प्रश्न 6.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तरः

  1. बंदिस्त × मोकळे
  2. हरवणे × सापडणे
  3. जिवंत × मृत
  4. तुच्छ × मौल्यवान

प्रश्न 7.
खालील वाक्यातील अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.
शंभरातल्या एक दोन वाळ्यांचा जरी ठिकाणा लागला तरी त्यातून मौल्यवान माहिती मिळू शकते.
उत्तरः
शंभरातल्या एक दोन वाळ्यांचा जरी पत्ता लागला तरी त्यातून मौल्यवान माहिती मिळू शकते.

प्रश्न 8.
उताऱ्यातील अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. वाळे
  2. रहस्ये
  3. पक्षी

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 9.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्दप्रत्ययविभक्ती
1. वाळ्यांचीचीषष्ठी (अनेकवचन)
2. मोलाचीचीषष्ठी (एकवचन)
3. संख्येलालाद्वितीया (एकवचन)
4. ब्रह्मदेशातसप्तमी (एकवचन)

प्रश्न 10.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्दसामान्यरूपमूळ शब्द
1. संस्थेलासंस्थेसंस्था
2. पक्ष्यांच्यापक्ष्यांपक्षी
3. मोलाचीमोलामोल
4. वाळ्यांचावाळ्यावाळे

प्रश्न 11.
काळ बदला. (भूतकाळ करा)
जर्मनीत वाळे लावलेला बलाक बिकानरेमध्ये सापडला आहे.
उत्तरः
जर्मनीत वाळे लावलेला बलाक बिकानेरमध्ये सापडला होता.

प्रश्न 12.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 22

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
पक्षी निरीक्षणातून पक्ष्यांच्या जीवनपद्धतीसंबंधी तुमचे मत सविस्तर लिहा.
उत्तर:
पक्षी एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी स्थलांतर करतात. हवामानानुसार व अन्नाच्या शोधासाठी पक्षी एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी जातात. अधिकाधिक पक्षी आपआपल्या थव्यांमध्येच राहणे पसंत करतात. विशेषत: चिमण्या, कावळे, कबूतरे, राजहंस, बगळे आपआपल्या थव्यांमध्येच राहणे पसंत करतात. खरे पाहायला गेले तर पक्ष्यांना हवामानाची एवढी चिंता नसते. ते कोणत्याही प्रदेशात राहू शकतात. जर का एखादया प्रदेशात पुरेसे अन्न उपलब्ध नसेल तर पक्षी तो प्रदेश सोडून दुसऱ्या प्रदेशात स्थलांतरित होतात. पक्षी पर्यावरणाचा एक अविभाज्य भाग असतात. पर्यावरणातील कचरा, मानवाने टाकलेल्या टाकाऊ वस्तू खाऊनच ते आपला उदरनिर्वाह करीत असतात. एका अर्थाने ते पर्यावरण स्वच्छ ठेवण्याच्या कामी मानवाची मदतच करीत असतात.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 23

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 24

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. हिमालय(अ) हिवाळ्यात
2. दक्षिणेकडे स्थलांतर(ब) महापूर
3. मूळ प्रेरणा(क) पर्वतरांगा
4. नैसर्गिक आपत्ती(ड) स्थलांतरामागची

उत्तर:

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. हिमालय(क) पर्वतरांगा
2. दक्षिणेकडे स्थलांतर(अ) हिवाळ्यात
3. मूळ प्रेरणा(ड) स्थलांतरामागची
4. नैसर्गिक आपत्ती(ब) महापूर

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
हिमालय पर्वतरांगांमधील पक्षी हिवाळ्यात कुठे जातात?
उत्तरः
हिमालय पर्वरांगांमधील पक्षी हिवाळ्यात सखल भागात जातात.

प्रश्न 2.
स्थलांतरामागची मूळ प्रेरणा कोणती?
उत्तरः
अन्नाचे दुर्भिक्ष हीच स्थलांतरामागची मूळ प्रेरणा आहे.

प्रश्न 3.
पक्ष्यांना कशाची फारशी काळजी नसते?
उत्तरः
पक्ष्यांना थंडीवाऱ्याची फारशी काळजी नसते.

प्रश्न 4.
कोणते पक्षी सत्तावीस हजार फुटांपर्यंत आल्याची नोंद आहे?
उत्तर:
हिमकाक पक्षी सत्तावीस हजार फुटांपर्यंत आल्याची नोंद आहे.

प्रश्न 5.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकामी जागा भरा.
उत्तर:
मुळात अन्नाचे दुर्भिक्ष हीच …………………. मूळ प्रेरणा आहे.
(स्थलांतरामागची, प्रवासामागची, उडण्यामागची, शोधण्यामागची)
उत्तरः
स्थलांतरामागची

प्रश्न 6.
सहसंबंध लिहा.
उंच : सखल :: सोपे : ………..
उत्तरः
कठीण

कृती 2: आकलन कृती

योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
पक्षी तो प्रांत सोडून तात्पुरते दुसरीकडे जातात; कारण
(अ) एकाच ठिकाणी राहण्याचा कंटाळा आला की.
(ब) एकाच प्रकारचे अन्न खाल्ले की.
(क) अन्न मिळेनासे झाले की.
(ड) अन्नामध्ये वैविध्य नसले की.
उत्तर:
पक्षी तो प्रांत सोडून तात्पुरते दुसरीकडे जातात; कारण अन्न मिळेनासे झाले की.

प्रश्न 2.
अन्नाचा पुरेसा पुरवठा असेल तर ………………
(अ) पक्षी अन्न शोधत नाहीत.
(ब) पक्षी आळशी होतात.
(क) पक्षी बर्फाळ प्रांतातही व्यवस्थित जगू शकतात.
(ड) पक्षी बर्फाळ प्रांतातही व्यवस्थित जगू शकत नाहीत.
उत्तर:
अन्नाचा पुरेसा पुरवठा असेल तर पक्षी बर्फाळ प्रांतातही व्यवस्थित जगू शकतात.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

कोण ते लिहा.

प्रश्न 1.
उताऱ्यात आलेल्या पर्वतरांगा –
उत्तर:
हिमालय

प्रश्न 2.
सत्तावीस हजार फुटांपर्यंत आढळणारा पक्षी –
उत्तर:
हिमकाक पक्षी

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 25

प्रश्न 4.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 26

प्रश्न 5.
चूक की बरोबर लिहा.
1. हिवाळ्यात पक्षी उत्तरेकडे स्थलांतर करतात.
2. पक्ष्यांना थंडीवाऱ्याची फार काळजी असते.
उत्तर:
1. चूक
2. चूक

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा. त्यांच्या एकूण परवास काही कीलोमीटरचाच असतो.
उत्तरः
त्यांचा एकूण प्रवास काही किलोमीटरचाच असतो.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील विशेषणे शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. एकूण
  2. मूळ
  3. फारशी
  4. पुरेसा
  5. व्यवस्थित

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. दुष्काळ, दुश्काळ, दूष्काळ, दूश्काळ
2. महापुर, माहापूर, महापूर, माहापुर
उत्तर:
1. दुष्काळ
2. महापूर

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

  1. टंचाई – [दुर्भिक्ष]
  2. प्रोत्साहन – [प्रेरणा]
  3. अवघड – [कठीण]
  4. चिंता – [काळजी]

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

  1. वर × [खाली]
  2. सुकाळ × [दुष्काळ]
  3. कायमचे × [तात्पुरते]
  4. अव्यवस्थित × [व्यवस्थित]

प्रश्न 6.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:
1. पर्वतरांगा
2. पक्षी

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्दप्रत्ययविभक्ती
1. दरीतसप्तमी (एकवचन)
2. अन्नाचेचेषष्ठी (एकवचन)

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्दसामान्यरूपमूळ शब्द
1. पक्ष्यांचापक्ष्यांपक्षी
2. अन्नाचेअन्नाअन्न
3. थंडीवाऱ्याचीथंडीवाऱ्याथंडीवारा
4. उन्हाळ्यातउन्हाळ्याउन्हाळा

प्रश्न 9.
वाक्यातील काळ ओळखा.
मुळात अन्नाचे दुर्भिक्ष हीच स्थलांतरामागची मूळ प्रेरणा आहे.
उत्तरः
वर्तमानकाळ.

प्रश्न 10.
काळ बदला. (भविष्यकाळ करा)
पक्षी तो प्रांत सोडून तात्पुरते दुसरीकडे जातात.
उत्तर:
पक्षी तो प्रांत सोडून तात्पुरते दुसरीकडे जातील.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 11.
सहसंबंध लिहा.
हिमालय : नाम : : फारशी : . ……..
उत्तर:
विशेषण

प्रश्न 12.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 27

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
तुमच्या मते मानवी जीवन व पक्षी जीवन यांच्यातील महत्त्वाचे साधर्म्य सोदाहरण स्पष्ट करा.
उत्तर:
पक्ष्यांचे जीवन असो वा मानवाचे. दोघांनाही जीवन जगण्यास अन्नाची गरज असते. ज्या प्रदेशात जमीन सुपीक असते व पाण्याचा पुरवठा उपलब्ध असतो, तेथे मानवी जीवन निर्माण होते. त्याचप्रमाणे पक्ष्यांचेही तसेच असते. सुपीक जमिनीवर अनेक झाडे असतात. तसेच अन्नधान्य मुबलक प्रमाणात असते म्हणून पक्षीही अशाच प्रदेशात आपला तळ ठोकतात. एखादया प्रदेशात दुष्काळ, महापूर अथवा बर्फवृष्टी झाली की मानवी जीवन तेथून स्थलांतर करते तसेच पक्षीही मानवाचे अनुकरण करतात. हेच मानवी जीवन व पक्षी जीवन यांच्यातील महत्त्वाचे साधर्म्य आहे.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 28
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 29

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 30

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. अनेक(अ) अन्नाचा
2. तुटवडा(ब) पक्षी
3. धार्मिक(क) ओढ
4. अनामिक(ड) विधी

उत्तर:

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. अनेक(ब) पक्षी
2.तुटवडा(अ) अन्नाचा
3. धार्मिक(ड) विधी
4. अनामिक(क) ओढ

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 4.
उताऱ्यानुसार घटनांचा क्रम लावा.

  1. ठराविक मुहूर्ताला पक्षी प्रयाण करतात.
  2. सूर्य दक्षिणेकडे झुकू लागतो.
  3. एका जातीचे अनेक पक्षी एकत्र येतात.
  4. त्यांचे मन जणू उचल खाते.

उत्तर:

  1. सूर्य दक्षिणेकडे झुकू लागतो.
  2. त्यांचे मन जणू उचल खाते.
  3. एका जातीचे अनेक पक्षी एकत्र येतात.
  4. ठराविक मुहूर्ताला पक्षी प्रयाण करतात.

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
पक्षी केव्हा आपल्या उत्तरेतल्या घरांकडे निघतात?
उत्तरः
वसंतागमाला पक्षी आपल्या उत्तरेतल्या घरांकडे निघतात.

प्रश्न 2.
पक्ष्यांचे मन केव्हा उचल खाते?
उत्तरः
सूर्य दक्षिणेकडे झुकू लागला, की पक्ष्यांचे मन उचल खाते.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.
1. एका …………………. अनेक पक्षी एकत्र येतात. (जातीचे, वंशाचे, रंगाचे, आकाराचे)
2. ठराविक ऋतूत ठराविक दिशेन झेप घेणे हा एक …………………….. विधी’ असल्यासारखा त्यांच्या जीवनाचाच एक भाग झाला आहे. (पारंपरिक, अध्यात्मिक, धार्मिक, विधिवत)
3. ………….. सगळेच पक्षी अनामिक ओढीने आपल्या उत्तरेतल्या घरांकडे निघतात. (उन्हाळ्यात, पावसाळ्यात, वसंतागमाला, ग्रीष्मागमाला)
उत्तर:
1. जातीचे
2. धार्मिक
3. वसंतागमाला

सहसंबंध लिहा.

प्रश्न 1.
1. दक्षिणेकडे झुकू लागतो : सूर्य : : उचल खाते : ………………………
2. दक्षिणेकडे स्थलांतर : हिवाळ्यात :: परतीचा प्रवास : ………………
उत्तर:
1. मन
2. वसंतागमाला

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
त्यांचे मन जणू उचल खाते; ………..
(अ) सूर्य उत्तरेकडे झुकू लागली की.
(ब) सूर्य पश्चिमेकडे झुकू लागला की.
(क) सूर्य दक्षिणेकडे झुकू लागला की.
(ड) सूर्य पूर्वेकडे झुकू लागला की.
उत्तरः
त्यांचे मन जणू उचल खाते, सूर्य दक्षिणेकडे झुकू लागला की.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

कोण ते लिहा.

प्रश्न 1.
दक्षिणेकडे झुकू लागणारा
उत्तरः
सूर्य

प्रश्न 2.
वसंतागमाला उत्तरेतल्या घरांकडे निघणारे
उत्तर:
पक्षी

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 31

प्रश्न 4.
सत्य की असत्य ते लिहा.
1. वसंतागमाला सगळेच पक्षी अनामिक ओढीने आपल्या तल्या घरांकडे निघतात.
2. पक्षी स्थलांतरासाठी पाण्याच्या तुटवड्याची वाट पाहात बसत नाहीत.
उत्तर:
1. सत्य
2. असत्य

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
1. परतिच्या परवासाचेही तसेच.
2. आतिल अस्वस्तता वाढते.
उत्तर:
1. परतीच्या प्रवासाचेही तसेच.
2. आतील अस्वस्थता वाढते.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील नामे शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. पक्षी
  2. बर्फ
  3. अन्न
  4. दक्षिण
  5. सूर्य
  6. वसंत
  7. उत्तर
  8. ऋतू

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. अमानिक, अमानीक, अनामिक, अनामीको
2. सबध, संबध, सबंधं, संबंध
उत्तर:
1. अनामिक
2. संबंध

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

  1. विपुल – भरपूर
  2. प्रवास – यात्रा
  3. प्रस्थान – प्रयाण
  4. रवि – सूर्य

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

  1. नंतर × आधी
  2. शवट × सुरुवात
  3. आगमन × प्रयाण
  4. मृत्यू × जीवन

प्रश्न 6.
अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.
अन्नाच्या कमतरतेची वाट पाहात बसत नाहीत.
उत्तरः
अन्नाच्या तुटवड्याची वाट पहात बसत नाहीत.

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्दप्रत्ययविभक्ती
1. स्थलांतराचाचाषष्ठी (एकवचन)
2. अन्नाशीशीतृतीया (एकवचन)
3. जातीचेचेषष्ठी (एकवचन)
4. दिशेनेनेतृतीया (एकवचन)

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्दसामान्यरूपमूळ शब्द
1. पक्ष्यांच्यापक्ष्यांपक्षी
2. जातीचेजातीजात
3. मुहूर्तालामुहूर्तामुहूर्त
4. परतीच्यापरतीपरत

प्रश्न 9.
वाक्प्रचाराचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा. झेप घेणे – उंच उडणे.
उत्तरः
पक्ष्याने भक्ष शोधण्यासाठी आकाशात झेप घेतली.

प्रश्न 10.
वाक्यातील काळ ओळखा. पक्ष्यांना थंडीवाऱ्याची फारशी काळजी नसते.
उत्तरः
वर्तमानकाळ.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 11.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 32

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
पक्षी स्थलांतर का करत असावेत त्यावर तुमचे मत लिहा.
उत्तरः
पक्ष्यांच्या दुनियेत अनेक चमत्कारिक गोष्टी आहेत. त्यापैकी एक म्हणजे पक्षी करत असलेले स्थलांतर. हिवाळ्यात ध्रुवीय प्रदेशातील दिवस लहान होतो. त्यातच बर्फवृष्टीमुळे अनेक वनस्पती, कीटक बर्फाखाली जातात. त्यामुळे हे पक्षी अन्नाच्या शोधात, सुरक्षित प्रदेश शोधत स्थलांतर करतात. आपल्याकडे थंडी असली, तरी ध्रुवीय प्रदेशाच्या तुलनेत कमी असते. इथे या पक्षांना मुबलक प्रमाणात अन्न मिळते. आपल्याकडे काही काळापुरते दिसणारे हे पक्षी स्थलांतर करून आलेले असतात. काही काळ इथे थांबून परत आपआपल्या प्रदेशात जातात. परंतु काही पक्ष्यांच्या बाबतीत स्थलांतराचा अन्नाशी संबंध नसून ठराविक ऋतूत, ठराविक दिशेने झेप घेणे हा त्यांच्या जीवनाचाच एक भाग झाला आहे. पक्ष्यांचे स्थलांतर ही पक्षीजीवनामधील एक विलक्षण घटना आहे. पक्षी खादयासाठी, हवामान बदलामुळे तसेच पिल्लांच्या प्रशिक्षणासाठीही स्थलांतर करतात. सदा सर्वकाळ अनुकूल परिस्थिती लाभण्यासाठी वसतिस्थानात नियमितपणे आणि आलटून पालटून बदल करत असतात. हे वर्षानुवर्षे न चुकता घडत असते.

आभाळातल्या पाऊलवाटा Summary in Marathi

प्रस्तावना:

नैसर्गिक साधनसंपत्तीने समृद्ध असलेल्या भारतात प्राणी, पक्षी यांमधील वैविध्यही थक्क करणारे आहे. भारतात पक्ष्यांच्या १२४६ जाती आहेत. पक्ष्यांच्या दुनियेतल्या अनेक आश्चर्यकारक गोष्टींपैकी एक गोष्ट म्हणजे पक्ष्यांचे स्थलांतर होय. पक्षी स्थलांतर का, कुठून व कधी करतात, याचे विवेचन प्रस्तुत पाठात आले आहे. प्रस्तुत पाठ ‘आपली सृष्टी आपले धन’ या पुस्तकातून घेतला आहे.

India is enriched with natural resources and also it has diversity of animals and birds. There are 1246 breeds of birds in India. Migration of birds is a marvel of bird-world. Explanation of why birds migrate, when and from where they migrate is found in this chapter. This chapter is taken from the book ‘Aapli Srushti Aaple Dhan’.

शब्दार्थ:

  1. पाऊलवाटा – पायवाटा, पदपथ (walking trails, footpath)
  2. समृद्ध – संपन्न (rich, prosperous)
  3. वैविध्य – विविधता, भिन्नता (variety, diversity)थक्क – चकित (surprised)
  4. स्थलांतर – जागेत बदल (migration)
  5. विवेचन – स्पष्टीकरण, चर्चा (explanation, discussion)
  6. स्तिमित – आश्चर्यचकित (astonished)
  7. मैल – अंतर मोजण्याचे एक माप (a mile)
  8. सरोवर – मोठे तळे, तलाव (a lake)
  9. श्वेत – सफेद (white)
  10. जाणीव – आकलन, ज्ञान, बोध (realization)
  11. सस्तन – पिल्लांना जन्म देणारे (mammal)
  12. कपार – गुंफा, विवर (a hole in a hill or rock)
  13. प्रदीर्घ – खूप लांब (very long, extensive)
  14. खंड – भूप्रदेश, अनेक देशांचा समुच्चय (a continent)
  15. वाळे – पायात घालण्याचा एक दागिना (an anklet)
  16. शतक – शंभर ही संख्या (century)
  17. मोलाची – महत्त्वाची (important)
  18. गूढ – रहस्य, गुपित (mystery, secret)
  19. उकलणे – उलगडा करणे (to expound)
  20. सखल – खोलगट (low land, depressed place)
  21. दुष्काळ – अन्नाची टंचाई (a drought)
  22. महापूर – नदीला येणारा मोठा पूर (great flood, deluge)
  23. दुर्भिक्ष – अभाव, दुष्काळ, कमतरता (scarcity, famine, dearth)
  24. गिर्यारोहक – डोंगर चढून जाणारा (mountaineer)
  25. घनता – दाटपणा (density, thickness)
  26. प्रयाण – गमन, प्रस्थान (departure)
  27. अनामिक – नावाचा उल्लेख नसलेला (nameless)
  28. ओढ – कल, आकर्षण (inclination, attraction)

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

टिपा:

  1. सायबेरिया – हा रशिया देशामधील एक अवाढव्य प्रदेश आहे. सायबेरियाने रशियाच्या एकूण क्षेत्रफळापैकी 77% भाग व्यापला आहे.
  2. कालिदास – हे एक शास्त्रीय संस्कृत भाषेतील सर्वात मोठे कवी व नाटककार होते. त्यांची नाटके आणि कविता या प्रामुख्याने भारतीय पुराणांवर आधारित आहेत.
  3. काबूल – अफगाणिस्तान देशाच्या राजधानीचे शहर.
  4. अफगाणिस्तान – दक्षिण-मध्य आशियातील एक देश.
  5. पाकिस्तान – दक्षिण आशियातील भारताच्या वायव्येकडील देश.
  6. परीट – (White Wagtail) हा स्थलांतरीत पक्षी आहे. हिवाळ्यात पाणथळ जागांजवळ हा पक्षी दिसतो.
  7. हिमालय – पृथ्वीवरील सर्वोच्च शिखरांचे माहेरघर. आशियातील पर्वतरांग ज्यामुळे भारतीय उपखंड तिबेटच्या पठारापासून वेगळे झाले आहे.
  8. हिमकाक पक्षी – (Red-billed Chough) कावळ्यांच्या जातीतील पक्षी जे पर्वत आणि किनाऱ्यालगतच्या शिखरांवर आढळतात.
  9. एव्हरेस्ट – समुद्रसपाटीपासून 8,848 मी. उंचीवरील जगातील सर्वोच्च शिखर.
  10. वसंत – भारतातील सहा ऋतूंपैकी एक ऋतू. हा फेब्रुवारी, मार्च व एप्रिल या महिन्यांमध्ये येतो.

वाक्प्रचार:

  1. 0स्तिमित करणे – आश्चर्यचकित करणे
  2. दिसेनासे होणे – नाहीसे होणे
  3. झेप घेणे – उंच उडणे

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

Balbharti Maharashtra State Board Class 10 Sanskrit Solutions Amod Chapter 3 सूक्तिसुधा Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

Sanskrit Amod Std 10 Digest Chapter 3 सूक्तिसुधा Textbook Questions and Answers

भाषाभ्यासः

श्लोकः 1

1. पूर्णवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न अ.
का गुरूणां गुरुः ?
उत्तरम्‌ :‌
विद्या गुरूणां गुरुः।

प्रश्न आ.
किं राजसु न पूज्यते ?
उत्तरम्‌ :‌
धनं राजसु न पूज्यते।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

प्रश्न इ.
कः पशुः एव ?
उत्तरम्‌ :‌
विद्याविहीन : पशुः एव।

2. माध्यमभाषया उत्तरत ।

प्रश्न अ.
‘विद्या नाम नरस्य’ . . . इति श्लोकाधारण विद्यायाः महत्त्वं लिखत ।
उत्तरम्‌ :‌
सूक्ति म्हणजे चांगल्या उक्ती. सूक्तिसुधा अशा नीतिपर उक्तींचा संग्रह आहे. ‘विद्याविहीनः पशुः’ ही सूक्ति ज्ञानाचे महत्त्व विशद करते. विद्या नाना भोग (समाधान) प्राप्त करून देणारी आहे. तसेच ती यश व आनंदही प्राप्त करून देणारी आहे. विद्या हे संरक्षिलेले गुप्त धन आहे. परदेशातही विद्या बंधुसम असते. राजसभेतही विद्यावान व्यक्तीचा सन्मान केला जातो. विद्येमुळे माणसाला ज्ञानाचे तेज प्राप्त होते व त्याचे सौंदर्य वाढते.

ज्ञानामुळे सर्व उद्दिष्टे साध्य होऊ शकतात, ‘किं किं न साधयति कल्पकतेव विद्या’ या उक्तीप्रमाणे विद्या कल्पकतेप्रमाणे सर्व इच्छांची पूर्ती करते. म्हणूनच ज्ञानहीन मनुष्यास पशूच मानले जाते.

सूक्तिs are good sayings. सूक्तिसुधा is a collection of all such value-based quotations. The सूक्ति ‘विद्याविहीनः पशुः’ ellobarates the importance of knowledge.

Knowledge alone gives enjoyment, happiness and fame to a person. It is the preceptor of all preceptors. Hence, knowledge is precious wealth. It is well-guarded and concealed wealth.

It enhances the beauty of a person. Knowledge is considered to be relative while travelling in foreign country. It is said to be supreme deity. Even royal courts admire knowledgeable people.

A man who is devoid of knowledge / learning, is said to be an animal; as knowledge helps achieving all ends. It is rightly said, “किं किं न साधयति कल्पलतेब विद्या’ – what does not knowledge achieve like wish yielding-creeper.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

3. जालरेखाचित्रं पूरयत ।

प्रश्न 1.
जालरेखाचित्रं पूरयत
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा 1
उत्तरम्‌ :‌
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा 2

श्लोक: 2.

1. मञ्जूषात: उचितं शब्दं चित्वा तालिकां पूरयत ।

प्रश्न 1.
मञ्जूषात: उचितं शब्दं चित्वा तालिकां पूरयत ।
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा 3
(निन्दन्तु, गच्छतु, युगान्तरे, मरणम्, लक्ष्मी:, स्तुवन्तु ।)
उत्तरम्‌ :‌

नीतिनिपुणाःनिन्दन्तुस्तुवन्तुवा
लक्ष्मीःसमाविशतुगच्छतुवा
मरणम्अद्यैवयुगान्तरेवा

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

2. सन्धिविग्रहं कुरुत।

प्रश्न अ.
मरणमस्तु ।
उत्तरम्‌ :‌
मरणमस्तु – मरणम् + अस्तु।

प्रश्न आ.
अद्यैव ।
उत्तरम्‌ :‌
अद्यैव – अद्य + एव।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

3. माध्यमभाषया उत्तरत ।

प्रश्न 1.
“न्याय्यात्पथः प्रविचलन्ति पदं न धीराः । इति सूक्तिं स्पष्टीकुरुत।
उत्तरम्‌ :‌
सूक्ति म्हणजे चांगल्या उक्ती. सूक्तिसुधा अशा नीतिपर उक्तींचा संग्रह आहे. विद्याविटेन: पशुः हो सूक्ति ज्ञानाचे महत्व विशद करते. धैर्यवान लोकांमध्ये दृढनिश्चय ही स्थायी व विशेष गुण आहे. असे लोक स्थिर बुद्धीचे असतात. व ते स्वत:ला ध्येयापासून टू देत नाहीत ते त्याच मार्गाचा अवलंब करतात, व हवे ते परिणाम प्राप्त करून घेतात. ‘न्याय्यात्पथः प्रविचलन्ति पदं न धीराः’ ही सूक्ति हे विशद करते.

नीतिमध्ये कुशल लोक निंदानालस्ती करो वा प्रशंसा करोत, लक्ष्मी तिच्या इच्छेप्रमाणे येवो अथवा जावो, आजच मरण येवो वा युगान्त झाल्यावर (दुसऱ्या युगात / भरपूर काळ लोटल्यावर) येवो, (तरीही) धैर्यवान लोक न्याय्यमार्गावरून आपले पाऊल ढळू देत नाहीत (ते न्याय्यमार्ग सोडत नाहीत).

सूक्तिs are good sayings. सूक्तिसुधा is a collection of all such value-based.quotations. Resolute people have distinct quality of firmness. They are of stable intelellect and do not deviate their minds from their aim. They follow the path of justice, till they achieve fruitful results.

The सूक्ति ‘न्याय्यात्पथः प्रविचलन्ति पदं न धीराः’ says that experts/skilled people may praise or criticise courageous people; may goddess Laxmi assist them by pleasing on them or not; may they have to face death instantly or after long time; passing through all circumstances, resolute ones follow the justice path, achieve fruitful results and enlighten other’s lives too.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

4. माध्यमभाषया उत्तरत ।

प्रश्न 1.
‘क्रियासिद्धिः सत्त्वे भवति’ इति सूर्यस्य उदाहरणेन स्पष्टीकुरुत ।
उत्तरम्‌ :‌
सुभाषितांचा संदर्भ लक्षात घेऊन सूक्तींचा अर्थ जाणून घेतल्यास नैतिकदृष्ट्या श्रेष्ठ व्यक्तिमत्त्व विकसित केले जाऊ शकते. ‘क्रियासिद्धिः सत्त्वे भवति,’ हे सुभाषित सूर्याच्या उदाहरणाने महान लोकांचे आंतरिक सामर्थ्य दर्शविते. सूर्य दररोज, सापांनी नियंत्रित सात घोडे जोडलेल्या, एकच चाक असलेल्या रथातून, निराधार मार्गावरुन पायाने विकलांग अशा सारधीबरोबर अनंत अशा आकाशाच्या शेवटापर्यंत जातो.

(जसे) महान लोकांच्या कार्याची पूर्तता त्यांच्यातील सत्त्वाने (सामर्थ्याने) होते. इतर साधनांनी) नाही. सूर्य सर्व बाजूंनी प्रतिकूल गोष्टींनी वेढला असला तरी आकाशाच्या अंतापर्यंत पोहोचतो. महान लोकही सर्वतोपरी प्रतिकूल गोष्टींचा सामना करत कार्य पूर्णत्वास नेतात.

One can cultivate a strong and morally superior character by understanding the meaning of a good saying with reference to the given सुभाषित. “क्रियासिद्धिः सत्त्वे भवति,’ is a सुभाषित that explains the power of great people with the example of the sun Even with a single wheel to the chariot of seven horses controlled by the bridle of a snake, a supportless (difficult) path and a lame charioteer, the Sun surely reaches the end of the unending sky everyday.

The success of great people is in their spirit (valour) and does not depend on the means. The sun though surrounded by all unfavourable conditions succeeds in reaching last end of the sky. In the same way, great people though suffer due to unfavourable condition, accomplish the task.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

श्लोक: 3.

1. पूर्णवाक्येन उत्तरत ।

प्रश्न अ.
शुकसारिका: केन बध्यन्ते ?
उत्तरम्‌ :‌
आत्मन: मुखदोषेण शुकसारिकाः बध्यन्ते।

प्रश्न आ.
के न बध्यन्ते ?
उत्तरम्‌ :‌
बका: न बध्यन्ते।

2. सन्धिविग्रहं कुरुत ।

प्रश्न अ.
बकास्तत्र
उत्तरम्‌ :‌
बकास्तत्र – बकाः + तत्र।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

प्रश्न आ.
आत्मनो मुखदोषेण
उत्तरम्‌ :‌
आत्मनो मुखदोषेण – आत्मनः + मुखदोषेण।

श्लोकः 4.

1. पूर्णवाक्येन उत्तरत ।

प्रश्न अ.
रवे: रथस्य कति तुरगा: सन्ति ?
उत्तरम्‌ :‌
रवे: रथस्य सप्त तुरगाः सन्ति।

प्रश्न आ.
रवे: सारथिः कीदृशः अस्ति ?
उत्तरम्‌ :‌
रवे: सारथिः चरणविकलः अस्ति।

2. सन्धिविग्रहं कुरुत।

प्रश्न अ.
रथस्यैकम् ।
उत्तरम्‌ :‌
रथस्यैकम् – रथस्य + एकम्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

प्रश्न आ.
सारथिरपि ।
उत्तरम्‌ :‌
सारथिरपि – सारथिः + अपि।

3. मञ्जूषात: शब्द चित्वा तालिकां पूरयत ।

प्रश्न 1.
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा 4
(मार्गः, सारथिः, एकम्, सप्त ।)
उत्तरम्‌ :‌

निरालम्ब:मार्ग:
सप्ततुरगा:
चरणविकल:सारथि:
एकम्चक्रम्

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

4. जालरेखाचित्रं पूरयत ।

प्रश्न 1.
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा 5
उत्तरम्‌ :‌
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा 6

श्लोक: 5.

1. पूर्णवाक्येन उत्तरत ।

प्रश्न अ.
का कार्यसाधिका भवति ?
उत्तरम्‌ :‌
अल्पानां वस्तूनां संहतिः कार्यसाधिका भवति।

प्रश्न आ.
कै: मत्तदन्तिन: बध्यन्ते ?
उत्तरम्‌ :‌
आपन्न : तृणैः मत्तदन्तिन: बध्यन्ते।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

2. सन्धिविग्रहं कुरुत।

प्रश्न अ.
अल्पानामपि
उत्तरम्‌ :‌
अल्पानामपि – अल्पानाम् + अपि।

प्रश्न आ.
तृणैर्गुणत्वमापनर्बध्यन्ते
उत्तरम्‌ :‌
तृणैर्गुणत्वमापनैर्बध्यन्ते – तृणैः + गुणत्वम् + आपनैः + बध्यन्ते।

3. माध्यमभाषया उत्तरत ।

प्रश्न 1.
‘संहतिः कार्यसाधिका’ इति सूक्तिं स्पष्टीकुरुत ।
उत्तरम्‌ :‌
संहतिः – एकता, ऐक्यम्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

श्लोक: 6.

1. पूर्णवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न अ.
साधवः किं न विस्मरन्ति ?
उत्तरम्‌ :‌
साधवः कृतम् उपकारं न विस्मरन्ति।

प्रश्न आ.
नारिकेलाः किं स्मरन्ति ?
उत्तरम्‌ :‌
नारिकेलाः प्रथमवयसि पीतम् अल्पं तोयं स्मरन्ति।

प्रश्न इ.
नारिकेलाः भारं कुत्र वहन्ति ?
उत्तरम्‌ :‌
नारिकेला: भारं शिरसि वहन्ति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

2. माध्यमभाषया उत्तरत ।

प्रश्न 1.
नारिकेला: नराणाम् उपकारं कथं स्मरन्ति ?
उत्तरम्‌ :‌
सुभाषितांचा संदर्भ लक्षात घेऊन सूक्तींचा अर्थ जाणून घेतल्यास नैतिकदृष्ट्या श्रेष्ठ व्यक्तिमत्त्व विकसित केले जाऊ शकते. येथे कवीने सज्जन माणसांचा स्वभाव नारळाच्या झाडाच्या उदाहरणाने स्पष्ट केला आहे.

नारळाच्या झाडाला अधिक पाणी लागत नाही. लहानपणी दिलेले थोडेसे पाणी देखील झाड मोठे होण्यास/वाढण्यास मदत करते. झाडाचा वृक्ष झाल्यावर ते मोठमोठ्या नारळांचे ओझेही सांभाळते. त्या बदल्यात आजन्म माणसांना भरपूर गोड पाणी देते. यावरून सज्जनांच्या कृतज्ञतेच्या गुणावर प्रकाश टाकला आहे. सज्जन लोक कधीही दुसऱ्याने केलेले उपकार विसरत नाहीत व त्यांना शक्य असेल त्या सर्व मार्गांनी उपकाराची परतफेड करतात.

One can cultivate a strong and morally superior character by understanding the meaning of a good saying with reference to the given सुभाषित. Here, poet illustrates the nature of noble people through the example of a coconut tree.

Coconut tree does not need much water to grow. Even the little water given in the starting helps it to grow further. Once the plant turns into a big tree, it carries the burden of coconuts and gives abundant of sweet water for lifetime.

This highlights the nature of good people as they too never forget the help rendered by others and become helpful to others in all possible ways.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

श्लोक: 7.

1. एकवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न अ.
नरः किं छिन्द्यात् ?
उत्तरम्‌ :‌
नरः पटं छिन्द्यात्।

प्रश्न आ.
मनुजः किं भिन्द्यात् ?
उत्तरम्‌ :‌
मनुजः घटं भिन्द्यात्।

2. श्लोकात् लिङ्लकारस्य रूपाणि चित्वा लिखत ।

प्रश्न 1.
श्लोकात् लिङ्लकारस्य रूपाणि चित्वा लिखत ।
उत्तरम्‌ :‌
भिन्द्यात्, छिन्द्यात्, कुर्यात्, भवेत्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

3. माध्यमभाषया उत्तरत ।

प्रश्न 1.
‘येन केन प्रकारेण’ इति उक्तिं स्पष्टीकुरुत ।
उत्तरम्‌ :‌
सूक्ति म्हणजे चांगल्या उक्ती. सूक्तिसुधा अशा नीतिपर उक्तींचा संग्रह आहे. येन केन प्रकारेण’ ही सूक्ति उपहासाने माणसाच्या प्रवृत्तीचे वर्णन करते.

या जगात मनुष्याने कोणत्याही मार्गाने प्रसिद्ध व्हावे. इतरांचे लक्ष वेधून घेण्यासाठी घडे फोडावेत, कपडे फाडावेत, गाढवावर बसावे, या कृती खरेतर हास्यास्पद आहेत, तरीसुद्धा प्रसिद्ध होण्यासाठी व्यक्तीने हे सर्व करावे.

सूक्तिs are good sayings. सूक्तिसुधा is a collection of all such value-based quotations. The सूक्ति ‘येन केन प्रकारेण describes human nature satirically.

In this world, a man should try to be famous by some way or the other. He should grab the attention of people by breaking pots, tearing clothes, riding a donkey such acts which are unusual and ridiculous. Yet, one should do it for the sake of popularity.

प्रश्न 2.
समानार्थकशब्दान् लिखत ।
विद्या, पशुः, धनम्, लक्ष्मी:, शुकः, तुरगः, नभः, रविः, संहतिः, दन्ती, तोयम्, शिरः, साधवः, पटम्, रासभः ।
उत्तरम्‌ :‌

  • विद्या – ज्ञानम्, बोधः ।
  • पशुः – प्राणी, तिर्यङ्, मृगः ।
  • धनम् – द्रव्यम, वित्तम्, स्थापतेयम्, रिक्थम्, ऋक्यम्, वसुः।
  • लक्ष्मीः . पद्मा, कमला, श्रीः, हरिप्रिया, पद्मालया।
  • शुकः – किङ्किरातः, कौरः।
  • तुरगः – अश्वः, घोटकः।
  • नभः – अन्तरिक्षम्, गगनम्, अनन्तम्, सुरवर्त्म, खम्।
  • रविः – भानुः, हंसः, सहस्रांशुः, तपनः, सविता।
  • दन्ती – हस्ती, करी, गजः, कुञ्जरः, वारणः ।
  • संहतिः – संघ
  • तोयम् – जलम्, नीरम्।
  • शिरः – मस्तकम्, मूर्धा।
  • साधवः – सज्जनाः।
  • पटम् – वस्त्रम्, वसनम् ।
  • रासभः – गर्दभः, खरः, धूमकर्णः ।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

प्रश्न 3.
विरुद्धार्थकशब्दान् लिखत ।
विदेशः, प्रच्छन्नम्, निन्दन्तु, अल्पम्, उपकारः, साधवः, रोहणम् ।
उत्तरम्‌ :‌

  • विदेशः × स्वदेशः।
  • प्रच्छन्नम् × प्रकाशितम्, प्रकटीकृतम्।
  • निन्दन्तु × स्तुवन्तु।
  • अल्पम् × बहु, भूरि, विपुलम्।
  • उपकार: × अपकारः।
  • साधवः × दुर्जनाः, दुष्टाः, खलाः।
  • रोहणम् × अवतरणम्, अवरोहणम्।

Sanskrit Amod Class 10 Textbook Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा Additional Important Questions and Answers

अवबोधनम्।

(क) पूर्णवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न 1.
विद्या कीदृशं धनम् अस्ति?
उत्तरम् :
विद्या प्रच्छन्नगुप्तं धनम् अस्ति।

प्रश्न 2.
विद्या केषां गुरुः?
उत्तरम् :
विद्या गुरूणां गुरुः।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

प्रश्न 3.
विदेशगमने कृते विद्या कीदृशं भाति ?
उत्तरम् :
विदेशगमने कृते विद्या बन्धुजन : इव भाति।

प्रश्न 4.
किं परं दैवतम्?
उत्तरम् :
विद्या परं दैवतम्।

प्रश्न 5.
धीराः कस्मात् न प्रविचलन्ति?
उत्तरम् :
धीरा: न्याय्यात् पथ: न प्रविचलन्ति।

प्रश्न 6.
न्याय्यात्पथ: के न विचलन्ति ?
उत्तरम् :
न्याय्यात्पथ: धीराः न विचलन्ति।

प्रश्न 7.
के निन्दन्तु स्तुवन्तु वा?
उत्तरम् :
नीतिनिपुणा: निन्दन्तु स्तुवन्तु वा।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

प्रश्न 8.
लक्ष्मी: कथं समाविशतु गच्छतु वा?
उत्तरम् :
लक्ष्मी: यथेष्टं समाविशतु गच्छतु वा।

प्रश्न 9.
किं सर्वार्थसाधनम्?
उत्तरम् :
मौनं सर्वार्थसाधनम्।

प्रश्न 10.
रविः प्रतिदिनं कुत्र याति?
उत्तरम् :
रविः प्रतिदिनं अपारस्य नभसः अन्तं याति।

प्रश्न 11.
महर्ता क्रियासिद्धिः कस्मिन् भवति?
उत्तरम् :
महतां क्रियासिद्धिः सत्त्वे भवति।

प्रश्न 12.
के तृणैर्गुणत्वमापनैः बध्यन्ते ?
उत्तरम् :
मतदन्तिन: तृणैर्गुणत्वमापन: बध्यन्ते।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

प्रश्न 13.
पुरुषः कथं प्रसिद्धः भवेत्?
उत्तरम् :
येन केन प्रकारेण पुरुष: प्रसिद्धः भवेत्।

शब्दज्ञानम्

(क) विशेषण – विशेष्य – सम्बन्धः ।

विशेषणम्विशेष्यम्
1. प्रच्छन्नगुप्तम्धनम्
2. भोगकरीविद्या
3. यशःसुखकरीविद्या
4. परम्दैवतम्
5. सर्वार्थसाधनम्मौनम्
6. भुजगयमिता:तुरगा:
7. अपारस्यनभसः
8. अल्पानाम्वस्तूनाम्
9. संहतिःकार्यसाधिका
10. अल्पम्तोयम्
11. कृतम्उपकारम्
12. प्रसिद्धःपुरुषः

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

(ख) विभक्त्यन्तपदानि।

  • प्रथमा – विद्या, गुरुः, यशः, बन्धुजनः, पशुः ।
  • षष्ठी – नरस्य, गुरूणाम्।
  • सप्तमी – विदेशगमने, राजसु।
  • तृतीया – दोषेण।
  • षष्ठी – आत्मनः
  • प्रथमा – संहतिः, कार्यसाधिका, दन्तिनः।
  • तृतीया – तृणैः, आपनैः।
  • षष्ठी – अल्पानाम्, वस्तूनाम्।

पृथक्करणम्

पद्यांशं पठित्वा जालरेखाचित्रं पूरयत।

1.
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा 7

2.
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा 8

3.
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा 9

भाषाभ्यासः

(क) समानार्थकशब्दाः

  • नरः – मनुष्यः, मानवः, मानुषः, मर्त्यः, मनुजः।
  • यशः – ख्यातिः, कीर्तिः, प्रसिद्धिः।
  • गुरुः – आचार्यः, अध्यापकः, उपाध्यायः।
  • बन्धुजनः – बान्धवः।
  • राजसु – पार्थिवेषु, नृपेषु, भूपेषु।
  • निपुणः – कुशलः, प्रवीणः, पारङ्गतः।
  • स्तुवन्तु – प्रशंसन्तु।
  • यथेष्टम् – यथेच्छम्।
  • मरणम् – मृत्युः ।
  • पन्थाः – वर्त्म, सरणिः, मार्गः।
  • धीरः – धैर्यवान्, धैर्यशीलः।
  • आत्मनः – स्वस्य।
  • मुखम् – तुण्डम, वदनम्, आननम्।
  • दोषः – प्रमादः।
  • बकः – मरुवकः, सर्पभुक्।
  • अल्पम् – स्वल्पम्।
  • तृणम् – घासः, यवसम्, कुशः, शष्पम्, अर्जुनम्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

(ख) विरुद्धार्थकशब्दाः

  1. गुप्तम् × अनावृतम्।
  2. विद्याविहीन: × ज्ञानयुक्तम्।
  3. गच्छतु × आगच्छतु।
  4. मरणम् × जनिः, जन्म, जनुः।
  5. दोषः × गुणः।
  6. बध्यन्ते × मुच्यन्ते।
  7. मौनम् × भाषितम्।
  8. संहतिः × भिन्नता, भेदः ।

(क) विभक्त्यन्तरूपाणि।

  • प्रश्थमा – निपुणाः, लक्ष्मीः, धीराः।
  • द्वितीया – मरणम्, पदम्।
  • पन्चमी – न्याय्यात्, पथः।
  • सप्तमी – युगान्तरे।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

समासाः

समस्तपदम्अर्थ:समासविग्रहःसमासनाम
विद्याविहीनःdevoid of knowledgeविद्यया विहीनः।तृतीया तत्पुरुष समास
नीतिनिपुणाःexperts in ethicsनीत्यां/नीतिषु निपुणाः।सप्तमी तत्पुरुष समास
यथेष्टम्as per/according to wishइष्टम् अनुसृत्य /अनतिक्रम्य।अव्ययीभाव समास
शुकसारिकाःparrots and mynasशुकाः च सारिका: च।इतरेतर द्वन्द्व समास
सर्वार्थसाधनम्mean/medium of achieving all endsसर्वार्थानां साधनम्।षष्ठी तत्पुरुष समास
रासभरोहणम्ascending the donkeyरासभं रोहणम्।द्वितीया तत्पुरुष समास
भुजगयमिताःcontrolled by a snakeभुजगेन यमिताः।तृतीया तत्पुरुष समास
चरणविकल:lame with legsचरणेन / चरणाभ्यां विकलः।तृतीया तत्पुरुष समास
क्रियासिद्धिःaccomplishment of the taskक्रियायाः सिद्धिः।षष्ठी तत्पुरुष समास

सूक्तिसुधा Summary in Marathi and English

प्रस्तावना :

“सूक्तयः नाम सुवचनानि।” सूक्ती म्हणजे चांगली उक्ती (बोलणे). संस्कृत भाषा अशा अनेक सुवचनांनी समृद्ध आहे. सुभाषितांचा संदर्भ लक्षात घेऊन सूक्तींचा अर्थ जाणून घेतल्यास नैतिकदृष्ट्या श्रेष्ठ व्यक्तिमत्त्व विकसित केले जाऊ शकते.

पुष्कळदा, अनेक संस्कृत सूक्ती इतर भारतीय भाषांमध्ये सुध्दा वापरलेल्या दिसून येतात. प्रत्यक्षात, अशा सूक्तींचे स्मरण केल्याने व्यक्तीची शब्दसंपदा वाढते व इतर भाषांवर प्रभुत्व निर्माण होते.

“सूक्तिः नाम शोभना उक्तिः ” means a good saying. Sanskrit language is enriched with such good sayings. One can cultivate a strong and morally superior character by understanding the meaning of a good saying with reference to the given सुभाषित.

Several Sanskrit sayings are often used in other Indian languages. In fact, remembering such sayings definitely enhances one’s ocabulary and command over languages.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

श्लोकः 1

विद्या नाम नरस्य रूपमधिकं प्रच्छन्नगुप्तं धनम्
विद्या भोगकरी यश:सुखकरी विद्या गुरूणां गुरुः।
विद्या बन्धुजनो विदेशगमने विद्या परं दैवतम्
विद्या राजमु पूज्यते न तु धनं विद्याविहीन: पशुः ।।1।। (वृत्तम् – शार्दूलविक्रीडितम्, स्रोत: – नीतिशतकम्)

सन्थिविग्रहः

  1. रूपमधिकम् – रूपम् + अधिकम्।
  2. बन्धुजनो विदेशगमने – बन्धुजन: + विदेशगमने।

अन्वय:- विद्या नाम नरस्य अधिकं रूपम्, प्रच्छन्नगुप्तं धनम्, विद्या भोगकरी यश:सुखकरी (च)। विद्या गुरूणां गुरुः । विदेशगमने विद्या बन्धुजनः ।
विद्या पर दैवतम्। विद्या राजसु पूज्यते न तु धनम्। विद्याविहीनः पशुः (एव)।

अनुवादः

मराठी विद्येमुळे मानवाचे सौंदर्य वाढते. विद्या हे संरक्षिलेले गुप्त धन आहे. विद्या नाना भोग (समाधान) प्राप्त करून देणारी आहे. (ती) यश व आनंद मिळवून देणारी आहे. विद्या गुरुंची गुरु आहे. परदेशी गेले असता विद्या ही बांधव असते. (बांधवाप्रमाणे उपयोगी पडते/सहाय्यभूत होते) विद्या सर्वश्रेष्ठ दैवत आहे. विद्या राजांमध्ये (राजसभांमध्ये) पूजनीय आहे; धन नाही. ज्याच्याजवळ विद्या नाही तो पशू(च) (समजावा).

English Knowledge enhances the beauty of man. It is secretly hidden treasure. Knowledge brings pleasure. It brings glory and comforts. Knowledge is the teacher of all teachers. Knowledge is kith and kin when going to a foreign land. Knowledge is a superior deity itself. Knowledge is worshipped amongst kings, not money. One without knowledge is a beast.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

श्लोकः 2

निन्दन्तु नीतिनिपुणा यदि वा स्तुवन्तु
लक्ष्मीः समाविशतु गच्छतु वा यथेष्टम्।
अद्यैव वा मरणमस्तु युगान्तरे वा
न्याय्यात्पथः प्रविचलन्ति पदं न धीराः।।2।। (वृत्तम् – वसन्ततिलका, स्रोत: – नीतिशतकम्)

सन्धिविग्रहः

  1. नीतिनिपुणा यदि – नीतिनिपुणाः + यदि।
  2. न्याय्यात्पथः – न्याय्यात् + पथ: ।

अन्वय:- यदि (अपि) नीतिनिपुणा: निन्दन्तु स्तुवन्तु वा, लक्ष्मी समाविशतु यथेष्ट गच्छतु वा, मरणम् अद्य एव अस्तु युगान्तरे वा, (तथापि) धीराः न्याय्यात् पथः पदं न प्रविचलन्ति।

अनुवादः

नीतिमध्ये कुशल लोक निंदानालस्ती करोत वा प्रशंसा करोत, लक्ष्मी तिच्या इच्छेप्रमाणे येवो अथवा जावो, आजच मरण येवो वा युगान्त झाल्यावर दुसऱ्या युगात / भरपूर काळ लोटल्यावर) येवो, (तरीही) धैर्यवान लोक न्याय्यमार्गावरून आपले पाऊल ढळू देत नाहीत (ते न्याय्यमार्ग सोडत नाहीत).

English Experts in ethics may insult or praise, wealth may come or go by itself, may there be death today or after many years; courageous ones never divert (take a step back) from the path of justice.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

श्लोकः 3

आत्मनो मुखदोषेण बध्यन्ते शुकसारिकाः।
बकास्तत्र न बध्यन्ते मौनं सर्वार्थसाधनम् ।।3।। (वृत्तम् – अनुष्टुप, स्रोत: – पञ्चतन्त्रम्)

अनुवादः

मराठी पोपट, साळुक्या (मैना) त्यांच्या स्वत:च्या तोंडाच्या दोषाने (बडबडीमुळे) अडकले जातात. (पण) बगळे (मात्र) अडकत नाहीत. (अशा प्रकारे) मौन पाळणे हे सर्व हेतू (गोष्टी) प्राप्त करण्याचे (मिळविण्याचे) साधन आहे.

English Parrots and mynas get trapped by fault of their own mouths (voices/sounds). Cranes do not get trapped. Silence is an instrument for obtaining all objects.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

श्लोक: 4

रथस्यैकं चक्रं भुजगयमिताः सप्त तुरगाः
निरालम्बो मार्गश्चरणविकल: सारथिरपि।
रविर्यात्येवान्तं प्रतिदिनमपारस्य नभसः
क्रियासिद्धिः सत्त्वे भवति महतां नोपकरणे।।4।। (वृत्तम् – शिखरिणी, स्रोतः – भोजप्रबन्धः)

सन्धिविग्रहः

  1. मार्गश्चरणविकलः – मार्गः + चरणविकलः।
  2. रवियत्येवान्तम् – रविः + याति + एव + अन्तम्।
  3. प्रतिदिनमपारस्य – प्रतिदिनम् + अपारस्य।
  4. नोपकरणे – न + उपकरणे।

अन्वयः- रथस्य एकं चक्रं, सप्त भुजगयमिता: तुरगाः, निरालम्ब: मार्गः, सारथिः अपि चरणविकलः, (तथापि) रविः प्रतिदिनम् अपारस्य नभसः अन्तं याति एव। महतां क्रियासिद्धिः सत्त्वे भवति, उपकरणे न (भवति)।

अनुवादः

सूर्य दररोज, सापांनी नियंत्रित सात घोडे जोडलेल्या, एकच चाक असलेल्या रथातून, निराधार मार्गावरून, पायाने विकलांग अशा सारथीबरोबर अनंत अशा आकाशाच्या शेवटापर्यंत जातो. (जसे) महान लोकांच्या कार्याचे यश त्यांच्यातील सत्त्वाने (सामध्यनि) होते. साधनांनी नाही.

Even with a single wheel to the chariot of seven horses controlled by the bridle of snake, a supportless (difficult) path and a lame charioteer, the sun surely reaches the end of the unending sky everyday. The success of great people is in their spirit (valour) and does not depend on the means.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

श्लोकः 5

अल्पानामपि वस्तूनां संहतिः कार्यसाधिका।
तृणैर्गुणत्वमापनष्यन्ते मत्तदन्तिनः।।4।। (वृत्तम् – अनुष्टुप, स्रोत: – हितोपदेशः।)

अनुवादः

लहानसहान वस्तूंचा संघ कार्य यशस्वी करतो (पूर्णत्वास नेतो). गवतापासून बनविलेल्या दोरखंडाने मत्त हत्ती (सुद्धा) नियंत्रित केले जातात.

Union of even small things accomplishes (big) tasks. Just as the intoxicated elephants are tied by a rope made of hay-sticks.

श्लोकः 6

प्रथमवयसि पीतं तोयमल्पं स्मरन्तः
शिरसि निहितभारा नारिकेला नराणाम्।
ददति जलमनल्पास्वादमाजीवितान्त।
न हि कृतमुपकारं साधवो विस्मरन्ति ।।6।। (वृत्तम् – मालिनी, स्रोत: – विक्रमचरितम्।)

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

सन्धिविग्रहः

  1. तोयमल्पम् – तोयम् + अल्पम्।
  2. कृतमुपकारम् – कृतम् + उपकारम्।
  3. साधवो विस्मरन्ति – साधवः + विस्मरन्ति।
  4. जलमनल्पास्वादमाजीवितान्तम् – जलम् + अनल्पास्वादम् + आजीवितान्तम्।
  5. निहितभारा नारिकेला नराणाम् – निहितभारा: + नारिकेला: + नराणाम्।

अन्वय:- प्रथमवयसि पीतम् अल्पं तोयं स्मरन्तः शिरसि निहितभारा: आजीवितान्तं नराणां (नरेभ्यः) अनल्पास्वाद जलं ददति। साधवः कृतम् उपकारं नहि विस्मरन्ति।

अनुवादः

नारळाचे झाड लहानपणी मिळालेले थोडे पाणी लक्षात ठेवून, नारळांचे ओझे डोक्यावर बाळगून माणसांना आजन्म भरपूर गोड पाणी देते. (जसे) दुसऱ्याने केलेले उपकार सज्जन लोक कधीही विसरत नाहीत. (त्याची अनेक पटीने परतफेड करतात.)

In memory of the little water consumed in early age (as a seedling), a coconut tree, bearing weight on its head throughout its life, gives sweet water abundantly to humans. The noble people never forget benevolence (help offered by others).

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

श्लोक: 7

घटं भिन्द्यात् पटं छिन्द्यात् कुर्याद्रासभरोहणम्।
येन केन प्रकारेण प्रसिद्धः पुरुषो भवेत् ।।7।। (वृत्तम – अनुष्टुप, प्रकार: – हास्योक्तिः )

सन्धिविग्रहः

  1. कुर्याद्रासभरोहणम् – कुर्यात् + रासभरोहणम्।
  2. पुरुषो भवेत् . पुरुष: + भवेत्।

अन्वय:- पुरुषः घटं भिन्द्यात्, पटं छिन्द्यात, रासभरोहणं (अपि) कुर्यात्। येन केन प्रकारेण (स:) प्रसिद्धः भवेत्।

अनुवादः

घडा (भांडी) फोडावा, कपडे फाडावेत, गाढवावर (देखील) बसावे, पण काही तरी करून मनुष्याने प्रसिद्ध व्हावे.
One should break a pot, tear clothes and ride a donkey. By some way or the other (hook or crook), one should become popular.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

शब्दार्थाः

  1. रूपमधिकम् – more than beauty – रूपाहून अधिक
  2. प्रच्छन्नगुप्तम् – secretly hidden – गुप्त/लपविलेले
  3. भोगकरी – brings pleasure – आनंद / समाधान प्राप्त करून देणारे
  4. सुखकरी – gives happiness – सुख देणारे
  5. गुरूणाम् – of preceptors – गुरूंचे
  6. बन्धुजनः – relative – नातेवाईक
  7. विदेशगमने – when travelled in foreign land परदेशी प्रवास केला असता
  8. परं दैवतम् – supreme deity – सर्वश्रेष्ठ दैवत
  9. राजसु – among kings – राजांमध्ये
  10. विद्याविहीन: – devoid of knowledge – विद्याहीन, ज्ञानहीन
  11. निन्दन्तु – may censure – निंदानालस्ती करो
  12. नीतिनिपुणाः – expert in ethics – नीतिमध्ये कुशल
  13. स्तुवन्तु – may praise – स्तुती करो
  14. समाविशतु – may come – येवो
  15. यथेष्टम् – as per will – स्वेच्छेने
  16. अद्यैव – today itself – आजच
  17. युगान्तरे – in another era – युगानंतर (दुसऱ्या युगात)
  18. न्याय्यात्पथ: – from the path of justice – न्याय्यमार्गावरून
  19. प्रविचलन्ति – deviate – ढळतात
  20. धीराः – courageous – धैर्यवान
  21. भुजगयमिता: – controlled by serpants – सापांनी नियंत्रित
  22. निरालम्बः – unsupported – निराधार
  23. चरणविकल: – lame by a leg – पायाने पंगु
  24. सारथिः – charioteer – सारथी
  25. अन्तं याति – goes to the end – शेवटपर्यंत जातो
  26. अपारस्य नभसः – of the endless sky – अनंत आकाशाच्या
  27. क्रियासिद्धिः – accomplishment of the task – कार्याची पूर्तता
  28. उपकरणे – on the means – साधनांवर
  29. प्रथमवयसि – in early age – लहानपणी
  30. तोयम् – water – पाणी
  31. निहितभाराः – bearing weight – वजन घेऊन
  32. आजीवितान्तम् – throughout life – संपूर्ण आयुष्यभर
  33. अनल्पास्वादम् abundant of sweet water – भरपूर प्रमाणात गोड पाणी
  34. उपकारम् – favour/benevolence – उपकार
  35. अल्पनाम – of small (insignificant) things – लहानसहान गोष्टींचा
  36. संहतिः – unity / union – संघ
  37. कार्यसाधिका – that which accomplishes the task – कार्य साधणारी
  38. गुणत्वम् – collection of a rope – दोरखंड
  39. तृणैः – by grasses – गवतापासून बनविलेले
  40. बध्यन्ते – can control – बांधले जातात/नियंत्रित केले जातात
  41. घटम् – a pot – घडा
  42. भिन्द्यात् – should break – फोडावा
  43. पटम् – a cloth – वस्त्र
  44. छिन्द्यात् – should tear – फाडावे
  45. रासभरोहणम् – should ride – गाढवावर बसावे
  46. कुर्यात् – adonkey
  47. येन केन प्रकारेप – by hook or crook – काहीतरी करून
  48. प्रसिद्धः भवेत् – should become famous – प्रसिद्ध व्हावे
  49. आत्मनः – own – स्वत:च्या
  50. मुखदोषेण’ – due to fault of mouths – तोंडाच्या दोषाने (आवाजामुळे)
  51. बध्यन्ते – caged/trapped – अडकले जातात
  52. शुकसारिकाः – parrots and mynas – पोपट व साळुक्या/मैना
  53. बकाः – cranes – बगळे
  54. मौनम् – silence – मौन
  55. सर्वार्थसाधनम् – instrument of achieving all purposes – सर्व हेतू प्राप्त करण्याचे साधन

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4.1 काझीरंगा

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 4.1 काझीरंगा Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4.1 काझीरंगा (स्थूलवाचन)

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 4.1 काझीरंगा Textbook Questions and Answers

स्वाध्याय :

1. काझीरंगा अभयारण्याची वैशिष्ट्ये खालील मुद्द्यांना अनुसरून लिहा.

प्रश्न 1.
काझीरंगा अभयारण्याची वैशिष्ट्ये खालील मुद्द्यांना अनुसरून लिहा.
(अ) भौगोलिक वैशिष्ट्ये
(आ) प्राणिजीवन
उत्तर:
साचा भारताचे भूषण असलेले काझीरंगा हे अभयारण्य आसाम राज्यात सुमारे दोनशे पासष्ट चौरस किलोमीटर परिसरात वसलेले आहे. या परिसरात सर्वत्र चिखल खूप जास्त प्रमाणात आढळतो. इथल्या कमरेइतक्या चिखलातून फिरणे माणसाला अशक्य असते. त्याचबरोबर इथे सर्वत्र इतके उंच गवत वाढलेले असते की, त्यामध्ये हत्तीवर बसलेला माणूसही लपून जातो.

या अभयारण्यात वावरणाऱ्या प्राण्यांमध्ये इतकी विविधता आहे की, अशी विविधता एक आफ्रिका सोडल्यास इतात्र कुठेही अढळत नाही. हुलॉक नावाचा शेपटी नसलेला वानर फक्त इथेव आढळतो. आसामचे वैशिष्ट्य दाखविणारा दुसरा खास प्रापो म्हणजे एकशिंगी गेंडा होय. या ठिकाणी सगळे वन्यपशू बहुतेक सकाळी लवकर किंवा सूर्यास्ताच्या वेळी पाहायला मिळतात. इथल्या गवतांमध्ये मनसोक्त चरणाऱ्या रानम्हशींचा कळप पाहिला की, मन आनंदून जाते. किंचित काळसर अंगावर अस्पष्ट पांढुरके ठिपके असलेल्या हरणांचा उड्या मारत वेगाने पळत जाणारा कळप पाहिला की, मन समाधानाने भरून जाते.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4.1 काझीरंगा

2. ‘प्राण्यांचे गंधज्ञान’ या संकल्पनेबाबत तुमचे मत लिहा. 

प्रश्न 1.
‘प्राण्यांचे गंधज्ञान’ या संकल्पनेबाबत तुमचे मत लिहा.
उत्तरः
काझीरंगा अभयारण्यातील कमरेइतक्या चिखलातून फिरणे माणसाला अशक्य आहे. शिवाय या ठिकाणी सर्वत्र खूप उंचच उंच गवतवाढलेले दिसते. त्यामुळे इथे जंगल सफारीसाठी पंधरावीस हत्ती खास शिकवून तयार केले आहेत. या प्राण्यांचे गंधज्ञान फारच जबरदस्त असते. तोंड हवेत फिरवून चारी दिशांचा वास घेऊन आपल्या शत्रूचा, थोडक्यात जवळपास असलेल्या मृत्यूचा अंदाज त्यांना घेता येतो. त्यामुळे सावधपणे चालत चालत ते पुढचा रस्ता पार करतात. शिवाय जमिनीचा व गवताचा वास घेत घेत परतीचा प्रवास सहजपणे त्यांना करता येतो.

3. ‘काझीरंगा ही कर्दमभूमी आहे’, हे विधान सोदाहरण स्पष्ट करा.

प्रश्न 3.
‘काझीरंगा ही कर्दमभूमी आहे’, हे विधान सोदाहरण स्पष्ट करा.
उत्तरः
भारताच्या आसाम राज्यात इतर राज्यांच्या तुलनेत थोडा जास्त पाऊस पडतो. त्यामुळे या भागात झाडे – झुडुपे आणि गवत भरपूर उगवते. त्यामुळेच येथील काझीरंगाच्या अपयारण्यात चिखल खूप जास्त प्रमाणात आढळतो. काही ठिकाणी तर कमरेइतका चिखल आढळतो. त्यातून फिरणे माणसाला अशक्यच होऊन जाते.

या चिखलामुळेच वैशिष्ट्यपूर्ण असा एकशिंगी गेंडा या अभयारण्यात आढळतो. आपले शरीर थंड ठेवण्यासाठी तो स्वत:ला चिखलाने माखून घेत असतो. चिखलात पूर्णपणे माखलेला गेंडा, चिलखत घालून पायावर उभ्या असलेल्या एखादया विशालकाय योद्ध्यासारखा वाटत असतो. एकप्रकारे नैसर्गिक संरक्षणच गेंड्याला निसर्गाने बहाल केल्यासारखे वाटते.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4.1 काझीरंगा

4. टिपा लिहा. 

प्रश्न 1.
टिपा लिहा.
1. वैजयंती
2. एकशिंगी गेंडा
3. गेंड्याच्या सवयी
4. गायबगळे
उत्तर :
1. वैजयंती: काझीरंगा या अभयारण्यात प्रवाशांन फिरवून आणण्यासाठी आसाम सरकारने जे पंधरा – वीस हत्ती शिकवून तयार ठेवले आहेत त्यांपैकीच एक हत्तीण म्हणजे वैजयंती होय, ती इतर वन्यपशूना घाबरत नाही शिवाय दाट गवतातून ती सहज मार्ग काढते. जंगलात फिरण्यासाठी लेखकाला तीच हत्तीण मिळाली होती. ती खूप देखणी, इंद्राच्या ऐरावताची मुलगी शोभेल अशीच होती. गवतातून चालताना जणू रेशमी साडी सळसळते आहे, अशा ऐटीत ती चालत होती. मात्र माहुताच्या सगळ्या आज्ञा ती मानत होती.

तिचे गंधज्ञान फारच जबरदस्त होते. किंकाळी फोडून आणि तोंड हवेत फिरवून, चारी दिशांचा वास घेऊन जणू मृत्यू आजूबाजूला कुठे रेंगाळत आहे काय याचा अंदाज ती घेत आहे, असे लेखकाला एकदा जाणवले.काझीरंगाचा विस्तीर्ण वनप्रदेश तुडवत भिजलेल्या वाऱ्यावर मंद मंद गतीने तरंगत, गिरक्या घेणाऱ्या गवताचा सुगंध घेत, तसेच स्वतः बरोबर इतर प्रवाशांना जंगल भटकंतीचा आनंद मिळवून देणारी वैजयंती एक उत्कृष्ट सोबतीणच म्हणावी लागेल.

2. एकशिंगी गेंडा: आसामचे वैशिष्ट्य दाखविणारा खास प्राणी म्हणजे एकशिंगी गेंडा होय. काझीरंगा अभयारण्यात तो आढळतो. जगातील प्रचंडकाय प्राण्यांत भारतातील एकशिंगी गेंड्याचा चौथा नंबर लागतो. साधारणतः असा समज आहे की, गेंडा हत्तीच्या अंगावर चालून जातो, पण शेजाऱ्याला निष्कारण त्रास देणे त्याच्या रक्तातच नसते.

पण क्वचित एकटेपणाने वैतागलेला गेंडा समोर येणाऱ्या पशूवर आक्रमण करायला निघतो. असा एकशिंगी गेंडा प्रत्यक्ष पाहण्यासाठी लेखक काझीरंगाला गेला होता. इथे फिरत असताना थोड्याच वेळात लेखकाला जवळच चिलखत घालून पहाऱ्यावर उभ्या असलेल्या एखादया विशालकाय योद्ध्यासारखा पण निश्चल उभा असलेला एकशिंगी गेंडा दिसला.

3. गेंड्याच्या सवयी: गेंडा आपले शरीर थंड राखण्यासाठी चिखलाने अंग माखून घेतो. तो सामाजिक आरोग्याचा चाहता असतो. त्यासाठी सबंध मोठ्या जंगलात फक्त एकाच ठिकाणी जाऊन तो आपली विष्ठा टाकतो. कित्येक मैल दूर असला तरी त्याच एका जागेवर तो नेहमी परतून येतो. वाटेल तेथे घाण टाकू नये,शेजाऱ्या-पाजाऱ्यांना त्रास होईल असे वागू नये हे समजणारा गेंडा खरोखरच शहाणा व्यक्ती आहे, असेच म्हणावे लागेल.

4. गायबगळे: वैजयंती हत्तीणीवर बसून लेखक जंगल सफारी करत होता. त्यावेळी उंचच उंच गवतामधून पाच-पंधरा म्हशींचा कळप शांतपणे चरताना त्याला दिसला. म्हशी गवतातून चालतात त्यावेळी गवतातले अनेक लहन कीटक घाबरून हवेत उडतात. त्यांना खाण्यासाठी गायबगळे नेहमीच म्हशींच्या जवळ अथवा त्यांच्या पाठीवरती येऊन बसतात. विशाल शिंगांच्या दहा – पंधरा म्हशींच्या मधून वावरणारे हे बगळे पाहून लेखकाच्या मनात आले की, निसर्गाची ही काळ्यावरची पांढरी लिपी केव्हातरी कागदावर चित्रित केली पाहिजे. म्हणजेच काळ्या रानम्हशींच्या मोठ्या आणि सुंदर शिंगांच्या मधून वावरणारे पांढरे बगळे यांचे सुंदरसे चित्र कधीतरी काढावे असे लेखकाला वाटले.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4.1 काझीरंगा

5. ‘तुम्ही केलेला जंगल प्रवास’, याविषयी थोडक्यात माहिती लिहा. 

प्रश्न 1.
‘तुम्ही केलेला जंगल प्रवास’, याविषयी थोडक्यात माहिती लिहा.
उत्तरः
दोन वर्षांपूर्वी दहावीची परीक्षा संपल्यानंतर एप्रिल महिन्यामध्ये मी माझ्या काकांसोबत ‘ताडोबा राष्ट्रीय उद्यान’ पाहण्यासाठी गेलो होतो. महाराष्ट्रातील चंद्रपूर जिल्हयात असलेले हे उद्यान भारताची शान आहे. येथे प्राणी, पशु-पक्षी यांची विविधता आपण अनुभवू शकतो. इथे आढळणारा वाघ हा इचल्या आकर्षणाचे केंद्र आहे.

आम्ही पहाटे 5.30 – 6.00 वाजताच जीपमध्ये बसून जंगल सफारीसाठी निघालो. याठिकाणी जंगली पशुपक्षी पहाटे जास्त पाहण्यास मिळतात, अशी माहिती मिळाली होती. ती अगदीच खरी ठरली. आम्ही फिरण्यासाठी निघालो तेवढ्यातच पाच-सहा हरणांचा कळप आमच्या समोरून अगदी सहज उड्या मारत गेला. त्यांचा तो सोनेरी रंग, अहाहा! सीतेला त्याच्या कातडीचा मोह का झाला असावा त्यांचे कारण खऱ्या अर्थाने मला त्यावेळी उलगडले.

पशुपक्षांच्या किलबिलाटाने सारे वातावरण धुंद झाले होते. डोक्यावरून निर्भयपणे उडत जाणाऱ्या बगळ्यांची रांग पाहिली आणि बालकवींची ‘श्रावणमास’ कविताच आठवली. डोक्यावर शिंगांचा संभार मिरविणाऱ्या काळवीटांचा कळप गवतांमधून चरताना पाहिला आणि क्षणभर हरखूनच गेलो. दिवसभर भटकंती करून थकून परतीच्या वाटेवर निघालो. प्रवासी बंगला 1520 मिनिटांच्या अंतरावर असेल नसेल आणि तितक्यातच अचानक रस्त्यावर ताडोबाच्या राजाचे भव्यदिव्य दर्शन घडले.

चालकाने जीप थांबवली आणि काहीही हालचाल न करता शांतपणे समोरच्या वाघाकडे पाहण्यास सांगितले. त्याची ती भेदक नजर, डौलदार चाल पाहताना आम्हाला कसलेही भान उरले नव्हते.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4.1 काझीरंगा

काझीरंगा Summary in Marathi

लेखकाचा परिचय :

नाव : वसंत अवसरे
कालावधी : 1907 – 1976
परिचय : कवी, प्रवासवर्णनकार. ‘यात्री’ हा स्फुट कवितांचा संग्रह. ‘भिखूच्या प्रदेशातून’, ‘लाल नदी निळे डोंगर’ ही प्रवासवर्णने प्रसिद्ध. प्रवासवर्णनात निसर्गाच्या देखण्या रूपांसोबत त्या प्रदेशांतील लोकजीवनाचे सूक्ष्म अवलोकन, चिंतन व समाजवादी भूमिकेतून केलेले विश्लेषण आढळते.

प्रस्तावना :

‘काझीरंगा’ हे स्थूलवाचन लेखक ‘वसंत अवसरे’ यांनी लिहिले आहे. या पाठात भारतातील आसाम राज्याचे भूषण असलेल्या ‘काझीरंगा’ या अभयारण्यात केलेल्या जंगलसफारीचे मनोवेधक चित्रण केले आहे.

Kaziranga National Park is the ‘Jewel of Assam. A trip to this national park is attractively narrated by author Vedant Avasare in this write-up.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4.1 काझीरंगा

शब्दार्थ :

  1. विस्तार – आवाका, वाढ, फैलाव, व्याप्ती (expansion, spread)
  2. चौरस – square of a unit
  3. वावरणे – ये-जा करणे (to move arround)
  4. पुच्छविहीन – शेपटी नसलेला (without tail)
  5. प्रतीक – खूण, चिन्ह (a symbol, an emblem)
  6. वानर – माकड (monkey)
  7. निर्बुद्ध – मूर्ख, बुद्धी नसलेला (stupid, idiot)
  8. बुरबुर – पावसाची रिपरिप, बारीक पाऊस (light rain, drizzle)
  9. निरभ्र – ढग नसलेला, स्वच्छ (cloudless, fair)
  10. कर्दम – चिखल (mud)
  11. दाट – घन (thick, dense, crowded)
  12. निष्कारण – अनावश्यक (unnecessary)
  13. अपवाद – नियमास बाधा आणणारी गोष्ट (exception)
  14. एकलकोंडेपणा – एकटे राहायला आवडणे (an act of living alone in solitude)
  15. पर्यवसान – परिणाम (the result)
  16. तिरसटपणा – चिडकेपणा (hot-temper)
  17. नवल – आश्चर्य (wonder, miracle)
  18. प्रचंडकाय – फार मोठा, अवाढव्य (huge, massive)
  19. ऐट – दिमाख, रुबाब (pomp)
  20. माहूत – हत्ती हकणारा, महत (an elephant driver)
  21. निश्चल – स्तब्ध, ठाम (stable, firm, fixed)
  22. चिलखत – शरीराचे रक्षण करणारा लोखंडी अंगरखा (an armour)
  23. मनसोक्त – मन तृप्त होईल एवढे (to one’s hearts content)
  24. भोक्ता – अनुभव घेणारा (one who experiences)
  25. विष्ठा – मल (excrement)
  26. कळप – समुदाय (a flock, a group)
  27. तर्क – अनुमान, अंदाज (guess, inference)
  28. गिरकी – फेरी (whirl)
  29. दृष्टी – नजर
  30. लहर – अकस्मात होणारी इच्छा (whim)
  31. चक्काचूर – चुराडा, विध्वंस (destruction, ruin)
  32. विस्तीर्ण – पसरलेले, वाढलेले (expanded, extended)
  33. हुंगत – वास घेत (to sniff, to smell)
  34. धवकणे – मध्येच अकस्मात थांबणे (to stop short)
  35. घोटाळणे – घुटमळणे, मागे-पुढे फिरणे (to waver, to falter)

टिपा :

  • इंद्र – देवांचा राजा
  • ऐरावत – इंद्राचा हत्ती
  • काझीरंगा – आसाममधील एक अभयारण्य
  • वैशाख – हिंदू कालगणनेतील दुसरा महिना

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4.1 काझीरंगा

वाक्प्रचार :

  1. नशीब जोरदार असणे – चांगले नशीब असणे
  2. अंगावर चालून जाणे – हल्ला करणे
  3. खूण करणे – संकेत देणे
  4. दृष्टीस पडणे – दिसणे
  5. चित्रित करणे – रेखाटणे
  6. किंकाळी फोडणे – जोराने ओरडणे
  7. मागोवा घेणे – शोध घेणे, तपास करणे
  8. गिरकी घेणे – फेरी मारणे
  9. बधीर होणे – काही सुचेनासे होणे

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12.1 व्हेनिस

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 12.1 व्हेनिस Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12.1 व्हेनिस (स्थूलवाचन)

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 12.1 व्हेनिस Textbook Questions and Answers‌‌

1.‌ ‌टिपा‌ ‌लिहा.

प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
टिपा‌ ‌लिहा.‌ ‌
1.‌ ‌ग्रँड‌ ‌कॅनॉल‌ ‌
2. व्हेनिसच्या‌ ‌स्टेशन‌ ‌बाहेरचा‌ ‌परिसर‌ ‌
उत्तर:‌
‌1.‌ ‌ग्रँड‌ ‌कॅनॉल‌:‌
व्हेनिस‌ ‌स्टेशनच्या‌ ‌बाहेर‌ ‌रस्त्याऐवजी‌ ‌एखादया‌ ‌विस्तीर्ण‌ ‌नदीसारखा‌ ‌प्रचंड‌ ‌कालवा‌ ‌दिसतो.‌ ‌त्यालाच‌ ‌’ग्रँड‌ ‌कॅनॉल’‌ ‌म्हणतात.‌ ‌त्यात‌ ‌अनेक‌ ‌पॉटर‌ ‌टॅक्सी‌ ‌म्हणजे‌ ‌लहान‌ ‌मोटार‌ ‌लाँचीस‌ ‌आणि‌ ‌मोठ्या‌ ‌यांत्रिक‌ ‌नावा‌ ‌उभ्या‌ ‌असतात.‌ ‌प्रवासी‌ ‌पोटात‌ ‌घेऊन‌ ‌या‌ ‌नावा‌ ‌उत्साहाने‌ ‌याच‌ ‌कॅनॉलवर‌ ‌ये-जा‌ ‌करत‌ ‌असतात.‌ ‌प्रेमात‌ ‌पडलेल्या‌ ‌युगुलांना‌ ‌विजेच्या‌ ‌वेगाने‌ ‌सुसाट‌ ‌घेऊन‌ ‌जाणाऱ्या‌ ‌मोटर‌ ‌लाँचेसपर्यंत‌ ‌वेगाच्या‌ ‌अनेक‌ ‌प्रकारच्या‌ ‌नावा‌ ‌या‌ ‌ग्रँड‌ ‌कॅनॉलवर‌ ‌प्रवास‌ ‌करत‌ ‌असतात.‌ ‌

या‌ ‌कॅनॉलच्या‌ ‌पाण्यात‌ ‌नेहमीच‌ ‌तारुण्य‌ ‌सळसळताना‌ ‌दिसते.‌ ‌या‌ ‌ग्रँड‌ ‌कॅनॉलच्या‌ ‌किनाऱ्यावर‌ ‌खुा‌ ‌टाकलेल्या‌ ‌दिसतात.‌ ‌या‌ ‌चार‌ ‌खुर्त्यांच्यामध्ये‌ ‌टेबल‌ ‌आणि‌ ‌त्यावर‌ ‌रंगीबेरंगी‌ ‌प्रचंड‌ ‌छत्री‌ ‌ठेवलेली‌ ‌आढळते.‌ ‌या‌ ‌खुर्त्यांवर‌ ‌बसून‌ ‌बिअर‌ ‌किंवा‌ ‌कॉफी‌ ‌घेत‌ ‌पाण्यातून‌ ‌प्रवास‌ ‌करणाऱ्या‌ ‌नावांकडे‌ ‌पाहणे‌ ‌सगळ्यांना‌ ‌मनापासून‌ ‌आवडते.‌ ‌

2. व्हेनिसच्या‌ ‌स्टेशन‌ ‌बाहेरचा‌ ‌परिसरः‌‌
‘व्हेनिस’‌ ‌स्टेशनच्या‌ ‌बाहेर‌ ‌रस्ता‌ ‌नाहीच.‌ ‌एखादया‌ ‌विस्तीर्ण‌ ‌नदीसारखा‌ ‌पसरलेला‌ ‌एक‌ ‌प्रचंड‌ ‌कालवा‌ ‌आहे.‌ ‌त्यालाच‌ ‌’ग्रँड‌ ‌कॅनॉल’‌ ‌म्हणतात.‌ ‌लेखक‌ ‌तेथे‌ ‌पोहोचला‌ ‌तेव्हा‌ ‌या‌ ‌कॅनॉलमध्ये‌ ‌अनेक‌ ‌पॉटर‌ ‌टॅक्सी‌ ‌म्हणजे‌ ‌लहान‌ ‌मोटर‌ ‌लाँचीस‌ ‌आणि‌ ‌मोठ्या‌ ‌यांत्रिक‌ ‌नावा‌ ‌उभ्या‌ ‌होत्या.‌ ‌’व्हेनिझिया-व्हेनिझिया,‌ ‌पियाझापियाझा’‌ ‌असा‌ ‌यांचा‌ ‌पुकार‌ ‌चालला‌ ‌होता.‌ ‌टॅक्सीपेक्षा‌ ‌बस‌ ‌स्वस्त‌ ‌पडणार‌ ‌त्यामुळे‌ ‌इतर‌ ‌अनेक‌ ‌प्रवाशांप्रमाणे‌ ‌मोठ्या‌ ‌बोटीचे‌ ‌तिकीट‌ ‌घेऊन‌ ‌लेखक‌ ‌बोटीत‌ ‌बसला.‌ ‌दोनएकशे‌ ‌प्रवासी‌ ‌पोटात‌‌ घेऊन‌ ‌नाव‌ ‌जोरात‌ ‌पुढे‌ ‌निघाली‌ ‌होती.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12.1 व्हेनिस

2. ‌खालील‌ ‌मुद्द्यांच्या‌ ‌आधारे‌ ‌व्हेनिसचे‌ ‌वर्णन‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.‌
‌खालील‌ ‌मुद्द्यांच्या‌ ‌आधारे‌ ‌व्हेनिसचे‌ ‌वर्णन‌ ‌लिहा.‌ ‌
(अ)‌ ‌व्हेनिस‌ ‌म्हणजे‌ ‌अफाट‌ ‌जलदर्शन‌‌ [ ]
(ब)‌ ‌व्हेनिस‌ ‌म्हणजे‌ ‌अवर्णनीय‌ ‌शहर‌ ‌[ ]
उत्तरः‌ ‌
व्हेनिस‌ ‌म्हणजे‌ ‌केवळ‌ ‌कालव्यांचेच‌ ‌नव्हे‌ ‌तर‌ ‌कालव्यातही‌‌ तरंगणारे‌ ‌शहर‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌शहरात‌ ‌एकही‌ ‌मोटार‌ ‌नाही‌ ‌कारणया‌ ‌शहरात‌ ‌खऱ्या‌ ‌अर्थाने‌ ‌रस्तेच‌ ‌नाहीत.‌ ‌इथे‌ ‌जिकडे‌ ‌तिकडे‌ ‌पाणरस्तेच‌ ‌आहेत.‌ ‌या‌ ‌पाणरस्त्यांवरच‌ ‌अनेक‌ ‌छोट्या-मोठ्या‌ ‌नावा‌ ‌उत्साही‌ ‌प्रवाशांना‌ ‌घेऊन‌ ‌ये-जा‌ ‌करत‌ ‌असतात.‌ ‌व्हेनिसचे‌ ‌रस्ते‌ ‌म्हणजे‌ ‌पाणरस्ते‌ ‌असतात‌ ‌याची‌ ‌कल्पना‌ ‌नसलेला‌ ‌एक‌ ‌मुनीम‌ ‌एकदा‌ ‌लंडनहून‌ ‌व्हेनिसला‌ ‌विमानाने‌ ‌आला.‌ ‌रस्त्यावर‌ ‌सगळीकडे‌ ‌पाणीच‌ ‌पाणी‌ ‌झालेले‌ ‌पाहून‌ ‌त्याने‌ ‌आपल्या‌ ‌मालकाला‌ ‌तार‌ ‌केली,‌ ‌“व्हेनिसमध्ये‌ ‌पूर‌ ‌आला‌ ‌आहे.‌ ‌सगळे‌ ‌रस्ते‌ ‌पाण्यानं‌ ‌तुडुंब‌ ‌भरले‌ ‌आहेत.‌ ‌

परत‌ ‌येऊ‌ ‌की‌ ‌पूर‌ ‌ओसरेपर्यंत‌ ‌वाट‌ ‌पाहू‌ ‌ते‌ ‌कळवा!”‌ ‌जिकडे‌ ‌पाहावे‌ ‌तिकडे‌ ‌पाणी‌ ‌आणि‌ ‌पाणीच‌ ‌दिसते.‌ ‌व्हेनिस‌ ‌म्हणजे‌ ‌खऱ्या‌ ‌अर्थाने‌ ‌अफाट‌ ‌जलदर्शन‌ ‌आहे.‌ ‌अशा‌ ‌या‌ ‌व्हेनिसच्या‌ ‌हवेत‌ ‌गारवा‌ ‌असतो.‌ ‌इथल्या‌ ‌वाऱ्यात‌ ‌उत्साही‌ ‌आणि‌ ‌मनात‌ ‌संगीत‌ ‌नाचत‌ ‌असते.‌ ‌तसेच‌ ‌सभोवार‌ ‌पसरलेल्या‌ ‌पाण्यात‌ ‌तारुण्याची‌ ‌सळसळ‌ ‌दिसते.‌ ‌त्यामुळेच‌ ‌व्हेनिस‌ ‌शहराचे‌ ‌वर्णन‌‌ शब्दांत‌ ‌करताच‌ ‌येत‌ ‌नाही.‌ ‌

3.‌ ‌खालील‌ ‌संकल्पना‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌

प्रश्न‌ ‌1.‌
‌व्हेनिस‌ ‌म्हणजे‌ ‌हिया-माणकांच्या‌ ‌ढिगासारखा‌ ‌बेटांचा‌‌ पुंजका‌ ‌………….‌
‌उत्तरः‌
‌व्हेनिस‌ ‌या‌ ‌शहरात‌ ‌सर्वत्र‌ ‌पाणीच‌ ‌पाणी‌ ‌दिसते.‌ ‌पाण्यावर‌‌ तरंगणारे‌ ‌हे‌ ‌अद्भूत‌ ‌शहर‌ ‌आहे.‌ ‌हा‌ ‌गाव‌ ‌म्हणजे‌ ‌खऱ्या‌ ‌अर्थाने‌ ‌शहर‌ ‌नाहीच.‌ ‌तर‌ ‌अनेक‌ ‌छोट्या-छोट्या‌ ‌बेटांचा‌ ‌समूहच‌ ‌आहे.‌ ‌अनेक‌ ‌कालवे‌ ‌आणि‌ ‌त्यांना‌ ‌जोडणारे‌ ‌पूल‌ ‌यामुळे‌ ‌हे‌ ‌शहर‌ ‌खुलून‌ ‌दिसते.‌ ‌मधूनच‌ ‌चर्च‌ ‌किंवा‌ ‌जुना‌ ‌राजवाडा‌ ‌यांची‌ ‌टोके‌ ‌आभाळात‌ ‌घुसल्याप्रमाणे‌ ‌वाटणारे‌ ‌हे‌ ‌शहर‌ ‌मखमली‌ ‌सागरावर‌ ‌टाकलेल्या‌ ‌हिऱ्या-माणकांच्या‌ ‌ढिगासारखे‌ ‌लांबून‌ ‌दिसते.‌ ‌म्हणूनच‌ ‌जो‌ ‌कोणी‌ ‌इथे‌ ‌येतो‌ ‌तो‌ ‌निळ्या‌ ‌पाण्यात‌ ‌तरंगणाऱ्या‌ ‌या‌ ‌शहराच्या‌ ‌प्रेमात‌‌ पडतो.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12.1 व्हेनिस

प्रश्न‌ ‌2.‌ ‌
व्हेनिस‌ ‌म्हणजे‌ ‌निरुयोगी‌ ‌शहर‌ ………………… ‌.‌ ‌
उत्तरः‌
‌युरोप‌ ‌खंडातले‌ ‌पाण्यावर‌ ‌तरंगणारे‌ ‌जगातले‌ ‌एकमेव‌ ‌शहर‌‌ म्हणजे‌ ‌’व्हेनिस’‌ ‌होय.‌ ‌इथे‌ ‌सर्वत्र‌ ‌पाणरस्तेच‌ ‌आहेत.‌ ‌इथल्या‌ ‌कालव्यांमधून‌ ‌अनेक‌ ‌लहान-मोठ्या‌ ‌नावा‌ ‌उत्साही‌ ‌प्रवाप‌‌ बसून‌ ‌बिअर‌ ‌किंवा‌ ‌कॉफी‌ ‌घेत‌ ‌समोरून‌ ‌सरकणाऱ्या‌ ‌विविध‌ ‌आकारांच्या‌ ‌आणि‌ ‌अनंत‌ ‌प्रकारांचे‌ ‌उतारू‌ ‌म्हणजेच‌ ‌प्रवासी‌ ‌वाहून‌ ‌नेणाऱ्या‌ ‌नावांची‌ ‌ये-जा‌ ‌पाहत‌ ‌बसायचे.‌ ‌तीच‌ ‌गंमत‌ ‌या‌ ‌नावांमधून‌ ‌प्रवास‌ ‌करणाऱ्यानांही‌ ‌पाहायला‌ ‌मिळते.‌ ‌डेकवर‌ ‌येऊन‌ ‌किनाऱ्यावरच्या‌ ‌निरुदयोगी‌ ‌संथ,‌ ‌शांत,‌ ‌चित्रविचित्र‌ ‌प्रवाशांच्याकडे‌ ‌पाहत‌ ‌पुढे-पुढे‌ ‌सरकायचे.‌ ‌हे‌ ‌शहर‌ ‌निरुदयोग्यांसाठीच‌ ‌आहे,‌ ‌असे‌ ‌वाटते‌ ‌कारण‌ ‌इथे‌ ‌येणाऱ्या‌ ‌प्रवाशांना‌ ‌कसलीही‌ ‌घाई-गर्दी‌ ‌नसते.‌ ‌न्यूयॉर्क,‌ ‌मुंबई,‌ ‌हाँगकाँग‌ ‌अशा‌ ‌शहरांतल्या‌ ‌धावपळीपासून‌ ‌हे‌‌ पूर्णपणे‌ ‌वेगळे‌ ‌शांत‌ ‌असे‌ ‌शहर‌ ‌आहे.‌

4. ‘व्हेनिस’हे‌ ‌पाण्यातले‌ ‌जगातले‌ ‌एकमेव‌ ‌शहर‌ ‌आहे.‌‌ पाठाच्या‌ ‌आधारे‌ ‌या‌ ‌विधानाची‌ ‌सत्यता‌ ‌पटवून‌ ‌दया.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
‘व्हेनिस’हे‌ ‌पाण्यातले‌ ‌जगातले‌ ‌एकमेव‌ ‌शहर‌ ‌आहे.‌‌ पाठाच्या‌ ‌आधारे‌ ‌या‌ ‌विधानाची‌ ‌सत्यता‌ ‌पटवून‌ ‌दया.‌ ‌
उत्तरः‌
‌व्हेनिस‌ ‌हे‌ ‌पाण्यातले‌ ‌असे‌ ‌जगातले‌ ‌एकमेव‌ ‌अद्भूत‌‌ शहर‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌शहरात‌ ‌एकही‌ ‌मोटार‌ ‌नाही.‌ ‌वाहतूक‌ ‌नियंत्रण‌ ‌करणारा‌ ‌पोलीस‌ ‌नाही.‌ ‌ट्रॅफिक‌ ‌लाईट्स‌ ‌नाहीत‌ ‌आणि‌ ‌रस्त्यावर‌ ‌धक्काबुक्की‌ ‌नाही‌ ‌असे‌ ‌हे‌ ‌जगातले‌ ‌एकमेव‌ ‌शहर‌ ‌आहे‌ ‌कारण‌ ‌याला‌ ‌खऱ्या‌ ‌अर्थाने‌ ‌रस्तेच‌ ‌नाहीत.‌ ‌इथे‌ ‌फक्त‌ ‌कालवे‌ ‌आहेत‌ ‌आणि‌ ‌त्यांना‌ ‌जोडणारे‌ ‌पूल‌ ‌आहेत.‌ ‌आईच्या‌ ‌गळ्यात‌ ‌मुलाने‌ ‌लडिवाळपणे‌ ‌प्रेमळपणे‌ ‌हात‌ ‌टाकावे‌ ‌तसे‌ ‌हे‌ ‌पूल‌ ‌आहेत.‌

‌येथील‌ ‌पाणरस्त्यांतूनच‌ ‌अनेक‌ ‌लहान-मोठ्या‌ ‌यांत्रिक‌ ‌नावा‌ ‌हौशी‌ ‌प्रवाशांना‌ ‌तसेच‌ ‌प्रेमात‌ ‌पडलेल्या‌ ‌युगुलांना‌ ‌सुसाट‌ ‌वेगाने‌ ‌घेऊन‌ ‌जात-येत‌ ‌असतात.‌ ‌येथील‌ ‌हवेत‌ ‌गारवा‌ ‌असतो.‌ ‌वाऱ्यात‌ ‌उत्साह‌ ‌असतो.‌ ‌मनात‌ ‌संगीत‌ ‌असते‌ ‌आणि‌ ‌विशेष‌ ‌म्हणजे‌ ‌सभोवार‌ ‌परसलेल्या‌ ‌पाण्यात‌ ‌तारुण्याचा‌ ‌उत्साह‌ ‌दिसून‌ ‌येतो.‌ ‌त्यामुळेच‌ ‌निळ्या‌ ‌पाण्यावर‌ ‌तरंगणारे‌ ‌हे‌ ‌शहर‌ ‌सोडताना‌ ‌उगाच‌ ‌मनाला‌ ‌हुरहुर‌ ‌वाटते.‌‌

5. तुम्ही‌ ‌पाहिलेल्या‌ ‌तुम्हाला‌ ‌आवडलेल्या‌ ‌कोणत्याही‌‌ स्थळाचे‌ ‌वर्णन‌ ‌तुमच्या‌ ‌शब्दांत‌ ‌करा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
तुम्ही‌ ‌पाहिलेल्या‌ ‌तुम्हाला‌ ‌आवडलेल्या‌ ‌कोणत्याही‌‌ स्थळाचे‌ ‌वर्णन‌ ‌तुमच्या‌ ‌शब्दांत‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः ‌
‌मागच्या‌ ‌रविवारी‌ ‌माझ्या‌ ‌ताईच्या‌ ‌सासुरवाडीला‌ ‌जाण्याचा‌‌ योग‌ ‌आला.‌ ‌कोकणातील‌ ‌दापोली‌ ‌तालुक्यातील‌ ‌’आंबिवली’‌ ‌हे‌ ‌तिचे‌ ‌सासर.‌ ‌डोंगराच्या‌ ‌कुशीत‌ ‌वसलेले,‌ ‌निसर्गसौंदत्या‌ ‌निसर्गसौंदर्याने‌ ‌मी‌ ‌मोहूनच‌ ‌गेलो.‌ ‌सर्वत्र‌ ‌धुके‌ ‌पसरलेले‌ ‌होते.‌ ‌डोंगराच्या‌ ‌पलिकडून‌ ‌सूर्य‌ ‌हळूहळू‌ ‌वर‌ ‌येत‌ ‌होता.‌ ‌आकाश‌ ‌सोनेरी‌ ‌रंगाने‌ ‌रंगून‌ ‌गेले‌ ‌होते.‌ ‌मी‌ ‌खूप‌ ‌आनंदी‌ ‌झालो‌ ‌होतो.‌ ‌शहरातील‌ ‌सिमेंट‌ ‌काँक्रिटच्या‌ ‌जंगलात‌ ‌वाढलेल्या‌ ‌माझ्यासारख्या‌ ‌मुलाला‌‌ त्या‌ ‌सौंदर्याचा‌ ‌हेवा‌ ‌वाटू‌ ‌लागला.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12.1 व्हेनिस

भाषाभ्यास‌‌:

विरामचिन्हे‌:

प्रश्न‌ ‌1.
‌खालील‌ ‌वाक्ये‌ ‌वाचा‌ ‌व‌ ‌अभ्यासा.‌‌
1. आवडले‌ ‌का‌ ‌तुला‌ ‌हे‌ ‌पुस्तक‌ ‌
2. ‌हो‌ ‌जेवणानंतर‌ ‌मी‌ ‌सर्व‌ ‌गोष्टी‌ ‌वाचणार‌ ‌आहे‌ ‌जया‌ ‌म्हणाली‌ ‌
3.‌ ‌वडील‌ ‌म्हणाले‌ ‌ज्ञानेश्वरी‌ ‌कुणी‌ ‌लिहिली‌ ‌तुला‌ ‌ठाऊक‌ ‌आहे‌ ‌का‌‌
वरील‌ ‌संवाद‌ ‌वाचताना‌ ‌वाक्य‌ ‌कुठे‌ ‌संपते,‌ ‌प्रश्न‌ ‌आहे‌ ‌की‌ ‌उद्गार‌ ‌आहे,‌ ‌हे‌ ‌काहीच‌ ‌कळत‌ ‌नाही‌ ‌कारण‌ ‌या‌ ‌वाक्यात‌ ‌विरामचिन्हे‌ ‌नाहीत.‌ ‌बोलताना‌ ‌काही‌ ‌विधाने‌ ‌करताना,‌ ‌प्रश्न‌ ‌विचारताना,‌ ‌आश्चर्य,‌ ‌हर्ष,‌ ‌क्रोध‌ ‌आदी‌ ‌भावना‌ ‌व्यक्त‌ ‌करताना‌ ‌माणूस‌ ‌त्या‌ ‌त्या‌ ‌ठिकाणी‌ ‌कमी‌ ‌अधिक‌ ‌वेळ‌ ‌थांबतो,‌ ‌म्हणून‌ ‌तोच‌ ‌आशय‌ ‌लिहून‌ ‌दाखवताना‌ ‌वाचकालाही‌ ‌कळावा,‌ ‌यासाठी‌ ‌विरामचिन्हांचा‌ ‌वापर‌ ‌केला‌ ‌जातो.‌

प्रश्न‌ ‌2.
‌वरील‌ ‌वाक्यातील‌ ‌चिन्हे‌ ‌आणि‌ ‌त्यांची‌ ‌नावे‌ ‌यांचा‌ ‌तक्ता‌ ‌तयार‌ ‌करा.‌‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12.1 व्हेनिस

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 12.1 व्हेनिस Additional Important Questions and Answers

प्रश्न‌ ‌1.
धावपळीच्या‌ ‌शहरी‌ ‌जीवनातून‌ ‌वेळ‌ ‌काढून‌ ‌मनुष्य‌ ‌निसर्गरम्य‌‌ शांत‌ ‌ठिकाणांना‌ ‌भेट‌ ‌देत‌ ‌असतो.‌ ‌यावर‌ ‌तुमचे‌ ‌विचार‌ ‌लिहा.‌
‌उत्तरः‌
‌शहरी‌ ‌जीवन‌ ‌हे‌ ‌धकाधकीचे‌ ‌व‌ ‌धावपळीचे‌ ‌जीवन‌ ‌आहे.‌‌ या‌ ‌जीवनात‌ ‌माणसाला‌ ‌आराम‌ ‌नाही.‌ ‌दिवस‌ ‌रात्र‌ ‌कामेच‌ ‌कामे‌ ‌त्यास‌ ‌करावी‌ ‌लागतात.‌ ‌कोणत्याच‌ ‌प्रकारचा‌ ‌विरंगुळा‌ ‌त्यास‌ ‌अनुभवायास‌ ‌मिळत‌ ‌नाही.‌ ‌कोणत्याही‌ ‌प्रकारची‌ ‌करमणूक‌ ‌नाही.‌ ‌मनुष्य‌ ‌अशा‌ ‌प्रकारच्या‌ ‌जीवनाला‌ ‌कंटाळतो‌ ‌व‌ ‌तो‌ ‌तीन‌ ‌ते‌ ‌चार‌ ‌दिवस‌ ‌का‌ ‌होईना‌ ‌निसर्गरम्य‌ ‌शांत‌ ‌स्थळाला‌ ‌भेट‌ ‌देतो.‌ ‌निसर्ग‌ ‌मानवाला‌ ‌ताजे‌ ‌टवटवीत‌ ‌व‌ ‌प्रसन्न‌ ‌करतो.‌ ‌तो‌ ‌माणसाचा‌ ‌सर्व‌ ‌थकवा‌ ‌वा‌ ‌वेदना‌ ‌दूर‌ ‌करून‌ ‌त्यात‌ ‌ऊर्जा‌ ‌निर्माण‌ ‌करतो.‌ ‌जीवनात‌ ‌उमेदीने‌ ‌उभी‌ ‌राहण्याची‌ ‌प्रेरणा‌ ‌देतो.‌ ‌म्हणून‌ ‌मनुष्य‌ ‌धावपळीच्या‌ ‌शहरी‌ ‌जीवनातून‌ ‌वेळ‌ ‌काढून‌ ‌निसर्गरम्य‌ ‌शांत‌ ‌ठिकाणांना‌ ‌भेट‌ ‌देत‌‌ असतो.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12.1 व्हेनिस

‌प्रश्न‌ ‌2.‌
‌तुम्हांला‌ ‌कधी‌ ‌एखादया‌ ‌शहराला‌ ‌भेट‌ ‌दिल्यानंतर‌ ‌ते‌‌ सोडताना‌ ‌मनात‌ ‌हुरहुर‌ ‌निर्माण‌ ‌झालेली‌ ‌आहे‌ ‌का?‌ ‌तुमचा‌‌ अनुभव‌ ‌कथन‌ ‌करा.‌
‌उत्तरः‌
मी‌ ‌गेल्या‌ ‌वर्षी‌ ‌माझ्या‌ ‌कुटुंबासोबत‌ ‌दुबईला‌ ‌गेलो‌ ‌होतो.‌ ‌दुबई‌‌ हे‌ ‌जगातील‌ ‌एक‌ ‌भव्य‌ ‌व‌ ‌दिव्य‌ ‌असे‌ ‌शहर‌ ‌आहे.‌ ‌रात्रीच्या‌ ‌वेळी‌ ‌सत्र‌ ‌दिव्यांची‌ ‌रोषणाई‌ ‌पाहून‌ ‌आपले‌ ‌डोळे‌ ‌दिपून‌ ‌जातात.‌ ‌ओसाड‌ ‌वाळवंटावर‌ ‌वसलेले‌ ‌हे‌ ‌शहर‌ ‌पाहून‌ ‌सर्वजण‌ ‌आश्चर्यचकित‌ ‌होतात.‌ ‌उंचच‌ ‌उंच‌ ‌गगनचुंबी‌ ‌इमारती‌ ‌पाहून‌ ‌मन‌ ‌थक्क‌ ‌होते.‌ ‌तसेच‌ ‌समुद्रातील‌ ‌पाण्यावर‌ ‌वसलेले‌ ‌बुर्ज‌ ‌खलिफा‌ ‌हे‌ ‌पंचतारांकित‌ ‌हॉटेल‌ ‌पाहून‌ ‌मल‌ ‌धन्य‌ ‌होते.‌ ‌दुबई‌ ‌येथील‌ ‌म्युजियम‌ ‌स्नो‌ ‌वर्ल्ड‌ ‌क्रीडा‌ ‌झोन‌ ‌पाहून‌ ‌मनाला‌ ‌सुखद‌ ‌आश्चर्याचा‌ ‌धक्का‌ ‌बसतो.‌ ‌

जागोजागी‌ ‌विविध‌ ‌प्रकारची‌ ‌सुंदर‌ ‌सुंदर‌ ‌झाडे‌ ‌लावून‌ ‌तयार‌ ‌केलेली‌ ‌उदयाने‌ ‌पाहताना‌ ‌मन‌ ‌अगदी‌ ‌भरून‌ ‌येते.‌ ‌रंगीबेरंगी‌ ‌फुलझाडे‌ ‌पाहून‌ ‌मन‌ ‌टवटवीत‌ ‌होते.‌ ‌दुबई‌ ‌येथील‌ ‌चौफेर‌ ‌रस्त्यावरून‌ ‌गाड्या‌ ‌अगदी‌ ‌भरधाव‌ ‌वेगाने‌ ‌पुढेच‌ ‌पुढे‌ ‌सरसावताना‌ ‌पाहून‌ ‌मनाला‌ ‌एक‌ ‌प्रकारची‌ ‌भुरळच‌ ‌पडते.‌ ‌असे‌ ‌हे‌ ‌शहर‌ ‌सोडताना‌ ‌माझ्या‌ ‌मनात‌ ‌एक‌ ‌प्रकारची‌ ‌हुरहुर‌ ‌निर्माण‌ ‌झालेली‌ ‌होती.‌ ‌निघताना‌ ‌असेच‌ ‌वाटत‌ ‌होते‌ ‌की‌ ‌याच‌ ‌स्थळी‌ ‌राहावे.‌‌

व्हेनिस Summary in Marathi

लेखकाचा‌ ‌परिचय‌:

  1. नाव‌‌:‌ ‌रमेश‌ ‌राजाराम‌ ‌मंत्री‌ ‌
  2. कालावधी‌:‌ ‌1924-1998
  3. परिचय‌:‌ ‌कथाकार,‌ ‌प्रवासवर्णनकार,‌ ‌विनोदी‌ ‌लेखक.‌ ‌’थंडीचे‌ ‌दिवस’,‌ ‌’सुखाचे‌ ‌दिवस’,‌ ‌’नवरंग’‌ ‌इत्यादी‌ ‌प्रवासवर्णने‌ ‌प्रसिद्ध.‌‌ 1979 ‌साली‌ ‌एकाच‌ ‌वर्षात‌ ‌34 ‌पुस्तके‌ ‌प्रकाशित‌ ‌करण्याचा‌ ‌विक्रम‌ ‌त्यांच्या‌ ‌नावावर‌ ‌आहे.‌‌

प्रस्तावना‌‌:

‘व्हेनिस’‌ ‌हे‌ ‌स्थूलवाचन‌ ‌लेखक‌ ‌रमेश‌ ‌मंत्री’‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिले‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌पाठात‌ ‌युरोप‌ ‌खंडातील‌ ‌’व्हेनिस’‌ ‌या‌ ‌पाण्यावर‌ ‌तरंगणाऱ्या‌ ‌शहरातील‌ ‌वातावरण,‌ ‌हवामान,‌ ‌निसर्गसौंदर्य‌ ‌व‌ ‌जीवनमान‌ ‌याचे‌ ‌धुंद‌ ‌वर्णन‌ ‌आले‌ ‌आहे.‌‌

The‌ ‌writer‌ ‌of‌ ‌’Vhenis’‌ ‌is‌ ‌’Ramesh‌ ‌Mantri’.‌ ‌He‌ ‌has‌ ‌explained‌ ‌about‌ ‌the‌ ‌atmosphere,‌ ‌weather,‌ ‌natural‌ ‌beauty‌ ‌and life style of vhenis in this chapter.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12.1 व्हेनिस

‌शब्दार्थ‌‌:

  1. चिकार‌ ‌-‌ ‌विपुल,‌ ‌भरपूर,‌ ‌पुष्कळ‌ ‌(abundant,‌ ‌plentifly)‌ ‌
  2. बिहाड‌ ‌-‌ ‌वास्तव्य‌ ‌(a‌ ‌residence‌ ‌in‌ ‌a‌ ‌lodging)‌
  3. ‌इरादा‌ ‌-‌ ‌बेत,‌ ‌हेतू,‌ ‌उद्देश‌ ‌(intention,‌ ‌aim,‌ ‌object)‌ ‌
  4. ‌औपचारिक -‌ ‌उपचार‌ ‌म्हणून‌ ‌पाळलेला,‌ ‌वरवरचा‌ ‌कृत्रिम‌ ‌(formal,‌‌ artificial)‌ ‌
  5. कालवा‌ ‌-‌ ‌नदीचे‌ ‌पाणी‌ ‌शेत‌ ‌इत्यादींना‌ ‌पुरवणारा‌ ‌पाट‌ ‌किंवा‌ ‌ओहोळ‌‌ (a‌ ‌water‌ ‌course,‌ ‌canal)‌ ‌
  6. नाव‌ ‌-‌ ‌नौका,‌ ‌होडी‌ ‌(a‌ ‌boat)‌
  7. ‌युगुल‌ ‌-‌ ‌जोडपे,‌ ‌जोडी‌ ‌(a‌ ‌couple)‌ ‌
  8. विस्तीर्ण‌ ‌-‌ ‌अफाट‌ ‌(enlarged)‌
  9. ‌पुकार‌ ‌-‌ ‌हाकाटी‌ ‌(a‌ ‌call)‌ ‌
  10. उत्साह‌ ‌-‌ ‌जोश,‌ ‌जोम‌ ‌(enthusiasm,‌ ‌energy)‌ ‌
  11. तारुण्य‌ ‌-‌ ‌तरुणपण,‌ ‌जवानी‌ ‌(youthful‌ ‌state)‌ ‌
  12. अद्भूत‌ ‌-‌ ‌अपूर्व,‌ ‌अलौकिक‌ ‌(strange)‌ ‌
  13. एकमेव‌ ‌-‌ ‌एकच‌ ‌एक‌ ‌(the‌ ‌only‌ ‌one)‌
  14. ‌निरुदयोगी‌ ‌-‌ ‌कामकाज‌ ‌नसलेला‌ ‌(unemployed)‌‌
  15. तुडुब‌ ‌-‌ ‌काठोकाठ,‌ ‌परिपूर्ण‌ ‌(quite‌ ‌full)‌
  16. ‌सुसाट‌ ‌-‌ ‌जोरात‌ ‌किंवा‌ ‌वेगात‌ ‌(with‌ ‌great‌ ‌speed)‌
  17. ‌लाडिक‌ ‌-‌ ‌लडिवाळपणे‌ ‌(doting‌ ‌affection,‌ ‌fondness)‌ ‌
  18. पुंजका‌ ‌-‌ ‌गुच्छा‌ ‌(cluster)‌ ‌
  19. निवांत‌ ‌-‌ ‌शांत‌ ‌(still,‌ ‌quiet)‌
  20. ‌अलिप्त‌ ‌-‌ ‌अलग,‌ ‌वेगळा‌ ‌(separate)‌‌
  21. मुनीम‌ ‌- ‌व्यवस्थापक‌ ‌(a‌ ‌manager)‌ ‌
  22. अफाट‌ ‌-‌ ‌प्रचंड,‌ ‌विशाल‌ ‌(huge,‌ ‌vast)‌ ‌
  23. मुक्काम‌ ‌-‌ ‌राहण्याचे,‌ ‌वास्तव्याचे‌ ‌ठिकाण‌ ‌(a‌ ‌place‌ ‌of‌ ‌residence)‌‌

टिपा‌:

  1. ‌व्हेनिस‌‌ -‌ ‌पूर्वोत्तर‌ ‌इटलीतील‌ ‌एक‌ ‌शहर‌ ‌आणि‌ ‌व्हेनेटो‌ ‌प्रांताची‌ ‌राजधानी,‌ ‌हा‌ ‌नदया‌ ‌आणि‌ ‌कालव्यांमुळे‌ ‌वेगळ्या‌ ‌झालेल्या‌ ‌118 ‌लहान‌ ‌बेटांचा‌ ‌समूह‌‌ आहे.‌‌
  2. ‌पोर्टर्स‌ ‌-‌ ‌म्हणजेच‌ ‌वाहक‌ ‌किंवा‌ ‌हमाल,‌ ‌जे‌ ‌इतरांच्या‌ ‌वस्तू‌‌ वाहून‌ ‌नेतात.‌ ‌
  3. ‌ग्रँड‌ ‌कॅनॉल‌ ‌-‌ ‌एक‌ ‌जागतिक‌ ‌वारसा‌ ‌स्थळ.‌ ‌जगातील‌ ‌सर्वात‌‌ लांब‌ ‌कालवा‌ ‌किंवा‌ ‌कृत्रिम‌ ‌नदी‌ ‌आणि‌ ‌प्रसिद्ध‌‌ पर्यटन‌ ‌स्थळ.‌ ‌
  4. ‌व्हेनिझिया‌ ‌-‌ ‌इटलीतील‌ ‌एक‌ ‌बंदर‌ ‌
  5. ‌पियाझा‌ ‌-‌ ‌(Piazza)‌ ‌पियाझा‌ ‌सॅन‌ ‌मार्को‌ ‌(Piazza‌ ‌san‌‌ marco).‌ ‌ज्याला‌ ‌इंग्रजीत‌ ‌सेंट‌ ‌मार्क‌ ‌स्क्वेअर‌ ‌(st.‌ ‌Mark’s‌ ‌Square)‌ ‌असेही‌ ‌ओळखले‌ ‌जाते.‌‌ पर्यटनासाठी‌ ‌हे‌ ‌एक‌ ‌आकर्षक‌ ‌चौक‌ ‌आहे.‌ ‌
  6. ‌अर्थतज्ज्ञ‌ ‌-‌ ‌अर्थ‌ ‌विषयक‌ ‌माहिती‌ ‌असणारे‌ ‌व‌ ‌त्याबाबत‌‌ सल्ला‌ ‌देऊ‌ ‌शकणारे‌ ‌अर्थशास्त्राचे‌ ‌विद्वान.‌
  7. ‌लिरा‌ ‌-‌ ‌1861 ते‌ ‌2002 ‌च्या‌ ‌दरम्यान‌ ‌असलेले‌‌ इटलीतील‌ ‌चलन.‌ ‌
  8. ‌रोम‌ ‌-‌ ‌इटलीच्या‌ ‌राजधानीचे‌ ‌शहर
  9. माणिक‌ ‌-‌ ‌हे‌ ‌सर्वोत्तम‌ ‌रत्न‌ ‌मानले‌ ‌जाते.‌ ‌याला‌ ‌इंग्रजीत‌ ‌रुबी‌‌ (ruby)‌ ‌असे‌ ‌म्हणतात.‌ ‌लाल‌ ‌रंगाचा‌ ‌माणिक‌‌ सर्वाधिक‌ ‌मौल्यवान‌ ‌असतो.‌ ‌
  10. न्यूयॉर्क‌ ‌-‌ ‌अमेरिकेतील‌ ‌सर्वात‌ ‌दाट‌ ‌लोकवस्ती‌ ‌असलेले‌ ‌शहर‌
  11. मुंबई‌ ‌-‌ ‌भारताची‌ ‌आर्थिक‌ ‌राजधानी‌ ‌आणि‌ ‌दाट‌‌ लोकवस्तीचे‌ ‌शहर‌‌
  12. ‌हाँगकाँग‌ ‌-‌ ‌चीन‌ ‌देशातील‌ ‌एक‌ ‌स्वायत्त‌ ‌प्रदेश‌ ‌
  13. ‌लंडन‌ ‌-‌ ‌इंग्लंडच्या‌ ‌राजधानीचे‌ ‌शहर‌‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12.1 व्हेनिस

वाक्प्रचार‌‌:

1.‌ ‌हूरहूर‌ ‌वाटणे‌ ‌-‌ ‌चिंता‌ ‌वाटणे

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 12 पुन्हा एकदा Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा(कविता)

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 12 पुन्हा एकदा Textbook Questions and Answers

पाठाखालील‌ ‌स्वाध्याय:

1.‌ कवयित्रीला‌ ‌असे‌ ‌का‌ ‌म्हणावेसे‌ ‌वाटते?‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.
पावसाच्या‌ ‌सरी‌ ‌कोसळाव्यात,‌ ‌कारण‌ ‌….‌…..‌
उत्तरः‌
समाजातील‌ ‌असणारा‌ ‌भेदाभेद‌ ‌मिटून‌ ‌जावा.‌

प्रश्न‌ ‌2.
भुलावी‌ ‌तहान‌ ‌विसरावी‌ ‌भूक,‌ ‌कारण‌ ‌….‌…… ‌
उत्तरः‌ ‌
नवनवीन‌ ‌गोष्टींची‌ ‌निर्मिती‌ ‌करण्याची‌ ‌इच्छा‌ ‌व्हा

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

2. ‌खालील‌ ‌घटनांचे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌अपेक्षित‌ ‌परिणाम‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.‌
‌खालील‌ ‌घटनांचे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌अपेक्षित‌ ‌परिणाम‌ ‌लिहा.‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा 1
उत्तरः‌
1. वीज‌ ‌चमकणे‌ ‌-‌ ‌उत्साह‌ ‌निर्माण‌ ‌होतो,‌ ‌माणसात‌ ‌नवचैतन्य‌‌सळसळते.‌ ‌
2.‌ ‌वारा‌ ‌घु मणे‌ ‌-‌ ‌युवक‌ ‌भारला‌ ‌जाऊन,‌ ‌तहानभूक‌ ‌विसरून‌ ‌जाऊन,‌‌ नवनिर्मितीसाठी‌ ‌प्रयत्नशील‌ ‌होईल.‌

3. खालील‌ ‌प्रतिके‌ ‌व‌ ‌त्यांचा‌ ‌अर्थ‌ ‌यांच्या‌ ‌जोड्या‌ ‌लावा.

प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
खालील‌ ‌प्रतिके‌ ‌व‌ ‌त्यांचा‌ ‌अर्थ‌ ‌यांच्या‌ ‌जोड्या‌ ‌लावा.

‌ ‌’अ’‌ ‌गट‌‌‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. वीज‌ ‌रक्तात‌ ‌भिनावी‌ ‌‌‌(अ)‌ ‌सर्वत्र‌ ‌भारत‌ ‌भूमी‌ ‌ चमकावी‌
‌2. मातीत‌ ‌माती‌ ‌एक‌ ‌व्हावी‌‌(आ)‌ ‌समाजातील‌ ‌भेदभाव‌ ‌नष्ट‌ ‌व्हावे‌‌
‌3. नवनिर्माणाची‌ ‌चाहूल‌ लागावी‌‌(इ)‌ ‌मातीने‌ ‌भेदभाव‌ ‌विसरावा‌‌
4. पुसून‌ ‌टाकीत‌ ‌भेदभाव‌(ई)‌ ‌माणसांत‌ ‌उत्साह‌ ‌निर्माण‌ ‌व्हावा.‌
5. उजळावी‌ ‌भूमी‌ दिगंतात‌‌(उ)‌ ‌नवनवीन‌ ‌गोष्टीची‌‌ निर्मिती‌ ‌करण्याची‌‌ इच्छा‌ ‌व्हावी.‌ ‌

उत्तरः‌

‌ ‌’अ’‌ ‌गट‌‌‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. वीज‌ ‌रक्तात‌ ‌भिनावी‌ ‌‌‌(ई)‌ ‌माणसांत‌ ‌उत्साह‌ ‌निर्माण‌ ‌व्हावा.‌
‌2. मातीत‌ ‌माती‌ ‌एक‌ ‌व्हावी‌‌(इ)‌ ‌मातीने‌ ‌भेदभाव‌ ‌विसरावा‌‌
‌3. नवनिर्माणाची‌ ‌चाहूल‌ लागावी‌(उ)‌ ‌नवनवीन‌ ‌गोष्टीची‌‌ निर्मिती‌ ‌करण्याची‌‌ इच्छा‌ ‌व्हावी.‌ ‌
4. पुसून‌ ‌टाकीत‌ ‌भेदभाव‌(आ)‌ ‌समाजातील‌ ‌भेदभाव‌ ‌नष्ट‌ ‌व्हावे‌‌
5. उजळावी‌ ‌भूमी‌ दिगंतात‌‌(अ)‌ ‌सर्वत्र‌ ‌भारत‌ ‌भूमी‌ ‌ चमकावी‌

4.‌ ‌भावार्थाधारित.‌‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
मातीत‌ ‌माती‌ ‌व्हावी‌ ‌एक…….‌ ‌पुसून‌ ‌टाकीत‌ ‌भेदाभेद……..‌ ‌या,‌‌ काव्यपंक्तीतील‌ ‌समाजिक‌ ‌आशय‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌
‌‘कृती‌ ‌3‌ ‌:‌ ‌काव्यसौंदर्य’‌ ‌मधील‌ (1)‌ ‌(ii)‌ ‌चे‌ ‌उत्तर‌ ‌पहा.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

‌5.‌ ‌अभिव्यक्ती‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
आपल्या‌ ‌देशात‌ ‌शांती‌ ‌निर्माण‌ ‌व्हावी‌ ‌यासाठी‌ ‌’पुन्हा‌ ‌एकदा’‌ ‌काय‌ ‌व्हावे‌ ‌असे‌ ‌तुम्हांस‌ ‌वाटते‌ ‌ते‌ ‌स्वत:च्या‌ ‌शब्दांत‌ ‌सविस्तर‌‌ लिहा.‌ ‌
उत्तर‌:‌ ‌
‘कृती‌ 3:‌ ‌काव्यसौंदर्य’‌ ‌मधील‌ ‌(4)‌ ‌चे‌ ‌उत्तर‌ ‌पहा.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌2.
‌कवितेचा‌ ‌तुम्हाला‌ ‌समजलेला‌ ‌भावार्थ‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
(कवितेचा‌ ‌भावार्थ‌ ‌पहा.)‌‌

अपठित‌ ‌गदय‌ ‌आकलन.‌‌:

1. ‌खालील‌ ‌उतारा‌ ‌काळजीपूर्वक‌ ‌वाचून‌ ‌त्याखालील‌ ‌कृती‌ ‌करा.‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
चौकटी‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌‌
(अ)‌ ‌झेंड्याचा‌ ‌पांढरा‌ ‌रंग‌ ‌गुणांचा‌ ‌निदर्शक‌ ‌[‌ ‌]
(आ)‌ ‌झेंड्याचा‌ ‌केशरी‌ ‌रंग‌ ‌गुणांचा‌ ‌निदर्शक‌ ‌[ ]
(इ)‌ ‌झेंड्याचा‌ ‌हिरवा‌ ‌रंग‌ ‌गुणांचा‌ ‌निदर्शक‌‌ [ ]

आपल्या‌ ‌झेंड्याचा‌ ‌मधला‌ ‌भाग‌ ‌पांढरा‌ ‌आहे.‌ ‌त्याचा‌ ‌अर्थ‌ ‌काय?‌ ‌पांढरा‌ ‌रंग‌ ‌प्रकाशाचा‌ ‌सत्याचा‌ ‌व‌ ‌साधेपणाचा‌ ‌निदर्शक‌ ‌आहे‌ ‌आणि‌ ‌त्यावरील‌ ‌अशोकचक्र‌ ‌काय‌ ‌सांगते?‌ ‌ते‌ ‌सद्गुणांची,‌ ‌धर्माची‌ ‌खूण‌ ‌सांगते.‌ ‌या‌ ‌झेंड्याखाली‌ ‌काम‌ ‌करताना‌ ‌आपण‌ ‌धर्ममय‌ ‌राहू,‌ ‌सत्यमय‌ ‌राहू‌ ‌असा‌ ‌त्याचा‌ ‌अर्थ‌ ‌आहे.‌ ‌आपल्या‌ ‌वर्तनाची‌ ‌ही‌ ‌सूत्रे‌ ‌राहू‌ ‌देत.‌ ‌या‌ ‌चक्राचा‌ ‌आणखी‌ ‌काय‌ ‌अर्थ‌ ‌आहे?‌ ‌चक्र‌ ‌म्हणजे‌ ‌गती.‌ ‌हे‌ ‌चक्र‌ ‌सांगते,‌ ‌की‌ ‌गतिमान‌ ‌राहा.‌ ‌केशरी‌ ‌रंग‌ ‌त्यागाचा‌ ‌व‌ ‌नम्रतेचा‌ ‌निदर्शक‌ ‌आहे‌ ‌आणि‌ ‌हिरवा‌ ‌रंग‌ ‌म्हणजे‌ ‌हरितश्यामल‌ ‌भूमातेचा.‌ ‌या‌ ‌ध्वजाखाली‌ ‌उभे‌ ‌राहून‌ ‌सेवावृत्तीने‌ ‌व‌ ‌निरहंकारीपणाने‌ ‌आपण‌ ‌पृथ्वीवर‌ ‌स्वर्ग‌ ‌निर्मूया.‌‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

2. झेंड्यातील‌ ‌अर्थपूर्णता‌ ‌स्वभाषेत‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.

‌प्रश्न‌ ‌1.
झेंड्यातील‌ ‌अर्थपूर्णता‌ ‌स्वभाषेत‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा Additional Important Questions and Answers

पुढील‌ ‌पक्ष्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌ ‌

कृती‌ ‌1‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

प्रश्न‌‌ ‌1.‌ ‌
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा
उत्तरः‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा 2
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा 3

प्रश्न‌‌ ‌2.‌ ‌
उत्तर‌ ‌लिहा.‌
1. ‌रक्तात‌ ‌भिनावी‌ ‌-‌ ‌[ ]
2. ‌पिंगा‌ ‌घालणाऱ्या‌ ‌-‌ ‌[ ]‌ ‌
उत्तर:‌
‌1. वीज‌ ‌
2.‌ ‌पावसाच्या‌ ‌सरी

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न‌‌ ‌1.
पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌कोण‌ ‌चमकावे‌ ‌असे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌वाटते?‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌वीज‌ ‌चमकावी‌ ‌असे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌वाटते.‌ ‌

प्रश्न 2.
पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌पिंगा‌ ‌घालीत‌ ‌कोण‌ ‌यावे?‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌पिंगा‌ ‌घालीत‌ ‌पावसाच्या‌ ‌सरी‌ ‌याव्यात.‌

प्रश्न‌‌ ‌3.
‌बेभान‌ ‌कोण‌ ‌व्हावे‌ ‌असे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌वाटते?‌ ‌
उत्तर‌‌:‌ ‌
पावसाच्या‌ ‌सरी‌ ‌बेभान‌ ‌व्हाव्यात‌ ‌असे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌वाटते.‌

प्रश्न‌‌ ‌4.
‌कवयित्रीच्या‌ ‌मते‌ ‌नवनिर्माणाची‌ ‌चाहूल‌ ‌कोणाला‌ ‌लागावी?‌ ‌
उत्तरः‌
‌कवयित्रीच्या‌ ‌मते‌ ‌नवनिर्माणाची‌ ‌चाहूल‌ ‌युवकाला‌ ‌लागावी.‌

प्रश्न‌‌ ‌5.
‌कवयित्री‌ ‌कोणाला‌ ‌तहान,‌ ‌भूक‌ ‌विसरायला‌ ‌सांगते?‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
कवयित्री‌ ‌युवकाला‌ ‌तहान,‌ ‌भूक‌ ‌विसरायला‌ ‌सांगते.‌‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌

प्रश्न‌‌ ‌1.‌

  1. पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌चमकावी‌‌ ………………………. (वीज,‌ ‌तार,‌ ‌काच,‌ ‌काया)
  2. भिनावी‌ ‌…………..‌ ‌पेटावे‌ ‌स्नायू‌‌ (मातीत,‌ ‌पाण्यात,‌ ‌रक्तात,‌ ‌अंगात)‌ ‌
  3. ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌घालीत‌ ‌………….”‌ ‌पावसाच्या‌ ‌सरी‌ ‌व्हाव्यात‌ ‌बेभान.‌ (धिंगाना,‌ ‌पिंगा,‌ ‌वरी,‌ ‌नाच)‌ ‌
  4. ‌मातीत‌ ‌…………..‌ ‌व्हावी‌ ‌एक.‌‌ (मातीत,‌ ‌माती,‌ ‌धन,‌ ‌पाणी)‌
  5. पुसून‌ ‌टाकीत‌ ‌…………..‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकवेळ.‌‌ (जातीभेद,‌ ‌धर्मभेद,‌ ‌भेदाभेद,‌ ‌धर्म)‌
  6. ‌(पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌घुमावा‌ ‌वारा‌ ‌………… ‌इथला‌ ‌भारला‌ ‌जावा.‌‌ (माणूस,‌ ‌युवक,‌ ‌मुलगा,‌ ‌बाप)‌ ‌
  7. ‌नवनिर्माणाची‌ ‌लागावी‌ ‌चाहूल‌ ‌उजळावी‌‌ (भूमी,‌ ‌जमीन,‌ ‌पठार,‌ ‌दरी)‌ ‌

उत्तर‌‌:‌

  1. वीज‌
  2. रक्तात‌
  3. पिंगा‌
  4. ‌माती‌
  5. भेदाभेद‌‌
  6. युवक‌ ‌
  7. ‌भूमी‌ ‌

‌जोड्या‌ ‌जुळवा.‌ ‌

प्रश्न‌‌ ‌1.‌

‘अ’‌ ‌गट‌‘ब’‌ ‌गट‌ ‌
‌1. चमकावी‌ ‌(अ)‌ ‌पुकार‌
‌2. भिनावी‌ ‌(ब)‌ ‌स्नायू‌
3. पेटावे(क)‌ ‌रक्तात‌‌
4. करीत‌‌(ड)‌ ‌वीज‌‌

‌उत्तर:‌

‘अ’‌ ‌गट‌‘ब’‌ ‌गट‌ ‌
‌1. चमकावी‌ ‌(ड)‌ ‌वीज‌‌
‌2. भिनावी‌ ‌(क)‌ ‌रक्तात‌‌
3. पेटावे(ब)‌ ‌स्नायू‌
4. करीत‌‌(अ)‌ ‌पुकार‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

प्रश्न‌‌ ‌2.‌

‘अ’‌ ‌गट‌‌‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. घालीत‌ ‌याव्या‌ ‌पिंगा‌‌(अ)‌ ‌भेदाभेद‌
‌2. पावसाच्या‌ ‌सरी‌(ब)‌ ‌व्हावी‌ ‌एक‌
‌3. मातीत‌ ‌माती‌(क)‌ ‌व्हाव्यात‌ ‌बेभान‌‌
‌4. पुसून‌ ‌टाकीत‌(ड)‌ ‌पावसाच्या‌ ‌सरी.‌

‌उत्तर:‌

‘अ’‌ ‌गट‌‌‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. घालीत‌ ‌याव्या‌ ‌पिंगा‌‌(ड)‌ ‌पावसाच्या‌ ‌सरी.‌
‌2. पावसाच्या‌ ‌सरी‌(क)‌ ‌व्हाव्यात‌ ‌बेभान‌‌
‌3. मातीत‌ ‌माती‌(ब)‌ ‌व्हावी‌ ‌एक‌
‌4. पुसून‌ ‌टाकीत‌(अ)‌ ‌भेदाभेद‌

प्रश्न‌‌ 3.‌

‘अ’‌ ‌गट‌‌‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌(अ)‌ ‌भूक‌
‌2. पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌(ब)‌ ‌तहान‌
‌3. भुलावी‌‌(क)‌ ‌भारला‌ ‌जावा‌
‌4. विसरावी‌‌(ड)‌ ‌घुमावा‌ ‌वारा‌ ‌

उत्तर:‌

‘अ’‌ ‌गट‌‌‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌(ड)‌ ‌घुमावा‌ ‌वारा‌ ‌
‌2. पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌(क)‌ ‌भारला‌ ‌जावा‌
‌3. भुलावी‌‌(ब)‌ ‌तहान‌
‌4. विसरावी‌‌(अ)‌ ‌भूक‌

कृती‌ ‌2‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न‌‌ 1.
‌समान‌ ‌अर्थाच्या‌ ‌काव्यपंक्ती‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌

  1. मातीत‌ ‌माती‌ ‌मिसळून‌ ‌जावी‌ ‌व‌ ‌एक‌ ‌व्हावी.‌‌
  2. पावसाच्या‌ ‌सरी‌ ‌पिंगा‌ ‌घालीत‌ ‌बेभान‌ ‌होऊन‌ ‌याव्यात.‌ ‌
  3. ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌नव्या‌ ‌सुधारणांचा‌ ‌वारा‌ ‌आपल्या‌ ‌समाजात‌ ‌घुमत‌ ‌यावा.‌ ‌
  4. आपली‌ ‌भारतभूमी‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌प्रखर‌ ‌तेजाने‌ ‌तळपावी‌ ‌तिची‌‌ किर्ती‌ ‌सगळ्या‌ ‌जगभर‌ ‌पसरावी.‌ ‌

उत्तर:‌

  1. ‌मातीत‌ ‌माती‌ ‌व्हावी‌ ‌एक‌‌
  2. ‌घालीत‌ ‌पिंगा‌ ‌पावसाच्या‌ ‌सरी‌ ‌व्हाव्यात‌ ‌बेभान‌
  3. पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌घुमावा‌ ‌वारा‌‌
  4. उजळावी‌ ‌भूमी‌ ‌………….‌ ‌दिगंतात‌ ‌….‌……… ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

प्रश्न‌‌ 2.
काव्यपंक्तींचा‌ ‌योग्य‌ ‌क्रम‌ ‌लावा.‌

  1. ‌रीत‌ ‌पुकार‌ ‌
  2. भिनावी‌ ‌रक्तात‌ ‌
  3. चमकावी‌ ‌वीज‌ ‌
  4. पेटावे‌ ‌स्नायू‌ ‌
  5. ‌पुसून‌ ‌टाकीत‌ ‌भेदाभेद‌ ‌
  6. ‌पावसाच्या‌ ‌सरी‌ ‌व्हाव्यात‌ ‌बेभान‌ ‌
  7. ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌घालीत‌ ‌पिंगा‌ ‌
  8. ‌पुन्हा‌ ‌एकवेळ‌ ‌…..‌
  9. ‌उजळावी‌ ‌भूमी‌ ‌…..‌ ‌दिगंतात‌ ‌….‌
  10. ‌युवक‌ ‌इथला‌ ‌भारला‌ ‌जावा‌ ‌
  11. पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌घुमावा‌ ‌वारा‌ ‌
  12. नवनिर्माणाची‌ ‌लागावी‌ ‌चाहूल‌ ‌

उत्तर:‌ ‌

  1. ‌चमकावी‌ ‌वीज‌‌
  2. भिनावी‌ ‌रक्तात‌
  3. ‌पेटावे‌ ‌स्नायू‌
  4. ‌करीत‌ ‌पुकार‌ ‌
  5. पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌घालीत‌ ‌पिंगा‌ ‌
  6. पावसाच्या‌ ‌सरी‌ ‌व्हाव्यात‌ ‌बेभान‌
  7. ‌पुसून‌ ‌टाकीत‌ ‌भेदाभेद‌ ‌
  8. पुन्हा‌ ‌एकवेळ‌
  9. पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌घुमावा‌ ‌वारा‌‌
  10. ‌युवक‌ ‌इथला‌ ‌भारला‌ ‌जावा‌
  11. नवनिर्माणाची‌ ‌लागावी‌ ‌चाहूल‌‌
  12. उजळावी‌ ‌भूमी‌ ‌…….‌ ‌दिगंतात‌ ‌….‌ ‌

प्रश्न‌‌ 3.
काव्यपंक्तींवरून‌ ‌शब्दांचा‌ ‌योग्य‌ ‌क्रम‌ ‌लावा.‌‌

  1. पुकार,‌ ‌चमकावी,‌ ‌रक्तात,‌ ‌स्नायू‌ ‌
  2. ‌एकदा,‌ ‌उतरावी,‌ ‌एकवार,‌ ‌करीत‌ ‌
  3. ‌एकवेळ,‌ ‌एकदा,‌ ‌टाकीत,‌ ‌घालीत‌ ‌
  4. पिंगा,‌ ‌भेदाभेद,‌ ‌बेभान,‌ ‌कोसळाव्यात‌ ‌
  5. ‌युवक,‌ ‌वारा,‌ ‌भूक,‌ ‌भूमी.‌
  6. चाहूल,‌ ‌भारला,‌ ‌घुमावा,‌ ‌विसरावी‌

‌उत्तर:‌

  1. ‌चमकावी,‌ ‌रक्तात,‌ ‌स्नायू,‌ ‌पुकार‌‌
  2. एकदा,‌ ‌उतरावी,‌ ‌करीत,‌ ‌एकवार‌ ‌
  3. एकदा,‌ ‌घालीत,‌ ‌टाकीत,‌ ‌एकवेळ‌
  4. पिंगा,‌ ‌बेभान,‌ ‌कोसळाव्यात,‌ ‌भेदाभेद‌
  5. वारा,‌ ‌युवक,‌ ‌भूक,‌ ‌भूमी‌‌
  6. घुमावा,‌ ‌भारला,‌ ‌विसरावी,‌ ‌चाहूल‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

प्रश्न‌ ‌तयार‌ ‌करा.‌ ‌

प्रश्न‌‌ 1.‌
‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌चमकावी‌ ‌वीज.‌
‌उत्तरः‌
‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌कोणी‌ ‌चमकावे?‌

प्रश्न‌‌ 2.
‌पावसाच्या‌ ‌सरी‌ ‌व्हाव्यात‌ ‌बेभान‌
‌उत्तरः‌
‌बेभान‌ ‌कोणी‌ ‌व्हावे‌ ‌असे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌वाटते?‌

प्रश्न‌‌ 3.
पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌घुमावा‌ ‌वारा.‌ ‌
उत्तरः‌
‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌कोण‌ ‌घुमावा?‌ ‌

प्रश्न‌‌ 4.‌
‌नवनिर्माणाची‌ ‌लागावी‌ ‌चाहूल.‌ ‌
उत्तरः‌
‌कोणाची‌ ‌चाहूल‌ ‌लागावी?‌ ‌

कृती‌ ‌3 ‌:‌ ‌काव्यसौंदर्य‌

खालील‌ ‌काव्यपंक्तीतील‌ ‌आशयसौंदर्य‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌

प्रश्न‌‌ 1.
‌पुन्हा‌ ‌एकदा,‌ ‌चमकावी‌ ‌वीज,‌ ‌उतरावी‌ ‌खाली,‌ ‌भिनावी‌‌ रक्तात‌
‌उत्तरः‌
‌वीज‌ ‌हे‌ ‌सळसळत्या‌ ‌उत्साहाचे‌ ‌प्रतीक‌ ‌आहे.‌ ‌सध्या‌‌ समाजामध्ये‌ ‌जी‌ ‌मरगळ‌ ‌दिसते‌ ‌आहे.‌ ‌ती‌ ‌मरगळ‌ ‌नष्ट‌ ‌होऊन‌ ‌माणसांमध्ये‌ ‌उत्साह‌ ‌निर्माण‌ ‌व्हावा‌ ‌असे‌ ‌येथे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌सूचित‌ ‌करायचे‌ ‌आहे.‌ ‌प्रत्येकाच्या‌ ‌रोमारोमात‌ ‌चैतन्य‌ ‌निर्माण‌ ‌झाले‌ ‌पाहिजे.‌ ‌प्रत्येकजण‌ ‌उत्साहाने‌ ‌चांगले‌ ‌कार्य‌ ‌करण्यासाठी‌ ‌पुढे‌ ‌यावा‌ ‌आणि‌ ‌त्याच्या‌ ‌हातून‌ ‌देशासाठी‌ ‌काहीतरी‌ ‌चांगल्या‌ ‌गोष्टी‌ ‌घडल्या‌ ‌पाहिजेत.‌‌

प्रश्न‌‌ 2.
मातीत‌ ‌माती‌ ‌व्हावी‌ ‌एक…‌ ‌पुसून‌ ‌टाकीत‌ ‌भेदाभेद…‌ ‌
उत्तरः‌
‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌पावसाच्या‌ ‌सरी‌ ‌बेभान‌ ‌होऊन‌ ‌कोसळाव्यात.‌‌ या‌ ‌बेभान‌ ‌सरींमुळे‌ ‌मातीत‌ ‌माती‌ ‌मिसळून‌ ‌जावी.‌ ‌ती‌ ‌एकजीव‌ ‌व्हावी.‌ ‌याचाच‌ ‌अर्थ‌ ‌या‌ ‌मातीतील‌ ‌म्हणजे‌ ‌समाजातील‌ ‌सगळा‌ ‌भेदाभेद‌ ‌मिटून‌ ‌जावा.‌ ‌समाजात‌ ‌एकोपा‌ ‌निर्माण‌ ‌व्हावा.‌ ‌म्हणून‌‌ मातीत‌ ‌माती‌ ‌एक‌ ‌व्हावी‌ ‌असे‌ ‌कवयित्रिला‌ ‌वाटते.‌

पुढील‌ ‌ओळींचा‌ ‌अर्थसौंदर्य‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌‌

प्रश्न‌‌ 1.
उतरावी‌ ‌खाली,‌ ‌भिनावी‌ ‌रक्तात‌ ‌
उत्तरः‌
‌निसर्गातील‌ ‌विविध‌ ‌प्रतिकांचा‌ ‌वापर‌ ‌करीत‌ ‌कवयित्री‌‌ नवनिर्मितीचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेल्या‌ ‌मनाच्या‌ ‌भावस्थितीचे‌ ‌छान‌ ‌वर्णन‌ ‌करतात.‌ ‌त्या‌ ‌म्हणतात‌ ‌की,‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌वीज‌ ‌चमकून‌ ‌खाली‌ ‌उतरून‌ ‌यावी.‌ ‌त्या‌ ‌वीजेचे‌ ‌तेज,‌ ‌तिची‌ ‌प्रखरता‌ ‌माणसांच्या‌‌
रक्तात‌ ‌भिनावी.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

प्रश्न‌‌ 2.
‌मातीत‌ ‌माती‌ ‌व्हावी‌ ‌एक…पुसून‌ ‌टाकीत‌ ‌भेदाभेद….‌ ‌
उत्तरः‌
‌बेभान‌ ‌सरींमुळे‌ ‌मातीत‌ ‌माती‌ ‌मिसळून‌ ‌जावी.‌ ‌याचाच‌‌ अर्थ‌ ‌या‌ ‌मातीतील‌ ‌म्हणजे‌ ‌समाजातील‌ ‌सगळा‌ ‌भेदाभेद‌ ‌मिटून‌ ‌जावा,‌ ‌संपून‌ ‌जावा,‌ ‌असे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌वाटते.‌ ‌म्हणजेच‌ ‌समाजात‌ ‌असलेला‌ ‌गरीब-श्रीमंत,‌ ‌उच्च-नीच,‌ ‌जात-धर्म,‌ ‌स्त्री-पुरुष‌ ‌असा‌ ‌विविध‌ ‌प्रकाराचा‌ ‌भेदाभेद‌ ‌नष्ट‌ ‌होऊन‌ ‌भेदभावरहित‌ ‌नव्या‌‌ समाजाची‌ ‌निर्मिती‌ ‌व्हावी,‌ ‌असे‌ ‌कवयित्रिला‌ ‌वाटते.‌ ‌

प्रश्न‌‌ 3.
‌उजळावी‌ ‌भूमी‌ ‌…‌….. ‌दिगंतात‌ ‌…‌……‌
उत्तरः‌
‌नव्या‌ ‌विचारांनी,‌ ‌नव्या‌ ‌कर्तृत्वाने‌ ‌आपली‌ ‌सारी‌ ‌भूमी‌‌ उजळून‌ ‌निघावी.‌ ‌म्हणजेच‌ ‌आपली‌ ‌भारतभूमी‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌प्रखर‌ ‌तेजाने‌ ‌तळपावी,‌ ‌तिची‌ ‌कीर्ती‌ ‌सगळ्या‌ ‌जगभर‌ ‌पसरावी,‌ ‌असेच‌‌ कवयित्रीला‌ ‌वाटते.‌ ‌

प्रश्न‌‌ 4.
‌पुन्हा‌ ‌एकदा,‌ ‌घुमावा‌ ‌वारा,‌ ‌युवक‌ ‌इथला,‌ ‌भारला‌ ‌जावा‌ ‌
उत्तरः‌
‌नवनिर्मितीचे‌ ‌विचार‌ ‌प्रखरतेने‌ ‌मांडताना‌ ‌कवयित्री‌ ‌म्हणतात‌‌ की,‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌नव्या‌ ‌सुधारणांचा‌ ‌वारा‌ ‌आपल्या‌ ‌समाजात‌ ‌घुमत‌‌ यावा.‌ ‌या‌ ‌वाऱ्याने‌ ‌इथला‌ ‌प्रत्येक‌ ‌युवक‌ ‌भारून‌ ‌जावा.‌ ‌

प्रश्न‌‌ 3.
क्रांती‌ ‌आपोआप‌ ‌होत‌ ‌नाही‌ ‌तर‌ ‌ती‌ ‌घडवून‌ ‌आणावी‌ ‌लागते,‌‌ यावर‌ ‌तुमचे‌ ‌मत‌ ‌सोदाहरण‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌
‌क्रांती‌ ‌आपोआप‌ ‌होत‌ ‌नसली‌ ‌तरी‌ ‌ती‌ ‌घडवून‌ ‌आणण्यासाठी‌‌ तशी‌ ‌परिस्थिती‌ ‌निर्माण‌ ‌व्हावी‌ ‌लागते.‌ ‌क्रांतीमुळे‌ ‌समाजात‌ ‌परिवर्तन‌ ‌होत‌ ‌असते.‌ ‌संपूर्ण‌ ‌समाजात‌ ‌व‌ ‌देशात‌ ‌आमूलाग्र‌ ‌बदल‌ ‌घडवून‌ ‌आणण्याचे‌ ‌सामर्थ्य‌ ‌क्रांतीत‌ ‌असते,‌ ‌तिला‌ ‌घडवून‌ ‌आणण्यासाठी‌ ‌समाजातील‌ ‌कोणीतरी‌ ‌व्यक्ती‌ ‌पुढाकार‌ ‌घेते.‌ ‌ती‌ ‌आपले‌ ‌ज्वलंत‌ ‌विचार‌ ‌लिखित‌ ‌स्वरूपात‌ ‌मांडते‌ ‌व‌ ‌पुढे‌‌ व्यक्त‌ ‌करते.‌ ‌त्याचे‌ ‌वाचन‌ ‌करून‌ ‌लोकांमध्ये‌ ‌तत्कालीन‌ ‌रूढी,‌ ‌परंपरा‌ ‌वा‌ ‌विचारधारणेविषयी‌ ‌तिटकारा‌ ‌निर्माण‌ ‌होतो.‌ ‌जनता‌ ‌आपल्यावर‌ ‌होत‌ ‌असलेला‌ ‌अन्याय,‌ ‌अत्याचार‌ ‌यांविरोधात‌ ‌जागृत‌ ‌होते‌ ‌व‌ ‌क्रांतीस‌ ‌सिद्ध‌ ‌होते.‌ ‌रूसोचे‌ ‌विचार‌ ‌वाचून‌ ‌फ्रेंच‌ ‌लोक‌ ‌राज्यक्रांती‌ ‌करण्यास‌ ‌सिद्ध‌ ‌झाले‌ ‌होते.‌ ‌केसरीतील‌ ‌लोकमान्य‌ ‌टिळकांचे‌ ‌लेख‌ ‌वाचून‌ ‌लोक‌ ‌इंग्रजांविरोधात‌ ‌चिडून‌‌ उठले‌ ‌होते.‌

प्रश्न‌‌ 4.
‌आपल्या‌ ‌देशात‌ ‌शांती‌ ‌निर्माण‌ ‌व्हावी‌ ‌यासाठी‌ ‌’पुन्हा‌ ‌एकदा’‌‌ काय‌ ‌व्हावे‌ ‌असे‌ ‌तुम्हांस‌ ‌वाटते‌ ‌ते‌ ‌स्वत:च्या‌ ‌शब्दांत‌ ‌सविस्तर‌‌ लिहा.‌ ‌
उत्तरः‌
‌आपल्या‌ ‌देशात‌ ‌आज‌ ‌भ्रष्टाचार,‌ ‌अन्याय,‌ ‌अत्याचार,‌‌ स्त्रीशोषण,‌ ‌बालशोषण‌ ‌असे‌ ‌अनेक‌ ‌वाईट‌ ‌प्रकार‌ ‌घडत‌ ‌आहेत.‌ ‌त्यामुळे‌ ‌आपल्या‌ ‌देशात‌ ‌आज‌ ‌अशांतीचे‌ ‌वातावरण‌ ‌निर्माण‌ ‌झालेले‌ ‌आहे.‌ ‌यासाठी‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा’‌ ‌क्रांती‌ ‌घडवून‌ ‌आणण्यासाठी‌ ‌सर्वांनी‌ ‌एकत्र‌ ‌येणे‌ ‌आवश्यक‌ ‌बनलेले‌ ‌आहे.‌ ‌देशात‌ ‌वाढत‌ ‌चाललेली‌ ‌अराजकता‌ ‌व‌ ‌अंधाधुंदी‌ ‌कमी‌ ‌करण्यासाठी‌ ‌सर्वांनी‌ ‌प्रामाणिकपणाने‌ ‌आपले‌ ‌कर्तव्य‌ ‌निभावले‌ ‌पाहिजे.‌ ‌’मी‌ ‌भ्रष्टाचार‌ ‌करणार‌ ‌नाही‌ ‌वा‌ ‌इतरांना‌ ‌करू‌ ‌देणार‌ ‌नाही’,‌ ‌यावर‌ ‌सर्वांनी‌ ‌ठाम‌ ‌असले‌ ‌पाहिजे.‌ ‌संविधानाच्या‌ ‌विरोधात‌ ‌कार्य‌ ‌करत‌ ‌असलेल्या‌ ‌लोकांना‌ ‌पकडून‌ ‌पोलीस‌ ‌ठाण्यात‌ ‌दिले‌ ‌पाहिजे.‌ ‌देशसेवेचे‌ ‌बाळकडू‌ ‌सर्वांनी‌ ‌प्राशन‌ ‌केले‌ ‌पाहिजे.‌ ‌यासाठी‌ ‌सर्वांनी‌ ‌मिळून‌‌ पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌अभियान‌ ‌चालविले‌ ‌पाहिजे.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

प्रश्न‌‌ 5.
‌नवनिर्मितीचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेले‌ ‌लोक‌ ‌सर्वसामान्यांपेक्षा‌ ‌वेगळे‌ असतात,‌ ‌यावर‌ ‌तुमचे‌ ‌विचार‌ ‌सोदाहरण‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌
‌उत्तरः‌ ‌
नवनिर्मिती‌ ‌म्हणजे‌ ‌जुन्या‌ ‌चालीरीती,‌ ‌रूढी,‌ ‌परंपरा,‌ ‌समाजात‌‌ प्रचलित‌ ‌असलेल्या‌ ‌सामाजिक‌ ‌समस्या‌ ‌यांचा‌ ‌नाश‌ ‌करून‌ ‌नवीन‌ ‌मूल्यांवर‌ ‌आधारित‌ ‌समाजाची‌ ‌स्थापना‌ ‌करणे‌ ‌होय.‌ ‌अशा‌ ‌या‌ ‌नवनिर्मितीचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेले‌ ‌लोक‌ ‌इतरांहून‌ ‌वेगळेच‌ ‌असतात.‌ ‌ते‌ ‌आपल्या‌ ‌ध्यासाने‌ ‌भारावलेले‌ ‌असतात.‌ ‌नवनिर्मितीचा‌ ‌ध्यास‌ ‌साकार‌ ‌करण्यासाठी‌ ‌ते‌ ‌समाजात‌ ‌क्रांती‌ ‌घडवून‌ ‌आणतात.‌ ‌आपल्या‌ ‌ज्वलंत‌ ‌विचारांनी‌ ‌व‌ ‌कृतीतून‌ ‌ते‌ ‌समाजापुढे‌ ‌एक‌ ‌आदर्श‌ ‌निर्माण‌ ‌करतात.‌ ‌नवनिर्मितीचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेली‌ ‌माणसे‌ ‌ध्येयवेडी‌ ‌असतात.‌ ‌नेल्सन‌ ‌मंडेला‌ ‌यांनीसुद्धा‌ ‌प्रस्थापित‌ ‌समाजरचनेविरोधात‌ ‌जो‌ ‌संघर्ष‌ ‌केला‌ ‌होता‌ ‌तो‌ ‌खरोखरच‌ ‌प्रशंसनीयच‌ ‌होता.‌ ‌स्वामी‌ ‌विवेकानंद,‌ ‌आगरकर,‌ ‌लोकमान्य‌ ‌टिळक‌ ‌यांनी‌ ‌सुद्धा‌ ‌नवनिर्मितीसाठी‌ ‌भगीरथ‌ ‌प्रयत्न‌ ‌केले‌ ‌होते;‌ ‌म्हणून‌ ‌या‌ ‌सर्वांना‌ ‌सर्वसामान्यांपेक्षा‌ ‌मानाचे‌ ‌व‌ ‌आदराचे‌ ‌स्थान‌ ‌आहे.‌‌

प्रश्न‌‌ 6.
दिलेल्या‌ ‌मुद्द्यांच्या‌ ‌आधारे‌ ‌कवितेसंबंधी‌ ‌पुढील‌ ‌कृती‌‌ सोडवा.‌ ‌
‌उत्तरः‌ ‌
1. कवी/‌ ‌कवयित्रीचे‌ ‌नाव‌ ‌-‌‌ प्रतिमा‌ ‌इंगोले‌ ‌

2. ‌संदर्भ‌ ‌-‌‌
‘पुन्हा‌ ‌एकदा’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌कवयित्री‌ ‌प्रतिमा‌ ‌इंगोले‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिली‌‌ आहे.‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌त्यांच्या‌ ‌’भुलाई’‌ ‌या‌ ‌कवितासंग्रहातील‌ ‌आहे.‌ ‌

3‌. ‌प्रस्तावना‌ ‌-‌‌
‘पुन्हा‌ ‌एकदा’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌कवयित्री‌ ‌प्रतिमा‌ ‌इंगोले‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिली‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌कवितेत‌ ‌नवनिर्माणाचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेल्या‌ ‌मनाच्या‌ ‌भावस्थितीचे‌ ‌सुरेख‌ ‌वर्णन‌ ‌कवयित्रीने‌ ‌केले‌ ‌आहे.‌ ‌वाङमयप्रकारसामाजिक‌ ‌कविता‌ ‌कवितेचा‌ ‌विषयनवनिर्मितीचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेल्या‌ ‌मनाच्या‌ ‌भावस्थितीचे‌ ‌वर्णन‌ ‌करणारी‌‌
पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌सामाजिक‌ ‌भान‌ ‌असलेली‌ ‌कविता‌ ‌आहे.‌

4. वाङमयप्रकार‌‌-
सामाजिक‌ ‌कविता‌

5. ‌कवितेचा‌ ‌विषय‌‌-
नवनिर्मितीचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेल्या‌ ‌मनाच्या‌ ‌भावस्थितीचे‌ ‌वर्णन‌ ‌करणारी‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌सामाजिक‌ ‌भान‌ ‌असलेली‌ ‌कविता‌ ‌आहे.‌‌

6. कवितेतील‌ ‌आवडलेली‌ ‌ओळ‌‌
मातीत‌ ‌माती‌ ‌
व्हावी‌ ‌एक‌ ‌…‌
‌पुसून‌ ‌टाकीत‌‌
भेदाभेद…‌ ‌

7.‌ ‌मध्यवर्ती‌ ‌कल्पना‌ ‌-‌‌
समाजातील‌ ‌जुन्या‌ ‌रूढी,‌ ‌रीतिरिवाज,‌ ‌परंपरा,‌ ‌भेदाभेद‌ ‌नष्ट‌ ‌करून‌ ‌नवनिर्माणाचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेल्या‌ ‌मनाच्या‌ ‌भावस्थितीचे‌‌ सुरेख‌ ‌वर्णन‌ ‌’पुन्हा‌ ‌एकदा’‌ ‌या‌ ‌कवितेत‌ ‌दिसून‌ ‌येते..‌ ‌

8. कवितेतून‌ ‌मिळणारा‌ ‌संदेश‌‌ –
समाजातील‌ ‌सर्व‌ ‌प्रकारचा‌ ‌भेदाभेद,‌ ‌रूढी,‌ ‌रीतीरिवाज,‌ ‌परंपरा‌ ‌इथल्या‌ ‌तरुणांनी‌ ‌नष्ट‌ ‌कराव्यात.‌ ‌तसेच‌ ‌नवीन,‌ ‌पुरोगामी‌ ‌विचारांचा‌ ‌नवा‌ ‌एकसंघ‌ ‌समाज‌ ‌निर्माण‌ ‌करण्याचा‌ ‌प्रत्येकाने‌‌ ध्यास‌ ‌घ्यावा.‌ ‌हा‌ ‌संदेश‌ ‌’पुन्हा‌ ‌एकदा’‌ ‌या‌ ‌कवितेतून‌ ‌मिळतो.‌ ‌

9. कविता‌ ‌आवडण्याची‌ ‌वा‌ ‌न‌ ‌आवडण्याची‌ ‌कारणे-
‘पुन्हा‌ ‌एकदा’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌मला‌ ‌खूप‌ ‌आवडली‌ ‌आहे.‌ ‌त्याचे‌ ‌महत्त्वाचे‌ ‌कारण‌ ‌म्हणजे‌ ‌नवनिर्माणाचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेल्या‌ ‌मनाच्या‌ ‌भावस्थितीचे‌ ‌वर्णन‌ ‌करण्यासाठी‌ ‌कवयित्रीने‌ ‌निसर्गातील‌ ‌विविध‌ ‌प्रतिकांचा‌ ‌अतिशय‌ ‌सुरेख‌ ‌वापर‌ ‌केलेला‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌प्रतिकांमुळे‌ ‌कविता‌ ‌जिवंत‌ ‌असल्याप्रमाणे‌ ‌भास‌ ‌होतो.‌‌

10. ‌भाषिक‌ ‌वैशिष्ट्ये‌‌-
‘पुन्हा‌ ‌एकदा’‌ ‌या‌ ‌कवितेमध्ये‌ ‌कवयित्री‌ ‌प्रतिमा‌ ‌इंगोले‌ ‌यांनी‌ ‌प्रमाण‌ ‌मराठी‌ ‌भाषेचा‌ ‌वापर‌ ‌केलेला‌ ‌आहे.‌ ‌प्रत्येक‌ ‌ओळीमध्ये‌ ‌केवळ‌ ‌दोनच‌ ‌शब्दांचा‌ ‌वापर‌ ‌करून‌ ‌वेगळा‌ ‌छान‌ ‌परिणाम‌ ‌साधला‌ ‌आहे.‌ ‌शिवाय‌ ‌निसर्गप्रतिकांचा‌ ‌योग्य‌ ‌वापर‌ ‌करीत‌ ‌अर्थाचे‌ ‌सौंदर्य‌ ‌वाढवलेले‌ ‌आहे.‌‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

‌खालील‌ ‌काव्यपंक्तींचे‌ ‌रसग्रहण‌ ‌करा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.
पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌चमकावी‌ ‌वीज‌‌
उतरावी‌ ‌खाली‌ ‌भिनावी‌ ‌रक्तात‌
‌पेटावे‌ ‌स्नायू‌ ‌करीत‌ ‌पुकार‌‌
पुन्हा‌ ‌एकवार‌ ‌
उत्तरः‌
‌’पुन्हा‌ ‌एकदा’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌कवयित्री‌ ‌प्रतिमा‌ ‌इंगोले‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिली‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌कवितेत‌ ‌नवनिर्माणाचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेल्या‌ ‌मनाच्या‌ ‌भावस्थितीचे‌ ‌सुरेख‌ ‌वर्णन‌ ‌कवयित्रीने‌ ‌केलेले‌ ‌आहे.‌‌

निसर्गातील‌ ‌विविध‌ ‌प्रतीकांचा‌ ‌वापर‌ ‌करीत‌ ‌कवयित्री‌ ‌नवनिर्मितीचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेल्या‌ ‌मनाच्या‌ ‌भावस्थितीचे‌ ‌छान‌ ‌वर्णन‌ ‌करतात.‌ ‌त्या‌ ‌म्हणतात‌ ‌की,‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌वीज‌ ‌चमकून‌ ‌खाली‌ ‌उतरून‌ ‌यावी.‌ ‌त्या‌ ‌विजेचे‌ ‌तेज,‌ ‌तिची‌ ‌प्रखरता‌ ‌माणसांच्या‌ ‌रक्तात‌ ‌भिनावी.‌ ‌म्हणजेच‌ ‌माणसांमध्ये‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌उत्साह‌ ‌भरून‌ ‌जावा.‌ ‌त्यांचे‌ ‌स्नायू‌ ‌पेटून‌ ‌उठावेत‌ ‌म्हणजेच‌ ‌समाजातील‌ ‌जुन्या,‌ ‌अनिष्ट‌ ‌चालीरिती,‌ ‌रूढी,‌ ‌परंपरा,‌ ‌अन्याय,‌ ‌अत्याचार‌ ‌याविरुद्ध‌ ‌त्यांनी‌ ‌पेटून‌ ‌उठावे‌ ‌आणि‌ ‌ते‌ ‌सारे‌ ‌नष्ट‌ ‌करून‌ ‌त्यातून‌ ‌समाजाला‌ ‌प्रगतीपथावर‌ ‌घेऊन‌ ‌जाणारे‌ ‌नवीन‌ ‌विचार‌ ‌निर्माण‌ ‌व्हावेत.‌‌

या‌ ‌काव्यपंक्तीमध्ये‌ ‌कवयित्री‌ ‌प्रतिमा‌ ‌इंगोले‌ ‌यांनी‌ ‌प्रमाण‌ ‌मराठी‌ ‌भाषेचा‌ ‌वापर‌ ‌केलेला‌ ‌आहे.‌ ‌प्रत्येक‌ ‌ओळीमध्ये‌ ‌केवळ‌ ‌दोनच‌ ‌शब्दांचा‌ ‌वापर‌ ‌करून‌ ‌वेगळा‌ ‌छान‌ ‌परिणाम‌ ‌साधला‌ ‌आहे.‌ ‌शिवाय‌ ‌निसर्गप्रतिकांचा‌ ‌योग्य‌ ‌वापर‌ ‌करीत‌ ‌अर्थाचे‌ ‌सौंदर्य‌ ‌वाढवलेले‌ ‌आहे.‌

प्रश्न‌ ‌2.
‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌घालीत‌ ‌पिंगा‌‌ पावसाच्या‌ ‌सरी‌ ‌व्हाव्यात‌ ‌बेभान‌ ‌कोसळाव्या‌ ‌खाली‌ ‌मातीत‌ ‌माती‌ ‌व्हावी‌ ‌एक…‌ ‌पुसून‌ ‌टाकीत‌ ‌भेदाभेद…‌‌ पुन्हा‌ ‌एकवेळ…‌ ‌
उत्तर‌:‌
‌’पुन्हा‌ ‌एकदा’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌कवयित्री‌ ‌प्रतिमा‌ ‌इंगोले‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिली‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌कवितेत‌ ‌नवनिर्माणाचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेल्या‌ ‌मनाच्या‌ ‌भावस्थितीचे‌ ‌सुरेख‌ ‌वर्णन‌ ‌कवयित्रीने‌ ‌केलेले‌ ‌आहे.‌‌

‌नवनिर्मितीच्या‌ ‌विचारांनी‌ ‌प्रेरित‌ ‌झालेल्या‌ ‌मनाचे‌ ‌वर्णन‌ ‌करताना‌ ‌कवयित्री‌ ‌म्हणतात‌ ‌की,‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌पावसाच्याव्हावी.‌ ‌याचाच‌ ‌अर्थ‌ ‌या‌ ‌मातीतील‌ ‌म्हणजेच‌ ‌समाजातील‌ ‌सगळा‌ ‌भेदाभेद‌ ‌मिटून‌ ‌जावा,‌ ‌संपून‌ ‌जावा,‌ ‌असे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌वाटते.‌ ‌म्हणजेच‌ ‌समाजात‌ ‌असलेला‌ ‌गरीब-श्रीमंत,‌ ‌उच्च-नीच,‌ ‌जात-धर्म,‌ ‌स्त्री-पुरुष‌ ‌असा‌ ‌विविध‌ ‌प्रकारचा‌ ‌भेदाभेद‌ ‌नष्ट‌ ‌होऊन‌ ‌भेदभावविरहित‌ ‌नव्या‌ ‌समाजाची‌ ‌निर्मिती‌ ‌व्हावी,‌ ‌असे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌वाटते.‌‌

या‌ ‌काव्यपंक्तीमध्ये‌ ‌कवयित्री‌ ‌प्रतिमा‌ ‌इंगोले‌ ‌यांनी‌ ‌प्रमाण‌ ‌मराठी‌ ‌भाषेचा‌ ‌वापर‌ ‌केलेला‌ ‌आहे.‌ ‌प्रत्येक‌ ‌ओळीमध्ये‌ ‌केवळ‌ ‌दोनच‌ ‌शब्दांचा‌ ‌वापर‌ ‌करून‌ ‌वेगळा‌ ‌छान‌ ‌परिणाम‌ ‌साधला‌ ‌आहे.‌ ‌शिवाय‌ ‌निसर्गप्रतिकांचा‌ ‌योग्य‌ ‌वापर‌ ‌करीत‌ ‌अर्थाचे‌ ‌सौंदर्य‌ ‌वाढवलेले‌ ‌आहे.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

प्रश्न‌ ‌3.
पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌घुमावा‌ ‌वारा‌‌
युवक‌ ‌इथला‌ ‌भारला‌ ‌जावा‌ ‌
भुलावी‌ ‌तहान‌ ‌विसरावी‌ ‌भूक‌ ‌
नवनिर्माणाची‌ ‌लागावी‌ ‌चाहूल‌ ‌
उजळावी‌ ‌भूमी…‌ ‌दिगंतात…‌‌
पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌
उत्तरः‌
‌‘पुन्हा‌ ‌एकदा’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌कवयित्री‌ ‌प्रतिमा‌ ‌इंगोले‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिली‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌कवितेत‌ ‌नवनिर्माणाचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेल्या‌ ‌मनाच्या‌ ‌भावस्थितीचे‌ ‌सुरेख‌ ‌वर्णन‌ ‌कवयित्रीने‌ ‌केलेले‌ ‌आहे.‌‌

नवनिर्मितीचे‌ ‌विचार‌ ‌प्रखरतेने‌ ‌मांडताना‌ ‌कवयित्री‌ ‌म्हणतात‌ ‌की,‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌नव्या‌ ‌सुधारणांचा‌ ‌वारा‌ ‌आपल्या‌ ‌समाजात‌ ‌घुमत‌ ‌यावा.‌ ‌या‌ ‌वाऱ्याने‌ ‌इथला‌ ‌प्रत्येक‌ ‌युवक‌ ‌भारून‌ ‌जावा.‌ ‌इथल्या‌ ‌तरुणाने‌ ‌मंत्रमुग्ध‌ ‌होऊन,‌ ‌तहानभूक‌ ‌विसरून‌ ‌नवनवीन‌ ‌गोष्टी‌ ‌निर्माण‌ ‌करण्याची‌ ‌आस‌ ‌धरावी.‌ ‌नवनिर्माणाची‌ ‌चाहूल‌ ‌त्याला‌ ‌लागावी.‌ ‌नवीन‌ ‌विचारांचा‌ ‌नवा‌ ‌समाज‌ ‌निर्माण‌ ‌व्हावा.‌ ‌नव्या‌ ‌विचारांनी,‌ ‌नव्या‌ ‌कर्तृत्वाने‌ ‌आपली‌ ‌सारी‌ ‌भूमी‌ ‌उजळून‌ ‌निघावी,‌ ‌म्हणजेच‌ ‌आपली‌ ‌भारतभूमी‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌प्रखर‌ ‌तेजाने‌ ‌तळपावी,‌ ‌तिची‌ ‌कीर्ती‌ ‌सगळ्या‌ ‌जगभर‌ ‌पसरावी,‌ ‌असेच‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌वाटते.
‌‌
या‌ ‌काव्यपंक्तीमध्ये‌ ‌कवयित्री‌ ‌प्रतिमा‌ ‌इंगोले‌ ‌यांनी‌ ‌प्रमाण‌ ‌मराठी‌ ‌भाषेचा‌ ‌वापर‌ ‌केलेला‌ ‌आहे.‌ ‌प्रत्येक‌ ‌ओळीमध्ये‌ ‌केवळ‌ ‌दोनच‌ ‌शब्दांचा‌ ‌वापर‌ ‌करून‌ ‌वेगळा‌ ‌छान‌ ‌परिणाम‌ ‌साधला‌ ‌आहे.‌ ‌शिवाय‌ ‌निसर्गप्रतिकांचा‌ ‌योग्य‌ ‌वापर‌ ‌करीत‌ ‌अर्थाचे‌ ‌सौंदर्य‌ ‌वाढवलेले‌ ‌आहे.‌‌

पुन्हा एकदा Summary in Marathi

कवयित्रीचा‌ ‌परिचय:

नाव‌‌:‌ ‌प्रतिमा‌ ‌इंगोले‌ ‌
जन्म‌ ‌:‌ ‌(1953)‌‌
:‌ ‌ग्रामीण‌ ‌कथाकार,‌ ‌कवयित्री,‌ ‌’हजारी‌ ‌बेलपान’,‌ ‌’अकसिदीचे‌ ‌दाने’,‌ ‌’सुगरनचा‌ ‌खोपा’,‌ ‌’जावयाचं‌ ‌पोर’‌ ‌इत्यादी‌ ‌कथासंग्रह;‌ ‌’भुलाई’‌ ‌हा‌ ‌कवितासंग्रह;‌ ‌‘बुढाई’‌ ‌ही‌ ‌कादंबरी‌ ‌प्रसिद्ध.‌ ‌अस्सल‌ ‌वैदर्भी‌ ‌बोलीचा‌ ‌प्रभावी‌ ‌वापर‌ ‌हे‌ ‌त्यांच्या‌ ‌लेखनाचे‌ ‌खास‌ ‌वैशिष्ट्य‌ ‌आहे.‌‌

प्रस्तावना‌‌:

‘पुन्हा‌ ‌एकदा’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌कवयित्री‌ ‌’प्रतिमा‌ ‌इंगोले‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिली‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌कवितेत‌ ‌नवनिर्माणाचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेल्या‌ ‌मनाच्या‌ ‌भावस्थितीचे‌ ‌सुरेख‌ ‌वर्णन‌ ‌केलेले‌ ‌आहे.‌‌

The‌ ‌poem‌ ‌’Punha‌ ‌ekda’‌ ‌is‌ ‌written‌ ‌by‌ ‌poetess‌ ‌Pratima‌ ‌Ingole.‌ ‌In‌ ‌this‌ ‌poem‌ ‌mind’s‌ ‌resolution‌ ‌of‌ ‌new‌ ‌generates‌ ‌has‌ ‌been‌ ‌depicted‌ ‌nicely.‌ ‌The‌ ‌Poetess‌ ‌very‌ ‌aptly‌ ‌depicts‌ ‌the‌ ‌urge‌ ‌of‌ ‌a‌ ‌progressive‌ ‌and‌ ‌creative‌ ‌mind‌ ‌towards‌ ‌the‌ ‌betterment‌ ‌of‌ ‌society‌ ‌once‌ ‌again.‌‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

भावार्थ‌‌:

पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌……….‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकवार‌
निसर्गातील‌ ‌विविध‌ ‌प्रतिकांचा‌ ‌वापर‌ ‌करीत‌ ‌कवयित्री‌ ‌नवनिर्मितीचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेल्या‌ ‌मनाच्या‌ ‌भावस्थितीचे‌ ‌छान‌ ‌वर्णन‌ ‌करतात.‌ ‌त्या‌ ‌म्हणतात‌ ‌की,‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌वीज‌ ‌चमकून‌ ‌खाली‌ ‌उतरून‌ ‌यावी.‌ ‌त्या‌ ‌वीजेचे‌ ‌तेज,‌ ‌तिची‌ ‌प्रखरता‌ ‌माणसांच्या‌ ‌रक्तात‌ ‌भिनावी.‌ ‌म्हणजेच‌ ‌माणसांमध्ये‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌उत्साह‌ ‌भरून‌ ‌जावा.‌ ‌त्यांचे‌ ‌स्नायू‌ ‌पेटून‌ ‌उठावेत‌ ‌म्हणजेच‌ ‌समाजातील‌ ‌जुन्या,‌ ‌अनिष्ट‌ ‌चालीरिती,‌ ‌रूढी,‌ ‌परंपरा,‌ ‌अन्याय,‌ ‌अत्याचार‌ ‌याविरुद्ध‌ ‌त्यांनी‌ ‌पेटून‌ ‌उठावे‌ ‌आणि‌ ‌ते‌ ‌सारे‌ ‌नष्ट‌ ‌करून‌ ‌त्यातून‌ ‌समाजाला‌ ‌प्रगतीपथावर‌ ‌घेऊन‌ ‌जाणारे‌ ‌नवीन‌ ‌विचार‌ ‌निर्माण‌ ‌व्हावेत.‌‌

पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌घालीत‌ ‌……भेदाभेद…‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकवेळ…‌‌
नवनिर्मितीच्या‌ ‌विचारांनी‌ ‌प्रेरित‌ ‌झालेल्या‌ ‌मनाचे‌ ‌वर्णन‌ ‌करताना‌ ‌कवयित्री‌ ‌पुढे‌ ‌म्हणतात‌ ‌की,‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌पावसाच्या‌ ‌जोरदार‌ ‌सरी‌ ‌पिंगा‌ ‌घालीत‌ ‌म्हणजे‌ ‌स्वत:भोवती‌ ‌गोल‌ ‌गोल‌ ‌फिरत,‌ ‌बेभान‌ ‌होऊन‌‌ जमिनीवर‌ ‌बरसाव्यात.‌ ‌या‌ ‌बेभान‌ ‌सरींमुळे‌ ‌मातीत‌ ‌माती‌ ‌मिसळून‌ ‌जावी.‌ ‌ती‌ ‌एकजीव‌ ‌व्हावी.‌ ‌याचाच‌ ‌अर्थ‌ ‌या‌ ‌मातीतील‌ ‌म्हणजेच‌ ‌समाजातील‌ ‌सगळा‌ ‌भेदाभेद‌ ‌मिटून‌ ‌जावा,‌ ‌संपून‌ ‌जावा,‌ ‌असे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌वाटते.‌ ‌म्हणजेच‌ ‌समाजात‌ ‌असलेला‌ ‌गरीब-श्रीमंत,‌ ‌उच्च-नीच,‌ ‌जात-धर्म,‌ ‌स्त्री-पुरुष‌ ‌असा‌ ‌विविध‌ ‌प्रकारचा‌ ‌भेदाभेद‌ ‌नष्ट‌ ‌होऊन‌ ‌भेदभावविरहित‌ ‌नव्या‌ ‌समाजाची‌ ‌निर्मिती‌ ‌व्हावी,‌ ‌असे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌वाटते.‌‌

पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌घुमावा‌ ‌…..‌ ‌दिगंतात…‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा…‌‌
नवनिर्मितीचे‌ ‌विचार‌ ‌प्रखरतेने‌ ‌मांडताना‌ ‌कवयित्री‌ ‌पुढे‌ ‌म्हणतात‌ ‌की,‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌नव्या‌ ‌सुधारणांचा‌ ‌वारा‌ ‌आपल्या‌ ‌समाजात‌ ‌घुमत‌ ‌यावा.‌ ‌या‌ ‌वाऱ्याने‌ ‌इथला‌ ‌प्रत्येक‌ ‌युवक‌ ‌भारून‌ ‌जावा.‌ ‌इथल्या‌ ‌तरुणाने‌ ‌मंत्रमुग्ध‌ ‌होऊन,‌ ‌तहानभूक‌ ‌विसरून‌ ‌नवनवीन‌ ‌गोष्टी‌ ‌निर्माण‌ ‌करण्याची‌ ‌आस‌ ‌धरावी.‌ ‌नवनिर्माणाची‌ ‌चाहूल‌ ‌त्याला‌ ‌लागावी.‌ ‌नवीन‌ ‌विचारांचा‌ ‌नवा‌ ‌समाज‌ ‌निर्माण‌ ‌व्हावा.‌ ‌नव्या‌ ‌विचारांनी,‌ ‌नव्या‌ ‌कर्तृत्वाने‌ ‌आपली‌ ‌सारी‌ ‌भूमी‌ ‌उजळून‌ ‌निघावी.‌ ‌म्हणजेच‌ ‌आपली‌ ‌भारतभूमी‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌प्रखर‌ ‌तेजाने‌ ‌तळपावी,‌ ‌तिची‌ ‌कीर्ती‌ ‌सगळ्या‌ ‌जगभर‌ ‌पसरावी,‌ ‌असेच‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌वाटते.‌‌

शब्दार्थ‌‌:

  1. एकदा‌ ‌-‌ ‌एकवार‌ ‌(once)‌ ‌
  2. चमकणे‌ ‌-‌ ‌चकाकणे‌ ‌(to‌ ‌brighten,‌ ‌to‌ ‌glitter)‌
  3. ‌रक्त‌ ‌-‌ ‌रूधिर‌ ‌(blood)‌‌
  4. स्नायू‌‌ -‌ ‌(a‌ ‌muscle)‌ ‌
  5. पुकार‌ ‌-‌ ‌हाक‌ ‌
  6. पिंगा‌ ‌- लहान‌ ‌मुलींचा‌ ‌एक‌ ‌खेळ‌
  7. ‌पाऊस‌ -‌ ‌पर्जन्य‌ ‌(rain)‌
  8. ‌कोसळाव्या‌ ‌-‌ ‌पडाव्यात‌ ‌(should‌ ‌fall)‌
  9. ‌घुमावा‌ ‌-‌ ‌(should‌ ‌reverberate)‌
  10. ‌बेभान‌ ‌-‌ ‌अनियंत्रित,‌ ‌अनावर‌ ‌(beyond‌ ‌control)‌‌
  11. भेदाभेद‌ ‌-‌ ‌(discrimination)‌ ‌
  12. ‌युवक‌ ‌-‌ ‌तरुण‌ ‌पुरुष‌ ‌(a‌ ‌young‌ ‌man)‌
  13. ‌नवनिर्माण‌ ‌-‌ ‌नवीन‌ ‌निर्मिती‌ ‌(to‌ ‌create‌ ‌something‌ ‌new)‌‌
  14. भूमी‌‌ ‌-‌ ‌जमीन‌ ‌(land)‌ ‌
  15. चाहूल‌ ‌-‌ ‌कानोसा,‌ ‌सूचना‌ ‌(hint,‌ ‌an‌ ‌inkling)‌ ‌
  16. दिगंत‌ ‌-‌ ‌आसमंत‌ ‌(sky)‌‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

वाक्प्रचार‌‌:

1. ‌बेभान‌ ‌होणे‌ ‌-‌ ‌भान‌ ‌विसरणे.‌
2. ‌भारले‌ ‌जाणे‌‌ -‌ ‌मंत्रमुग्ध‌ ‌होणे.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

Balbharti Maharashtra State Board Class 10 Sanskrit Solutions Amod Chapter 4 अमूल्यं कमलम् Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

Sanskrit Amod Std 10 Digest Chapter 4 अमूल्यं कमलम् Textbook Questions and Answers

भाषाभ्यास:

1. पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत ।

प्रश्न अ.
सुदासः कः आसीत् ?
उत्तरम्‌ :‌
सुदास: उद्यानपाल: आसीत्।

प्रश्न आ.
पद्यं कदा व्यकसत्?
उत्तरम्‌ :‌
पद्यं शिशिर-ऋतौ व्यकसत्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

प्रश्न इ.
पद्यं कीदृशम्?
उत्तरम्‌ :‌
पद्मं व्योम्नि बालसूर्यबिम्बम् इव आसीत्।

प्रश्न ई.
पद्यं विक्रेतुं सुदासः कुत्र स्थितः?
उत्तरम्‌ :‌
पा विक्रेतुं सुदास: राजसद्मनः पुरतः स्थितः।

प्रश्न उ.
श्रेष्ठी कमलार्थ कियत् मूल्यं दातुम् इच्छति?
उत्तरम्‌ :‌
श्रेष्ठी कमलार्थ दश सुवर्णनाणकानि दातुम् इच्छति।

प्रश्न ऊ.
महात्मा कुत्र उपविष्टः आसीत् ?
उत्तरम्‌ :‌
उद्याने वटवृक्षस्य अधस्तात् एकस्मिन् अश्मखण्डे महात्मा उपविष्टः आसीत्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

2. माध्यमभाषया उत्तरत ।

प्रश्न अ.
सुदासः किमर्थं कमल विक्रेतुं न इच्छति?
उत्तरम्‌ :‌
‘अमूल्यं कमलम्’ ही कथा बौद्ध कथासाहित्यातून घेतलेली आहे. भगवान बुद्धांच्या अलौकिक शिकवणीचे या कथांमधून दर्शन घडते. कथेचे शीर्षक सदाचार आणि सत्संगतीचे महात्म्य योग्यप्रकारे सूचित करते. त्यातून मिळणारे समाधान व मनःशांती ही संपत्ती आणि भौतिक सुखांपेक्षा श्रेष्ठ तसेच मौल्यवान असते. ‘अमूल्यं कमलम्’ सुदास नावाचा एक माळी होता. एकदा त्याच्या तलावात हिवाळा असून सुद्धा एक सुंदर कमळ उमलले.

त्याने विचार केला की, ‘हा तर परमेश्वराचा महिमा आहे की, कडाक्याच्या थंडीत मला इतक्या सुंदर फुलाचा लाभ झाला.’ त्या ऋतूत कमळाचे फूल अभावाने फुलत असल्यामुळे त्याला वाटले, ते विकून आपल्याला चांगली किंमत मिळेल, तेव्हा ते फूल विकण्यासाठी तो राजवाड्यासमोर उभा राहिला.

एक श्रीमंत व्यापारी तिथे आला आणि भगवान सुगताच्या पूजेसाठी ते कमळ विकत घेण्याची इच्छा त्याने प्रकट केली. सुदास एक सुवर्णमुद्रा घेऊन ते फूल विकण्यास तयार झाला. तेवढ्यात दुसरा एक श्रीमंत व्यापारी, जो भगवान सुगतांच्या दर्शनासाठी चालला होता, तिथे उपस्थित झाला. तो त्या कमळासाठी दहा सुवर्णमुद्रा द्यायला तयार झाला. त्यावर पहिला व्यापारी शंभर सुवर्णमुद्रा देऊ लागला.

दोन्ही व्यापाऱ्यांमधील चढाओढ पाहून सुदासाने विचार केला, ‘हे दोघे ज्या व्यक्तीसाठी एवढ्या चढत्या दराने कमळ विकत घेऊ इच्छितात, तर ती व्यक्ती निश्चितच थोर असेल. तेच मला कमळाचे सर्वात जास्त मूल्य देतील.’ अशा विचाराने सुदासाने जाहीर केले की, तो कमळ विकू इच्छित नव्हता.

is a storyextracted from Buddhist legends that highlights the divine teachings of lord Buddha. The title rightly suggests that righteousness and a good company leading to contentment and peace of mind, is superior and priceless compared to money and worldly pleasures.

सुदास was a gardener. Once a beautiful lotus bloomed in his lake, in spite of being winter season. He thought, “It is greatness of the god that I am blessed to have the beautiful flower even during severe cold.” As lotuses were rare in that season, he thought he would earn good amount by selling it.

So he stood in front of the royal palace to sell the flower. A rich merchant came there and wished to buy that flower for worshipping lord सुगत. सुदास agreed to sell it for one gold coin. At the same time, another rich merchant, who was going to see lord arrived there and asked for the lotus. He was ready to pay ten gold coins for the same flower. Over that the first merchant raised the value to 100 gold coins.

Hearing the arguments between the two merchants, are thought, If these two are willing to buy the lotus for a person at such high value, then that person must be really very great. He would rather give me the highest price. Thus, he declared that he did not wish to sell the lotus.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

प्रश्न आ.
सुदासः सुगतचरणाभ्यां कमलं किमर्थं समर्पितवान् ?
उत्तरम्‌ :‌
‘अमूल्यं कमलम्’ ही कथा बौद्ध कथासाहित्यातून घेतलेली आहे. भगवान बुद्धांच्या अलौकिक शिकवणीचे या कथांमधून दर्शन घडते. कथेचे शीर्षक सदाचार आणि सत्संगतीचे महात्म्य योग्यप्रकारे सूचित करते. त्यातून मिळणारे समाधान व मनःशांती ही संपत्ती आणि भौतिक सुखांपेक्षा श्रेष्ठ तसेच मौल्यवान असते.

सुदासाने ठरवले की ते कमळ व्यापाऱ्यांना विकायचे नाही. त्याने विचार केला की, ज्याच्यासाठी सर्वाधिक मूल्य देऊन दोघे व्यापारी कमळ विकत घेऊ इच्छित होते, ती व्यक्ती सर्वात जास्त किंमत देईल. त्यामुळे जिथे भगवान बुद्ध राहत होते त्या उद्यानात सुदास गेला, भगवान वटवृक्षाखाली एका दगडावर बसलेले होते.

त्यांच्या चेहऱ्यावर विलक्षण तेज होते. केवळ सुगतांकडे बघता क्षणी सुदासाचे मन भक्तिरसाने भरुन गेले. त्याने स्वत:ला भगवानांच्या चरणी वाहून घेतले. कमळासाठी जे सर्वोच्च मूल्य घेण्याच्या उद्देशाने तो आला होता, ते कमळ त्याने निरिच्छवृत्तीने भगवानांच्या चरणी अर्पण केले.

भगवानांच्या केवळ दर्शनाने सुदास प्रचंड प्रभावित झाला होता. त्याच्या सगळ्या इच्छा-आकांक्षा संपुष्टात आल्या होत्या. त्यामुळे त्याने ते कमळ भक्तिपूर्ण मनाने भगवानांना अर्पण केले.

‘अमूल्यं कमलम्’ is a story extracted from Buddhist legends that highlights the divine teachings of lord Buddha. The title rightly suggests that righteousness and a good company leading to contentment and peace of mind, is superior and priceless compared to money and worldly pleasures.

सुदास decided not to sell the lotus to the merchants. Because he thought, for whom these two were willing to buy the lotus at highest rates, he would pay more than them. So सुदास reached the garden where lord बुद्ध was staying.

He was seated on a piece of rock below a banyan tree. His face was adorned with great lustre. He had great aura. Just by looking at him, सुदास’s mind was filled with devotion. He surrendered himself at the feet of lords and forgetting about the highest value for the lotus, he offered it at the feet of the lord.

Just by the sight of the lord, सुदास was highly influenced. He had no more desires now. So he offered the lotus to the lord with heartfelt devotion.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

3. क: कं वदति?

प्रश्न अ.
‘भद्र, भगवान् सुगतः सम्प्रत्येतस्मिन्नगरे वसति ।’
उत्तरम्‌ :‌
सार्थवाहः सुदासं वदति।

प्रश्न आ.
‘अहं दश सुवर्णनाणकानि यच्छामि ।’
उत्तरम्‌ :‌
श्रेष्ठी सुदासं वदति।

प्रश्न इ.
‘एष महाभागः एकं सुवर्णनाणकम् एतस्यार्थे दातुमिच्छति ।’
उत्तरम्‌ :‌
सुदासः श्रेष्ठिनं वदति।

प्रश्न ई.
‘वत्स, किमिच्छसि ?’
उत्तरम्‌ :‌
भगवान् गौतमबुद्धः सुदासं वदति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

प्रश्न उ.
‘नमो भगवते ।’
उत्तरम्‌ :‌
सुदास: भगवन्तं गौतमबुद्ध वदति।

4. प्रश्ननिर्माणं कुरुत।

प्रश्न अ.
सुगत एवाधिकतम मूल्यं मह्यं दद्यात् ।
उत्तरम्‌ :‌
सुगत एवाधिकतम मूल्यं कस्मै दद्यात्?

प्रश्न आ.
भगवत: वदनं धाम्ना राजते स्म ।
उत्तरम्‌ :‌
भगवत: वदनं केन राजते स्म?

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

5. सन्धिविग्रहं कुरुत ।

प्रश्न अ.
कश्चिदुद्यानपालः
उत्तरम्‌ :‌
कश्चिदुद्यानपालः – कश्चित् + उद्यानपालः।

प्रश्न आ.
चरणयोरय॑म्
उत्तरम्‌ :‌
चरणयोरय॑म् – चरणयोः + अर्घ्यम्।

प्रश्न इ.
सोऽवदत्
उत्तरम्‌ :‌
सोऽवदत् – स: + अवदत्।

प्रश्न ई.
इत्यब्रवीत् ।
उत्तरम्‌ :‌
इत्यब्रवीत् भगवान् – इति + अब्रवीत् + भगवान् ।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

6. समानार्थकशब्दान् लिखत ।

प्रश्न 1.
समानार्थकशब्दान् लिखत ।
तडागः, नीरजम्, सार्थवाहः, अर्णवः, धनवान् ।
उत्तरम्‌ :‌

  • तडागः – पद्माकरः, कासारः, सरः, सरसी, सरोवरः।
  • नौरजम् – पद्मम, सरसिजम, कमलम्, सहस्रपत्रम्, शतपत्रम्, कुशेशयम्।
  • सार्थवाहः – वणिक्, श्रेष्ठी।
  • अर्णवः – सागरः, रत्नाकरः, समुद्रः।
  • धनवान् – धनाढ्य, श्रीमान्, धनिकः, सधनः।

7. विरुद्धार्थकशब्दान् लिखत ।

प्रश्न 1.
विरुद्धार्थकशब्दान् लिखत ।
विपुलम्, बहुमूल्यम्, क्रेतुम् ।।
उत्तरम्‌ :‌

  • विपुलम् × अल्पम्।
  • बहुमूल्यम् × अल्पमूल्यम्।
  • क्रेतुम् × विक्रेतुम्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

8. मेलनं कुरुत।

प्रश्न 1.
मेलनं कुरुत।
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम् 1
उत्तरम्‌ :‌

विशेषणम्विशेष्यम्
विपुलम्धनम्
श्रीमान्सार्थवाहः
अनल्पेनधाम्ना
निरिच्छ:सुदासः
धनवान्श्रेष्ठी
अधिकतमम्मूल्यम्
प्रसादवर्षिभ्याम्लोचनाभ्याम्
हस्तस्थम्नीरजम्

9. अमरकोषात् शब्दं प्रयुज्य वाक्यं पुनर्लिखत ।

प्रश्न अ.
नूनं स: सुगतः एव अधिकतम मूल्यं दद्यात् ।
उत्तरम्‌ :‌
नूनं स: बुद्धः / सर्वज्ञः / धर्मराजः / तथागत: एव अधिकतम मूल्यं दद्यात्।

प्रश्न आ.
तडागे शिशिर-ऋतौ एकं पद्यं व्यकसत् ।
उत्तरम्‌ :‌
तडागे शिशिर-ऋतौ एकं सहस्रपत्रं / कमलं / शतपत्रं / कुशेशयं व्यकसत्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

प्रश्न इ.
विपुलं धनं प्राप्नुयाम् ।
उत्तरम्‌ :‌
विपुलं द्रव्यं । वित्तं / स्थापतेयं / रिक्थं / ऋक्थं / वसुः प्राप्नुयाम्।

10. सूचनानुसारं कृती: कुरुत ।

प्रश्न अ.
तयोः विवादं श्रुत्वा सुदासो व्यमृशत् । (पूर्वकालवाचक-त्वान्त-अव्ययं निष्कासयत।)
उत्तरम्‌ :‌
तयोः विवादम् अशृणोत् सुदासो व्यमृशत् च।

प्रश्न आ.
त्वं किम् इच्छसि ? (त्वम्’ इत्यस्य स्थाने ‘भवान्’ इति योजयत ।)
उत्तरम्‌ :‌
भवान् किम् इच्छति?

प्रश्न इ.
मे आत्मा कृतार्थतां लभताम् । (लङ्लकारे वाक्यं परिवर्तयत ।)
उत्तरम्‌ :‌
लोट्लकारः

प्रश्न ई.
शिशिर-ऋतौ पद्यं व्यकसत् । (बहुवचने लिखत।)
उत्तरम्‌ :‌
शिशिर-ऋतौ पद्यानि व्यकसन्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

प्रश्न उ.
सुदासः सुगतचरणाभ्यां कमलं समर्पितवान् । (वाच्यपरिवर्तनं कुरुत ।)
उत्तरम्‌ :‌
सुदासेन सुगतचरणाभ्यां कमलं समर्पितम्।

प्रश्न ऊ.
अहं विपुलं धनं प्राप्नुयाम् । (लकारं लिखत ।)
उत्तरम्‌ :‌
विधिलिङ्लकार:

Sanskrit Amod Class 10 Textbook Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम् Additional Important Questions and Answers

अवबोधनम् ।

(क) उचितं कारणं चित्वा वाक्यं पुनर्लिखत।

प्रश्न 1.
सुदास: राजसद्यनः पुरतः स्थितः यतः ”
(अ) सः सरसिजं विक्रेतुम् इच्छति स्म।
(ब) सः राजानं द्रष्टुम् इच्छति स्म।
उत्तरम् :
(अ) सः सरसिजं विक्रेतुम् इच्छति स्म।

प्रश्न 2.
सार्थवाहः सुदासाय शतसुवर्णनाणकानि दातुम् उद्युक्तः यतः
(अ) स सुदासस्य साहाय्य कर्तुम् इच्छति स्म।
(ब) सः सुदासात् कमलं क्रेतुम् इच्छति स्म।
उत्तरम् :
(ब) सः सुदासात् कमल क्रेतुम् इच्छति स्म।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

प्रश्न 3.
सुदासः नीरजं सुगतचरणाभ्यां समर्पितवान् यत:
(अ) सुगतः सुदासाय अधिकं धनं यच्छति।
(ब) सुदासस्य मनसि भक्तिरस: अजायत।
उत्तरम् :
(ब) सुदासस्य मनसि भक्तिरसः अजायत।

प्रश्न 4.
सुदासेन कमलार्थ किमपि मूल्यं न स्वीकृतम् यतः
(अ) भगवतः चरणकमलस्पर्शेण एव तस्य आत्मा कृतार्थतां लभताम्।
(ब) श्रेष्ठी कमलार्थ बहुमूल्यम् अयच्छत्।
उत्तरम् :
(अ) भगवत: चरणकमलस्पर्शेण एव तस्य आत्मा कृतार्थतां लभताम्।

(ख) उचित पर्यायं चित्वा वाक्यं पुनलिखत।

प्रश्न 1.

  1. आसीत् ……….. नाम कश्चिदुद्यानपाल:। (सुदासः / सुगत:)
  2. शिशिर-प्रती एक …………. व्यकसत्। (पद्यम्/जपाकुसुमम्)
  3. अहो महिमा …………..  (परमात्मनः / मानवस्य)
  4. स: तद् विक्रेतुं ………. पुरतः स्थितः। (देवालयस्य/राजसद्मनः)
  5. पूजार्थमिदं कमलम् ………… (विक्रीणे / अभ्यर्थये)
  6. अहं दश …………. यच्छामि। (रूप्यकाणि / सुवर्णनाणकानि)

उत्तरम् :

  1. सुदासः
  2. पढा
  3. परमात्मनः
  4. राजसदानः
  5. अभ्यर्थये
  6. सुवर्णनाणकानि

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

प्रश्न 2.
1. महात्मा वटवृक्षस्य अवस्तात् समुपविष्टः आसीत्। (अश्मखण्डे/मृगाजिने)
2. सः हस्तस्थं भगवतः चरणयो: अयम् अकरोत्। (जपाकुसुमं/नीरज)
उत्तरम् :
1. अश्मखण्डे
2. नीरज

(ग) ककं वदति?

प्रश्न 1.
एकेन सुवर्णनाणकेन।
उत्तरम् :
सुदासः सार्थवाह वदति।

प्रश्न 2.
अहं शतं सुवर्णनाणकानि प्रयच्छामि।
उत्तरम् :
सार्थवाह: सुदासं वदति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

प्रश्न 3.
नैतद् भो विक्रेतुमिच्छामि।
उत्तरम् :
सुदास : सार्थवाहश्रेष्ठिनौ वदति।

प्रश्न 4.
केवलं भगवत: चरणकमलस्पर्शेण आत्मा मे कृतार्थता लभताम्।
उत्तरम् :
सुदास: भगवन्तं गौतमबुद्ध वदति।

प्रश्न 5.
तथास्तु।
उत्तरम् :
भगवान् गौतमबुद्धः सुदासं वदति।

(घ) पूर्णवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न 1.
सुदास: किमर्थ राजसद्मनः पुरतः स्थितः?
उत्तरम् :
सुदासः पद्यं विक्रेतुं राजसद्मनः पुरतः स्थितः।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

प्रश्न 2.
एषः गद्यांश: कस्मात् पाठात् उद्धृतः?
उत्तरम् :
एषः गद्यांश: ‘अमूल्यं कमलम्’ इति पाठात् उद्धृतः।

प्रश्न 3.
सुदासः कुत्र प्राप्तः?
उत्तरम् :
यत्र भगवत: सुगतस्य निवास: तदुद्यानं सुदासः प्राप्तः।

प्रश्न 4.
भगवतः वदनं केन राजते स्म?
उत्तरम् :
भगवतः वदनम् अनल्पेन धाम्ना राजते स्म।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

प्रश्न 5.
सुदासः केन कृतार्थतां लभताम्?
उत्तरम् :
सुदासः केवलं भगवतः चरणकमलस्पर्शेण कृतार्थतां लभताम्।

प्रश्न 6.
भगवतः सुगतस्य अन्यत् नाम किम्?
उत्तरम् :
भगवतः सुगतस्य अन्यत् नाम भगवान् गौतमबुद्धः आसीत्।

(च) वाक्यं पुनर्लिखित्वा सत्यम् / असत्यम् इति लिखत।

प्रश्न 1.

  1. सुदास: मालाकार: आसीत्।
  2. कमलस्य विकासेन तडाग: विभूषितः ।
  3. पद्मं हेमन्त-ऋतौ व्यकसत्।
  4. पद्यं विक्रेतुं स: देवालयस्य पुरतः स्थितः ।
  5. श्रेष्ठी कमलार्थं शतं सुवर्णनाणकानि दातुम् इच्छति।

उत्तरम् :

  1. सत्यम्।
  2. सत्यम्।
  3. असत्यम्।
  4. असत्यम्।
  5. असत्यम्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

प्रश्न 2.

  1. भगवतः सुगतस्य निवास: देवालये आसीत्।
  2. उद्याने आम्रवृक्षस्य अधस्तात् महात्मा उपविष्टः आसीत्।
  3. सुदासः हस्तस्थं सरसिज सुगतस्य चरणयोरय॑म् अकरोत्।
  4. सुगतः सुदासाय कमलार्थम् अधिकमूल्यं यच्छति।

उत्तरम् :

  1. असत्यम्।
  2. असत्यम्।
  3. सत्यम्।
  4. असत्यम्।

शब्दज्ञानम् :

(क) सन्धिविग्रहः।

  1. सुदासो नाम – सुदास: + नाम।
  2. सत्यपि – सति + अपि।
  3. शिशिरऋतावेकम् – शिशिरऋतौ + एकम्।
  4. व्योम्नीव – व्योनि+इव।
  5. सोऽचिन्तयत् – स: + अचिन्तयत्।
  6. यदेतादृशे – यत् + एतादृशे।
  7. काले तिशीते – काले + अतिशीते।
  8. विभूषितो में – विभूषितः + मे।
  9. तडाग एतस्य – तडाग: + एतस्य।
  10. विक्रीयाहम् – विक्रीय + अहम्।
  11. स तद् – स: + तद्।
  12. तेनैव – तेन + एव।
  13. सम्प्रत्येतस्मिन्नगरे – सम्प्रति + एतस्मिन् + नगरे।
  14. पूजार्थमिदम् – पूजार्थम् + इदम्।
  15. कमलमभ्यर्थये – कमलम् + अभ्यर्थये।
  16. तत्कियता – तत् + कियता।
  17. उद्यानपालोऽब्रवीत् – उद्यानपाल: + अब्रवीत्।
  18. स सार्थवाह: – सः + सार्थवाहः।
  19. यावत्तत् – यावत् + तत्।
  20. क्रेतुमिच्छति – क्रेतुम् + इच्छति।
  21. तावदेवापरो धनवान् – तावत् + एव + अपरः + धनवान्।
  22. उद्यानपालोऽबूत . उद्यानपाल: + अबूत।
  23. एव महाभाग एकम् – एष: + महाभागः + एकम्।
  24. एतस्यार्थे – एतस्य + अर्थे ।
  25. दातुमिच्छति – दातुम् + इच्छति।
  26. सार्थवाहोऽभणत् . सार्थवाहः + अभणत्।
  27. तयोर्विवादम् – तयोः + विवादम्।
  28. सुदासो व्यमृशत् – सुदास: + व्यमृशत्।
  29. कमलमेतत् – कमलम् + एतत्।
  30. क्रेतुमिच्छतः – केतुम् + इच्छतः।
  31. स सुगत एवाधिकतमम् – सः + सुगतः + एव + अधिकतमम्।
  32. स उद्यानपालस्तावभाषत – सः + उद्यानपाल: + वौ + अभाषत ।
  33. नैतद् – 1 + एतद्।
  34. भो विक्रेतुमिच्छामि – भो: + विक्रेतुम् + इच्छामि।
  35. सुदासस्तदुद्यानम् – सुदास: + तत् + उद्यानम्।
  36. वटवृक्षस्याधस्तादेकस्मिन्न – वटवृक्षस्य + अधस्तात् + श्मखण्डे एकस्मिन् + अश्मखण्डे।
  37. समुपविष्ट आसीत्स महात्मा – समुपविष्टः + आसीत् + सः+ महात्मा।
  38. भगवतो वदनम् – भगवतः + वदनम्।
  39. तदालोकयतः – तत् + आलोकयतः।
  40. भक्तिरसार्णव उदतिष्ठत् – भक्तिरसार्णवः+ उदतिष्ठत् ।
  41. स हस्तस्थम् – सः + हस्तस्थम्।
  42. नमो भगवते नमः + भगवते।
  43. स्मयमानमुखपद्मो भगवान् – स्मयमानमुखपा : + भगवान्।
  44. किमिच्छसि – किम् + इच्छसि।
  45. किमन्यत् – किम् + अन्यत्।
  46. तथास्तु – तथा + अस्तु।
  47. यत्तस्य – यत् + तस्य।
  48. दर्शनमात्रेणैव – दर्शनमात्रेण + एव।
  49. बहुमूल्यमपेक्षमाणः – बहुमूल्यम् + अपेक्षमाणः।
  50. सुदासस्तद्विस्मृत्य – सुदासः + तत् + विस्मृत्य।
  51. तत्कमलम् – तत् + कमलम्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

(ख) त्वान्त-ल्यबन्त-तुमन्त-अव्ययानि।

1.

त्वान्न अव्यय धातु + त्वा / ध्या / ट्वा / वा / इत्वा अयित्वाल्यबन्त अव्यय उपसर्ग + धातु + य / त्यतुमन्त अव्यय धातु + तुम् / धुम् / दुम् / दुम् इतुम् / अयितुम्
श्रुत्वासशिन्त्यविक्रेतुम, क्रेतुम् दातुम्

2.

त्वान्न अव्यय धातु + त्वा / ध्या / ट्वा / वा / इत्वा अयित्वातुमन्त अव्यय धातु + तुम् / धुम् / दुम् / दुम् इतुम् / अयितुम्
कृत्वाविस्मृत्य

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

(ग) विभक्त्यन्तरूपाणि।

1.

  • द्वितीया – एतत्, सरसिजम्, विपुलम्, धनम्, इदम, कमलम्, नीरजमूल्यम्, पृच्छन्तम्, तम्, श्रेष्ठिनम्, एकम, सुवर्णनाणकम्, सुवर्णनाणकानि, विवादम्, अधिकतमम्, मूल्यम्, तौ।
  • तृतीया – विकासेन, तेन, अध्वना, कियता, मूल्येन, एकेन, सुवर्णनाणकेन।
  • चतुर्थी – महाम्, मे।
  • षष्ठी – एतस्य, सरसिजस्य, परमात्मनः, राजसद्मनः, महात्मनः, तस्य, तयोः, यस्य।
  • सप्तमी – तडागे, सति, शिशिरऋतौ, व्योम्नि, एतादृशे, काले, अतिशीते, एतस्मिन्, नगरे।
  • सम्बोधनम् – भद्र।

2.

  • द्वितीया – तत्, उद्यानम्, हस्तस्थम्, नीरजम, तम्, कृतार्थताम्, वादिनम्, सुदासम्, कमलम्।
  • तृतीया – अनल्पेन, धाम्ना, प्रसादवर्षिभ्याम, लोचनाभ्याम, चरणकमलस्पर्शेण, दर्शनमात्रेण।
  • चतुर्थी – सुगतचरणाभ्याम्, भगवते।
  • षष्ठी – भगवतः, सुगतस्य, वटवृक्षस्य, तस्य, आलोकयतः, सुदासस्य, में।
  • सप्तमी – एकस्मिन, अश्मखण्डे, चित्ते, चरणयोः, उक्तवति, सुगते।
  • सम्बोधनम् – वत्स, भगवन्।

(घ) विशेषण – विशेष्य – सम्बन्धः ।

विशेषणम्विशेष्यम्
1. अतिशीतेकाले
2. स्मयमानमुखपद्यःभगवान्
3. वादिनम्सुदासम्

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

(च) लकारं लिखत।

प्रश्न 1.

  1. आसीत् सुदास: नाम कश्चिदुद्यानपालः।
  2. तस्य पूजार्थमिदं कमलम् अभ्यर्थये।
  3. तत्कियता मूल्येन ददासि।
  4. उद्यानपाल: अब्रवीत्।
  5. तं श्रेष्ठिनम् उद्यानपाल: अबूत।
  6. एतौ कमलमेतत् क्रेतुम् इच्छतः।
  7. स सुगत एवाधिकतम मूल्यं दद्यात्।

उत्तरम् :

  1. लङ्लकार;
  2. लट्लकार:
  3. लट्लकारः
  4. लङ्लकारः
  5. लङ्लकार:
  6. लट्लकार:
  7. विधिलिङ्लकार:

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

प्रश्न 2.
1. ‘सुदासस्य चित्ते भक्तिरसार्णवः उदतिष्ठत्।
2. ‘तथास्तु’ इति अब्रवीत् भगवान् सुगतः।
उत्तरम् :
1. लङ्लकारः
2. ललकार:

(छ) प्रश्ननिर्माणं कुरुत।

प्रश्न 1.
तस्य तडागे शिशिर-ऋतौ पद्मं व्यकसत्।
उत्तरम् :
तस्य तडागे कदा पर्दा व्यकसत्?

प्रश्न 2.
स: कमल विक्रेतुं राजसानः पुरत: स्थितः।
उत्तरम् :
स: कमलं विक्रेतुं कुत्र स्थित:?

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

प्रश्न 3.
श्रेष्ठी दश सुवर्णनाणकानि दातुमिच्छति।
उत्तरम् :
कः दश सुवर्णनाणकानि दातुमिच्छति?

प्रश्न 4.
सुदासः उद्यानं प्राप्तः।
उत्तरम् :
कः उद्यानं प्राप्तः?

प्रश्न 5.
वटवृक्षस्य अधस्तात् अश्मखण्डे महात्मा उपविष्टः आसीत्।
उत्तरम् :
वटवृक्षस्य अधस्तात् अश्मखण्डे कः उपविष्टः आसीत्?

प्रश्न 6.
सुदासः भगवत: चरणयोः नीरजम् अयं कृतवान्।
उत्तरम् :
सुदासः भगवतः चरणयोः किम् अध्यं कृतवान् ?

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

प्रश्न 7.
‘तथास्तु’ इति अब्रवीत् भगवान् सुगतः।
उत्तरम् :
‘तथास्तु’ इति क: अब्रवीत्?

पृथक्करणम्

(क) क्रमेण योजयत।

प्रश्न 1.

  1. श्रेष्ठिनः सार्थवाहस्य च विवादः ।
  2. शिशिर-ऋतौ पद्मस्य विकासः।
  3. सुदास: विक्रयणार्थ राजसद्मनः पुरतः स्थितः।
  4. सुदासस्य धनप्राप्ते: इच्छा।

उत्तरम् :

  1. शिशिर-ऋतौ पद्यस्य विकासः ।
  2. सुदासस्य धनप्राप्ते: इच्छा।
  3. सुदासः विक्रयणार्थ राजसद्मनः पुरतः स्थितः।
  4. श्रेष्ठिन: सार्थवाहस्य च विवादः।

प्रश्न 2.

  1. सुदासस्य धनप्राप्ते: इच्छा।
  2. सार्थवाहस्य कमलक्रयणस्य इच्छा।
  3. सार्थवाहः शतं सुवर्णनाणकानि दातुं सिद्धः।
  4. श्रेष्ठी दश सुवर्णनाणकानि दातुमिच्छति।

उत्तरम् :

  1. सुदासस्य धनप्राप्ते: इच्छा।
  2. सार्थवाहस्य कमलक्रयणस्य इच्छा।
  3. श्रेष्ठी दश सुवर्णनाणकानि दातुमिच्छति।
  4. सार्थवाहः शतं सुवर्णनाणकानि दातुं सिद्धः ।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

प्रश्न 3.

  1. सुगतचरणाभ्यां कमलस्य समर्पणम्।
  2. सुदासस्य सुगतदर्शनम्।
  3. सुगतस्य आशीर्वादप्रदानम्।
  4. सुगतदर्शनात् बहुमूल्यस्य अपेक्षायाः विस्मरणम्।

उत्तरम् :

  1. सुदासस्य सुगतदर्शनम्।
  2. सुगतदर्शनात् बहुमूल्यस्य अपेक्षायाः विस्मरणम्।
  3. सुगतचरणाभ्यां कमलस्य समर्पणम्।
  4. सुगतस्य आशीर्वादप्रदानम्। स्थानाधारेण शब्दपेटिका पूरयत। (वटवृक्षः नगरम्, अश्मखण्डः, उद्यानम्)

(ख) स्थानाधारेण शब्दपेटिका पूरयत।
(वटवृक्ष: नगरम्, अश्मखण्डः, उद्यानम्)

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम् 2

(ख) तालिका पूरयत।

प्रश्न 1.
(मञ्जूषा – एकेन सुवर्णनाणकेन, अहं शतं सुवर्णनाणकानि प्रयच्छामि, नैतद् विक्रेतुमिच्छामि, तत् कियता मूल्येन ददासि?)
उत्तरम् :
वक्त्रा संवाद मेलयत।

सार्थवाहःउद्यानपाल:
1. अहं शतं सुवर्णनाणकानि प्रयच्छामि।1. एकेन सुवर्णनाणकेन।
2. तत् कियता मूल्येन ददासि?2. नैतद् विक्रेतुमिच्छामि।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

(ग) वक्त्रा संवादं मेलयत।

प्रश्न 1.
(मञ्जूषा – भगवन् किमन्यत्?, तथास्तु, नमो भगवते, वत्स, किमिच्छसि)

सुदासःसुगत:
नमो भगवते।तथास्तु।
भगवन् किमन्यत्?वत्स, किमिच्छसि।

भाषाभ्यासः

(क) समानार्थकशब्दाः।

  1. उद्यानपाल: – मालाकारः।
  2. व्योम्नि – आकाशे, गगने, नभसि, अन्तरिक्षे, अनन्ते, खे।
  3. धनम् – द्रव्यम्, वित्तम्, स्थापतेयम्, रिक्थम्, ऋक्थम्, वसुः, अर्थम्।
  4. अध्वना – मार्गेण, पथिना।
  5. सुगतः – सर्वज्ञः, बुद्धः, धर्मराजः, तथागतः, गौतमः ।

(ख) विरुद्धार्थकशब्दान् लिखत।

1. पुरतः × पृष्ठतः।

(ग) सूचमनुसारं कृती: कुरुत।

(आ) धातुसाधित – अव्ययं निष्कासयत।

प्रश्न 1.
सः सुगतस्य चरणयोरय॑म् कृत्वा प्राणमत्।
उत्तरम् :
स: सुगतस्यं चरणयोरय॑म् अकरोत् प्राणमत् च।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

प्रश्न 2.
सुदासः तत् विस्मृत्य तत्कमलं समर्पितवान्।
उत्तरम् :
सुदासः तत् व्यस्मरत् तत्कमलं समर्पितवान् च।

(इ) स्म निष्कासयत ।

प्रश्न 1.
तस्य वदनम् अनल्पेन धाम्ना राजते स्म।
उत्तरम् :
तस्य वदनम् अनल्पेन धाम्ना अराजत।

(उ) वचनं परिवर्तयत।

प्रश्न 1.
एतौ कमलमेतत् क्रेतुम् इच्छतः । (एकवचने लिखत।)
उत्तरम् :
एष: कमलमेतत् केतुम् इच्छति ।

(क) लकार परिवर्तयत।

प्रश्न 1.
शिशिर-ऋतौ पचं व्यकसत्। (लट्लकारे परिवर्तयत।)
उत्तरम् :
शिशिर-ऋतौ पा विकसति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

प्रश्न 2.
सुदासस्य चित्ते भक्तिरसार्णवः उदतिष्ठत्। (विधिलिङ्लकारे परिवर्तयत।)
उत्तरम् :
सुदासस्य चित्ते भक्तिरसाणव: उत्तिष्ठेत्।

(घ) वाक्यं शुद्धं कुरुत।

प्रश्न 1.
स: राजसाना पुरत: स्थितः।
उत्तरम् :
स: राजसद्मनः पुरतः स्थितः।

प्रश्न 2.
अनल्या धाम्ना तस्य वदनं राजते।
उत्तरम् :
अनल्पेन धाम्ना तस्य वदनं राजते।

प्रश्न 3.
अहं दश सुवर्णनाणकानि यच्छामः ।
उत्तरम् :
वयं दश सुवर्णनाणकानि यच्छामः।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

समासाः

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम् 4

अमूल्यं कमलम् Summary in Marathi and English

प्रस्तावना  :

भारत हा अनेक तत्त्वचिंतकांचा देश आहे. भगवान गौतम बुद्ध हे त्याच महान व्यक्तिमत्त्वांपैकी एक होते. भगवान बुद्ध हे सत्य, प्रेम, ज्ञान व शांततेचा संदेश जगभरात पसरवणाऱ्या बौद्ध धर्माचे प्रवर्तक होते. भगवान बुद्धांविषयीच्या अनेक कथा प्रसिद्ध आहेत, ज्यात ते आपल्या शिष्यांना समाधानी आणि शांतीपूर्ण जीवनाचे धडे देतात.

‘अमूल्यं कमलम्’ ही कथा बौद्ध कथासाहित्यातून घेतलेली आहे. भगवान बुद्धांच्या अलौकिक शिकवणीचे या कथांमधून दर्शन घडते. कथेचे शीर्षक सदाचार आणि सत्संगतीचे महात्म्य योग्यप्रकारे सूचित करते. त्यातून मिळणारे समाधान व मन:शांती ही संपत्ती आणि भौतिक सुखांपेक्षा श्रेष्ठ तसेच मौल्यवान असते.

India is the country of philosophical thinkers. Lord Gautam Buddha uns one of those great personalities. Lord Buddha uns the founder of Buddhism which Spreads the message of truth, love, enlightenment and peace on the earth.

Many legends of Lord Buddha are popular in which he preaches and enlightens his disciples about content and peaceful life. ‘अमूल्यं कमलम्’ is a story extracted from Buddhist legends that highlights the divine teachings of lord Buddha. The title rightly suggests that, righteousness and a good company leading to contentment and peace of mind, is superior and priceless compared to money and worldly pleasures.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

परिच्छेदः 1

आसीत् सुदासो ……………….. विक्रेतुमिच्छामि इति।

अनुवादः

सुदास नावाचा कोणी एक माळी होता. एकदा शिशिरऋतू (हिवाळा) असूनसुद्धा आकाशात (शोभून दिसणाऱ्या) नुकत्याच उगवलेल्या सूर्यबिंबासारखे (तेजस्वी) कमळ मराठी त्याच्या सरोवरात उमलले. त्याने विचार केला, “परमात्म्याचा महिमा थोर (आहे), की एवढ्या कडाक्याच्या थंडीतसुद्धा या कमळाच्या उमलण्यामुळे माझे सरोवर सुशोभित झाले आहे. हे कमळ विकून मी पुष्कळ पैसे कमवेन”. असा विचार करून तो ते (कमळ) विकण्यासाठी राजवाड्यासमोर उभा राहिला. काही वेळानंतर, कोणी एक श्रीमंत व्यापारी त्याच मार्गान (दिशेने) आला.

तो म्हणाला, “सध्या भगवान सुगत याच शहरात राहत आहेत.” त्या महात्म्याच्या पूजेसाठी या कमळाची(मी) याचना (इच्छा) करतो. ते किती रूपयांत (मला) देशील? माळी म्हणाला, “एक सुवर्णमुद्रा (घेईन).” तेव्हा तो व्यापारी कमळ विकत घेण्याची इच्छा (व्यक्त) करत असताना दुसरा एक धनाढ्य व्यापारी सुगतांच्या दर्शनासाठी जात असताना तेथे हजर झाला. कमळाची किंमत विचारणाऱ्या त्या व्यापाऱ्याला माळी म्हणाला “हे महाशय या (कमळा) साठी एक सुवर्णमुद्रा देऊ इच्छितात.”

व्यापारी म्हणाला, “मी दहा सुवर्णमुद्रा देईन.”(पहिला) व्यापारी म्हणाला, “मी शंभर सुवर्णमुद्रा देईन.” त्या दोघांमधील विवाद ऐकून सुदासाने विचार केला. “ज्याच्यासाठी हे दोघे हे कमळ विकत घेऊ इच्छितात, तो सुगतच मला याहून अधिक मूल्य देईल.”
तेव्हा तो माळी त्या दोघांना म्हणाला, “महाशय, मी हे (कमळ) विकू इच्छित नाही.”

There was a certain gardener named सुदास, In his pond, in the winter season, there bloomed a lotus, which looked like the rising sun, in the sky. He thought, “O, the greatness of the Supreme Soul! In this severe cold, my pond is adorned by the blooming of such a lotus. By selling this lotus, I shall obtain a lot of wealth.” Thinking so, in order to sell it, he stood in front of the royal palace.

After a while, a certain rich merchant came by that very road. He spoke, “O noble man, the Lord y resides in this city now. I request this lotus for the worship of that great soul. At what price will you give it (to me)?” The gardener stated, “One gold coin.” Then, no sooner did that merchant wish to buy the lotus, than another wealthy tradesman / merchant, going to see yer, also came there.

The gardener said to the tradesman, who was asking for the price of the lotus, “This eminent person wishes to give one gold coin for this.” The tradesman replied, “l shall give ten gold coins.” The merchant spoke, “I will give a hundred gold coins.” Listening to their argument, yere deliberated, “The one, for whom these two wish to buy this lotus, that सुगत alone will give me a higher price.”

Thus, he told both of them, “Sirs, I do not wish to sell (this lotus).”

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

परिच्छेदः 2

अथ प्राप्तः …………………. भगवान् गौतमबुद्धः।

अनुवादः

आता सुदास, भगवान सुगत ज्या उद्यानात राहत होते, तेथे पोहोचला. तेथे वटवृक्षाखाली एका खडकावर ते महात्मा बसलेले होते. त्या दैवी पुरुषाचा चेहरा अमाप तेजाने झळकत होता. त्यांना पाहताच सुदासाच्या मनात भक्तिरसाचा सागर उफाळून आला.

हातातील कमळ भगवान सुगतांच्या पायावर अर्घ्य म्हणून समर्पित करुन, “भगवंतांना वंदन असो” असे म्हणत (त्याने) नम्रपणे अभिवादन केले. करुणाई डोळ्यांनी त्याच्याकडे पाहत कमळासारखे मुख असलेले भगवान सस्मित म्हणाले, “बाळा, तुझी काय इच्छा आहे?”

सुगतांचे हे शब्द ऐकताच आता निरिच्छ झालेला सुदास म्हणाला, “भगवन, अजून काय (असणार)? आपल्या चरणकमलांच्या केवळ स्पर्शाने माझ्या आत्म्याला कृतार्थता लाभो.” असे म्हणणाऱ्या सुदासाला ‘तसेच होवो’ असे भगवान सुगत म्हणाले.

काय तो सुगतांचा प्रभाव! त्यांच्या केवळ दर्शनाने कमळासाठी मोठ्या किमतीची अपेक्षा करणाऱ्या सुदासाने ते विसरून ते कमळ सुगतांच्या चरणावर वाहिले. हे सुगत म्हणजेच भगवान गौतम बुद्ध.

Now, सुदास reached that garden where Lord सुगत lived. There, under the banyan tree, that great soul was seated, on a rock. That divine one’s face shone with great lustre. As soon as he saw him, an ocean of devotion arose in सुदास’s heart.

Offering the lotus in his hand at the feet of Lord सुगत as homage, saying “Salutations to the Lord”, he bowed down with humility. Looking at him with eyes showering kindness (serenity), the lotus-faced Lord smilingly said, “Child, what do you wish?”.

At these words of सुगत, सुदास who was now desireless replied, “O Lord what else? By the mere touch of your feet, may my soul attain fulfilment.” To सुदास who spoke thus, the Lord सुगत uttered, “May it be so.” Othe effect of सुगत, by only the sight of whom, सुदास, having forgotten that he expected a huge price for the lotus, dedicated that lotus at the feet of सुगत. This सुगत is none other than Lord गौतम बुद्ध.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 4 अमूल्यं कमलम्

शब्दार्थाः :

  1. उद्यानपाल: – gardener – माळी
  2. विवादः – argument – वाद/भांडण
  3. सार्थवाह:/श्रेष्ठी – merchant/trader – व्यापारी
  4. महिमा – greatness – महात्म्य, मोठेपणा
  5. अध्वना – by the road – रस्त्याने
  6. परमात्मनः – of the supreme soul – परमात्म्याचे
  7. राजसद्मनः – of the royal palace – राजवाड्याच्या
  8. अतिशीते – in extreme cold – कडाक्याच्या थंडीत
  9. तडागे – in the lake – सरोवरामध्ये
  10. शिशिर ऋती – in winter season – हिवाळ्यात
  11. व्योम्नि – in the sky – आकाशात
  12. अभ्यर्थये – I request – मी विनंती करतो
  13. पद्यं व्यकसत् – a lotus bloomed – कमळ उमलले
  14. व्यमृशत् – thought – विचार केला
  15. दद्यात् – would give – देतील
  16. क्रेतुम् – to buy – विकत घेण्यासाठी
  17. विक्रेतुम् – to sell – विकण्यासाठी
  18. सत्यपि- in spite of being – असताना सुद्धा
  19. प्राप्तः सुदासः – सुदास reached – सुदास पोहोचला
  20. मुखपद – lotus-like face – मुखकमल
  21. भक्तिरसार्णवः – an ocean of devotion – भक्तिचा सागर
  22. निरिच्छ: – desireless – नि:स्पृह/निःस्वार्थ
  23. अपेक्षमाणः – expected अपेक्षा करणारा
  24. स्मयमानः – smiling – हसरा
  25. निरूपयन् – looking बघत असता
  26. समर्पितवान् – dedicated – अर्पण केले
  27. एवं वादिनम् – who spoke thus – असे बोलणाऱ्या
  28. धाम्ना – with lustre – तेजाने
  29. प्रसादवर्षिभ्याम् – showering kindness – करूणेचा वर्षाव करणाऱ्या
  30. आलोकयत: – while seeing – बघत असताना
  31. अश्मखण्डे – on a rock – खडकावर
  32. उदतिष्ठत् – arose – उत्पन्न झाला
  33. सविनयम् – bowed down with – विनम्र अभिवादन केले
  34. प्राणमत् – humility
  35. कृतार्थतां लभताम् – attain fulfilment – कृतार्थता लाभो
  36. अयं कृत्वा – offering as homage – अर्घ्य वाहून
  37. अवस्तात् – under/ below – खाली

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 13 तिफन

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 13 तिफन Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 13 तिफन(कविता)

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 13 तिफन Textbook Questions and Answers‌

‌1. खालील‌ ‌अर्थाच्या‌ ‌शब्दसमुहाला‌ ‌कवितेतील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌‌ दया.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1. ‌
खालील‌ ‌अर्थाच्या‌ ‌शब्दसमुहाला‌ ‌कवितेतील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌‌ दया.‌ ‌

  1. ‌पेरणीसाठी‌ ‌लागणारे‌ ‌बियाणे‌ ‌…….‌………… ‌
  2. ‌शेतकरी‌ ‌पेरणीसाठी‌ ‌वापरतो‌ ‌ते‌ ‌अवजार‌ ‌…………………
  3. पाराबती‌ ‌करते‌ ‌त्या‌ ‌दोन‌ ‌कृती‌ ‌……………, …………………..

उत्तर:

  1. ‌बजवाई‌
  2. ‌तिफण‌‌
  3. पोटाला‌ ‌वटी‌ ‌बांधणे,‌ ‌झोळी‌ ‌काठीला‌ ‌टांगणे‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 13 तिफन

2.‌ ‌खालील‌ ‌ओळींतील‌ ‌अधोरेखित‌ ‌संकल्पना‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1. ‌‌
‌काकरात‌ ‌बिजवाई‌ ‌जस‌ ‌हासरं‌ ‌चांदन.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
ज्याप्रमाणे‌ ‌आकाशात‌ ‌चांदणं‌ ‌चमकत‌ ‌असतं,‌ ‌त्याचप्रमाणे‌‌ शेतकऱ्याला‌ ‌शेतात‌ ‌पेरलेले‌ ‌बियाणे‌ ‌चमकत‌ ‌आहे,‌ ‌हसत‌ ‌आहे‌‌ असे‌ ‌वाटते.‌

प्रश्न‌ ‌2. ‌‌
काया‌ ‌ढेकलात‌ ‌डोया‌ ‌हिर्व‌ ‌सपन‌ ‌पाहेते.‌ ‌
उत्तरः‌
‌शेतकरी‌ ‌भर‌ ‌दिवसा‌ ‌(शेतात)‌ ‌स्वप्न‌ ‌पाहत‌ ‌आहे.‌ ‌शेतकऱ्याची‌‌ काळी‌ ‌कसदार‌ ‌सुपीक‌ ‌जमीन‌ ‌आहे.‌ ‌त्या‌ ‌जमिनीत‌ ‌हिरवंगार‌ ‌शेत‌‌ पिकवून‌ ‌खूप‌ ‌धान्य‌ ‌मिळवयाचं‌ ‌त्याचं‌ ‌स्वप्न‌ ‌आहे.‌ ‌

3. या‌ ‌कवितेत‌ ‌आलेले‌ ‌वहाडी‌ ‌बोलीतील‌ ‌शब्द‌ ‌शोधा‌ ‌व‌ ‌त्यांना‌ ‌प्रमाणभाषेतील‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌‌

प्रश्न‌ 1.‌ ‌
या‌ ‌कवितेत‌ ‌आलेले‌ ‌वहाडी‌ ‌बोलीतील‌ ‌शब्द‌ ‌शोधा‌ ‌व‌ ‌त्यांना‌ ‌प्रमाणभाषेतील‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 13 तिफन 1
उत्तरः‌

व-हाडी‌ ‌शब्द‌‌प्रमाण‌ ‌भाषेत‌‌
1. काया‌‌काळ्या‌‌
2. पानी‌‌पाणी‌‌
3. ईज‌‌वीज‌‌
4. झोयी‌‌झोळी‌ ‌
5. वटीओटी‌‌
6. पाराबती‌‌पार्वती‌‌‌‌
7. काटीला‌ ‌काठीला‌
8. लळते‌‌‌रडते‌‌
9. जीवाले‌‌जीवाला‌‌
10. सांजीले‌‌संध्याकाळी‌‌
11. सपन‌‌स्वप्न‌‌
12. डोया‌‌डोळा‌‌‌‌
13. रगत‌‌रक्त‌‌
14. वाटुली‌‌वाट‌‌
15. हिर्व‌‌हिरवं‌‌
16. ढेकूल‌‌ढेकळ‌‌
17. पायाले‌‌पायाला‌‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 13 तिफन

4. कवितेच्या‌ ‌आधारे‌ ‌खालील‌ ‌तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌

प्रश्न‌ 1.‌
‌कवितेच्या‌ ‌आधारे‌ ‌खालील‌ ‌तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 13 तिफन 2
उत्तरः‌

कवितेचा  ‌विषय‌कवितेची‌ ‌ ‌भाषा‌कवितेतील पात्र‌कवितेतील ‌तुम्हांला‌ ‌सर्वांत‌ आवडलेले‌ प्रतिक‌‌कवितेतील‌‌ ‌नैसर्गिक‌‌ ‌घटना‌‌
शेतातील‌ पेरणी‌‌व-हाडी‌‌शेतकरी‌ ‌व‌ ‌त्याची‌ ‌पत्नी‌‌काटा‌ ‌(अतिशय‌‌‌ ‌कष्ट)‌‌विजा‌ चमकतात.‌‌ ढगांचा‌ ‌गडगडाट‌ ‌होतो.‌ ‌ढग‌ ‌बरसतात.‌‌

5.‌ ‌अभिव्यक्ती‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.‌
‘काया‌ ‌ढेकलात‌ ‌डोया‌ ‌हिर्व‌ ‌सपान‌ ‌पाहेते’‌ ‌या‌ ‌ओळीतील‌‌ भावार्थ‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌
‌कृती‌ ‌3:‌ ‌काव्यसौंदर्य,‌ ‌प्रश्न‌ ‌(1)‌ ‌मधील‌ ‌(vi)‌ ‌चे‌ ‌उत्तर‌ ‌पाहा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌2.‌
‘काटा‌ ‌पायात‌ ‌रुतते‌ ‌लाल‌ ‌रगत‌ ‌सांडते‌ ‌हिर्व‌ ‌सपन‌ ‌फुलते’‌ ‌या‌‌ ओळीचा‌ ‌संदर्भ‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
कृती‌ ‌3‌ ‌:‌ ‌काव्यसौंदर्य,‌ ‌प्रश्न‌ ‌(1)‌ ‌मधील‌ ‌(v)‌ ‌चे‌ ‌उत्तर‌ ‌पाहा

भाषाभ्यास‌:

प्रश्न‌ ‌1.‌
‌खालील‌ ‌वाक्ये‌ ‌वाचा.‌
‌1. ‌मी‌ ‌शाळा‌ ‌जातो.‌ ‌
2.‌ ‌मी‌ ‌शाळेत‌ ‌जातो.‌ ‌

ही‌ ‌दोन‌ ‌वाक्ये‌ ‌तुम्ही‌ ‌वाचलीत.‌ ‌यांपैकी‌ ‌पहिले‌ ‌वाक्य‌ ‌चुकीचे‌ ‌आहे‌ ‌आणि‌ ‌ दुसरे‌ ‌वाक्य‌ ‌बरोबर‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌दोन्ही‌ ‌वाक्यांमध्ये‌ ‌काय‌ ‌फरक‌ ‌आहे?‌ ‌पहिल्या‌ ‌वाक्यात‌ ‌’शाळा’‌ हा‌ ‌शब्द‌ ‌आहे.‌ ‌दुसऱ्या‌ ‌वाक्यात‌ ‌’शाळा’‌ ‌या‌ ‌शब्दाला‌ ‌’-त’‌ ‌हा‌ ‌प्रत्यय‌ ‌लागला‌ ‌आहे.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 13 तिफन

प्रश्न‌ 2.‌ ‌ ‌
खालील‌ ‌वाक्ये‌ ‌वाचा.‌ ‌
1. ‌राम‌ ‌मित्राशी‌ ‌बोलतो.‌
2.‌ ‌रेश्मा‌ ‌पालीला‌ ‌घाबरते.‌ ‌
3. ‌कल्पना‌ ‌दुकानात‌ ‌जाते.‌

या‌ ‌वाक्यांमध्ये,‌ ‌मित्र,‌ ‌पाल,‌ ‌दुकान‌ ‌या‌ ‌नामांना‌ ‌अनुक्रमे‌ ‌-शी,‌ ‌-ला,‌ ‌-त‌ ‌हे‌ ‌प्रत्यय‌ ‌जोडलेले‌ ‌आहेत.‌ ‌ प्रत्यय‌ ‌लागण्यापूर्वी‌ ‌या‌ ‌शब्दांमध्ये‌ ‌काही‌ ‌बदल‌ ‌झाले‌ ‌आहेत.‌ ‌उदा.,‌ ‌मित्र~मित्रा-,‌ ‌पाल~पाली-,‌ ‌दुकान~दुकाना-‌ ‌शब्दाला‌ ‌प्रत्यय‌ ‌लागण्यापूर्वी‌ ‌होणाऱ्या‌ ‌या‌ ‌बदलाला‌ ‌शब्दाचे‌ ‌सामान्यरूप‌ ‌ म्हणतात.‌ ‌शब्दाच्या‌ ‌मूळ‌ ‌रूपाला‌ ‌सरळरूप‌ ‌म्हणतात.‌ ‌उदा.,‌ ‌’दुकान’‌ ‌हे‌ ‌सरळरूप‌ ‌आणि‌ ‌ दकाना-‌ ‌हे‌ ‌सामान्यरूप.‌ ‌

नामांना‌ ‌किंवा‌ ‌सर्वनामांना‌ ‌लागणारे‌ ‌प्रत्यय‌ ‌अनेक‌ ‌प्रकारचे‌ ‌असतात.‌ ‌-ला,-त,-ने,-शी,-चा,-ची,-चे‌ ‌इत्यादी.‌ ‌नामांना‌ ‌व‌ ‌सर्वनामांना‌ ‌प्रत्ययांबरोबरच‌ ‌शब्दयोगी‌ ‌अव्यये‌ ‌जोडली‌ ‌जातात.‌ ‌तेव्हासुद्धा‌ ‌सामान्यरूप‌ ‌होते.‌ ‌

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 13 तिफन Additional Important Questions and Answers

पुढील‌ ‌पक्ष्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌

‌कृती‌ ‌1 ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.‌
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.
‌उत्तरः‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 13 तिफन 3
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 13 तिफन 4

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 13 तिफन

प्रश्न‌ 2.‌
चौकटी‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌‌
‌उत्तरः‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 13 तिफन 5

प्रश्न‌ 3.‌
उत्तर‌ ‌लिहा.‌‌
‌उत्तरः‌
नंदी‌ ‌बैलांच्या‌ ‌जोडीला‌ ‌हाकणारा‌ ‌-‌ ‌[सदाशीव‌]

‌खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌‌

प्रश्न‌ 1.‌
कोण‌ ‌रडत‌ ‌आहे?‌ ‌
उत्तरः‌
‌तानुलं‌ ‌रडत‌ ‌आहे.‌

प्रश्न‌ 2.‌
‌पाराबतीने‌ ‌पोटाला‌ ‌काय‌ ‌बांधले‌ ‌आहे?‌ ‌
उत्तर:‌
‌पाराबतीने‌ ‌पोटाला‌ ‌वटी‌ ‌बांधली‌ ‌आहे.‌

प्रश्न‌ 3.‌
शेतात‌ ‌पेरलेले‌ ‌धान्य‌ ‌कवीला‌ ‌कसे‌ ‌वाटत‌ ‌आहे?‌ ‌
उत्तरः‌
‌शेतात‌ ‌पेरलेले‌ ‌धान्य‌ ‌कवीला‌ ‌जणू‌ ‌हसरे‌ ‌चांदणे‌ ‌वाटत‌ ‌आहे.‌

प्रश्न‌ 4.‌
जीवाला‌ ‌कोणाची‌ ‌भूल‌ ‌पडत‌ ‌आहे?‌
‌उत्तरः‌ ‌
जीवाला‌ ‌मातीच्या‌ ‌कस्तुरीच्या‌ ‌वासाची‌ ‌भूल‌ ‌पडत‌ ‌आहे.‌ ‌

प्रश्न‌ 5.‌
भिजलेली‌ ‌ढेकळं‌ ‌पायाला‌ ‌कशाप्रमाणे‌ ‌भासतात?‌ ‌
उत्तरः‌
‌भिजलेली‌ ‌ढेकळं‌ ‌पायाला‌ ‌लोण्याप्रमाणे‌ ‌भासतात.‌ ‌.‌‌

प्रश्न‌ 6.‌
शेतकरी‌ ‌काळ्या‌ ‌ढेकळात‌ ‌काय‌ ‌पाहत‌ ‌आहे?‌ ‌
उत्तर:‌
‌शेतकरी‌ ‌काळ्या‌ ‌ढेकळात‌ ‌हिरवं‌ ‌सपन‌ ‌पाहत‌ ‌आहे.‌

प्रश्न‌ 7.‌
‌योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌शोधून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌

  1. नंदी‌ ‌बैलाच्या‌ ‌जोळीले‌ ‌…….”‌ ‌हकालते.‌‌ (महादेव,‌ ‌सदाशीव,‌ ‌शीव,‌ ‌शेतकरी)‌ ‌
  2. …………….‌ ‌काटीले‌ ‌टांगते‌ ‌त्यात‌ ‌तानुलं‌ ‌लळते.‌‌ (मोळी,‌ ‌चोळी,‌ ‌झोयी,‌ ‌पताका)‌
  3. काया‌ ‌मातीत‌ ‌मातीत‌ ‌…………….’‌ ‌चालते.‌‌ (गोफन,‌ ‌रापन,‌ ‌चाखन,‌ ‌तिफन)‌ ‌
  4. सरीवरी‌ ‌सरी‌ ‌येती‌‌ ……………….. न्हातीधुती‌ ‌होते.‌‌ (माती,‌ ‌धरनी,‌ ‌काया,‌ ‌पृथ्वी)‌ ‌
  5. ‌मैना‌ ‌वाटुली‌ ‌पाहेते‌ ‌..‌…………..‌ ‌‌तिफन‌ ‌हानते.‌‌ (राघू,‌ ‌शूक,‌ ‌सदाशीव,‌ ‌पाराबती)‌
  6. ‌वला‌ ‌टाकती‌ ‌तिफन‌ ‌………………‌ ‌वखर‌ ‌पाहेते.‌‌ (शितू,‌ ‌राघू,‌ ‌चंदू,‌ ‌मैना)‌ ‌
  7. ‌डोया‌ ‌सपन‌ ‌पाहेते‌ ‌…..‌…………‌ ‌पायात‌ ‌रुतते.‌‌ (खिळा,‌ ‌मोळा,‌ ‌चूक,‌ ‌काटा)‌ ‌

उत्तर:‌

  1. सदाशीव‌
  2. ‌झोयी‌
  3. तिफन‌ ‌
  4. माती‌
  5. राघू‌‌
  6. शितू‌ ‌
  7. ‌काटा‌‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 13 तिफन

कृती‌ ‌2:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न‌ 1.‌
‌समान‌ ‌अर्थाच्या‌ ‌काव्यपंक्ती‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌

  1. आकाशात‌ ‌विजा‌ ‌चमकत‌ ‌असतात.‌ ‌जणू‌ ‌त्यांचा‌ ‌थयथय‌‌ नाच‌ ‌चालू‌ ‌असतो.‌
  2. ‌काठीला‌ ‌टांगलेल्या‌ ‌झोळीत‌ ‌झोका‌ ‌घेणारे‌ ‌बाळ‌ ‌रडत‌ ‌आहे.‌
  3. ‌पावसाच्या‌ ‌सरीवर‌ ‌सरी‌ ‌कोसळत‌ ‌आहेत‌ ‌जणू‌ ‌या‌ ‌सरी‌ ‌मातीला‌‌ अंघोळ‌ ‌घालत‌ ‌आहेत.‌ ‌
  4. शेतकरी‌ ‌तिफन‌ ‌चालवत‌ ‌आहे.‌ ‌पाऊस‌ ‌बरसत‌ ‌आहे.‌‌
  5. शेतकरी‌ ‌तिफणीत‌ ‌बीज‌ ‌टाकत‌ ‌आहे.‌ ‌त्याचं‌ ‌लक्ष‌ ‌जमिनीवर‌‌ ढेकळं‌ ‌फोडत‌ ‌पुढे‌ ‌जाणाऱ्या‌ ‌वखरावर‌ ‌आहे.‌ ‌
  6. त्याचं‌ ‌हिरवं‌ ‌स्वप्न‌ ‌(धान्य‌ ‌पिकवण्याचं)‌ ‌खरं‌ ‌झालं‌ ‌आहे.‌ ‌

उत्तर:‌

  1. ईज‌ ‌नाचते‌ ‌थयथय.‌‌
  2. झोयी‌ ‌काटीले‌ ‌टांगते‌ ‌त्यात‌ ‌तानुलं‌ ‌लळते.‌ ‌
  3. सरीवरी‌ ‌सरी‌ ‌येती‌ ‌माती‌ ‌न्हातीधुती‌ ‌होते.‌‌
  4. राघू‌ ‌तिफन‌ ‌हानते‌ ‌ढग‌ ‌बरसते.‌
  5. ‌वला‌ ‌टाकती‌ ‌तिफन‌ ‌शितू‌ ‌वखर‌ ‌पाहेते.‌‌
  6. ‌हिर्व‌ ‌सपन‌ ‌फुलते‌ ‌ढग‌ ‌बरसते.‌ ‌

जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

प्रश्न‌ 1.

‘अ’‌ ‌गट‌ ‌‘ब’‌ ‌गट‌‌
‌1. काळ्या‌ ‌मातीत‌(अ)‌ ‌लळते‌
2. विजेचा‌(ब)‌ ‌ढोल‌ ‌वाजवतात‌
‌3. ढग‌(क)‌ ‌थयथय‌ ‌नाच‌
4. तानुलं‌‌(ड)‌ ‌तिफन‌ ‌चालते‌‌

उत्तर:‌

‘अ’‌ ‌गट‌ ‌‘ब’‌ ‌गट‌‌
‌1. काळ्या‌ ‌मातीत‌(ड)‌ ‌तिफन‌ ‌चालते‌‌
2. विजेचा‌(क)‌ ‌थयथय‌ ‌नाच‌
‌3. ढग‌(ब)‌ ‌ढोल‌ ‌वाजवतात‌
4. तानुलं‌‌(अ)‌ ‌लळते‌

प्रश्न‌ 2.

‘अ’‌ ‌गट‌‌‘ब’‌ ‌गट‌
1. काकरात‌‌‌(अ)‌ ‌न्हातीधुती‌
2. चांदनं‌‌(ब)‌ ‌गोंदन‌
3. लाळानौसाचं‌‌(क)‌ ‌हासरं‌
‌4. माती‌‌(ड)‌ ‌बिजवाई‌

उत्तर:‌

‘अ’‌ ‌गट‌‌‘ब’‌ ‌गट‌
1. काकरात‌‌‌(ड)‌ ‌बिजवाई‌
2. चांदनं‌(क)‌ ‌हासरं‌
3. लाळानौसाचं‌‌(ब)‌ ‌गोंदन‌
‌4. माती‌‌(अ)‌ ‌न्हातीधुती‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 13 तिफन

प्रश्न‌ 3.

‌’अ’‌ ‌गट‌‌‘ब’‌ ‌गट‌ ‌
‌1. शितू‌ ‌(अ)‌ ‌पायात‌ ‌रुतते‌‌
2. लोनी(ब)‌ ‌हिर्व‌ ‌सपन‌ ‌पाहेते‌
3. डोया‌‌(क)‌ ‌पायाला‌ ‌वाटते‌
4. काटा‌‌(ड)‌ ‌वखर‌ ‌पाहेते‌‌

उत्तर:‌

‌’अ’‌ ‌गट‌‌‘ब’‌ ‌गट‌ ‌
‌1. शितू‌ ‌(ड)‌ ‌वखर‌ ‌पाहेते‌‌
2. लोनी(क)‌ ‌पायाला‌ ‌वाटते‌
3. डोया‌‌(ब)‌ ‌हिर्व‌ ‌सपन‌ ‌पाहेते‌
4. काटा‌‌(अ)‌ ‌पायात‌ ‌रुतते‌‌

काव्यपंक्तींचा‌ ‌योग्य‌ ‌क्रम‌ ‌लावा.‌

प्रश्न‌ 1.
काव्यपंक्तींचा‌ ‌योग्य‌ ‌क्रम‌ ‌लावा.‌
उत्तर:‌

  1. ‌त्यात‌ ‌तानुलं‌ ‌लळते‌ ‌ढग‌ ‌बरसते.‌‌
  2. ईज‌ ‌नाचते‌ ‌थयथय‌ ‌ढग‌ ‌ढोल‌ ‌वाजवते.‌
  3. वटी‌ ‌बांधून‌ ‌पोटाले‌ ‌पाराबती‌ ‌उनारते.‌ ‌
  4. काया‌ ‌मातीत‌ ‌मातीत‌ ‌तिफन‌ ‌चालते‌ ‌तिफन‌ ‌चालते.‌
  5. ‌राघू‌ ‌तिफन‌ ‌हानते‌ ‌ढग‌ ‌बरसते.‌ ‌
  6. ‌काकरात‌ ‌बिजवाई‌ ‌जसं‌ ‌हासरं‌ ‌चांदनं‌ ‌
  7. सरीवरी‌ ‌सरी‌ ‌येती‌ ‌माती‌ ‌न्हातीधुती‌ ‌होते.‌
  8. ‌मैना‌ ‌वाटुली‌ ‌पाहेते‌ ‌राघू‌ ‌तिफन‌ ‌हानते.‌‌
  9. ‌हिर्व‌ ‌सपन‌ ‌फुलते‌ ‌ढग‌ ‌बरसते.‌ ‌
  10. वला‌ ‌टाकती‌ ‌तिफन‌ ‌शितू‌ ‌वखर‌ ‌पाहेते.‌‌
  11. काया‌ ‌ढेकलात‌ ‌डोया‌ ‌हिर्व‌ ‌सपन‌ ‌पाहेते.‌‌
  12. ‌पानी‌ ‌भिजलं‌ ‌ढेकूल‌ ‌लोनी‌ ‌पायाले‌ ‌पाटते.‌

‌उत्तर:‌

  1. ‌‌काया‌ ‌मातीत‌ ‌मातीत‌ ‌तिफन‌ ‌चालते‌ ‌तिफन‌ ‌चालते.‌‌
  2. ईज‌ ‌नाचते‌ ‌थयथय‌ ‌ढग‌ ‌ढोल‌ ‌वाजवते.‌ ‌
  3. ‌वटी‌ ‌बांधून‌ ‌पोटाले‌ ‌पाराबती‌ ‌उनारते.‌
  4. ‌‌त्यात‌ ‌तानुलं‌ ‌लळते‌ ‌ढग‌ ‌बरसते.‌ ‌
  5. काकरात‌ ‌बिजवाई‌ ‌जसं‌ ‌हासरं‌ ‌चांदनं‌ ‌
  6. सरीवरी‌ ‌सरी‌ ‌येती‌ ‌माती‌ ‌न्हातीधुती‌ ‌होते.‌
  7. मैना‌ ‌वाटुली‌ ‌पाहेते‌ ‌राघू‌ ‌तिफन‌ ‌हानते.‌
  8. राघू‌ ‌तिफन‌ ‌हानते‌ ‌ढग‌ ‌बरसते.‌
  9. ‌वला‌ ‌टाकती‌ ‌तिफन‌ ‌शितू‌ ‌वखर‌ ‌पाहेते.‌
  10. ‌पानी‌ ‌भिजलं‌ ‌ढेकूल‌ ‌लोनी‌ ‌पायाले‌ ‌वाटते.‌ ‌
  11. ‌काया‌ ‌ढेकलात‌ ‌डोया‌ ‌हिर्व‌ ‌सपन‌ ‌पाहेते.‌‌
  12. हिर्व‌ ‌सपन‌ ‌फुलते‌ ‌ढग‌ ‌बरसते.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 13 तिफन

काव्यपंक्तीवरून‌ ‌शब्दांचा‌ ‌योग्य‌ ‌क्रम‌ ‌लावा.‌‌

प्रश्न‌ 1.
काव्यपंक्तीवरून‌ ‌शब्दांचा‌ ‌योग्य‌ ‌क्रम‌ ‌लावा.‌‌

  1. बरसते,‌ ‌टांगते,‌ ‌हकालते,‌ ‌उनारते
  2. ढोल,‌ ‌तानुलं,‌ ‌पाराबती,‌ ‌सदाशीव‌‌
  3. बरसते,‌ ‌गोंदन,‌ ‌पाहेते,‌ ‌चांदनं‌ ‌
  4. राघू,‌ ‌मैना,‌ ‌माती,‌ ‌कस्तुरीचा‌ ‌
  5. तिफन,‌ ‌ढग,‌ ‌काटा,‌ ‌डोया‌ ‌
  6. वखर,‌ ‌वला,‌ ‌लोनी,‌ ‌हिर्व‌

उत्तर:‌

  1. हकालते,‌ ‌उनारते,‌ ‌टांगते,‌ ‌बरसते‌‌
  2. ढोल,‌ ‌सदाशीव,‌ ‌पाराबती,‌ ‌तानुलं‌ ‌
  3. चांदनं,‌ ‌गोंदन,‌ ‌पाहेते,‌ ‌बरसते‌ ‌
  4. ‌माती,‌ ‌कस्तुरीचा,‌ ‌मैना,‌ ‌राघू‌
  5. तिफन,‌ ‌डोया,‌ ‌काटा,‌ ‌ढग‌‌
  6. वला,‌ ‌वखर,‌ ‌लोनी,‌ ‌हिर्व‌

प्रश्न‌ ‌तयार‌ ‌करा.‌ ‌

प्रश्न‌ 1.
‌झोयी‌ ‌काटीले‌ ‌टांगते.‌ ‌
उत्तरः‌
‌काटीला‌ ‌काय‌ ‌टांगते?‌

प्रश्न‌ 2.
काया‌ ‌मातीत‌ ‌तिफन‌ ‌चालते.‌
‌उत्तरः‌
‌काया‌ ‌मातीत‌ ‌काय‌ ‌चालते?‌

प्रश्न‌ 3.
‌तिचा‌ ‌कस्तुरीचा‌ ‌वास‌ ‌भूल‌ ‌जीवाले‌ ‌पाळते.‌ ‌
उत्तर:‌
‌कोणता‌ ‌वास‌ ‌जिवाला‌ ‌भूल‌ ‌पाडत‌ ‌आहे?‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 13 तिफन

प्रश्न‌ 4.
धरतीच्या‌ ‌आंगोपांगी‌ ‌लाळानौसाचं‌ ‌गोंदनं‌ ‌
उत्तरः‌
‌कोणाच्या‌ ‌आंगोपांगी‌ ‌लाळानौसाचं‌ ‌गोंदनं‌ ‌आहे?‌‌

प्रश्न‌ 5.
वला‌ ‌टाकती‌ ‌तिफन‌ ‌शितू‌ ‌वखर‌ ‌पाहेते.‌
‌उत्तरः‌
‌शितू‌ ‌काय‌ ‌पाहत‌ ‌आहे?‌ ‌

कृती‌ ‌3‌:‌ ‌काव्यसौंदर्य‌

खालील‌ ‌काव्यपंक्तीतील‌ ‌आशयसौंदर्य‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌ ‌

प्रश्न‌ 1.
‌काया‌ ‌मातीत‌ ‌मातीत‌ ‌तिफन‌ ‌चालते‌ ‌तिफन‌ ‌चालते‌‌ ईज‌ ‌नाचते‌ ‌थयथय‌ ‌ढग‌ ‌ढोल‌ ‌वाजवते‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
शेतकऱ्याच्या‌ ‌कष्टकरी‌ ‌जीवनाचे‌ ‌व‌ ‌निसर्गाचे‌ ‌नितांत‌‌ सुंदर‌ ‌व‌ ‌जिवंत‌ ‌चित्र‌ ‌कवी‌ ‌आपल्या‌ ‌डोळ्यांसमोर‌ ‌उभे‌ ‌करतात.‌ ‌शेतकऱ्याचे‌ ‌संपूर्ण‌ ‌जीवन‌ ‌हे‌ ‌शेतीवर‌ ‌आणि‌ ‌पर्यायाने‌ ‌पावसावर‌ ‌अवलंबून‌ ‌असते.‌‌ शेतीची‌ ‌नांगरणी‌ ‌आटोपून‌ ‌पाऊस‌ ‌सुरू‌ ‌झाल्याने‌ ‌शेतकरी‌ ‌धान्याची‌ ‌पेरणी‌ ‌करत‌ ‌असतो.‌ ‌शेतात‌ ‌बैलांच्या‌ ‌मदतीने‌ ‌तिफन‌ ‌चालवून‌ ‌पेरणी‌ ‌चालू‌ ‌असते.‌ ‌आकाशात‌ ‌विजा‌ ‌चमकत‌ ‌असतात.‌ ‌जणू‌ ‌त्यांचा‌ ‌थयथय‌ ‌नाच‌ ‌चालू‌ ‌आहे‌ ‌असे‌ ‌वाटते.‌ ‌ढगांचा‌ ‌होणारा‌‌ गडगडाट‌ ‌ऐकून‌ ‌ढग‌ ‌ढोल‌ ‌वाजवत‌ ‌आहेत,‌ ‌असे‌ ‌कवीला‌ ‌वाटते.‌ ‌

प्रश्न‌ 2.‌ ‌
झोयी‌ ‌काटीले‌ ‌टांगते‌ ‌त्यात‌ ‌तानुलं‌ ‌लळते.‌‌ त्यात‌ ‌तानुलं‌ ‌लळते‌ ‌ढग‌ ‌बरसते‌ ‌
उत्तरः‌
‌पार्वतीने‌ ‌(शेतकऱ्याच्या‌ ‌पत्नीने)‌ ‌आपले‌ ‌रडणारे‌ ‌छोटे‌ ‌बाळ‌‌ झोळीत‌ ‌ठेवले‌ ‌आहे.‌ ‌ती‌ ‌झोळी‌ ‌तिने‌ ‌काठीला‌ ‌टांगून‌ ‌ठेवली‌ ‌आहे.‌ ‌झोळीत‌ ‌झोका‌ ‌घेणारे‌ ‌बाळ‌ ‌रडत‌ ‌आहे.‌ ‌आकाशात‌ ‌ढग‌ ‌बरसू‌ ‌लागले‌ ‌आहे.‌ ‌पाऊस‌ ‌सुरू‌ ‌झाला‌ ‌आहे.‌ ‌शेतकरी‌ ‌शेतीच्या‌‌ कामात‌ ‌मग्न‌ ‌झाला‌ ‌आहे.‌

प्रश्न‌ 3.‌ ‌
काकरात‌ ‌बिजवाई‌ ‌जसं‌ ‌हासरं‌ ‌चांदनं‌ ‌
उत्तरः‌
‌काळ्या‌ ‌मातीत‌ ‌तिफन‌ ‌चालवून‌ ‌शेतकरी‌ ‌धान्य‌ ‌पेरतो.‌ ‌हे‌‌ पेरलेले‌ ‌धान्य‌ ‌म्हणजे‌ ‌जणू‌ ‌काही‌ ‌हसरं‌ ‌चांदणं‌ ‌आहे.‌ ‌शिवारात‌ ‌पेरलेले‌ ‌बियाणं‌ ‌हे‌ ‌आकाशात‌ ‌चमकणाऱ्या‌ ‌चांदण्यासारखं‌ ‌भासत‌‌ आहे‌ ‌असे‌ ‌कवीला‌ ‌वाटते.‌

प्रश्न‌ 4.‌ ‌
‌सरीवरी‌ ‌सरी‌ ‌येती‌ ‌माती‌ ‌न्हातीधुती‌ ‌होते.‌ ‌
उत्तरः‌
‌पावसाची‌ ‌सुरुवात‌ ‌झाली‌ ‌आहे,‌ ‌त्यामुळे‌ ‌पावसाच्या‌ ‌पडणाऱ्या‌‌ सरी‌ ‌जमिनीवर‌ ‌बरसत‌ ‌आहेत.‌ ‌धरणी‌ ‌ओली‌ ‌चिंब‌ ‌झाली‌ ‌आहे.‌ ‌भिजून‌ ‌गेली‌ ‌आहे.‌ ‌जणू‌ ‌या‌ ‌पावसाच्या‌ ‌सरी‌ ‌मातीला‌ ‌न्हाऊ‌ ‌घालत‌‌ आहेत,‌ ‌असे‌ ‌कवीला‌ ‌वाटते.‌

प्रश्न‌ 5.‌ ‌
‌काटा‌ ‌पायात‌ ‌रूतते‌ ‌लाल‌ ‌रगत‌ ‌सांडते‌ ‌हिर्व‌ ‌सपन‌ ‌फुलते.‌
‌उत्तरः‌
‌आपल्या‌ ‌कष्टाने,‌ ‌मेहनतीने‌ ‌हे‌ ‌शेत‌ ‌हिरवेगार‌ ‌होऊन‌ ‌उठेल,‌‌ शेतात‌ ‌धान्य‌ ‌डोलू‌ ‌लागेल‌ ‌असे‌ ‌स्वप्न‌ ‌डोळ्यांनी‌ ‌पाहत‌ ‌असताना‌ ‌किंवा‌ ‌मनात‌ ‌तसा‌ ‌विचार‌ ‌चालू‌ ‌असताना‌ ‌अचानक‌ ‌शेतकऱ्याच्या‌ ‌पायात‌ ‌काटा‌ ‌टोचतो.‌ ‌काटा‌ ‌टोचल्यामुळे‌ ‌पायातून‌ ‌लाल‌ ‌रक्त‌ ‌येऊ‌ ‌लागते;‌ ‌पण‌ ‌शेतकऱ्याला‌ ‌ती‌ ‌वेदना‌ ‌जाणवत‌ ‌नाही.‌ ‌कारण‌‌ त्याच्या‌ ‌कष्टातून,‌ ‌श्रमातून‌ ‌हिरव्यागार‌ ‌शेताचे‌ ‌स्वप्न‌ ‌सत्यात‌‌ उतरेल‌ ‌असा‌ ‌त्याला‌ ‌विश्वास‌ ‌वाटतो.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 13 तिफन

प्रश्न‌ 6.‌ ‌
‌काया‌ ‌ढेकलात‌ ‌डोया‌ ‌हिर्व‌ ‌सपान‌ ‌पाहेते.‌ ‌
उत्तरः‌
‌पाऊस‌ ‌आल्यामुळे‌ ‌तिफन‌ ‌धरली‌ ‌जाते‌ ‌आणि‌ ‌बियाणाची‌‌ पेरणी‌ ‌होते.‌ ‌मातीच्या‌ ‌काळ्या‌ ‌ढेकळात‌ ‌चालताना‌ ‌ती‌ ‌ढेकळं‌ ‌पावसाने‌ ‌भिजली‌ ‌आहेत.‌ ‌त्यामुळे‌ ‌पायाला‌ ‌ती‌ ‌मऊ‌ ‌लोण्यासारखी‌ ‌जाणवतात.‌ ‌या‌ ‌ढेकळातून‌ ‌आता‌ ‌हिरवंगार‌ ‌पीक‌ ‌येईल‌ ‌असं‌ ‌स्वप्न‌ ‌शेतकरी‌ ‌पाहत‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌ओळीतून‌ ‌शेतकऱ्याचा‌ ‌आशावाद‌‌ दिसून‌ ‌येतो.‌

‌पुढील‌ ‌ओळींचा‌ ‌अर्थ‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌

प्रश्न‌ 1.‌ ‌
‌ईज‌ ‌नाचते‌ ‌थयथय‌ ‌ढग‌ ‌ढोल‌ ‌वाजवते.‌ ‌
उत्तरः‌
‌शेताची‌ ‌नांगरणी‌ ‌आटोपून‌ ‌पाऊस‌ ‌सुरू‌ ‌झाल्याने‌ ‌शेतकरी‌‌ धान्याची‌ ‌पेरणी‌ ‌करत‌ ‌असतो.‌ ‌शेतात‌ ‌बैलांच्या‌ ‌मदतीने‌ ‌तिफन‌ ‌चालवून‌ ‌पेरणी‌ ‌चालू‌ ‌असते.‌ ‌काळ्या‌ ‌मातीत‌ ‌तिफन‌ ‌चालत‌ ‌असते.‌ ‌आकाशात‌ ‌विजा‌ ‌चमकत‌ ‌असतात‌ ‌जणू‌ ‌त्यांचा‌ ‌थयथय‌ ‌नाच‌ ‌चालू‌ ‌असतो.‌ ‌त्याचवेळी‌ ‌ढगांचा‌ ‌गडगडाट‌ ‌ऐकू‌ ‌येऊ‌ ‌लागतो‌‌ जणू‌ ‌ढग‌ ‌ढोल‌ ‌वाजवत‌ ‌आहेत‌ ‌असे‌ ‌वाटते.

प्रश्न‌ 2.‌ ‌
‌नंदी‌ ‌बैलाच्या‌ ‌जोळीले‌ ‌सदाशीव‌ ‌हकालते.
उत्तरः‌ ‌
पाऊस‌ ‌आल्यामुळे‌ ‌पेरणीसाठी‌ ‌सदाशीव‌ ‌म्हणजेच‌ ‌शेतकरी‌‌ यार‌ ‌झालेला‌ ‌आहे.‌ ‌तो‌ ‌आपल्या‌ ‌शेतामध्ये‌ ‌स्वत:‌ ‌नंदीबैलाच्या‌‌ जोडीला‌ ‌तिफन‌ ‌चालवत‌ ‌आहे.‌ ‌

प्रश्न‌ 3.‌ ‌‌
धरतीच्या‌ ‌आंगोपांगी‌ ‌लाळानौसाचं‌ ‌गोंदनं‌ ‌
उत्तरः‌
‌पेरलेले‌ ‌धान्य‌ ‌जणू‌ ‌हसणारं‌ ‌चांदणं‌ ‌वाटत‌ ‌आहे.‌ ‌शिवाय‌ ‌पेरलेले‌‌ ते‌ ‌धान्य‌ ‌पाहून‌ ‌असे‌ ‌वाटते,‌ ‌जणू‌ ‌धरतीच्या‌ ‌अंगावर‌ ‌लाडाने,‌‌ कौतुकाने‌ ‌नवसाचे‌ ‌छान‌ ‌गोंदण‌ ‌केलेले‌ ‌आहे.‌ ‌

प्रश्न‌ 4.‌ ‌‌
मैना‌ ‌वाटुली‌ ‌पाहेते‌ ‌राघू‌ ‌तिफन‌ ‌हानते‌ ‌
उत्तरः‌
‌शेतकऱ्याची‌ ‌बायको‌ ‌संध्याकाळच्या‌ ‌वेळी‌ ‌घरी‌ ‌आपल्या‌‌ राघूची‌ ‌म्हणजेच‌ ‌शेतकऱ्याची‌ ‌मनापासून‌ ‌वाट‌ ‌पाहते‌ ‌आहे.‌ ‌ती‌ ‌घरी‌ ‌वाट‌ ‌पाहते‌ ‌पण‌ ‌इकडे‌ ‌शेतात‌ ‌हा‌ ‌शेतकरी‌ ‌तिफन‌ ‌चालवत‌‌ आहे.‌ ‌पाऊस‌ ‌बरसत‌ ‌आहे.‌ ‌

प्रश्न‌ 5.‌ ‌‌
बैल,‌ ‌काळी‌ ‌माती,‌ ‌तिफन‌ ‌आणि‌ ‌शेत‌ ‌यांमध्येच‌ ‌शेतकरी‌‌ राजाचा‌ ‌संसार‌ ‌गुरफटलेला‌ ‌असतो.‌ ‌तुमचे‌ ‌विचार‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तरः‌
शेतकरी‌ ‌म्हटला‌ ‌म्हणजे‌ ‌शेत‌ ‌हे‌ ‌आलेच.‌ ‌शेत‌ ‌आले‌ ‌की,‌‌ माती,‌ ‌बैल‌ ‌व‌ ‌तिफन‌ ‌असे‌ ‌सर्व‌ ‌काही‌ ‌आले.‌ ‌शेतकरी‌ ‌राजाचे‌ ‌विश्व‌ ‌यांतच‌ ‌गुरफटलेले‌ ‌असते.‌ ‌दिवसभर‌ ‌बैलांच्या‌ ‌मदतीने‌ ‌शेत‌ ‌नांगरताना‌ ‌त्याचे‌ ‌अनवाणी‌ ‌पाय‌ ‌काळ्या‌ ‌मातीला‌ ‌स्पर्श‌ ‌करीत‌ ‌असतात.‌ ‌तिफन‌ ‌हातात‌ ‌घेऊन‌ ‌शेत‌ ‌नांगरताना‌ ‌त्याला‌‌ सुखाची‌ ‌अनुभूती‌ ‌येत‌ ‌असते.‌ ‌पेरणी,‌ ‌नागरणी,‌ ‌कापणी,‌ ‌मळणी‌ ‌यांशिवाय‌ ‌दुसरे‌ ‌काहीही‌ ‌त्यास‌ ‌सुचत‌ ‌नसते.‌ ‌म्हणून‌ ‌शेतकरी‌ ‌राजाचा‌ ‌संसार‌ ‌हा‌ ‌बैल,‌ ‌काळी‌ ‌माती,‌ ‌तिफन‌ ‌आणि‌ ‌शेत‌ ‌यांमध्ये‌ ‌गुरफटलेला‌ ‌असतो.‌ ‌

प्रश्न‌ 6.‌ ‌‌
पावसाच्या‌ ‌दिवसातील‌ ‌मातीच्या‌ ‌सुगंधाचा‌ ‌तुम्ही‌ ‌जरूर‌ ‌आस्वाद‌ ‌घेतला‌ ‌असेल.‌ ‌त्यावेळी‌ ‌तुम्हांला‌ ‌झालेल्या‌‌ आनंदाचे‌ ‌वर्णन‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
पाऊस‌ ‌पडण्याअगोदर‌ ‌माती‌ ‌उन्हात‌ ‌तापून‌ ‌गरम‌ ‌झालेली‌‌ असते.‌ ‌तिच्यातून‌ ‌गरम‌ ‌वाफा‌ ‌निघत‌ ‌असतात.‌ ‌पण‌ ‌जेव्हा‌ ‌पावसाला‌ ‌सुरुवात‌ ‌होते‌ ‌आणि‌ ‌तप्त‌ ‌धरती‌ ‌पावसात‌ ‌न्हाऊन‌ ‌निघते,‌ ‌तेव्हा‌ ‌मातीतून‌ ‌निघणारा‌ ‌सुगंध‌ ‌आपणास‌ ‌मोहून‌ ‌टाकतो‌ ‌व‌ ‌तो‌ ‌कस्तुरीच्या‌ ‌सुगंधाप्रमाणे‌ ‌सारा‌ ‌आसमंत‌ ‌दरवळून‌ ‌टाकतो.‌ ‌जणू‌ ‌धरणी‌ ‌मातेने‌ ‌त्यात‌ ‌स्नानच‌ ‌केलेले‌ ‌असते.‌ ‌मी‌ ‌प्रत्येक‌ ‌वर्षी‌ ‌पावसात‌ ‌न्हाऊन‌ ‌निघालेल्या‌ ‌मातीच्या‌ ‌सुगंधाचा‌ ‌आस्वाद‌ ‌घेतलेला‌ ‌आहे.‌ ‌त्या‌ ‌प्रत्येक‌ ‌वेळी‌ ‌माझे‌ ‌मन‌ ‌प्रसन्न‌ ‌व‌ ‌टवटवीत‌ ‌झालेले‌ ‌आहे.‌‌ माझ्या‌ ‌मनात‌ ‌एक‌ ‌प्रकारचा‌ ‌जोश‌ ‌व‌ ‌उत्साह‌ ‌निर्माण‌ ‌झालेला‌ ‌आहे.‌‌ ‌

प्रश्न‌ 7.‌ ‌‌‌
‌शेतकरीच‌ ‌नसता‌ ‌तर‌ ‌हिरवे‌ ‌सपन‌ ‌फुललेच‌ ‌नसते.‌ ‌या‌‌ विधानाचा‌ ‌तुम्हांला‌ ‌समजलेला‌ ‌अर्थ‌ ‌सांगा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
शेतकरीच‌ ‌नसता‌ ‌तर‌ ‌हिरवे‌ ‌सपन‌ ‌फुललेच‌ ‌नसते.‌ ‌हिरवे‌‌ सपन‌ ‌म्हणजे‌ ‌शेतात‌ ‌बहरून‌ ‌आलेले‌ ‌पीक.‌ ‌जर‌ ‌शेतकरी‌ ‌नसता‌ ‌तर‌ ‌शेती‌ ‌कोणीच‌ ‌करू‌ ‌शकले‌ ‌नसते.‌ ‌मग‌ ‌पेरणी,‌ ‌नागरणी,‌ ‌कापणी‌ ‌व‌ ‌मळणी‌ ‌या‌ ‌प्रक्रिया‌ ‌कोणालाही‌ ‌पूर्ण‌ ‌करता‌ ‌आल्याच‌ ‌नसत्या.‌ ‌देशातील‌ ‌लोकांना‌ ‌अन्नधान्य‌ ‌खाण्यास‌ ‌मिळालेच‌ ‌नसते.‌ ‌त्यामुळे‌ ‌लोकांची‌ ‌अन्नान्न‌ ‌दशा‌ ‌झाली‌ ‌असती.‌ ‌संपूर्ण‌ ‌मानव‌ ‌जीवनच‌ ‌संपुष्टात‌ ‌आले‌ ‌असते.‌ ‌खरेच‌ ‌शेतकऱ्याशिवाय‌ ‌मानवी‌ ‌जीवनाची‌ ‌कल्पनाच‌ ‌करता‌ ‌आली‌ ‌नसती.‌‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 13 तिफन

प्रश्न‌ 8.‌ ‌‌‌
‌दिलेल्या‌ ‌मुद्द्यांच्या‌ ‌आधारे‌ ‌कवितेसंबंधी‌ ‌पुढील‌ ‌कृती‌‌ सोडवा.‌
उत्तरः‌
1. ‌कवी‌ ‌/‌ ‌कवयित्रीचे‌ ‌नाव‌ ‌-‌‌
विठ्ठल‌ ‌वाघ‌ ‌

2. ‌संदर्भ‌ ‌-‌‌
‘तिफन’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌कवी‌ ‌’विठ्ठल‌ ‌वाघ‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिली‌ ‌आहे.‌ ‌ही‌‌ कविता‌ ‌त्यांच्या‌ ‌काळ्या‌ ‌मातीत‌ ‌मातीत’‌ ‌या‌ ‌कवितासंग्रहातील‌ ‌आहे.‌ ‌

3.‌ ‌प्रस्तावना‌ ‌-‌‌
‘तिफन’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌कवी‌ ‌’विठ्ठल‌ ‌वाघ’‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिली‌ ‌आहे.आहे.‌ ‌पावसाच्या‌ ‌आगमनाने‌ ‌शेतकऱ्यांची‌ ‌होणारी शेतीच्या‌ ‌कामांची‌ ‌लगबग‌ ‌याचे‌ ‌चित्रदर्शी‌ ‌वर्णन‌ ‌या‌ ‌कवितेत‌‌ कवीने‌ ‌केले‌ ‌आहे.‌ ‌

4. वाङ्मयप्रकार‌‌ –
‘तिफन’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌एक‌ ‌‘लोकगीत’‌ ‌आहे.‌

5. ‌कवितेचा‌ ‌विषय‌‌ –
शेतकरी,‌ ‌कष्टकरी‌ ‌लोकजीवनाचे‌ ‌चित्रण‌ ‌करणारी‌ ‌’तिफन’‌ ‌ही‌‌ एक‌ ‌ग्रामीण‌ ‌कविता‌ ‌आहे.‌

6. कवितेतील‌ ‌आवडलेली‌ ‌ओळ‌‌ –
सरीवर‌ ‌सरी‌ ‌येती‌ ‌माती‌ ‌न्हातीधुती‌ ‌होते‌‌
तिचा‌ ‌कस्तुरीचा‌ ‌वास‌ ‌भूल‌ ‌जीवाले‌ ‌पाळते‌

7.‌ ‌मध्यवर्ती‌ ‌कल्पना‌ ‌-‌‌
पडणाऱ्या‌ ‌पावसावर,‌ ‌शेतीवर‌ ‌शेतकऱ्याचे‌ ‌सारे‌ ‌जीवन‌ ‌अवलंबून‌ ‌असते.‌ ‌पाऊस‌ ‌आल्यावर‌ ‌त्याची‌ ‌शेतीच्या‌ ‌कामाची‌ ‌धांदल‌ ‌सुरू‌ ‌होते.‌ ‌पेरणी,‌ ‌बैलांविषयीचे‌ ‌प्रेम,‌ ‌पावसाच्या‌ ‌दिवसांतील‌ ‌मातीचा‌ ‌सुगंध,‌ ‌शेतकऱ्यांचे‌ ‌स्वप्न,‌ ‌शेतीच्या‌ ‌कामांची‌ ‌लगबग‌ ‌याचे‌ ‌सुंदर‌ ‌चित्र‌ ‌’तिफन’‌ ‌कवितेत‌ ‌दिसून‌ ‌येते.‌ ‌

8. कवितेतून‌ ‌मिळणारा‌ ‌संदेश‌‌ –
शेतकरी‌ ‌खूप‌ ‌कष्टाने‌ ‌शेतात‌ ‌धान्य‌ ‌पिकवत‌ ‌असतो.‌ ‌आपल्या‌ ‌अनेक‌ ‌सुखाचा,‌ ‌आनंदाचा‌ ‌तो‌ ‌त्याग‌ ‌करत‌ ‌असतो.‌ ‌प्रसंगी‌ ‌रडणाऱ्या‌ ‌मुलांकडे‌ ‌दुर्लक्ष‌ ‌करून,‌ ‌आपल्या‌ ‌जखमांना‌ ‌विसरून‌ ‌तो‌ ‌शेतीची‌ ‌कामे‌ ‌करत‌ ‌असतो.‌ ‌खूप‌ ‌यातना,‌ ‌त्रास‌ ‌सोसून‌ ‌आपल्या‌ ‌ताटात‌ ‌भाजी-भाकरीची‌ ‌सोय‌ ‌करणाऱ्या‌ ‌शेतकऱ्यांचा‌ ‌आपण‌ ‌आदर‌ ‌केला‌ ‌पाहिजे.‌ ‌तो‌ ‌मातीत‌ ‌कष्ट‌ ‌करतो‌ ‌म्हणून‌ ‌आपण‌ ‌पोटभर‌ ‌जेऊ‌ ‌शकतो,‌ ‌हे‌ ‌आपण‌ ‌कधीही‌ ‌विसरू‌ ‌नये.‌ ‌हा‌ ‌संदेश‌ ‌‘तिफन’‌ ‌या‌ ‌कवितेतून‌ ‌आपणास‌ ‌मिळतो.‌ ‌

9. कविता‌ ‌आवडण्याची‌ ‌वा‌ ‌न‌ ‌आवडण्याची‌ ‌कारणे‌‌ –
“तिफन’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌मला‌ ‌खूप‌ ‌आवडली‌ ‌आहे.‌ ‌त्याचे‌ ‌कारण‌ ‌म्हणजे‌ ‌हे‌ ‌एक‌ ‌लोकगीत‌ ‌आहे.‌ ‌छान‌ ‌चालीवर‌ ‌आपण‌ ‌ते‌ ‌गाऊ‌ ‌शकतो.‌ ‌शिवाय‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌वाचत‌ ‌असताना‌ ‌शेतकऱ्याचे‌‌ आयुष्य‌ ‌आपल्या‌ ‌डोळ्यांसमोर‌ ‌उभे‌ ‌राहते.‌

10. ‌भाषिक‌ ‌वैशिष्ट्ये‌‌ –
‘तिफन’‌ ‌या‌ ‌कवितेमध्ये‌ ‌कवी‌ ‌’विठ्ठल‌ ‌वाघ’‌ ‌यांनी‌ ‌वहाडी‌ ‌बोलीचा‌ ‌छान‌ ‌वापर‌ ‌केला‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌कवितेमध्ये‌ ‌यमक‌ ‌अलंकाराचा‌ ‌वापर‌ ‌करून‌ ‌छान‌ ‌परिणाम‌ ‌साधला‌ ‌आहे.‌ ‌शिवाय‌ ‌इथे‌ ‌चित्रदर्शी‌ ‌शैली‌ ‌दिसून‌ ‌येते.‌‌

खालील‌ ‌काव्यपंक्तींचे‌ ‌रसग्रहण‌ ‌करा.सोडवा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
काया‌ ‌मातीत‌ ‌मातीत‌ ‌तिफन‌ ‌चालते‌‌
ईज‌ ‌नाचते‌ ‌थयथय‌ ‌ढग‌ ‌ढोल‌ ‌वाजवते‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
‘तिफन’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌कवी‌ ‌’विठ्ठल‌ ‌वाघ’‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिली‌ ‌आहे.‌ ‌पावसाच्या‌ ‌आगमनाने‌ ‌शेतकऱ्यांना‌ ‌होणारा‌ ‌आनंद‌ ‌शिवाय‌ ‌शेतीच्या‌ ‌कामांची‌ ‌लगबग‌ ‌याचे‌ ‌सुंदर‌ ‌चित्रदर्शी‌ ‌वर्णन‌ ‌या‌ ‌कवितेत‌ ‌दिसून‌ ‌येते.‌‌

शेतकऱ्याच्या‌ ‌कष्टकरी‌ ‌जीवनाचे‌ ‌व‌ ‌निसर्गाचे‌ ‌नितांत‌ ‌सुंदर‌ ‌व‌ ‌जिवंत‌ ‌चित्र‌ ‌कवी‌ ‌आपल्या‌ ‌डोळ्यांसमोर‌ ‌उभे‌ ‌करतात.‌ ‌शेतकऱ्याचे‌ ‌संपूर्ण‌ ‌जीवन‌ ‌हे‌ ‌शेतीवर‌ ‌आणि‌ ‌पर्यायाने‌ ‌पावसावर‌ ‌अवलंबून‌ ‌असते.‌ ‌त्यामुळे‌ ‌पाऊस‌ ‌सुरू‌ ‌झाला‌ ‌की‌ ‌त्याच्या‌ ‌शेतीच्या‌ ‌कामाची‌ ‌लगबग‌ ‌सुरू‌ ‌होते.‌ ‌पाऊस‌ ‌सुरू‌ ‌झाल्याने‌ ‌शेताची‌ ‌नांगरणी‌ ‌आटोपून‌ ‌शेतकरी‌ ‌धान्याची‌ ‌पेरणी‌ ‌करत‌ ‌असतो.‌ ‌शेतात‌ ‌बैलांच्या‌ ‌मदतीने‌ ‌तिफन‌ ‌चालवून‌ ‌पेरणी‌ ‌चालू‌ ‌असते.‌ ‌काळया‌ ‌मातीत‌ ‌तिफन‌ ‌चालत‌ ‌असते.‌ ‌आकाशात‌ ‌विजा‌ ‌चमकत‌ ‌असतात‌ ‌जणू‌ ‌त्यांचा‌ ‌थयथय‌ ‌नाच‌ ‌चालू‌ ‌असतो.‌ ‌त्याचवेळी‌ ‌ढगांचा‌ ‌गडगडाट‌ ‌ऐकू‌ ‌येऊ‌ ‌लागतो.‌ ‌जणू‌ ‌ढग‌ ‌ढोल‌ ‌वाजवत‌ ‌आहेत‌ ‌असे‌ ‌वाटते.‌‌

या‌ ‌काव्यपंक्तीमध्ये‌ ‌कवी‌ ‌’विठ्ठल‌ ‌वाघ’‌ ‌यांनी‌ ‌व-हाडी‌ ‌बोलीचा‌ ‌छान‌ ‌वापर‌ ‌केला‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌कवितेमध्ये‌ ‌यमक‌ ‌अलंकाराचा‌ ‌वापर‌ ‌करून‌ ‌छान‌ ‌परिणाम‌ ‌साधला‌ ‌आहे.‌ ‌शिवाय‌ ‌इथे‌ ‌चित्रदर्शी‌ ‌शैली‌ ‌दिसून‌ ‌येते.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 13 तिफन

प्रश्न‌ 2.‌ ‌
नंदी‌ ‌बैलाच्या‌ ‌जोळीले‌ ‌सदाशीव‌ ‌हकालते‌‌
वटी‌ ‌बांधून‌ ‌पोटाले‌ ‌पाराबती‌ ‌उनारते‌ ‌
वटी‌ ‌पोटाले‌ ‌बांधते‌ ‌झोयी‌ ‌काटीले‌ ‌टांगते‌
‌झोयी‌ ‌काटीले‌ ‌टांगते‌ ‌त्यात‌ ‌तानुलं‌ ‌लळते‌‌
त्यात‌ ‌तानुलं‌ ‌लळते‌ ‌ढग‌ ‌बरसते‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
‘तिफन’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌कवी‌ ‌’विठ्ठल‌ ‌वाघ’‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिली‌ ‌आहे.‌ ‌पावसाच्या‌ ‌आगमनाने‌ ‌शेतकऱ्यांना‌ ‌होणारा‌ ‌आनंद‌ ‌शिवाय‌ ‌शेतीच्या‌ ‌कामांची‌ ‌लगबग‌ ‌याचे‌ ‌सुंदर‌ ‌चित्रदर्शी‌ ‌वर्णन‌ ‌या‌ ‌कवितेत‌ ‌दिसून‌ ‌येते.‌‌

पाऊस‌ ‌आल्यामुळे‌ ‌पेरणीसाठी‌ ‌सदाशीव‌ ‌हा‌ ‌शेतकरी‌ ‌तयार‌ ‌झालेला‌ ‌आहे.‌ ‌तो‌ ‌आपल्या‌ ‌शेतामध्ये‌ ‌नंदीबैलाच्या‌ ‌जोडीला‌ ‌तिफन‌या‌ ‌काव्यपंक्तीमध्ये‌ ‌कवी‌ ‌’विठ्ठल‌ ‌वाघ’‌ ‌यांनी‌ ‌वहाडी‌ ‌बोलीचा‌ ‌छान‌ ‌वापर‌ ‌केला‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌कवितेमध्ये‌ ‌यमक‌ ‌अलंकाराचा‌ ‌वापर‌ ‌करून‌ ‌छान‌ ‌परिणाम‌ ‌साधला‌ ‌आहे.‌ ‌शिवाय‌ ‌इथे‌ ‌चित्रदर्शी‌ ‌शैली‌ ‌दिसून‌ ‌येते.‌ ‌

प्रश्न‌ 3.‌ ‌
काकरात‌ ‌बिजवाई‌ ‌जसं‌ ‌हासरं‌ ‌चांदनं‌‌
घरतीच्या‌ ‌अंगोपांगी‌ ‌लाळानौसाचं‌ ‌गोंदन‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
‘तिफन’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌कवी‌ ‌’विठ्ठल‌ ‌वाघ’‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिली‌ ‌आहे.‌ ‌पावसाच्या‌ ‌आगमनाने‌ ‌शेतकऱ्यांना‌ ‌होणारा‌ ‌आनंद‌ ‌शिवाय‌ ‌शेतीच्या‌ ‌कामांची‌ ‌लगबग‌ ‌याचे‌ ‌सुंदर‌ ‌चित्रदर्शी‌ ‌वर्णन‌ ‌या‌ ‌कवितेत‌ ‌दिसून‌ ‌येते.‌‌

पाऊस‌ ‌सुरू‌ ‌झाल्यामुळे‌ ‌सदाशीव‌ ‌शेतकऱ्याने‌ ‌शेतात‌ ‌नंदीबैलाच्या‌ ‌साथीने‌ ‌तिफन‌ ‌जोडून‌ ‌पेरणीला‌ ‌सुरुवात‌ ‌केली‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌पेरणीच्या‌ ‌कामात‌ ‌त्याची‌ ‌पत्नी‌ ‌पार्वती‌ ‌त्याला‌ ‌साथ‌ ‌देत‌ ‌आहे.‌ ‌त्यांनी‌ ‌शेतात‌ ‌पेरलेले‌ ‌धान्य‌ ‌जणू‌ ‌हसणारं‌ ‌चांदणं‌ ‌वाटत‌ ‌आहे.‌ ‌शिवाय‌ ‌पेरलेले‌ ‌ते‌ ‌धान्य‌ ‌पाहून‌ ‌असे‌ ‌वाटते‌ ‌जणू‌ ‌धरतीच्या‌ ‌अंगावर‌ ‌लाडाने,‌ ‌कौतुकाने‌ ‌नवसाचे‌ ‌छान‌ ‌गोंदण‌ ‌केलेले‌ ‌आहे.‌‌

‌या‌ ‌काव्यपंक्तीमध्ये‌ ‌कवी‌ ‌’विठ्ठल‌ ‌वाघ’‌ ‌यांनी‌ ‌वहाडी‌ ‌बोलीचा‌ ‌छान‌ ‌वापर‌ ‌केला‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌कवितेमध्ये‌ ‌यमक‌ ‌अलंकाराचा‌ ‌वापर‌ ‌करून‌ ‌छान‌ ‌परिणाम‌ ‌साधला‌ ‌आहे.‌ ‌शिवाय‌ ‌इथे‌ ‌चित्रदर्शी‌ ‌शैली‌ ‌दिसून‌ ‌येते.‌‌

प्रश्न‌ 4.‌ ‌
सरीवरी‌ ‌सरी‌ ‌येती‌ ‌माती‌ ‌न्हातीधुती‌ ‌होते‌‌
तिचा‌ ‌कस्तुरीचा‌ ‌वास‌ ‌भूल‌ ‌जीवाले‌ ‌पाळते‌ ‌
भूल‌ ‌जीवाले‌ ‌पाळते‌ ‌वाट‌ ‌सांजीले‌ ‌पाहेते‌ ‌
मैना‌ ‌वाटुली‌ ‌पाहेते‌ ‌राघू‌ ‌तिफन‌ ‌हानते‌‌
राघू‌ ‌तिफन‌ ‌हानते‌ ‌ढग‌ ‌बरसते‌ ‌
उत्तरः‌
‌’तिफन’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌कवी‌ ‌’विठ्ठल‌ ‌वाघ’‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिली‌ ‌आहे.‌ ‌पावसाच्या‌ ‌आगमनाने‌ ‌शेतकऱ्यांना‌ ‌होणारा‌ ‌आनंद‌ ‌शिवाय‌ ‌शेतीच्या‌ ‌कामांची‌ ‌लगबग‌ ‌याचे‌ ‌सुंदर‌ ‌चित्रदर्शी‌ ‌वर्णन‌ ‌या‌ ‌कवितेत‌ ‌दिसून‌ ‌येते.‌‌

पावसाला‌ ‌चांगली‌ ‌सुरुवात‌ ‌झाली‌ ‌आहे.‌ ‌सर्वत्र‌ ‌पावसाच्या‌ ‌सरीवर‌ ‌सरी‌ ‌कोसळत‌ ‌आहेत.‌ ‌जणू‌ ‌या‌ ‌सरी‌ ‌मातीला‌ ‌न्हाऊ‌ ‌घालत‌ ‌आहेत.‌ ‌या‌ ‌बरसणाऱ्या‌ ‌सरींमुळे‌ ‌माती‌ ‌चिंब‌ ‌भिजून‌ ‌गेली‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌मातीचा‌ ‌कस्तुरीसारखा‌ ‌सुगंध‌ ‌सर्वत्र‌ ‌पसरलेला‌ ‌आहे.‌ ‌हा‌ ‌सुगंध‌ ‌जीवाला‌ ‌भूल‌ ‌पाडत‌ ‌आहे,‌ ‌मन‌ ‌मोहीत‌ ‌करत‌ ‌आहे.‌ ‌इकडे‌ ‌भिजलेल्या‌ ‌मातीचा‌ ‌सुगंध‌ ‌मनाला‌ ‌धुंद‌ ‌करत‌ ‌आहे‌ ‌तर‌ ‌तिकडे‌ ‌संध्याकाळच्या‌ ‌वेळी‌ ‌मैना‌ ‌म्हणजेच‌ ‌शेतकऱ्याची‌ ‌बायको‌ ‌घरी‌ ‌आपल्या‌ ‌राघूची‌ ‌म्हणजेच‌ ‌शेतकऱ्याची‌ ‌मनापासून‌ ‌वाट‌ ‌पाहते‌ ‌आहे.‌ ‌ती‌ ‌घरी‌ ‌वाट‌ ‌पाहते‌ ‌पण‌ ‌इकडे‌ ‌शेतात‌ ‌हा‌ ‌शेतकरी‌ ‌तिफन‌ ‌चालवत‌ ‌आहे‌ ‌आणि‌ ‌आकाशातून‌ ‌छान‌ ‌पाऊस‌ ‌बरसत‌ ‌आहे.‌‌

या‌ ‌काव्यपंक्तीमध्ये‌ ‌कवी‌ ‌’विठ्ठल‌ ‌वाघ’‌ ‌यांनी‌ ‌व-हाडी‌ ‌बोलीचा‌ ‌छान‌ ‌वापर‌ ‌केला‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌कवितेमध्ये‌ ‌यमक‌ ‌अलंकाराचा‌ ‌वापर‌ ‌करून‌ ‌छान‌ ‌परिणाम‌ ‌साधला‌ ‌आहे.‌ ‌शिवाय‌ ‌इथे‌ ‌चित्रदर्शी‌ ‌शैली‌ ‌दिसून‌ ‌येते.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 13 तिफन

प्रश्न‌ 5.‌ ‌
वला‌ ‌टाकती‌ ‌तिफन‌ ‌शितू‌ ‌वखर‌ ‌पाहेते‌‌
पानी‌ ‌भिजलं‌ ‌ढेकूल‌ ‌लोनी‌ ‌पायाले‌ ‌वाटते‌‌
काया‌ ‌ढेकलात‌ ‌डोया‌ ‌हिर्व‌ ‌सपन‌ ‌पाहेते‌ ‌
उत्तर:‌
‌’तिफन’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌कवी‌ ‌‘विठ्ठल‌ ‌वाघ’‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिली‌ ‌आहे.‌ ‌पावसाच्या‌ ‌आगमनाने‌ ‌शेतकऱ्यांना‌ ‌होणारा‌ ‌आनंद‌ ‌शिवाय‌ ‌शेतीच्या‌ ‌कामांची‌ ‌लगबग‌ ‌याचे‌ ‌सुंदर‌ ‌चित्रदर्शी‌ ‌वर्णन‌ ‌या‌ ‌कवितेत‌ ‌दिसून‌ ‌येते.‌‌

शेतीची‌ ‌नांगरणी‌ ‌करून‌ ‌शेतकरी‌ ‌शेतात‌ ‌धान्याची‌ ‌पेरणी‌ ‌करत‌ ‌आहे.‌ ‌बैलांच्या‌ ‌मदतीने‌ ‌तिफन‌ ‌चालवून‌ ‌पेरणी‌ ‌सुरू‌ ‌आहे.‌ ‌तिफनीतून‌ ‌धान्य‌ ‌जमिनीमध्ये‌ ‌पेरले‌ ‌जाते.‌ ‌त्यानंतर‌ ‌नांगरणी‌ ‌केल्यामुळे‌ ‌मातीची‌ ‌छोटी-मोठी‌ ‌ढेकळं‌ ‌जी‌ ‌जमिनीतून‌ ‌वर‌ ‌आलेली‌ ‌असतात‌ ‌ती‌ ‌फोडून‌ ‌त्याची‌ ‌माती‌ ‌या‌ ‌पेरलेल्या‌ ‌धान्यावर‌ ‌हळूच‌ ‌सारली‌ ‌जाते,‌ ‌त्याला‌ ‌वखरणी‌ ‌म्हणतात.‌ ‌पेरणी‌ ‌करणाऱ्या‌ ‌शेतकऱ्याचे‌ ‌तिकडेही‌ ‌लक्ष‌ ‌आहे.‌ ‌पडणाऱ्या‌ ‌पावसामुळे‌ ‌माती‌ ‌भिजलेली‌ ‌आहे.‌ ‌पाण्याने‌ ‌भरलेली‌ ‌ही‌ ‌मातीची‌ ‌ढेकळं‌ ‌पायाला‌ ‌लोण्याप्रमाणे‌ ‌वाटतात.‌ ‌या‌ ‌मातीच्या‌ ‌काळ्या‌ ‌ढेकळातच‌ ‌शेतकरी‌ ‌उदयाच्या‌ ‌नव्या‌ ‌हिरव्यागार‌ ‌पिकाचं‌ ‌हिरवं‌ ‌स्वप्न‌ ‌पाहू‌ ‌लागतो.‌‌

या‌ ‌काव्यपंक्तीमध्ये‌ ‌कवी‌ ‌’विठ्ठल‌ ‌वाघ’‌ ‌यांनी‌ ‌वहाडी‌ ‌बोलीचा‌ ‌छान‌ ‌वापर‌ ‌केला‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌कवितेमध्ये‌ ‌यमक‌ ‌अलंकाराचा‌ ‌वापर‌ ‌करून‌ ‌छान‌ ‌परिणाम‌ ‌साधला‌ ‌आहे.‌ ‌शिवाय‌ ‌इथे‌ ‌चित्रदर्शी‌ ‌शैली‌ ‌दिसून‌ ‌येते.‌

‌प्रश्न‌ 6.‌ ‌
काया‌ ‌ढेकलात‌ ‌डोया‌ ‌हिर्व‌ ‌सपन‌ ‌पाहेते‌‌
डोया‌ ‌सपन‌ ‌पाहेते‌ ‌काटा‌ ‌पायात‌ ‌रुतते‌ ‌
काटा‌ ‌पायात‌ ‌रुतते‌ ‌लाल‌ ‌रगत‌ ‌सांडते‌ ‌हिर्व‌ ‌सपन‌ ‌फुलते‌‌
हिर्व‌ ‌सपन‌ ‌फुलते‌ ‌ढग‌ ‌बरसते‌ ‌
उत्तर:‌
‌’तिफन’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌कवी‌ ‌’विठ्ठल‌ ‌वाघ’‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिली‌ ‌आहे.‌ ‌पावसाच्या‌ ‌आगमनाने‌ ‌शेतकऱ्यांना‌ ‌होणारा‌ ‌आनंद‌ ‌शिवाय‌ ‌शेतीच्या‌ ‌कामांची‌ ‌लगबग‌ ‌याचे‌ ‌सुंदर‌ ‌चित्रदर्शी‌ ‌वर्णन‌ ‌या‌ ‌कवितेत‌ ‌दिसून‌ ‌येते.

बैलांच्या‌ ‌मदतीने‌ ‌शेतीची‌ ‌नांगरणी‌ ‌आटोपून‌ ‌शेतकरी‌ ‌धान्याची‌ ‌पेरणी‌ ‌करत‌ ‌असतो.‌ ‌पेरणी‌ ‌करून‌ ‌झाल्यावर‌ ‌मातीच्या‌ ‌काळ्या‌ ‌ढेकळातच‌ ‌शेतकरी‌ ‌उदयाच्या‌ ‌नव्या‌ ‌हिरव्यागार‌ ‌पिकाचं‌ ‌हिरवं‌ ‌स्वप्न‌ ‌पाहू‌ ‌लागतो.‌ ‌आपल्या‌ ‌कष्टाने,‌ ‌मेहनतीने‌ ‌हे‌ ‌शेत‌ ‌हिरवेगार‌ ‌होऊन‌ ‌उठेल,‌ ‌शेतात‌ ‌धान्य‌ ‌डोलू‌ ‌लागेल‌ ‌असे‌ ‌स्वप्न‌ ‌डोळ्यांनी‌ ‌पाहत‌ ‌असताना‌ ‌किंवा‌ ‌मनात‌ ‌तसा‌ ‌विचार‌ ‌चालू‌ ‌असताना‌ ‌अचानक‌ ‌त्याच्या‌ ‌पायात‌ ‌काटा‌ ‌टोचतो.‌ ‌काटा‌ ‌टोचल्यामुळे‌ ‌पायातून‌ ‌लाल‌ ‌रक्त‌ ‌येऊ‌ ‌लागते.‌ ‌पण‌ ‌शेतकऱ्याला‌ ‌ती‌ ‌वेदना‌ ‌जाणवत‌‌ नाही.‌ ‌कारण‌ ‌त्याच्या‌ ‌कष्टातून,‌ ‌श्रमातून‌ ‌त्याच्या‌ ‌हिरव्यागार‌ ‌शेताचे‌ ‌स्वप्न‌ ‌सत्यात‌ ‌उतरेल‌ ‌असा‌ ‌त्याला‌ ‌विश्वास‌ ‌वाटतो.‌ ‌पाऊस‌ ‌पडतो,‌ ‌ढग‌ ‌बरसू‌ ‌लागतात‌ ‌आणि‌ ‌त्या‌ ‌शेतकऱ्याचे‌ ‌हिरवे‌ ‌स्वप्न‌ ‌खरे‌ ‌होऊ‌ ‌लागते.‌‌

या‌ ‌काव्यपंक्तीमध्ये‌ ‌कवी‌ ‌’विठ्ठल‌ ‌वाघ’‌ ‌यांनी‌ ‌वहाडी‌ ‌बोलीचा‌ ‌छान‌ ‌वापर‌ ‌केला‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌कवितेमध्ये‌ ‌यमक‌ ‌अलंकाराचा‌ ‌वापर‌ ‌करून‌ ‌छान‌ ‌परिणाम‌ ‌साधला‌ ‌आहे.‌ ‌शिवाय‌ ‌इथे‌ ‌चित्रदर्शी‌ ‌शैली‌ ‌दिसून‌ ‌येते.‌‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 13 तिफन

पाठाखालील‌ ‌स्वाध्याय‌‌:

‌अभिव्यक्ती‌:

प्रश्न‌ ‌1.‌
‘काया‌ ‌ढेकलात‌ ‌डोया‌ ‌हिर्व‌ ‌सपान‌ ‌पाहेते’‌ ‌या‌ ‌ओळीतील‌‌ भावार्थ‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌
‌कृती‌ ‌3:‌ ‌काव्यसौंदर्य,‌ ‌प्रश्न‌ ‌(1)‌ ‌मधील‌ ‌(vi)‌ ‌चे‌ ‌उत्तर‌ ‌पाहा.‌ ‌

तिफन Summary in Marathi

कवीचा‌ ‌परिचय‌:

नाव‌‌: विठ्ठल‌ ‌वाघ‌
जन्म‌‌:‌ ‌1945
‌सुप्रसिदध‌ ‌कवी‌ ‌व‌ ‌लेखक.‌ ‌’काळ्या‌ ‌मातीत‌ ‌मातीत’,‌ ‌’पंढरीच्या‌ ‌वाटेवर’,‌ ‌’कपाशीची‌ ‌चंद्रफुले’,‌ ‌’पाऊसपाणी’‌ ‌हे‌ ‌कवितासंग्रह;‌ ‌’अंधारयात्रा’‌ ‌हे‌ ‌नाटक;‌ ‌’डेबू’‌ ‌ही‌ ‌कादंबरी;‌ ‌’वहाड‌ ‌बोली‌ ‌आणि‌ ‌इतिहास’,‌ ‌’वहाडी‌ ‌म्हणी’‌ ‌इत्यादी‌ ‌पुस्तके‌ ‌प्रसिद्ध.‌‌

प्रस्तावना‌‌:

‘तिफन’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌कवी‌ ‌’विठ्ठल‌ ‌वाघ’‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिली‌ ‌आहे.‌ ‌पावसाच्या‌ ‌आगमनाने‌ ‌शेतकऱ्यांना‌ ‌होणारा‌ ‌आनंद‌ ‌शिवाय‌ ‌शेतीच्या‌ ‌कामांची‌ ‌लगबग‌ ‌याचे‌ ‌सुंदर‌ ‌चित्रदर्शी‌ ‌वर्णन‌ ‌या‌ ‌कवितेत‌ ‌दिसून‌ ‌येते.‌‌

Poet‌ ‌Vitthal‌ ‌Wagh‌ ‌has‌ ‌written‌ ‌the‌ ‌poem‌ ‌’Tiphan’.‌ ‌This‌ ‌poem‌ ‌describes‌ ‌a‌ ‌picture‌ ‌of‌ ‌rural‌ ‌area‌ ‌at‌ ‌the‌ ‌onset‌ ‌of‌ ‌the‌ ‌monsoons.‌ ‌A‌ ‌farmer’s‌ ‌joy‌ ‌knows‌ ‌no‌ ‌bounds‌ ‌as‌ ‌the‌ ‌monsoon‌ ‌showers‌ ‌drench‌ ‌his‌ ‌farm‌ ‌thoroughly.‌ ‌The‌ ‌poem‌ ‌depicts‌ ‌the‌ ‌various‌ ‌activities‌ ‌of‌ ‌the‌ ‌farmer‌ ‌and‌ ‌that‌ ‌of‌ ‌his‌ ‌wife‌ ‌in‌ ‌sowing‌ ‌seeds‌ ‌in‌ ‌the‌ ‌farm.‌ ‌The‌ ‌rain‌ ‌showers‌ ‌kindle‌ ‌the‌ ‌hope‌ ‌of‌ ‌an‌ ‌abundant‌ ‌green‌ ‌crop‌ ‌in‌ ‌the‌ ‌farmer’s‌ ‌mind.‌‌

भावार्थ‌‌:

काया‌ ‌मातीत‌ ‌……‌ ‌ढोल‌ ‌वाजवते‌ ‌
शेतकऱ्याच्या‌ ‌कष्टकरी‌ ‌जीवनाचे‌ ‌व‌ ‌निसर्गाचे‌ ‌नितांत‌ ‌सुंदर‌ ‌व‌ ‌जिवंत‌ ‌चित्र‌ ‌कवी‌ ‌आपल्या‌ ‌डोळ्यांसमोर‌ ‌उभे‌ ‌करतात.‌ ‌शेतकऱ्याचे‌ ‌संपूर्ण‌ ‌जीवन‌ ‌हे‌ ‌शेतीवर‌ ‌आणि‌ ‌पर्यायाने‌ ‌पावसावर‌ ‌अवलंबून‌ ‌असते.‌ ‌त्यामुळे‌ ‌पाऊस‌ ‌सुरू‌ ‌झाला‌ ‌की‌ ‌त्याच्या‌ ‌शेतीच्या‌ ‌कामाची‌ ‌लगबग‌ ‌सुरू‌ ‌होते.‌

शेताची‌ ‌नांगरणी‌ ‌आटोपून‌ ‌पाऊस‌ ‌सुरू‌ ‌झाल्याने‌ ‌शेतकरीधान्याची‌ ‌पेरणी‌ ‌करत‌ ‌असतो.‌ ‌शेतात‌ ‌बैलांच्या‌ ‌मदतीने‌ ‌तिफन‌ ‌चालवून‌ ‌पेरणी‌ ‌चालू‌ ‌असते.‌ ‌काळ्या‌ ‌मातीत‌ ‌तिफन‌ ‌चालत‌ ‌असते.‌ ‌आकाशात‌ ‌विजा‌ ‌चमकत‌ ‌असतात‌ ‌जणू‌ ‌त्यांचा‌ ‌थयथय‌ ‌नाच‌ ‌चालू‌ ‌असतो.‌ ‌त्याचवेळी‌ ‌ढगांचा‌ ‌गडगडाट‌ ‌ऐकू‌ ‌येऊ‌ ‌लागतो‌ ‌जणू‌ ‌ढग‌ ‌ढोल‌ ‌वाजवत‌ ‌आहेत‌ ‌असे‌ ‌वाटते.‌‌

नंदी‌ ‌बैलाच्या‌ ‌…..‌ ‌ढग‌ ‌बरसते‌
]पाऊस‌ ‌आल्यामुळे‌ ‌पेरणीसाठी‌ ‌सदाशीव‌ ‌म्हणजेच‌ ‌शेतकरी‌ ‌तयार‌ ‌झालेला‌ ‌आहे.‌ ‌तो‌ ‌आपल्या‌ ‌शेतामध्ये‌ ‌नंदीबैलाच्या‌ ‌जोडीला‌ ‌तिफन‌ ‌बांधून‌ ‌हाकारत‌ ‌आहे.‌ ‌त्यावेळी‌ ‌सदाशीवची‌ ‌पत्नी‌ ‌पार्वती‌ ‌आपल्या‌ ‌पोटाला‌ ‌पदराची‌ ‌ओटी‌ ‌बांधून‌ ‌त्यात‌ ‌बियाणे‌ ‌घेऊन‌ ‌पेरणी‌ ‌करत‌ ‌आहे.‌‌
आपले‌ ‌रडणारे‌ ‌छोटे‌ ‌बाळ‌ ‌पार्वतीने‌ ‌झोळीत‌ ‌ठेवले‌ ‌आहे.‌ ‌ती‌ ‌झोळी‌ ‌तिने‌ ‌काठीला‌ ‌टांगून‌ ‌ठेवली‌ ‌आहे.‌ ‌झोळीत‌ ‌झोका‌ ‌घेणारे‌ ‌बाळ‌ ‌रडत‌ ‌आहे‌ ‌आणि‌ ‌आकाशातून‌ ‌ढग‌ ‌बरसू‌ ‌लागले‌ ‌आहेत.‌ ‌पाऊस‌ ‌सुरू‌ ‌झाला‌ ‌आहे.‌‌

काकरात‌ ‌बिजवाई‌ ‌……‌ ‌हानते‌ ‌ढग‌ ‌बरसते‌ ‌
पाऊस‌ ‌सुरू‌ ‌झाल्यामुळे‌ ‌सदाशीव‌ ‌शेतकऱ्याने‌ ‌शेतात‌ ‌नंदीबैलाच्या‌ ‌साथीने‌ ‌तिफन‌ ‌जोडून‌ ‌पेरणीला‌ ‌सुरुवात‌ ‌केली‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌पेरणीच्या‌ ‌कामात‌ ‌त्याची‌ ‌पत्नी‌ ‌पार्वती‌ ‌त्याला‌ ‌साथ‌ ‌देत‌ ‌आहे.‌ ‌त्यांनी‌ ‌शेतात‌ ‌पेरलेले‌ ‌धान्य‌ ‌जणू‌ ‌हसणारं‌ ‌चांदणं‌ ‌वाटत‌ ‌आहे.‌ ‌शिवाय‌ ‌पेरलेले‌ ‌ते‌ ‌धान्य‌ ‌पाहून‌ ‌असे‌ ‌वाटते‌ ‌जणू‌ ‌धरतीच्या‌ ‌अंगावर‌ ‌लाडाने,‌ ‌कौतुकाने‌ ‌नवसाचे‌ ‌छान‌ ‌गोंदण‌ ‌केलेले‌ ‌आहे.‌‌

पुढे‌ ‌कवी‌ ‌म्हणतात‌ ‌की,‌ ‌आता‌ ‌पावसाला‌ ‌चांगली‌ ‌सुरुवात‌ ‌झाली‌ ‌आहे.‌ ‌सर्वत्र‌ ‌पावसाच्या‌ ‌सरीवर‌ ‌सरी‌ ‌कोसळत‌ ‌आहेत.‌ ‌जणू‌ ‌या‌ ‌सरी‌ ‌मातीला‌ ‌न्हाऊ‌ ‌घालत‌ ‌आहेत.‌ ‌या‌ ‌बरसणाऱ्या‌ ‌सरींमुळे‌ ‌माती‌ ‌चिंब‌ ‌भिजून‌ ‌गेली‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌मातीचा‌ ‌कस्तुरीसारखा‌ ‌सुगंध‌ ‌सर्वत्र‌ ‌पसरलेला‌ ‌आहे.‌ ‌हा‌ ‌सुगंध‌ ‌जीवाला‌ ‌भूल‌ ‌पाडत‌ ‌आहे,‌ ‌मन‌ ‌मोहीत‌ ‌करत‌ ‌आहे.‌‌

इकडे‌ ‌भिजलेल्या‌ ‌मातीचा‌ ‌सुगंध‌ ‌मनाला‌ ‌धुंद‌ ‌करत‌ ‌आहे‌ ‌तर‌ ‌तिकडे‌ ‌संध्याकाळच्या‌ ‌वेळी‌ ‌मैना‌ ‌म्हणजेच‌ ‌शेतकऱ्याची‌ ‌बायको‌ ‌घरी‌ ‌आपल्या‌ ‌राघूची‌ ‌म्हणजेच‌ ‌शेतकऱ्याची‌ ‌मनापासून‌ ‌वाट‌ ‌पाहते‌ ‌आहे.‌ ‌ती‌‌ घरी‌ ‌वाट‌ ‌पाहते‌ ‌पण‌ ‌इकडे‌ ‌शेतात‌ ‌हा‌ ‌शेतकरी‌ ‌तिफन‌ ‌चालवत‌ ‌आहे.‌ ‌पाऊस‌ ‌बरसत‌ ‌आहे.‌‌

वला‌ ‌टाकती‌ ‌तिफन‌ ‌…..‌ ‌फुलते‌ ‌ढग‌ ‌बरसते‌
‌शेतीची‌ ‌नांगरणी‌ ‌करून‌ ‌शेतकरी‌ ‌शेतात‌ ‌धान्याची‌ ‌पेरणी‌ ‌करत‌ ‌आहे.‌ ‌बैलांच्या‌ ‌मदतीने‌ ‌तिफन‌ ‌चालवून‌ ‌पेरणी‌ ‌सुरू‌ ‌आहे.‌ ‌तिफनीतून‌ ‌धान्य‌ ‌जमिनीमध्ये‌ ‌पेरले‌ ‌जाते.‌ ‌त्यानंतर‌ ‌नांगरणी‌ ‌केल्यामुळे‌ ‌मातीची‌ ‌छोटी-मोठी‌ ‌ढेकळं‌ ‌जी‌ ‌जमिनीतून‌ ‌वर‌ ‌आलेली‌ ‌असतात‌ ‌ती‌ ‌फोडून‌ ‌त्याची‌ ‌माती‌ ‌या‌ ‌पेरलेल्या‌ ‌धान्यावर‌ ‌हळूच‌ ‌सारली‌ ‌जाते,‌ ‌त्याला‌ ‌वखरणी‌ ‌म्हणतात.‌ ‌पेरणी‌ ‌करणाऱ्या‌ ‌शेतकऱ्याचे‌ ‌तिकडेही‌ ‌लक्ष‌ ‌आहे.‌ ‌पडणाऱ्या‌ ‌पावसामुळे‌ ‌माती‌ ‌भिजलेली‌ ‌आहे.‌ ‌पाण्याने‌ ‌भरलेली‌ ‌ही‌‌ मातीची‌ ‌ढेकळं‌ ‌पायाला‌ ‌लोण्याप्रमाणे‌ ‌वाटतात.‌ ‌या‌ ‌मातीच्या‌ ‌काळ्या‌ ‌ढेकळातच‌ ‌शेतकरी‌ ‌उदयाच्या‌ ‌नव्या‌ ‌हिरव्यागार‌ ‌पिकाचं‌ ‌हिरवं‌ ‌स्वप्न‌ ‌पाहू‌ ‌लागतो.‌

आपल्या‌ ‌कष्टाने,‌ ‌मेहनतीने‌ ‌हे‌ ‌शेत‌ ‌हिरवेगार‌ ‌होऊन‌ ‌उठेल,‌ ‌शेतात‌ ‌धान्य‌ ‌डोलू‌ ‌लागेल‌ ‌असे‌ ‌स्वप्न‌ ‌डोळ्यांनी‌ ‌पाहत‌ ‌असताना‌ ‌किंवा‌ ‌मनात‌ ‌तसा‌ ‌विचार‌ ‌चालू‌ ‌असताना‌ ‌अचानक‌ ‌शेतकऱ्याच्या‌ ‌पायात‌ ‌काटा‌ ‌टोचतो.‌ ‌काटा‌ ‌टोचल्यामुळे‌ ‌पायातून‌ ‌लाल‌ ‌रक्त‌ ‌येऊ‌ ‌लागते.‌ ‌पण‌ ‌शेतकऱ्याला‌ ‌ती‌ ‌वेदना‌ ‌जाणवत‌ ‌नाही.‌ ‌कारण‌ ‌त्याच्या‌ ‌कष्टातून,‌ ‌श्रमातून‌ ‌त्याच्या‌ ‌हिरव्यागार‌ ‌शेताचे‌ ‌स्वप्न‌ ‌सत्यात‌ ‌उतरेल‌ ‌असा‌ ‌त्याला‌ ‌विश्वास‌ ‌वाटतो.‌ ‌पाऊस‌ ‌पडतो,‌ ‌ढग‌ ‌बरसू‌ ‌लागतात‌ ‌आणि‌ ‌त्या‌ ‌शेतकऱ्याचे‌ ‌हिरवे‌ ‌स्वप्न‌ ‌खरे‌ ‌होऊ‌ ‌लागते.‌‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 13 तिफन

शब्दार्थ‌‌:

  1. काया‌ ‌-‌ ‌काळ्या‌ ‌(black)‌
  2. ‌पानी‌ ‌-‌ ‌पाणी‌ ‌
  3. ईज‌ ‌-‌ ‌वीज‌ ‌(lightning)‌ ‌
  4. जोळीले‌ ‌-‌ ‌जोडीने‌ ‌(together,‌ ‌with)‌‌
  5. वटी‌ ‌-‌ ‌ओटी‌‌ ‌
  6. पोटाले‌ ‌-‌ ‌पोटाला‌ ‌
  7. पाराबती‌ ‌-‌ ‌पार्वती‌
  8. ‌काटीले‌ ‌-‌ ‌काठीला‌ ‌
  9. लळते‌ ‌-‌ ‌रडते‌ ‌(is‌ ‌crying)‌ ‌
  10. वाटुली‌ ‌पाहेते‌ ‌-‌ ‌वाट‌ ‌पाहते‌ ‌(is‌ ‌waiting)‌ ‌
  11. झोयी‌ ‌-‌ ‌झोळी‌ ‌(traditional‌ ‌cradle)‌ ‌
  12. तानुलं‌ ‌-‌ ‌तान्हुलं,‌ ‌छोटे‌ ‌बाळ‌ ‌
  13. लोनी‌ ‌- लोणी‌ ‌(butter)‌ ‌
  14. बिजवाई‌ ‌-‌ ‌बियाणं‌‌
  15. चांदनं‌ ‌-‌ ‌चांदणं‌ ‌(moon‌ ‌light)‌ ‌
  16. लाळानौसाचं‌ ‌-‌ ‌लाडा‌ ‌नवसाचं‌ ‌
  17. जीवाले‌ ‌-‌ ‌जीवाला‌ ‌(here-mind)‌ ‌
  18. डोया‌ ‌-‌ ‌डोळा‌ ‌(eye)‌ ‌
  19. तिफन‌ ‌-‌ ‌धान्य‌ ‌पेरणीसाठीचे‌ ‌तीन‌ ‌नळकांड्या‌ ‌असलेले‌‌ शेतीचे‌ ‌अवजार‌
  20. ‌नौसाचं‌ ‌-‌ ‌नवसाचं‌ ‌
  21. रगत‌ ‌-‌ ‌रक्त‌ ‌(blood)‌
  22. ‌सपन‌ ‌-‌ ‌स्वप्न‌ ‌(dream)‌ ‌
  23. सांजीले‌ ‌-‌ ‌सायंकाळी‌ ‌(evening)‌ ‌
  24. हानते‌ ‌-‌ ‌हाकतो‌ ‌(moving‌ ‌forward)
  25. हिर्व‌‌ -‌ ‌हिरवं‌ ‌(green)‌ ‌
  26. काकरात‌ ‌-‌ ‌शेतात‌ ‌
  27. कस्तुरी‌ ‌-‌ ‌कस्तुरीमृगाच्या‌ ‌नाभीत‌ ‌उत्पन्न‌ ‌होणारे‌ ‌एक‌ ‌सुगंधी‌‌ द्रव्य‌ ‌(an‌ ‌aromatic‌ ‌substance)

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

Balbharti Maharashtra State Board Class 10 Sanskrit Solutions Amod Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

Sanskrit Amod Std 10 Digest Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः Textbook Questions and Answers

भाषाभ्यासः

1. पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत ।

प्रश्न अ.
चारणा: किमर्थम् उत्सुका: ?
‌उत्तरम्‌ :
‌चारणा:‌ ‌पृथुनृपस्य‌ ‌स्तुति‌ ‌गातुम्‌ ‌उत्सुकाः‌ ‌।‌

प्रश्न आ.
भ्रमणसमये पृथुराजेन किं दृष्टम् ?
‌उत्तरम्‌ :
भ्रमणसमये‌ ‌पृथुराजेन‌ ‌दृष्टं‌ ‌यत्‌ ‌प्रजा:‌ ‌अतीव‌ ‌कृशाः‌ ‌अशक्ता:‌‌ च।‌ ‌ता:‌ ‌पशुवत्‌ ‌जीवन्ति।‌ ‌निकृष्टान्नं‌ ‌खादन्ति।‌ ‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

प्रश्न इ.
वसुन्धरायाः उदरे किं वर्तते?
‌उत्तरम्‌ :
वसुन्धरायाः‌ ‌उदरे‌ ‌धनधान्यादि‌ ‌सर्व‌ ‌वस्तुजातं‌ ‌वर्तते।‌

प्रश्न ई.
स्त्रीरूपं धृत्वा पृथुनृपस्य पुरतः का प्रकटिता अभवत् ?
उत्तरम्‌ ‌:
स्त्रीरूपं‌ ‌धृत्वा‌ ‌पृथुनृपस्य‌ ‌पुरतः‌ ‌भूमिः‌ ‌प्रकटिता‌ ‌अभवत्।‌

प्रश्न उ.
पृथुवैन्यः कृषिकार्यार्थं जलस्य व्यवस्थापनं कथम् अकरोत् ?
उत्तरम्‌ ‌:
‌पृथुवैन्यस्य‌ ‌नि:स्पृहताम्‌ ‌अजानन्‌ ‌स्तुतिगायकाः‌ ‌प्रसन्नाः‌‌ अभवन्‌ ‌च।‌

2. माध्यमभाषया उत्तरत।

प्रश्न अ.
भूमाता पृथुवैन्यं किम् उपादिशत् ?
उत्तरम्‌ ‌:
‌आद्यकृषक:‌ ‌पृथुवैन्यः‌ ‌हा‌ ‌पाठ‌ ‌म्हणजे‌ ‌पृथु‌ ‌राजाच्या‌‌ कृषिविषयक‌ ‌कार्याचा‌ ‌प्रारंभ‌ ‌व‌ ‌त्याचा‌ ‌विकास‌ ‌याचा‌ ‌इतिहास‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करणारी‌ ‌आख्यायिका‌ ‌आहे.‌‌

एकदा‌ ‌पृथु‌ ‌राजा‌ ‌त्याच्या‌ ‌राज्यात‌ ‌फिरत‌ ‌असताना‌ ‌त्याने‌ ‌प्रजेला‌ ‌दयनीय‌ ‌अवस्थेत‌ ‌पाहिले.‌ ‌त्याच्या‌ ‌राज्यातील‌ ‌लोक‌ ‌हलक्या‌ ‌प्रतीच्या‌ ‌अन्नामुळे‌ ‌क्षीण,‌ ‌अशक्त‌ ‌झाले‌ ‌होते.‌ ‌हे‌ ‌पाहून‌ ‌राजाचे‌ ‌मन‌ ‌द्रवले‌ ‌व‌ ‌तो‌ ‌चिंताग्रस्त‌ ‌झाला.‌‌

पुरोहितांच्या‌ ‌सांगण्यानुसार‌ ‌त्याने‌ ‌पृथ्वीमधून‌ ‌धन-धान्य‌ ‌बाहेर‌ ‌काढण्याकरिता‌ ‌धनुष्य‌ ‌सज्ज‌ ‌केले.‌ ‌तेव्हा‌ ‌पृथ्वीने‌ ‌स्वी-रूप‌ ‌धारण‌ ‌केले‌ ‌व‌ ‌राजाला‌ ‌कृषिकार्य‌ ‌करण्याचा‌ ‌आदेश‌ ‌दिला.‌‌ भूमातेने‌ ‌नांगर,‌ ‌कुदळ,‌ ‌फावडे,‌ ‌कोयता‌ ‌या‌ ‌उपकरणांच्या‌ ‌साहाय्याने‌ ‌राजाला‌ ‌कृषिकार्य‌ ‌करण्यास‌ ‌सांगितले.‌ ‌भूमातेने‌ ‌राजाला‌ ‌त्याच्या‌ ‌अन्यायी‌ ‌वडिलांचा‌ ‌संदर्भ‌ ‌दिला‌ ‌तसेच‌ ‌त्यावेळी‌ ‌राजाच्या‌ ‌सदाचरणाचे‌ ‌कौतुक‌ ‌केले‌ ‌आणि‌ ‌राजाच्या‌ ‌कृषिकार्यावर‌ ‌तिची‌ ‌कृपा‌ ‌होईल,‌ ‌असे‌ ‌आश्वासन‌ ‌दिले.‌

‌आद्यकृषक:‌ ‌पृथुवैन्यः‌ ‌is‌ ‌the‌ ‌legend‌ ‌that‌‌ reveals‌ ‌the‌ ‌history‌ ‌of‌ ‌Pruthu’s‌ ‌initiation‌ ‌of‌ ‌agricultural‌ ‌work‌ ‌and‌ ‌civilization‌‌ Once,‌ ‌king‌ ‌was‌ ‌wandering‌ ‌in‌ ‌his‌ ‌kingdom.‌ ‌He‌ ‌saw‌ ‌the‌ ‌pitiable‌ ‌condition‌ ‌of‌ ‌his‌ ‌subjects.‌ ‌His‌ ‌subjects‌ ‌were‌ ‌thin‌ ‌and‌ ‌weak‌ ‌due‌ ‌to‌ ‌low-quality‌ ‌food.‌ ‌The‌ ‌king’s‌ ‌heart‌ ‌melted‌ ‌with‌ ‌compassion‌ ‌and‌ ‌mind‌ ‌was‌ ‌filled‌ ‌with‌ ‌worry.‌‌

On‌ ‌the‌ ‌advice‌ ‌of‌ ‌a‌ ‌priest,‌ ‌he‌ ‌set‌ ‌the‌ ‌bow.‌ ‌When‌ ‌he‌ ‌was‌ ‌about‌ ‌to‌ ‌take‌ ‌out‌ ‌wealth‌ ‌and‌ ‌grains‌ ‌from‌ ‌the‌ ‌earth,‌ ‌the‌ ‌earth‌ ‌disguised‌ ‌as‌ ‌a‌ ‌woman‌ ‌and‌ ‌advised‌ ‌him‌ ‌to‌ ‌do‌ ‌agricultural‌ ‌work.‌‌

The‌ ‌earth‌ ‌advised‌ ‌the‌ ‌king‌ ‌to‌ ‌work‌ ‌with‌ ‌the‌ ‌help‌ ‌of‌ ‌hoe,‌ ‌plough,‌ ‌spade,‌ ‌sickles‌ ‌along‌ ‌with‌ ‌his‌ ‌subjects.‌ ‌She‌ ‌reminded‌ ‌the‌ ‌king‌ ‌of‌ ‌his‌ ‌father‌ ‌who‌ ‌was‌ ‌the‌ ‌corrupt‌ ‌king.‌ ‌She‌ ‌praised‌ ‌the‌ ‌king’s‌ ‌righteous‌ ‌behaviour‌ ‌and‌ ‌assured‌ ‌him‌ ‌with‌ ‌her‌ ‌favour‌ ‌in‌ ‌agricultural‌ ‌work.‌‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

प्रश्न आ.
धरित्र्याः उपदेशं मनसि निधाय पृथुवैन्यः किं किम् अकरोत् ?
उत्तरम्‌ ‌:
आद्यकृषकः‌ ‌पृथुवैन्यः‌ ‌हा‌ ‌पाठ‌ ‌म्हणजे‌ ‌पृथु‌ ‌राजाच्या‌ ‌कृषिविषयक‌ ‌कार्याचा‌ ‌प्रारंभ‌ ‌व‌ ‌त्याचा‌ ‌विकास‌ ‌याचा‌ ‌इतिहास‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करणारी‌ ‌आख्यायिका‌ ‌आहे.‌‌

राजाने‌ ‌नदीचा‌ ‌मार्ग‌ ‌अडविला‌ ‌व‌ ‌ते‌ ‌पाणी‌ ‌कृषिकार्यासाठी‌ ‌उपयोगात‌ ‌आणले.‌ ‌पावसाच्या‌ ‌पाण्याचा‌ ‌संचय‌ ‌करून‌ ‌पाण्याचे‌ ‌व्यवस्थापन‌ ‌केले.‌ ‌जमिनीला‌ ‌सुपीक‌ ‌करण्यासाठी‌ ‌राजाने‌ ‌विशेष‌ ‌प्रयत्न‌ ‌केले.‌ ‌नंतर‌ ‌लोकांनी‌ ‌धान्याच्या‌ ‌बिया‌ ‌पेरल्या.‌ ‌राजाने‌ ‌सुद्धा‌ ‌विविध‌ ‌प्रकारची‌ ‌बी-बियाणे‌ ‌गोळा‌ ‌करून,‌ ‌त्याचे‌ ‌संस्करण‌ ‌केले‌ ‌व‌ ‌प्रयत्नपूर्वक‌ ‌त्याची‌ ‌पेरणी‌ ‌केली.‌ ‌पाऊस‌ ‌झाल्यानंतर‌ ‌धान्यांत‌ ‌अंकुर‌ ‌फुटला.‌ ‌राजाच्या‌ ‌परिश्रमामुळे‌ ‌धान्यलाभ‌ ‌झाला‌ ‌व‌ ‌सगळी‌ ‌प्रजा‌ ‌अतिशय‌ ‌आनंदित‌ ‌झाली.‌‌

आद्यकृषक:‌ ‌पृथुवैन्य:‌ ‌is‌ ‌the‌ ‌legend‌ ‌that‌ ‌reveals‌ ‌the‌ ‌history‌ ‌of‌ ‌Pruthu’s‌ ‌initiation‌ ‌of‌ ‌agricultural‌ ‌work‌ ‌and‌ ‌civilization.‌‌
The‌ ‌king‌ ‌obstructed‌ ‌the‌ ‌river’s‌ ‌path‌ ‌for‌ ‌agricultural‌ ‌work.‌ ‌He‌ ‌stored‌ ‌the‌ ‌rain‌ ‌water‌ ‌and‌ ‌did‌ ‌the‌ ‌water-management.‌ ‌He‌ ‌took‌ ‌special‌ ‌efforts‌ ‌to‌ ‌make‌ ‌the‌ ‌land‌ ‌fertile.‌ ‌Afterwards,‌ ‌people‌ ‌sowed‌ ‌the‌ ‌seeds‌ ‌of‌ ‌grains.‌ ‌The‌ ‌king‌ ‌gathered‌ ‌varied‌ ‌seeds,‌ ‌refined‌ ‌it‌ ‌and‌ ‌sowed‌ ‌with‌ ‌efforts.‌ ‌After‌ ‌the‌ ‌rains,‌ ‌the‌ ‌sprouts‌ ‌were‌ ‌germinated‌ ‌and‌ ‌all‌ ‌subjects‌ ‌became‌ ‌happy‌ ‌by‌ ‌the‌ ‌gain‌ ‌of‌ ‌grains.‌‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

3. जालरेखाचित्रं पूरयत ।

प्रश्न अ.
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः 1
उत्तरम्‌ ‌:
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः 5

प्रश्न आ.
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः 2
उत्तरम्‌ ‌:
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः 6

प्रश्न इ.
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः 3
उत्तरम्‌ ‌:
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः 7

 

4. पाठ्यांशं पठित्वा प्रवाहिजालं पूरयत ।

प्रश्न 1.
पाठ्यांशं पठित्वा प्रवाहिजालं पूरयत ।
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः 4
उत्तरम्‌ ‌:
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः 8

5. प्रश्ननिर्माणं कुरुत ।

‌प्रश्न अ.
‌प्रयागक्षेत्रे‌ ‌पृथुराजस्य‌ ‌राजधानी‌ ‌आसीत्।‌ ‌
उत्तरम्‌ :
‌कुत्र‌ ‌पृथुराजस्य‌ ‌राजधानी‌ ‌आसीत्?‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

‌प्रश्न आ.‌ ‌
प्रजा:‌ ‌पशुवत्‌ ‌जीवन्ति।‌
‌उत्तरम्‌ :
‌प्रजाः‌ ‌कथं‌ ‌जीवन्ति?‌

प्रश्न इ. ‌
धनधान्यादि‌ ‌सर्व‌ ‌वस्तुजातं‌ ‌वसुन्धरावा:‌ ‌उदर‌ ‌एव‌ ‌वर्तते।‌
‌उत्तरम्‌ :
‌धनधान्यादि‌ ‌सर्व‌ ‌वस्तुजातं‌ ‌कस्याः‌ ‌उदर‌ ‌एव‌ ‌वर्तते?‌‌

प्रश्न ई.
पर्जन्यानन्तरं बीजेभ्यः अङ्कुराः उद्भूताः।
‌उत्तरम्‌ :
पर्जन्यानन्तरं‌ ‌केभ्यः‌ ‌अङकुराः‌ ‌उद्भूता:?‌‌

6. सूचनानुसारं कृती: कुरुत ।

प्रश्न अ.
पृथुवैन्यस्य नि:स्पृहतां ज्ञात्वा स्तुतिगायकाः प्रसन्नाः अभवन्। (पूर्वकालवाचक-त्वान्त-अव्ययं निष्कासयत ।)
उत्तरम्‌ ‌:
पृथुवैन्यस्य नि:स्पृहताम् भवान अजानन् स्तुतिगयकाः प्रसन्नाः अभवान् च ।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

प्रश्न आ.
त्वं प्रयत्नेन कृषिकार्यं करोषि । (‘त्वं’ स्थाने ‘भवान्’ योजयत ।)
उत्तरम्‌ ‌:
भवान्‌ प्रयत्नेन कृषिकार्यं करोति ।

प्रश्न इ.
‌त्वं‌ ‌धनुः‌ ‌त्यज।‌
‌उत्तरम्‌ :
‌भवान्‌ ‌धनुः‌ ‌त्यजतु।‌

प्रश्न ई.
भूमातुः उपदेशं मनसि निधाय पृथुवैन्यः कृषिकार्यम् अकरोत् । (‘भूमातुः’ स्थाने ‘भूमि’ शब्दस्य योग्य रूपं लिखत ।)
‌उत्तरम्‌ :
‌भूम्या:‌ ‌भूमेः‌ ‌उपदेशं‌ ‌मनसि‌ ‌निधाय‌ ‌पृथुवैन्यः‌ ‌कृषिकार्यम्‌‌ अकरोत्।

प्रश्न उ.
प्रजाजनैः सह कृषिकार्यं कुरु । (लकारं लिखत) ।
‌उत्तरम्‌ :

  1. ‌लङ्लकार:‌
  2. लट्लकार:‌ ‌
  3. ‌लृट्लकार:‌‌
  4. ‌लोट्लकार:‌‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

7. मेलनं कुरुत ।

प्रश्न 1.
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः 9
‌उत्तरम्‌ :

विशेषणम्विशेष्यम्
कृशाःप्रजाः
उर्वराभूमिः
आनन्दिताःप्रजाजना:
दःशासकःवेनः
प्रजाहितदक्षःपृथुः

8. समानार्थकशब्दं लिखत । वृक्षः, भूमिः, राजा, धनुः, नदी ।

प्रश्न 1.
समानार्थकशब्दं लिखत । वृक्षः, भूमिः, राजा, धनुः, नदी ।
उत्तरम्‌ ‌:

  1. वृक्षः – तरुः,‌ ‌महीरुहः,‌ ‌पादपः,‌ ‌द्रुमः‌ ‌।‌ ‌
  2. ‌भूमिः‌ – ‌पृथिवी,‌ ‌पृथ्वी,‌ ‌धरा,‌ ‌वसुन्धरा,‌ ‌अवनी,‌ ‌मही,‌‌ मेदिनी,‌ ‌क्षमा,‌ ‌गोत्रा,‌ ‌कुः।‌
  3. राजा : – भूपालः,‌ ‌महीपतिः,‌ ‌नरेशः,‌ ‌नृपः,‌ ‌भूपः।‌ ‌
  4. ‌धनुः‌ ‌-‌ ‌त्रिणता,‌ ‌चापः,‌ ‌शरासनः,‌ ‌कोदण्डः।‌
  5. नदी -‌ ‌तटिनी,‌ ‌निम्नगा,‌ ‌आपगा,‌ ‌सरित्।‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

9. विरुद्धार्थकशब्दं लिखत । स्तुतिः, सद्गुणाः, प्रसन्नाः, अशक्ताः, पुरतः, कृशाः ।

प्रश्न 1.
विरुद्धार्थकशब्दं लिखत । स्तुतिः, सद्गुणाः, प्रसन्नाः, अशक्ताः, पुरतः, कृशाः ।
उत्तरम्‌ ‌:

  1. ‌स्तुतिः‌ ‌×‌ ‌निन्दा
  2. ‌सद्गुणाः‌ ×‌ ‌दुर्गुणाः‌ ‌
  3. ‌प्रसन्नाः‌ ‌×‌ ‌खिन्नाः,‌ ‌दुःखिताः,‌ ‌विषण्णाः‌
  4. ‌अशक्ता:‌ ‌×‌ ‌सशक्ताः‌
  5. पुरतः × ‌पश्चात्,‌ ‌पृष्ठतः
  6. कृशाः‌ ‌×‌ ‌पीवराः‌

10. कः कं वदति ?

प्रश्न अ.
तिष्ठन्तु चारणाः ।
उत्तरम्‌ ‌:
पृथुवैन्यः‌ ‌चारणान्‌ ‌वदति।‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

प्रश्न आ.
तत्प्राप्तुं यतस्व ।
उत्तरम्‌ ‌:
‌पुरोहितः‌ ‌पृथुवैन्यं‌ ‌वदति‌ ‌।‌

प्रश्न इ.
तव पिता दुःशासकः।
उत्तरम्‌ ‌:
(for‌ ‌all‌ ‌sentences)‌ ‌भूमिः‌ ‌पथुवैन्यं‌ ‌वदति।‌ ‌

प्रश्न ई.
अत: धनुः त्यज ।
उत्तरम्‌ ‌:
(for‌ ‌all‌ ‌sentences)‌ ‌भूमिः‌ ‌पथुवैन्यं‌ ‌वदति।‌ ‌

11. सन्धिविग्रहं कुरुत ।

प्रश्न अ.
उदर एव
उत्तरम्‌ ‌:
उदर‌ ‌एव‌ ‌-‌ ‌उदरे‌ ‌+‌ ‌एव।‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

प्रश्न आ.
पशुवज्जीवन्ति
उत्तरम्‌ ‌:
‌पशुवज्जीवन्ति‌ ‌-‌ ‌पशुवत्‌ ‌+‌ ‌जीवन्ति‌ ‌।‌

प्रश्न इ.
अशक्ताश्च
उत्तरम्‌ ‌:
‌अशक्ताश्च‌ ‌-‌ ‌अशक्ता‌ ‌:‌ ‌+‌ ‌च।‌

प्रश्न ई.
पुरोहितोऽवदत् ।
उत्तरम्‌ ‌:
पुरोहितोऽवदत्‌ ‌-‌ ‌पुरोहितः‌ ‌+‌ ‌अवदत्।‌‌

12. अमरकोषात् शब्दं प्रयुज्य वाक्यं पुनर्लिखत ।

प्रश्न अ.
भूमिः स्त्रीरूपं धृत्वा प्रकटिता ।
उत्तरम्‌ ‌:
‌गोत्रा‌ ‌/‌ ‌कु:‌ ‌।‌ ‌पृथिवी‌ ‌/‌ ‌पृथ्वी‌ ‌/‌ ‌क्ष्मा‌ ‌/‌ ‌अवनिः‌ ‌/‌ ‌मेदिनी‌ ‌/‌ ‌मही‌ ‌स्त्रीरूपं‌ ‌धृत्वा‌ ‌प्रकटिता।‌ ‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

प्रश्न आ.
भूपालः पृथुवैन्य: नाम धरायाः प्रथम: अभिषिक्तः सम्राट् ।
उत्तरम्‌ ‌:
‌राट्‌ ‌/‌ ‌पार्थिवः‌ ‌/‌ ‌क्षमाभृत्‌ ‌/‌ ‌नृपः‌ ‌/‌ ‌भूपः‌ ‌/‌ ‌महीक्षित्‌ ‌पृथुवैन्य:‌ ‌नाम‌ ‌धरायाः‌ ‌प्रथमः‌ ‌अभिषिक्तः‌ ‌सम्राट्।‌‌

Sanskrit Amod Class 10 Textbook Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः Additional Important Questions and Answers

अवबोधनम्‌ :

(क) उचितं‌ ‌कारणं‌ ‌चित्वा‌ ‌वाक्यं‌ ‌पुनर्लिखत।‌ ‌

प्रश्न 1.
स्तुतिगायकाः‌ ‌प्रसन्नाः‌ ‌अभवन्‌ ‌यतः‌ ‌
(अ)‌ ‌पाठकाः‌ ‌राज्ञः‌ ‌प्रशंसाम्‌ ‌अकुर्वन्‌ ‌।‌‌
(ब)‌ ‌स्तुतिपाठकाः‌ ‌राज्ञः‌ ‌निःस्पृहताम्‌ ‌अजानन्।‌
‌उत्तरम्‌ ‌
(ब)‌ ‌स्तुतिपाठका:‌ ‌राज्ञः‌ ‌नि:स्पृहताम्‌ ‌अजानन्।‌

प्रश्न 2.‌
‌प्रजाः‌ ‌अतीव‌ ‌कृशाः‌ ‌अशक्ता:‌ ‌च‌ ‌यतः‌‌
(अ)‌ ‌ताः‌ ‌पशुवज्जीवन्ति‌ ‌निकृष्टानं‌ ‌खादन्ति‌ ‌च।‌‌
(ब)‌ ‌ता:‌ ‌मिष्टान्नं‌ ‌खादन्ति।‌
‌उत्तरम्‌
‌(अ)‌ ‌ता:‌ ‌पशुवज्जीवन्ति‌ ‌निकष्टानं‌ ‌खादन्ति‌ ‌च।‌ ‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

प्रश्न 3.
पृथुवैन्यः‌ ‌स्वप्रजाः‌ ‌दृष्ट्वा‌ ‌चिन्ताकुल:‌ ‌जात:‌ ‌यतः‌‌
(अ)‌ ‌तस्य‌ ‌प्रजाजनाः‌ ‌परस्परं‌ ‌वादविवादं‌ ‌कुर्वन्ति।‌‌
(ब)‌ ‌तस्य‌ ‌प्रजाजना:‌ ‌पशुवत्‌ ‌जीवन्ति।‌ ‌
उत्तरम्‌
‌(ब)‌ ‌तस्य‌ ‌प्रजाजनाः‌ ‌पशुवत्‌ ‌जीवन्ति‌ ‌।‌‌

(ख)‌ ‌उचितं‌ ‌पर्यायं‌ ‌चित्वा‌ ‌वाक्यं‌ ‌पुनर्लिखत।‌ ‌

1. ‌प्रजा:‌ ‌अतीव‌ ‌……………. आसन्।‌ ‌(कृशाः‌ ‌/‌ ‌सुदृवाः)‌ ‌
2.‌ ‌सर्व‌ ‌वस्तुजातं‌ ‌………….‌ ‌उदरे‌ ‌एव‌ ‌वर्तते।‌ ‌(धरायाः‌ ‌/‌ ‌सूर्यस्य‌)
‌उत्तरम्‌ :
‌1.‌ कशाः‌
‌2.‌ ‌धराया:‌

(ग)‌ ‌कः‌ ‌कं‌ ‌वदति‌ ‌।‌

‌प्रश्न 1.
स्तवनं‌ ‌तु‌ ‌ईश्वरस्यैव‌ ‌भवेत्।‌
उत्तरम्‌ :
पृथुवैन्यः‌ ‌चारणा‌‌ बदति।‌

‌(घ)‌ ‌पूर्णवाक्येन‌ ‌उत्तरत।‌

प्रश्न 1.
‌कः‌ ‌धरायां‌ ‌प्रथम:‌ ‌अभिषिक्तः‌ ‌सम्राट्?‌
‌उत्तरम्‌
‌भूपालः‌ ‌पृथुवैन्य:‌ ‌धरायां‌ ‌प्रथम:‌ ‌अभिषिक्तः‌ ‌सम्राट्।‌‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

प्रश्न 2.‌
‌पृथुनृपस्य‌ ‌राजधानी‌ ‌कुत्र‌ ‌आसीत्?‌ ‌
उत्तरम्‌ :
पृथुनृपस्य‌ ‌राजधानी‌ ‌प्रयागक्षेत्रे‌ ‌आसीत्।‌

प्रश्न 3.
के‌ ‌पृथुनृपस्य‌ ‌स्तुति‌ ‌गातुमुत्सुकाः?‌ ‌
उत्तरम्‌ ‌:
चारणाः‌ ‌पृथुनृपस्य‌ ‌स्तुतिं‌ ‌गातुमुत्सुकाः।‌

प्रश्न 4. ‌
‌स्तुतिगायकाः‌ ‌किं‌ ‌ज्ञात्वा‌ ‌प्रसन्नाः‌ ‌अभवन्?‌ ‌/‌ ‌स्तुतिगायका:‌‌ किमर्थ‌ ‌प्रसन्नाः‌ ‌अभवन्?‌ ‌
उत्तरम्‌ ‌
स्तुतिगायका:‌ ‌पृथुनृपस्य‌ ‌नि:स्पृहतां‌ ‌ज्ञात्वा‌ ‌प्रसन्नाः‌ ‌अभवन्।‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

प्रश्न 5.
पृथुः‌ ‌चारणान्‌ ‌किम्‌ ‌आज्ञापयत्?‌
‌उत्तरम्‌ ‌
पृथुः‌ ‌चारणान्‌ ‌स्थातुम्‌ ‌आज्ञापयत्‌ ‌अकथयत्‌ ‌च‌ ‌यावत्‌ ‌पृथो:‌‌ सद्गुणा:‌ ‌न‌ ‌प्रकटीभवन्ति‌ ‌तावत्‌ ‌सः‌ ‌न‌ ‌स्तोतव्यः‌ ।‌ ‌
स्तवनं‌‌ तु‌ ‌ईश्वरस्य‌ ‌एव‌ ‌भवेत्।‌ ‌

प्रश्न 6.
‌राजा‌ ‌किमर्थ‌ ‌चिन्ताकुलः‌ ‌जातः?‌ ‌
उत्तरम्‌ :
‌प्रजावा:‌ ‌दैन्यावस्थां‌ ‌दृष्ट्वा‌ ‌राजा‌ ‌चिन्ताकुलः‌ ‌जातः‌ ‌।‌

प्रश्न 7.
‌चिन्ताकुलं‌ ‌राजानं‌ ‌पुरोहितः‌ ‌किम्‌ ‌अवदत्‌ ‌?‌
‌उत्तरम्‌
‌चिन्ताकुलं‌ ‌राजानं‌ ‌पुरोहितः‌ ‌अवदत,‌ ‌”हे‌ ‌राजन्,‌ ‌धनधान्यादि‌‌ सर्व‌ ‌वस्तुजातं‌ ‌वस्तुत:‌ ‌वसुन्धराया:‌ ‌उदरे‌ ‌एवं‌ ‌वर्तते‌ ‌।‌ ‌तत्प्राप्तुं‌‌

प्रश्न 8.
‌‌एषः‌ ‌गद्यांश:‌ ‌कस्मात्‌ ‌पाठात्‌ ‌उद्धृतः?‌
उत्तरम्‌
‌एषः‌ ‌गद्यांश:‌ ‌आद्यकृषक:‌ ‌पृथुवैन्यः‌ ‌पाठात्‌ ‌उद्धृतः।‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

‌(च)‌ ‌वाक्यं‌ ‌पुनर्लिखित्वा‌ ‌सत्यम्‌ ‌/‌ ‌असत्यम्‌ ‌इति‌ ‌लिखत।‌‌

प्रश्न 1.

  1. पृथुवैन्यः‌ ‌नाम‌ ‌धरायाम्‌ ‌आदिम:‌ ‌सम्राट्।‌ ‌
  2. ‌स्तवनं‌ ‌तु‌ ‌मानवस्यैव‌ ‌भवेत्।‌ ‌
  3. स्तुतिगायकाः‌ ‌पृथुनृपस्य‌ ‌नि:स्पृहतां‌ ‌ज्ञात्वा‌ ‌विषण्णा:‌ ‌अभवन्।‌‌
  4. पृथुराजेन‌ ‌दृष्टं‌ ‌यत्‌ ‌प्रजाः‌ ‌अतीव‌ ‌सशक्ताः‌ ‌।‌‌
  5. प्रजा:‌ ‌पशुवत्‌ ‌जीवन्ति।‌
  6. धनधान्यादि‌ ‌वस्तुजातं‌ ‌वसुन्धराया:‌ ‌जठरे‌ ‌एव‌ ‌वर्तते।‌ ‌

उत्तरम्‌ ‌:

  1. सत्यम्।‌ ‌
  2. ‌असत्यम्।‌
  3. ‌असत्यम्।‌
  4. ‌असत्यम्।‌‌
  5. ‌सत्यम्।‌ ‌
  6. ‌सत्यम्।‌‌

शब्दज्ञानम्‌ ‌

(क)‌ ‌सन्धिविग्रहः।‌

  1. ‌गातुमुत्सुकाः‌ ‌-‌ ‌गातुम्‌ ‌+‌ ‌उत्सुकाः‌ ‌।‌
  2. ‌तावदहम्‌ ‌-‌ ‌तावत्‌ ‌+‌ ‌अहम्।‌
  3. ‌ईश्वरस्यैव‌ ‌.‌ ‌ईश्वरस्य‌ ‌+‌ ‌एव‌ ‌।‌
  4. ‌तत्प्राप्तुम्‌ ‌-‌ ‌तत्‌ ‌+‌ ‌प्राप्तुम्।‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

‌(ख)‌ ‌विशेषण‌ ‌-‌ ‌विशेष्य‌ ‌-‌ ‌सम्बन्धः।‌‌

विशेषणम्‌विशेष्यम्‌
1.‌ प्रथमः‌‌सम्राट‌
2. ‌अभिषिक्तः‌समाट्‌
3. प्रसन्नाः‌‌स्तुतिगायकाः‌‌
4. प्रजाः‌‌कृशाः‌
5. प्रजाः‌‌अशक्ताः‌‌
6. राजा‌‌चिन्ताकुल:‌

‌(ग)‌ ‌चान्त-ल्यबन्त-तुमन्त-अव्ययानि।‌

‌त्वान्त‌ ‌अव्यय‌‌ धातु‌ ‌+‌ ‌त्वा / ध्या / टवा / ‌ढवा ‌/ इत्वा / अयित्वातुमन्त‌ ‌अव्यय‌ ‌‌ ‌धातु‌ ‌+‌ ‌तुम् / धुम् / टुम् / ढुम् / ‌ ‌ ‌इतुम् / अयितुम्‌‌
दृष्ट्वा,‌ ‌ज्ञात्वागातुम,‌ ‌प्राप्तुम्‌

विभक्त्यन्तरूपाणि।‌

  • ‌प्रथमा‌ ‌-‌ ‌भूपालः,‌ ‌सम्राट्,‌ ‌राजधानी,‌ ‌चारणाः,‌ ‌अहम्,‌‌ ‌गायकाः,‌ ‌प्रजाः,‌ ‌ताः,‌ ‌राजा,‌ ‌पुरोहितः।‌
  • ‌द्वितीया‌ ‌-‌ ‌अन्नम्,‌ ‌सर्वम्।‌ ‌
  • तृतीया‌ ‌-‌ ‌तेन।‌ ‌
  • षष्ठी‌ ‌-‌ ‌नृपस्य,‌ ‌मम,‌ ‌ईश्वरस्य,‌ ‌वसुन्धरायाः।‌ ‌
  • सप्तमी‌ ‌-‌ ‌धरायाम,‌ ‌क्षेत्रे,‌ ‌राज्याभिषेकसमये,‌ ‌स्वराज्ये।‌
  • ‌सम्बोधन‌ ‌-‌ ‌हे‌ ‌राजन्।‌‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

(च) लकारं‌ ‌लिखत।‌

प्रश्न 1.

  1. पृथुराजः‌ ‌स्वराज्ये‌ ‌भ्रमणम्‌ ‌अकरोत्।‌ ‌
  2. ‌ता:‌ ‌मजा:‌ ‌पशुवत्‌ ‌जीवन्ति‌ ‌।‌
  3. तत्‌ ‌प्राप्तुं‌ ‌यतस्व।‌
  4. ‌तिष्ठन्तु‌ ‌चारणाः।‌ ‌

उत्तरम्‌ ‌:

  1. ‌लङ्लकारः‌
  2. ‌लट्लकारः‌
  3. लोट्लकार:‌‌
  4. लोट्लकारः

पृथक्करणम्‌ ‌:

प्रश्न 1.

  1. ‌भ्रमणसमये‌ ‌तेन‌ ‌दृष्टं‌ ‌यत्‌ ‌प्रजा:‌ ‌अतीव‌ ‌कृशाः‌ ‌अशक्ता:‌ ‌च।‌
  2. ‌पुरोहितेन‌ ‌उपायः‌ ‌कथितः।‌ ‌
  3. ‌तत्‌ ‌दृष्ट्वा‌ ‌राजा‌ ‌चिन्ताकुलः‌ ‌जातः।‌
  4. ‌एकदा‌ ‌पृथुराज:‌ ‌स्वराज्ये‌ ‌भ्रमणम्‌ ‌अकरोत्।‌ ‌

उत्तरम्‌ ‌:

  1. ‌एकदा‌ ‌पृथुराजः‌ ‌स्वराज्ये‌ ‌भ्रमणम्‌ ‌अकरोत्।‌‌
  2. ‌भ्रमणसमये‌ ‌तेन‌ ‌दृष्टं‌ ‌यत्‌ ‌प्रजा:‌ ‌अतीव‌ ‌कृशा:‌ ‌अशक्ता:‌ ‌च।‌‌
  3. ‌तत्‌ ‌दृष्ट्वा‌ ‌राजा‌ ‌चिन्ताकुलः‌ ‌जातः‌ ‌।‌
  4. ‌पुरोहितेन‌ ‌उपाय:‌ ‌कथितः।‌‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

भाषाभ्यासः

(क)‌ ‌समानार्थकशब्दाः‌‌ :

  1. ‌सम्राट्‌ ‌.‌ ‌अधिराजः,‌ ‌राजेन्द्रः,‌ ‌सार्वभौमः।‌‌
  2. चारणा:‌ ‌-‌ ‌स्तुतिपाठकाः।‌
  3. ‌स्तुतिः‌ ‌-‌ ‌स्तवनम्,‌ ‌प्रशंसा।‌
  4. ‌ईश्वरः‌ ‌-‌ ‌देवः,‌ ‌भगवान्,‌ ‌सुरः।‌ ‌
  5. प्रसन्नाः‌ ‌-‌ ‌सन्तुष्टाः,‌ ‌आनन्दिताः।‌‌
  6. भ्रमणम्‌ ‌-‌ ‌अटनम्।‌ ‌
  7. ‌कृश:‌ ‌-‌ ‌क्षीणः।‌ ‌
  8. ‌अशक्तः‌ ‌-‌ ‌दुर्बलः।‌
  9. ‌दृष्ट्वा‌ ‌-‌ ‌अवलोक्य,‌ ‌विलोक्य,‌ ‌वीक्ष्य।‌
  10. ‌चिन्ताकुलः‌ ‌-‌ ‌चिन्ताग्रस्त:,‌ ‌चिन्तितः,‌ ‌चिन्ताक्रान्तः।‌

(ख)‌ ‌विरुद्धार्थकशब्दाः‌

‌उत्सुकाः‌ ×‌ ‌अनुत्सुकाः।‌

अवबोधनम्।‌‌

(क)‌ ‌उचितं‌ ‌कारणं‌ ‌चित्वा‌ ‌वाक्यं‌ ‌पुनर्लिखत।‌ ‌

प्रश्न 1.
‌भूम्या‌ ‌धनधान्यपुष्यफलानि‌ ‌स्व-उदरे‌ ‌निहितानि‌ ‌यतः‌‌
(अ)‌ ‌वेनभूपः‌ ‌दुःशासकः‌ ‌आसीत्।‌‌
(ब)‌ ‌भूमि:‌ ‌स्वभावेन‌ ‌कृपणा‌ ‌आसीत्।‌
‌उत्तरम्‌
‌(अ)‌ ‌वेनभूप:‌ ‌दुःशासकः‌ ‌आसीत्।‌ ‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

प्रश्न 2.
पृथुभूपेन‌ ‌स्वधनुः‌ ‌सज्जीकृतं‌ ‌यतः‌‌
(अ)‌ ‌सः‌ ‌शनुं‌ ‌हन्तुम्‌ ‌इच्छति‌ ‌स्म।‌
(ब)‌ ‌सः‌ ‌धनधान्यादि‌ ‌सर्व‌ ‌वस्तुजातं‌ ‌वसुन्धरायाः‌ ‌प्राप्तुम्‌‌ इच्छति‌ ‌स्म।‌ ‌
उत्तरम्‌
‌(ब)‌ ‌सः‌ ‌धनधान्यादि‌ ‌सर्व‌ ‌वस्तुजातं‌ ‌वसुन्धरायाः‌ ‌प्राप्तुम्‌‌ इच्छति‌ ‌स्म।‌

‌(ख)‌ ‌उचितं‌ ‌पर्यायं‌ ‌चित्वा‌ ‌वाक्यं‌ ‌पुनर्लिखत।‌

प्रश्न 1.
1. ‌पथभूपेन‌ ‌…………… ‌सज्जीकृतम्‌ ‌।‌ ‌(धनुः‌ ‌/‌ ‌कुद्दालकम्)‌
‌2.‌ ‌दुःशासक:‌ ‌नृपः‌ ‌………… ‌।‌ ‌(वेनराजः‌ ‌/‌ ‌पृथुवैन्य:)‌
‌उत्तरम्‌
1. ‌धनुः‌ ‌
2.‌ ‌वेनराज:‌

(घ)‌ ‌पूर्णवाक्येन‌ ‌उत्तरत।‌ ‌

प्रश्न 1.‌
केन‌ ‌धनुः‌ ‌सज्जीकृतम्‌ ‌?‌
‌उत्तरम्‌
‌पृथभूपेन‌ ‌धनुः‌ ‌सज्जीकृतम्।‌

प्रश्न 2.‌ ‌
कया‌ ‌धनधान्यपुष्पफलानि‌ ‌उदरे‌ ‌निहितानि?‌
‌उत्तरम्‌
‌भूम्या‌ ‌धनधान्यपुष्पफलानि‌ ‌उदरे‌ ‌निहितानि।‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

प्रश्न 3.
‌कः‌ ‌दुःशासकः?‌ ‌
उत्तरम्‌
‌पृथुराजस्य‌ ‌पिता‌ ‌बेनराज‌ ‌:‌ ‌दुःशासकः‌ ‌।‌ ‌

प्रश्न 4.
भूमिः‌ ‌राजानं‌ ‌कृषिकार्यस्य‌ ‌कानि‌ ‌साधनानि‌ ‌उक्तवती?‌
‌उत्तरम्‌
‌भूमिः‌ ‌राजानं‌ ‌खनित्राणि,‌ ‌हलाः,‌ ‌कुहालकानि,‌ ‌लवित्राणि‌ ‌च‌‌ एतानि‌ ‌साधनानि‌ ‌उक्तवती।‌

‌(च)‌ ‌वाक्यं‌ ‌पुनलिखित्वा‌ ‌सत्यम्‌ ‌असत्यम्‌ ‌इति‌ ‌लिखत।‌

प्रश्न 1.

  1. ‌भूमिः‌ ‌नररूपम्‌ ‌अधारयत्।‌ ‌
  2. ‌वेनराजः‌ ‌दुःशासकः‌ ‌आसीत्।‌ ‌
  3. ‌वेनराजः‌ ‌राजधर्मस्य‌ ‌उल्लङ्घनम्‌ ‌अकरोत्।‌ ‌
  4. ‌पृथुः‌ ‌प्रजाहितदक्षः‌ ‌नृपः‌ ‌।‌

‌उत्तरम्‌

  1. ‌असत्यम्।‌
  2. ‌सत्यम्।‌
  3. ‌सत्यम्।‌
  4. ‌सत्यम्।‌‌

शब्दज्ञानम्‌ ‌:

(क)‌ ‌सन्धिविग्रहः‌‌

नाकरोत्‌ ‌-‌ ‌न‌ ‌+‌ ‌अकरोत्।‌ ‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

(ख)‌ ‌विशेषण‌ ‌-‌ ‌विशेष्य‌ ‌-‌ ‌सम्बन्धः।‌‌

विशेषणम्‌विशेष्यम्‌
1. दुःशासकः‌वेनराज:‌
2. प्रजाहितदक्षः‌‌नृपः,‌ ‌पृथुः‌
3. प्रसन्ना‌‌भूमिः‌

‌(ग)‌ ‌त्वान्त-ल्यबन्त-तुमन्त-अव्ययानि।‌‌

त्वान्त‌ ‌अव्यय‌ ‌धातु‌ ‌+‌ ‌त्वा/ध्या/ट्वा/वा/इत्वा/अयित्वा
धृत्वा,‌ ‌गृहीत्वा‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

(घ)‌ ‌विभक्त्यन्तरूपाणि।‌‌

  • प्रथमा‌ ‌-‌ ‌भूमिः,‌ ‌पिता,‌ ‌नृपः,‌ ‌अहम्।‌
  • द्वितीया‌ ‌-‌ ‌धनुः,‌ ‌फलानि,‌ ‌खनित्राणि,‌ ‌हलान्,‌ ‌कुद्दालकानि,‌‌
  • लवित्राणि।‌ ‌तृतीया‌ ‌-‌ ‌भूपेन,‌ ‌मया,‌ ‌प्रयत्नेन,‌ ‌प्रजाजनैः।‌ ‌
  • पशमी‌ ‌-‌ ‌भयात्।‌
  • ‌षष्ठी‌ ‌-‌ ‌तस्य,‌ ‌राजधर्मस्य।‌
  • ‌सप्तमी‌ ‌-‌ ‌हस्ते।‌

(च) ‌लकारं‌ ‌लिखत।‌‌

  1. भूमि:‌ ‌तस्य‌ ‌पुरत:‌ ‌प्रकटिता‌ ‌अभवत्।‌ ‌
  2. ‌यदि‌ ‌त्वं‌ ‌प्रयत्नेन‌ ‌कृषिकार्य‌ ‌करोथि।‌ ‌
  3. ‌तर्हि‌ ‌अहं‌ ‌प्रसन्ना‌ ‌भविष्यामि‌ ‌।‌‌
  4. प्रजाजनैः‌ ‌सह‌ ‌कृषिकार्यं‌ ‌कुरु।‌ ‌

‌उत्तरम्‌ :

  1. ‌लङ्लकार:‌
  2. ‌लट्लकार:‌ ‌
  3. ‌लृट्लकार:‌‌
  4. ‌लोट्लकार:‌‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

‌क्रमेण‌ ‌योजयत।

प्रश्न 1.

  1. ‌पुरोहितस्य‌ ‌उपदेशकथनम्।‌ ‌
  2. ‌पृथुभूपस्य‌ ‌धनुः‌ ‌सज्जीकरणम्।‌‌
  3. भूमेः‌ ‌कृषिकार्यस्य‌ ‌उपदेशनम्।‌‌
  4. भूमेः‌ ‌स्वीरूपं‌ ‌धृत्वा‌ ‌प्रकटनम्।‌

उत्तरम्‌ :

  1. पुरोहितस्य‌ ‌उपदेशकथनम्।‌‌
  2. ‌पृथुभूपस्य‌ ‌धनुः‌ ‌सज्जीकरणम्।‌
  3. ‌भूमेः‌ ‌स्त्रीरूपं‌ ‌धृत्वा‌ ‌प्रकटनम्।‌ ‌
  4. ‌भूमेः‌ ‌कृषिकार्यस्य‌ ‌उपदेशनम्।‌‌

भाषाभ्यास:

‌(क)‌ ‌समानार्थकशब्दाः‌ ‌

  1. मेदिनी,‌ ‌क्षमा,‌ ‌गोत्रा,‌ ‌कुः।‌ ‌स्त्री‌ ‌-‌ ‌नारी,‌ ‌वनिता,‌ ‌महिला,‌ ‌योषित्।‌‌
  2. पिता‌ ‌-‌ ‌जनकः,‌ ‌तातः,‌ ‌जन्मदाता।‌ ‌
  3. ‌चोरः‌ ‌-‌ ‌चौरः,‌ ‌स्तेन:,‌ ‌तस्करः,‌ ‌पाटच्चर:,‌ ‌लुण्ठकः।‌
  4. ‌धनम्‌ ‌-‌ ‌वित्तम्,‌ ‌द्रव्यम्,‌ ‌सम्पत्तिः।‌‌
  5. धान्यम्‌ ‌-‌ ‌सस्यम्।‌‌
  6. पुष्पम्‌ ‌-‌ ‌शिरीषम्,‌ ‌सुमनम्,‌ ‌सुमम्,‌ ‌कुसुमम्।‌ ‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

‌(ग)‌ ‌त्वं’‌ ‌इति‌ ‌स्थाने‌ ‌’भवान्’‌ ‌योजयत‌ ‌।‌ ‌

प्रश्न 1.
‌त्वं‌ ‌तु‌ ‌प्रजाहितदक्ष:‌ ‌नृपः‌ ‌असि।
‌उत्तरम्‌ :
भवान् तु ‌प्रजाहितदक्ष: नृपः‌ अस्थि

प्रश्न 2.
‌त्वं‌ ‌कृषिकार्य‌ ‌कुरु।‌
‌उत्तरम्‌ ‌:
भवान्‌ ‌कृषिकार्य‌ ‌करोतु।‌ ‌

(घ)‌ ‌लृट्‌ ‌स्थाने‌ ‌लिङ्‌ ‌प्रयोगं‌ ‌कुरुत।‌

प्रश्न 1.
‌अहं‌ ‌प्रसन्ना‌ ‌भविष्यामि।‌ ‌
उत्तरम्‌
‌अहं‌ ‌प्रसन्ना‌ ‌भवेयम्।‌‌

‌अवबोधनम्‌ :

(क)‌ ‌उचितं‌ ‌कारणं‌ ‌चित्वा‌ ‌वाक्यं‌ ‌पुनर्लिखत‌ ‌।‌‌
पृथुभूपस्य‌ ‌प्रजाजना:‌ ‌सन्तुष्टाः‌ ‌अभवन्‌ ‌यतः‌ …………..
‌(अ)‌ ‌ते‌ ‌प्रभूतं‌ ‌धान्यम्‌ ‌अलभन्त।‌‌
(ब)‌ ‌ते‌ ‌प्रभूतं‌ ‌सुवर्णम्‌ ‌अलभन्त।‌
‌उत्तरम्‌ :
‌(अ)‌ ‌ते‌ ‌प्रभूतं‌ ‌धान्यम्‌ ‌अलभन्त।‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

‌(ख)‌ ‌उचितं‌ ‌पर्यायं‌ ‌चित्वा‌ ‌वाक्यं‌ ‌पुनर्लिखत‌ ‌।‌

प्रश्न 1.
1. ………….‌ ‌बीजेभ्यः‌ ‌अङ्कुराः‌ ‌उद्भूताः।‌‌ (पर्जन्यानन्तरं‌ ‌/‌ ‌शीतकालानन्तरं)‌ ‌
2. ……………‌ ‌प्रजाजनाः‌ ‌सन्तुष्टा‌ ‌:‌ ‌अभवन्।‌‌ (धनलाभेन‌ ‌/‌ ‌धान्यलाभेन)‌ ‌
उत्तरम्‌ ‌
1. ‌पर्जन्यानन्तरं‌ ‌
2.‌ ‌धान्यलाभेन‌

‌(ग)‌ ‌वाक्यं‌ ‌पुनलिखित्वा‌ ‌सत्यम्‌ ‌/‌ ‌असत्यम्‌ ‌इति‌ ‌लिखत।‌‌

प्रश्न 1.

  1. पृथुवैन्यः‌ ‌भूमिम्‌ ‌अनुर्वराम्‌ ‌अकरोत्।‌ ‌
  2. ‌पृथुवैन्यः‌ ‌उद्यमेन‌ ‌बीजाना‌ ‌सङ्कलनम्‌ ‌अकरोत्।‌‌
  3. ‌पर्जन्यानन्तरम्‌ ‌अकुरेभ्य:‌ ‌बीजानि‌ ‌उद्भूतानि।‌
  4. ‌प्रजाजनाः‌ ‌विषण्णाः‌ ‌अभवन्।‌

उत्तरम्‌ :‌

  1. ‌असत्यम्।‌ ‌
  2. ‌सत्यम्।‌ ‌
  3. ‌असत्यम्।‌
  4. असत्यम्।‌

‌(घ)‌ ‌पूर्णवाक्येन‌ उत्तरत।‌

प्रश्न 1.
‌जना:‌ ‌कुत्र‌ ‌धान्यबीजानि‌ ‌अवपन्?‌ ‌
उत्तरम्‌ ‌:
‌जना:‌ ‌क्षेत्रे‌ ‌धान्यबीजानि‌ ‌अवपन्।‌ ‌

प्रश्न 2.
कदा‌ ‌बीजेभ्य:‌ ‌अकुराः‌ ‌उद्भूताः?‌ ‌
उत्तरम्‌
‌पर्जन्यानन्तरं‌ ‌बीजेभ्यः‌ ‌अङ्कुरा:‌ ‌उद्भूताः।‌ ‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

प्रश्न 3.
पृथुवैन्यः‌ ‌कृषिकार्यार्थ‌ ‌जलस्य‌ ‌व्यवस्थापन‌ ‌कथम्‌ ‌अकरोत्?‌
‌उत्तरम्‌
‌पृथुवैन्यः‌ ‌वृष्टिजलसायं‌ ‌कृत्वा‌ ‌जलव्यवस्थापनम्‌ ‌अकरोत्।‌ ‌

प्रश्न 4.
प्रजाजना:‌ ‌केन/कथं‌ ‌सन्तुष्टाः‌ ‌अभवन्‌ ‌?‌ ‌
उत्तरम्‌ ‌
धान्यलाभेन‌ ‌प्रजाजनाः‌ ‌सन्तुष्टाः‌ ‌अभवन्।‌‌

शब्दज्ञानम्‌ ‌-‌

‌(क)‌ ‌सन्धिविग्रहः‌‌

स‌ ‌नैकेभ्यः‌ ‌-‌ ‌स:‌ ‌+‌ ‌नैकेभ्यः।‌‌

(ख)‌ ‌विशेषण‌ ‌-‌ ‌विशेष्य‌ ‌-‌ ‌सम्बन्धः‌ ‌।‌‌

विशेषणम्‌विशेष्याम
1. उर्वरतमाम्/उर्वरा‌भूमिम्‌‌/भूमि
2. ‌नैकेभ्यः‌‌वृक्षाभ्यां
3. विविधप्रकारकाणाम्‌बीजानाम्‌‌
4. ‌सन्तुष्टा:/आनन्दिताः‌‌प्रजाजना:
5. कल्याणकारी‌नृपः‌
6. ‌अग्रणी:‌‌नृपः‌
7. जनसेवाव्रतीनृपः‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

(ग)‌‌ त्वान्त-ल्यबन्त-तुमन्त-अव्ययानि।‌‌

त्वान्त‌ ‌अव्यय‌ धातु‌ ‌+‌ ‌त्वा / ध्या / टवा / ढवा / इत्वा अयित्वा‌‌‌ल्यबन्त‌ ‌अव्यय‌ ‌‌ ‌उपसर्ग‌ ‌+‌ ‌धातु +‌ ‌य / त्य‌ ‌तुमन्त‌ ‌अव्यय‌ ‌धातु‌ ‌+‌ ‌तुम् / धुम्‌ ‌टुम् / दुम्‌ ‌इतुम् /‌‌ अयितुम्‌
कृत्वा‌‌निधाय,‌ ‌अवरुध्य‌‌कर्तुम्‌‌

(घ) विभक्त्यन्तरूपाणि।‌ ‌

  1. ‌तृतीया‌ ‌-‌ ‌परिश्रमेण,‌ ‌धान्यलाभेन।‌
  2. ‌पञ्चमी‌ ‌-‌ ‌बीजेभ्य:‌ ‌वृक्षेभ्यः।‌
  3. षष्ठी‌ ‌-‌ ‌भूमातुः,‌ ‌नदीनाम,‌ ‌जलस्य,‌ ‌बीजानाम्।‌
  4. ‌सप्तमी‌ ‌-‌ ‌मनसि,‌ ‌तस्मिन,‌ ‌क्षेत्रे,‌ ‌प्रशासने,‌ ‌पृथिव्याम्।‌

‌(च)‌ ‌लकारं‌ ‌लिखत।‌‌

प्रश्न 1.
1. जना:‌ ‌धान्यबीजानि‌ ‌अवपन्।‌
‌2.‌ ‌पृथुवैन्यः‌ ‌भूमिम्‌ ‌उर्वरतमां‌ ‌कर्तुं‌ ‌प्रायतत।‌ ‌
उत्तरम्‌ ‌:
1. ‌ लङ्लकार:‌
‌2.‌ ‌लङ्लकार:‌ ‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

भाषाभ्यास:‌‌

(क)‌ ‌समानार्थकशब्दाः‌

  1. मनसि‌ ‌-‌‌ अन्त:करणे,‌ ‌चेतसि,‌ ‌चित्ते,मानसे।‌‌
  2. निधाय‌ ‌-‌ ‌हित्वा।‌‌
  3. ‌मार्गः‌ ‌-‌ ‌पन्थाः,‌ ‌सरणिः‌ ‌।‌‌
  4. जलम्‌ -‌ ‌तोयम्,‌ ‌नीरम्,‌ ‌अम्बु,‌ ‌उदकम्,‌ ‌वारि।‌
  5. ‌सञ्चयम्‌ ‌-‌ ‌सङ्कलनम्।‌ ‌बीजानि‌ ‌-‌ ‌सस्यानि।‌‌
  6. ‌कल्याणकारी‌ ‌-‌ ‌हितकारी।‌

‌(ख)‌ ‌विरुद्धार्थकशब्दाः‌

  1. उपयोग:‌ ×‌ ‌निरुपयोगः‌ ‌।‌ ‌
  2. ‌उर्वरा‌ ×‌ ‌अनुर्वरा/वन्ध्या‌ ‌।‌
  3. ‌लाभ:‌ ×‌ ‌हानिः‌ ‌।‌‌

लेखनकौशलम्‌ ‌

उपपद‌ ‌-‌ ‌विभक्तिः‌ ‌-‌ ‌अव्ययानां‌ ‌धातूनां‌ ‌च‌ ‌उपयोगः‌‌

क्र.‌ धातुः /‌ ‌अव्ययम्‌
1. पुरतः‌ ‌-‌ ‌in‌ ‌front‌ ‌of
2. ‌सह -‌ ‌with‌‌

विभक्तिः‌ ‌उदाहरणम्‌‌

षष्ठी – भूमिः‌ ‌स्त्रीरूपं‌ ‌धृत्वा‌ ‌तस्य‌ ‌पुरत:‌ ‌प्रकटिता‌ ‌अभवत्।‌
‌तृतीया‌ – ‌प्रजाजनैः‌ ‌सह‌ ‌कृषिकार्य‌ ‌कुरु।‌‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

समासा:‌‌

समस्तपदम्‌‌अर्थ:‌‌समासविग्रहः‌समासनाम‌‌
प्रयागक्षेत्रम्‌‌place‌ ‌named‌ ‌प्रयाग‌‌प्रयागं‌ ‌नाम‌ ‌/‌ ‌इति‌ ‌क्षेत्रम्।‌‌कर्मधारय‌ ‌समास‌
‌विविधबीजानि‌various‌ ‌seeds‌‌विविधानि‌ ‌बीजानि।‌‌कर्मधारय‌ ‌समास‌
धनधान्यपुष्पफलानि‌wealth,‌ ‌grains,‌ ‌flowers‌ ‌and‌ ‌fruits‌‌धनानि‌ ‌च‌ ‌धान्यानि‌ ‌च‌ ‌पुष्पाणि‌ ‌च‌ ‌फलानि‌ ‌च।‌‌इतरेतर‌ ‌द्वन्द्व‌ ‌समास‌
चिन्ताकुल:‌‌perturbed‌ ‌with‌ ‌worry‌‌चिन्तया‌ ‌आकुलः।‌‌तृतीया‌ ‌तत्पुरुष‌ ‌समास‌
चोरलुण्ठकभयम्‌‌‌fear‌ ‌from‌ ‌thieves‌ ‌and‌ ‌robbers‌‌चोरलुण्ठकाभ्यां/चोरलुण्ठकेभ्यः‌ ‌भयम्।‌‌पञ्चमी‌ ‌तत्पुरुष‌ ‌समास‌‌
जलव्यवस्थापनम्‌management‌ ‌of‌ ‌water‌‌जलस्य‌ ‌व्यवस्थापनम्।‌षष्ठी‌ ‌तत्पुरुष‌ ‌समास‌
प्रजाहितदक्षः‌‌alert‌ ‌in‌ ‌the‌ ‌subjects’‌ ‌welfare‌‌प्रजाहिते‌ ‌दक्षः।‌‌सप्तमी‌ ‌तत्पुरुष‌ ‌समास‌
‌कल्याणकारी‌‌‌does‌ ‌welfare‌‌‌कल्याणं‌ ‌करोति‌ ‌इति।‌‌‌उपपद‌ ‌तत्पुरुष‌ ‌समास‌‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

आधकृषकः पृयुवैयः Summary in Marathi ‌and English

‌प्रस्तावना :

  1. ‌भारत‌ ‌हा‌ ‌कृषिप्रधान‌ ‌देश‌ ‌आहे.‌ ‌देशाच्या‌ ‌समग्र‌ ‌सामाजिक‌‌ व‌ ‌आर्थिक‌ ‌उभारणीमध्ये‌ ‌कृषी‌ ‌(शेती)‌ ‌महत्त्वाची‌ ‌भूमिका‌ ‌बजावते.‌
  2. ‌वेन‌ ‌राजाचा‌ ‌पुत्र,‌ ‌पृथुवैन्य/पृथु‌ ‌राजाने‌ ‌शेतीविषयक‌ ‌कार्याचे‌ ‌संशोधन‌ ‌केले;‌ ‌त्याचा‌ ‌प्रारंभ‌ ‌करून‌ ‌विकास‌ ‌केला.‌‌
  3. ‌पृथु‌ ‌राजाच्या‌ ‌कार्यस्मरणार्थ‌ ‌वसुंधरेस‌ ‌पृथ्वी‌ ‌असे‌ ‌संबोधले‌ ‌जाते.‌
  4. ‌प्रस्तुत‌ ‌भाग,‌ ‌म्हणजे‌ ‌पृथु‌ ‌राजाने‌ ‌केलेल्या‌ ‌कृषिविषयक‌ ‌कार्याचा‌ ‌प्रारंभ‌ ‌तसेच‌ ‌कृषी‌ ‌संस्कृती‌ ‌याचे‌ ‌विवरण‌ ‌करणारी‌ ‌आख्यायिका‌ ‌आहे.‌‌

Introduction‌‌ ‌:

  1. ‌India‌‌ ‌is‌ ‌an‌ ‌agriculture-based‌ ‌country.‌ ‌Agriculture‌ ‌plays‌ ‌a‌ ‌significant‌ ‌role‌ ‌in‌ ‌the‌ ‌socio-economic‌ ‌fabric‌ ‌of‌ ‌the‌ ‌country.
  2. Agricultural‌ ‌work‌ ‌was‌ ‌invented,‌ ‌initialised‌ ‌and‌ ‌developed‌ ‌by‌ ‌the‌ ‌king‌ ‌Pruthuminya‌ ‌who‌ ‌was‌ ‌the‌ ‌son‌ ‌of‌ ‌Vena.‌ ‌
  3. Pruthu‌ ‌(T)‌ ‌is‌ ‌considered‌ ‌to‌ ‌be‌ ‌the‌ ‌first‌ ‌consecrated‌ ‌king‌ ‌of‌ ‌the‌ ‌earth.‌ ‌The‌ ‌earth‌ ‌is‌ ‌known‌ ‌as‌ ‌Prithvi,‌ ‌in‌ ‌the‌ ‌memory‌ ‌of‌ ‌Pruthu’s‌ ‌work.‌‌
  4. The‌ ‌given‌ ‌extract‌ ‌is‌ ‌the‌ ‌legend‌ ‌that‌ ‌reveals‌ ‌the‌ ‌history‌ ‌of‌ ‌Pruthu’s‌ ‌initiation‌ ‌of‌ ‌agricultural‌ ‌work‌ ‌and‌ ‌civilization.‌‌

परिच्छेदः‌‌ 1.

भूपाल:‌‌ ……..‌‌ यतस्त।‌‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

अनुवादः

‌राजा‌ ‌पृथुवैन्य‌ ‌म्हणजे‌ ‌पृथ्वीवरील‌ ‌सर्वप्रथम‌ ‌अभिषिक्त‌ ‌सम्राट‌ ‌(होय.)‌‌ प्रयागक्षेत्रात‌ ‌पृथु‌ ‌राजाची‌ ‌राजधानी‌ ‌होती.‌ राज्याभिषेकासमयी,‌ ‌भाट‌ ‌(स्तुतिपाठक)‌ ‌पृथु‌ ‌राजाची‌ ‌स्तुती‌ ‌गाण्यास‌ ‌उत्सुक‌ ‌होते.‌ नंतर,‌ ‌पृथु‌ ‌राजाने‌ ‌आदेश‌ ‌दिला,‌ ‌”कृपया‌ ‌भाटांनी‌ ‌थांबावे!‌ ‌जोपर्यंत‌ ‌माझ्यातील‌ ‌सद्गुणांचे‌ ‌दर्शन‌ ‌होत‌ ‌नाही,‌ ‌तोपर्यंत‌ ‌माझी‌ ‌स्तुती‌ ‌केली‌ ‌जाऊ‌ ‌नये.‌ ‌ईश्वराचेच‌ ‌स्तवन‌ ‌व्हावे.”‌ ‌पृथु‌ ‌राजाची‌ ‌अशी‌ ‌नि:स्पृह‌ ‌(नि:स्वार्थी)‌ ‌वृत्ती‌ ‌जाणून‌ ‌स्तुतिपाठक‌ ‌संतुष्ट‌ ‌झाले.‌ ‌एकदा‌ ‌पृथु‌ ‌राजा‌

‌त्याच्या‌ ‌राज्यात‌ ‌भ्रमण‌ ‌करत‌ ‌होता.‌ ‌त्याने‌ ‌फिरताना‌ ‌पाहिले‌ ‌की,‌ ‌त्याची‌ ‌प्रजा‌ ‌क्षीण‌ ‌(बारीक)‌ ‌व‌ ‌अशक्त‌ ‌झाली‌ ‌आहे.‌‌ ते‌ ‌प्रजाजन‌ ‌प्राण्याप्रमाणे‌ ‌आयुष्य‌ ‌जगत‌ ‌होते.‌ ‌(ते)‌ ‌हलक्या‌ ‌दर्जाचे/कमी‌ ‌प्रतीचे‌ ‌अन्न‌ ‌खात‌ ‌होते.‌ ‌ते‌ ‌पाहून‌ ‌राजा‌ ‌चिंताग्रस्त‌ ‌झाला.‌ ‌तेव्हा‌  ‌पुरोहित‌ ‌(उपाध्याय)‌ ‌म्हणाले,‌ ‌”हे‌ ‌राजा,‌ ‌खरेतर‌ ‌धन‌ ‌(समृद्धी),‌ ‌धान्य‌ ‌इत्यादी‌ ‌सर्व‌ ‌वस्तू‌ ‌धरणीच्या‌ ‌पोटातच‌ ‌असतात.‌ ‌(वास‌ ‌करतात.)‌‌ (कृपया)‌ ‌त्या‌ ‌प्राप्त‌ ‌करण्यासाठी‌ ‌तू‌ ‌प्रयत्न‌ ‌कर.”‌‌

The‌ ‌king‌ ‌named‌ ‌पृदुवैन्य‌ ‌was‌ ‌the‌ ‌first‌ ‌coronated‌ ‌(enthroned)‌ ‌emperor‌ ‌on‌ ‌the‌ ‌earth.‌  ‌The‌ ‌King‌ ‌पृथु’s‌ ‌capital‌ ‌was‌ ‌in‌ ‌the‌ ‌region‌ ‌of‌ ‌प्रयाग.‌ ‌

The‌ ‌bards‌ ‌were‌ ‌eager‌ ‌to‌ ‌praise‌ ‌king‌ पृथु‌ ‌at‌ ‌the‌ ‌time‌ ‌of‌ ‌coronation.‌ ‌ Then‌ ‌पृथु‌ ‌ordered,‌ ‌”May‌ ‌the‌ ‌bards‌ ‌stop‌ ‌(praising‌ ‌me)!‌ ‌As‌ ‌long‌ ‌as‌ ‌my‌ ‌virtues‌ ‌are‌ ‌not‌ ‌manifested‌ ‌(don’t‌ ‌appear)‌ ‌till‌ ‌then‌ ‌I‌ ‌am‌ ‌not‌ ‌worthy‌ ‌of‌ ‌praise‌ ‌(appreciation).‌ ‌The‌ ‌Almighty‌ ‌is‌ ‌praiseworthy‌ ‌alone.”‌

Having‌ ‌realized‌ ‌such‌ ‌desirelessness‌ ‌of‌ ‌king‌ ‌”‌ ‌the‌ ‌bards‌ ‌were‌ ‌pleased. ‌Once,‌ ‌king‌ ‌पृथु‌ ‌was‌ ‌wandering‌ ‌in‌ ‌his‌ ‌kingdom.‌ ‌While‌ ‌wandering,‌ ‌he‌ ‌saw‌ ‌that‌ ‌his‌ ‌subjects‌ ‌are‌ ‌very‌ ‌thin‌ ‌and‌ ‌weak.‌ ‌

Those‌ ‌people‌ ‌were‌ ‌living‌ ‌like‌ ‌animals.‌ ‌They‌ ‌were‌ ‌eating‌ ‌low-quality‌ ‌food.‌ ‌Seeing‌ ‌that‌ ‌the‌ ‌king‌ ‌got‌ ‌perturbed‌ ‌(disturbed).‌ ‌Then‌ ‌the‌ ‌priest‌ ‌said,‌ ‌”O‌ ‌king,‌ ‌in‌ ‌fact‌ ‌all‌ ‌the‌ ‌things‌ ‌like‌ ‌wealth‌ ‌and‌ ‌grains‌ ‌are‌ ‌in‌ ‌the‌ ‌belly‌ ‌of‌ ‌the‌ ‌earth‌ ‌itself‌ ‌(generated‌ ‌from‌ ‌the‌ ‌earth).‌ ‌ Please‌ ‌strive‌ ‌to‌ ‌obtain‌ ‌it.”‌‌

परिच्छेदः‌‌ 2.

‌तदा‌ ‌पृथुभूपेन‌ ‌………………….‌ ‌कुरु।‌‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

अनुवादः

मराठी‌ ‌त्यानंतर,‌ ‌त्याकरिता‌ ‌पृथुराजाने‌ ‌धनुष्य‌ ‌तयार‌ ‌ठेवले.‌ ‌मग‌ ‌पृथ्वी‌ ‌स्वीचे‌ ‌रूप‌ ‌धारण‌ ‌करून‌ ‌त्याच्यासमोर‌ ‌प्रकट‌ ‌झाली‌ ‌व‌ ‌म्हणाली,‌ ‌”हे‌ ‌राजा!‌ ‌जुलमी‌ ‌असणाऱ्या‌ ‌तुझ्या‌ ‌वडिलांनी,‌ ‌वेनराजाने‌ ‌राजधर्माचे‌ ‌पालन‌ ‌केले‌ ‌नाही.‌ ‌त्यानंतर,‌ ‌चोर-लुटारूंच्या‌ ‌भयामुळे‌ ‌मी,‌ ‌धन-धान्य-फुले-फळे‌ ‌माझ्या‌ ‌पोटात‌ ‌ठेवले.‌ ‌तू‌ ‌निश्चितच‌ ‌प्रजेच्या‌ ‌हिताविषयी‌ ‌सतर्क‌ ‌असणारा‌ ‌राजा‌ ‌आहेस,‌ ‌जर‌ ‌तू‌ ‌प्रयत्नपूर्वक‌ ‌कृषिकार्य‌ ‌केलेस,‌ ‌तर‌ ‌मी‌ ‌प्रसत्र‌ ‌होईन.‌ ‌म्हणून‌ ‌धनुष्य‌ ‌सोडून‌ ‌दे.‌ ‌तुझ्या‌ ‌प्रजाजनांसमवेत‌ ‌फावडे,‌ ‌नांगर,‌ ‌कुदळ,‌ ‌विळे‌ ‌(हे‌ ‌सर्व)‌ ‌हातात‌ ‌घेऊन‌ ‌कृषिकार्य‌ ‌कर.”‌‌

English‌ ‌Then,‌ ‌king‌ ‌पृथु‌ ‌readied‌ ‌a‌ ‌bow‌ ‌for‌ ‌that.‌ ‌Having‌ ‌taken‌ ‌the‌ ‌form‌ ‌of‌ ‌a‌ ‌woman,‌ ‌the‌ ‌earth‌ ‌appeared‌ ‌in‌ ‌front‌ ‌of‌ ‌him‌ ‌and‌ ‌said,‌ ‌”O‌ ‌king‌ ‌your‌ ‌father,‌ ‌the‌ ‌bad‌ ‌ruler‌ ‌de‌ ‌did‌ ‌not‌ ‌perform‌ ‌duties‌ ‌of‌ ‌the‌ ‌king.‌ ‌Then,‌ ‌I‌ ‌placed‌ ‌wealth,‌ ‌grains,‌ ‌flowers,‌ ‌fruits‌ ‌in‌ ‌my‌ ‌belly‌ ‌due‌ ‌to‌ ‌fear‌ ‌of‌ ‌thieves‌ ‌and‌ ‌robbers.‌‌

But‌ ‌you‌ ‌are‌ ‌engaged‌ ‌in‌ ‌the‌ ‌welfare‌ ‌of‌ ‌the‌ ‌subjects.‌ ‌If‌ ‌you‌ ‌strive‌ ‌in‌ ‌farming.‌ ‌I‌ ‌will‌ ‌be‌ ‌pleased.‌ ‌Hence,‌ ‌give‌ ‌up‌ ‌the‌ ‌bow.‌ ‌Start‌ ‌farming‌ ‌with‌ ‌the‌ ‌subjects‌ ‌by‌ ‌taking‌ ‌spades,‌ ‌ploughs,‌ ‌hoes,‌ ‌sickles‌ ‌in‌ ‌the‌ ‌hand.”‌‌

परिच्छेदः‌‌ 3.

भूमातुः‌ ‌……………. अभवत्।‌‌

अनुवादः

मराठी‌ ‌धरणीमातेचा‌ ‌उपदेश‌ ‌लक्षात‌ ‌येऊन,‌ ‌पृथुवैन्य‌ ‌राजाने‌ ‌नद्यांचा‌ ‌मार्ग‌ ‌थांबवून‌ ‌पाण्याचा‌ ‌उपयोग‌ ‌कृषिकामासाठी‌ ‌केला.‌‌
(राजाने)‌ ‌पावसाच्या‌ ‌पाण्याचा‌ ‌साठा‌ ‌करून‌ ‌पाण्याचे‌ ‌व्यवस्थापन‌ ‌केले.‌ ‌(त्याने)‌ ‌जमीन‌ ‌अधिक‌ ‌सुपीक‌ ‌होण्यासाठी‌ ‌प्रयत्न‌ ‌केले.‌ ‌नंतर,‌ ‌लोकांनी‌ ‌त्या‌ ‌ठिकाणी‌ ‌(शेतात)‌ ‌धान्यबीजे‌ ‌पेरली.‌‌

त्याने‌ ‌अनेक‌ ‌वृक्षांपासून‌ ‌विविध‌ ‌प्रकारच्या‌ ‌बीजांचे‌ ‌परिश्रमपूर्वक‌ ‌संचय‌ ‌व‌ ‌निवड‌ ‌केली.‌ ‌(व)‌ ‌नंतर‌ ‌बीजांचे‌ ‌संस्करण‌ ‌करून‌ ‌पेरणी‌ ‌केली.‌ ‌पावसानंतर‌ ‌बीजांतून‌ ‌अंकुर‌ ‌फुटले.‌ ‌धान्याच्या‌ ‌प्राप्तीमुळे‌ ‌सर्व‌ ‌प्रजा‌ ‌आनंदित‌ ‌झाली.‌ ‌हा‌ ‌कल्याणकारी‌ ‌राजा‌ ‌पृथ्वीवर,‌ ‌प्रशासनात‌ ‌अग्रेसर‌ ‌व‌ ‌जनसेवाव्रती‌ ‌ठरला.‌‌

Keeping‌ ‌in‌ ‌mind‌ ‌the‌ ‌adviceof‌ ‌the‌ ‌mother‌ ‌earth,‌ ‌पृथुवैन्य‌ ‌used‌ ‌water‌ ‌for‌ ‌agricultural‌ ‌work‌ ‌by‌ ‌obstructing‌ ‌the‌‌ way‌ ‌of‌ ‌rivers.‌ ‌Having‌ ‌stored‌ ‌the‌ ‌rain-water,‌ ‌he‌ ‌did‌ ‌water-management.‌ ‌He‌ ‌strived‌ ‌to‌ ‌make‌ ‌the‌ ‌land‌ ‌most‌ ‌fertile.‌

‌After‌ ‌that,‌ ‌people‌ ‌sowed‌ ‌the‌ ‌seeds‌ ‌of‌ ‌grains‌ ‌in‌ ‌that‌ ‌field‌ ‌(farm).‌ ‌He‌ ‌collected‌ ‌and‌ ‌selected‌ ‌the‌ ‌various‌ ‌seeds‌ ‌from‌ ‌many‌ ‌trees‌ ‌with‌ ‌so‌ ‌much‌ ‌of‌ ‌effort.‌ ‌After‌ ‌that,‌ ‌having‌ ‌refined‌ ‌(polished)‌ ‌the‌ ‌seeds,‌ ‌he‌ ‌sowed.‌

‌After‌ ‌the‌ ‌rain,‌ ‌sprouts‌ ‌germinated‌ ‌from‌ ‌the‌ ‌seeds.‌ ‌After‌ ‌obtaining‌ ‌grains,‌ ‌all‌ ‌subjects‌ ‌were‌ ‌pleased‌ ‌(satisfied).‌ ‌This‌ ‌welfare-oriented‌ ‌king‌ ‌became‌ ‌the‌ ‌foremost‌ ‌in‌ ‌the‌ ‌administration‌ ‌on‌ ‌the‌ ‌earth‌ ‌and‌ ‌was‌ ‌committed‌ ‌(to‌ ‌the‌ ‌service‌ ‌of‌ ‌public.‌‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 1 आधकृषकः पृयुवैयः

शब्दार्थाः‌ 

  1. भूपाल:‌ ‌- king‌‌ – ‌राजा‌ ‌
  2. अभिषिक्तः‌ – coronated‌ – अभिषेक‌ ‌झालेला‌ ‌
  3. ‌स्तोतव्यः‌ – worthy‌ ‌to‌ ‌be‌ ‌praised‌ – स्तुती‌ ‌करण्यायोग्य‌
  4. ‌चिन्ताकुलः‌ – worried‌ – चिंताग्रस्त‌
  5. ‌पुरोहितः‌ – priest -‌ उपाध्याय‌
  6. ‌चारणा:‌ – bards – भाट‌ ‌(स्तुतिपाठक)‌
  7. ‌कृशाः‌ ‌- lean‌ – ‌बारीक‌
  8. अशक्ता:‌ – weak – ‌अशक्त‌
  9. ‌नि:स्पृहता‌ – ‌detachment‌ ‌- ‌निःस्पृहा,‌ निरिच्छा‌
  10. ‌भ्रमणम्‌ ‌- wandering – फिरणे‌
  11. वस्तुजातम्‌ – ‌things – सर्व‌ ‌वस्तू‌
  12. ‌निकृष्टान्नम्‌‌ – low-quality‌ ‌food‌‌ – ‌हलक्या‌ ‌दर्जाचे‌ ‌अन्न‌‌
  13. एतादृशीम्‌ – ‌such‌ – अशी
  14. ‌उदरे‌ – ‌in‌ ‌belly‌ – पोटात‌
  15. ‌धरायाम्‌ – on‌ ‌the‌ ‌earth – पृथ्वीवर‌ ‌
  16. ‌प्रकटीभवन्ति‌ – manifested‌ – प्रकट होतात
  17. ‌यतस्व‌‌ – take‌ ‌effort‌ – ‌‌प्रयत्न‌ ‌कर‌
  18. तिष्ठन्तु‌‌ – please‌ ‌wait‌ – ‌थांबावे‌
  19. आज्ञापयत्‌ – ordered‌ – आज्ञा‌ ‌केली‌
  20. दृष्ट्वा‌ ‌- having‌ ‌seen – पाहून‌
  21. प्राप्तुम्‌ – to‌ ‌obtain‌‌ – ‌मिळविण्यासाठी‌
  22. ‌पशुवत्‌ – like‌ ‌animals‌ – प्राण्याप्रमाणे‌
  23. ‌यावत्-तावत्‌ – ‌as‌ ‌long‌ ‌as-till‌ ‌then – ‌जोपर्यंत-तोपर्यंत‌
  24. ‌वस्तुतः – in‌ ‌fact – ‌मुळात,‌ ‌खरे‌ ‌पाहता‌‌
  25. दु:शासकः‌ – bad‌ ‌ruler – जुलमी‌ ‌राजा‌
  26. ‌प्रजाहितदक्षः‌‌ ‌- prompt‌ ‌towards subject’s‌ ‌welfare – प्रजाहितासाठी‌ ‌तयार‌ ‌/‌ ‌सतर्क‌
  27. हल:‌‌ – a‌ ‌plough‌ – ‌नांगर‌
  28. कुद्दालकम्‌ – hoe‌ – कुदळ‌
  29. धनु:‌ – bow‌ – धनुष्य‌
  30. सज्जीकृतम्‌ – set‌‌ – ‌तयार‌ ‌केले‌
  31. ‌भूमिः‌ – earth‌‌ – ‌पृथ्वी‌
  32. ‌प्रकटिता‌‌ – appeared‌‌ – ‌प्रकट‌ ‌झाली‌‌
  33. खनित्राणि‌ – ‌spades‌ – फावडे
  34. ‌लवित्राणि‌ ‌- sickles – विळे‌
  35. निहितानि‌ ‌-‌ placed/laid – ठेवलेले‌
  36. तदर्थम्‌ – for‌ ‌that – ‌त्यासाठी‌
  37. ‌धृत्वा‌ ‌- ‌taking/bearing‌ – ‌घेऊन/धारण‌ करून‌ ‌
  38. गृहीत्वा‌ – having‌ ‌taken – घेऊन‌‌
  39. ‌पुरत:‌ ‌- ‌in‌ ‌front‌ ‌of‌ – च्या‌ ‌पुढे‌
  40. चोरलुण्ठक – due‌ ‌to‌ ‌fear‌ ‌from – चोर,‌ ‌लुटारुच्या‌
  41. भयात्‌ – thief‌ ‌and‌ ‌robber – भीतीने‌
  42. ‌त्यज‌‌ – ‌leave – सोड
  43. अग्रणी:‌ ‌- foremost‌‌ – अग्रेसर‌
  44. जनसेवाव्रती‌‌ – committed‌ ‌to‌ ‌the service‌ ‌of‌ ‌public‌ – जनसेवेचे‌ ‌व्रत‌ ‌घेतलेला‌
  45. कल्याणकारी‌ – welfare-oriented – कल्याण‌ ‌करणारा‌
  46. ‌सन्तुष्टा:‌ ‌- ‌satisfied‌‌ – समाधानी
  47. धान्यबीजानि‌ – seeds‌ ‌of‌ ‌grains‌ – धान्याच्या‌ ‌बिया
  48. ‌सङ्कलनम्‌ ‌- collection‌‌ – साठा‌
  49. चयनम्‌ – selection‌‌ – निवड‌
  50. संस्करणम्‌‌ – having‌ ‌polished/refined – ‌शुद्धीकरण‌ ‌करून‌
  51. जलव्यवस्थापनम्‌ ‌- management‌ ‌of‌ ‌water‌ – ‌पाण्याचे‌ ‌व्यवस्थापन‌
  52. ‌उर्वरतमाम्‌ – ‌most‌ ‌fertile‌ – ‌अधिक‌ ‌सुपीक‌
  53. ‌जलसडयम्‌ ‌- accumulation‌ ‌of‌ ‌water‌ ‌- पाण्याचा‌ ‌साठा‌ ‌
  54. उपदेशम्‌ ‌- advice‌‌ – सल्ला‌ ‌
  55. अवपन्‌ ‌- sowed‌‌ – पेरली‌ ‌
  56. अवरुध्य‌ – ‌obstructing‌‌ – अडवून‌ ‌
  57. मनसि‌ ‌निधाय‌ – ‌having‌ ‌taken‌ ‌into‌ consideration ‌- लक्षात‌ ‌घेऊन‌‌
  58. अङकुराः‌ ‌‌उद्भूताः‌ ‌‌‌- were‌ ‌sprouted/‌germinated ‌- अंकुर‌ ‌फुटले‌

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

Balbharti Maharashtra State Board Class 10 Sanskrit Solutions Amod Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

Sanskrit Amod Std 10 Digest Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा Textbook Questions and Answers

अवबोधनम्‌ :

1. पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत ।

प्रश्न अ.
अरण्ये कौ निवसतः स्म ?
उत्तरम्‌ :‌
अरण्ये मृग: काक:च निवसतः स्म।

प्रश्न आ.
काकः किम् उपादिशत् ?
‌उत्तरम्‌ :‌
काक: उपादिशत्, “अकस्मादागन्तुना सह मित्रता न युक्ता।”

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

प्रश्न इ.
मृगः प्रत्यहं क्षेत्रं गत्वा किम् अकरोत् ?
‌उत्तरम्‌ :‌
मृगः प्रत्यहं क्षेत्रं गत्वा सस्यम् अखादत् ।

प्रश्न ई.
क्षुद्रबुद्धिः कुत्र निभृतं स्थितः ?
‌उत्तरम्‌ :‌
क्षुद्रबुद्धिः समीपमेव वक्षस्य पृष्ठतः निभृतं स्थितः।

प्रश्न उ.
शृगालः केन हतः ?
‌उत्तरम्‌ :‌
क्षेत्रपतिना क्षिप्तेन लगुडेन शृगालः हतः।

2. कः कं वदति ?

प्रश्न अ.
‘वनेऽस्मिन् एकं सस्यपूर्ण क्षेत्रमस्ति ।’
‌उत्तरम्‌ :‌
जम्बूक; मृगं वदति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

प्रश्न आ.
‘मित्र, छिन्धि तावन्मम बन्धनम् ।’
‌उत्तरम्‌ :‌
मृग: जम्बूकं वदति।

प्रश्न इ.
‘स वञ्चक: क्वास्ते ?’
‌उत्तरम्‌ :‌
काकः मृगं वदति।

3. प्रश्ननिर्माणं कुरुत ।

प्रश्न अ.
शृगालः मृगेण सह मित्रताम् ऐच्छत् ।
‌उत्तरम्‌ :‌
शृगाल: केन सह मित्रताम् ऐच्छत् ?

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

प्रश्न आ.
प्रदोषकाले मृगमन्विष्यन् काकः क्षेत्रे उपस्थितः।
‌उत्तरम्‌ :‌
कदा मृगमन्विष्यन् काकः क्षेत्रे उपस्थितः?

प्रश्न इ.
स: वृक्षस्य पृष्ठतः निभृतं स्थितः।
‌उत्तरम्‌ :‌
स: वृक्षस्य पृष्ठतः कथं स्थितः?

4. उत्तरपदं लिखत ।

प्रश्न 1.
अ. काकोऽवदत् = काकः + …………… ।
आ. मृगेणोक्तम् = मृगेण + …………… ।
इ. जम्बूकोऽयम् = जम्बूकः + ………….. ।
‌उत्तरम्‌ :‌
अ. काकोऽवदत् – काकः + अवदत्।
आ. मृगेणोक्तम् – मृगेण + उक्तम्।
इ. जम्बूकोऽयम् – जम्बूकः + अयम्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

5. पूर्वपदं लिखत ।

प्रश्न 1.
अ. मृगोऽब्रवीत् = …………….. + अब्रवीत्
आ. वातेनोदरम् = …………… + उदरम्
इ. मृतोऽसि = ………………. + असि
‌उत्तरम्‌ :‌
अ. मृगोऽब्रवीत् – मृगः + अब्रवीत्।
आ. वातेनोदरम् – वातेन + उदरम्।
इ. मृतोऽसि – मृत: + असि।

6. सूचनानुसारं कृती: कुरुत ।

ऊ. त्वं सत्वरं पलायिष्यसे । (‘त्वं’ स्थाने ‘भवान्’ योजयत ।)

प्रश्न अ.
मृगः प्रत्यहं तत्र गत्वा सस्यम् अखादत्। (त्वान्त-अव्ययं निष्कासयत ।)
उत्तरम् :
मृगः प्रत्यहं तत्र अगच्छत् सस्यम् अखादत् च।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

प्रश्न आ.
मित्र छिन्धि तावन्मम बन्धनम् । (लकारं लिखत ।)
उत्तरम् :
लोट्लकार:

प्रश्न इ.
वयम् आनन्देन एकत्र निवसामः । (लट्लकारस्थाने लङ्लकारं योजयत ।)
उत्तरम् :
वयम् आनन्देन एकत्र न्यवसाम।

प्रश्न ई.
त्वं पादान्स्तब्धीकृत्य तिष्ठ । (‘त्वं’ स्थाने ‘भवान्’ योजयत ।)
उत्तरम् :
भवान् पादान्स्तब्धीकृत्य तिष्ठतु ।

प्रश्न उ.
भवानपि अपरिचितः एव आसीत् । (‘भवान्’ स्थाने ‘त्वं’ योजयत ।)
उत्तरम् :
भवान् पादास्तब्धीकृत्य पलायिष्यते।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

7. स्तम्भमेलनं कुरुत।

प्रश्न 1.
स्तम्भमेलनं कुरुत।
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा 1
‌उत्तरम्‌ :‌

विशेषणम्विशेष्यम्
1. दृढःबन्धः
2. क्षिप्तेनलगुडेन
3. एकस्मिन्दिने
4. लगुडहस्तःक्षेत्रपतिः

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

8. जालरेखाचित्रं पूरयत ।

प्रश्न 1.
जालरेखाचित्रं पूरयत ।
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा 2
‌उत्तरम्‌ :‌
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा 5

9. तालिकां पूरयत ।

प्रश्न 1.
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा 3
(मञ्जूषा – त्रायस्व माम्, दर्शयामि त्वाम्, दृढोऽयं बन्धः, छिन्धि मम बन्धनम्)
‌उत्तरम्‌ :‌

जम्बूकःमृगः
दर्शयामि त्वाम्।त्रायस्व माम्।
दृढोऽयं बन्धःछिन्धि मम बन्धनम्

प्रश्न 2.
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा 4
(मञ्जूषा – अलं विवादेन, कोऽयं द्वितीयः?, एवमस्तु, अस्मत्सख्यम् इच्छति ।)
‌उत्तरम्‌ :‌

मृगःकाकः
अलं विवादेन।कोऽयं द्वितीयः?
अस्मत्सख्यम् इच्छति।एवमस्तु।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

10. माध्यमभाषया उत्तरत ।

प्रश्न अ.
‘स नरः शत्रुनन्दनः’ इति वचनं कथायाः आधारेण स्पष्टीकुरुत ।
‌उत्तरम्‌ :‌
व्यसने मित्रपरीक्षा या कथेच्या संदर्भात ‘स: नरः शत्रुनन्दनः’ ही उक्ती आलेली दिसून येते. हितोपदेश या पुस्तकात मित्रलाभ 1.3. या प्रकरणात ही कथा आवळते. धूर्त कोल्हा हरिणाला त्याच्या शब्दांमध्ये फसवितो व त्याच्याशी मैत्री करतो. कोल्हा हरिणाला धान्यांनी भरलेले एक शेत दाखवितो.

साहजिकच हरिणाच्या मनात धान्याबद्दल हाव निर्माण होते. पण नंतर, शेताच्या मालकाने टाकलेल्या जाळ्यात हरिण अडकते. हरिणाने कोल्ह्याकडे मदत मागताच धूर्त कोल्हा जाळे घट्ट असल्याचे सांगतो. त्यामुळे तो तोडण्यास समर्थ नाही असे दर्शवितो.

हरिणाला कोल्ह्याचा धूर्तपणा हळूहळू लक्षात येतो. कावळ्याचे न ऐकल्याचा त्याला पश्चात्ताप होतो. जेव्हा कावळा हरिणाला शोधत शोधत हरिणाजवळ पोहोचतो, तेव्हा तो ‘स: नर: शत्रुनन्दनः’ हा श्लोक उद्धृत करतो. या श्लोकाचा अर्थ असा, की, “जो आपल्या मित्रांचा, हितचिंतकांचा सल्ला ऐकत नाही, तो संकटात सापडतो व त्याच्या शāना आनंदित करतो, त्यांचे शत्रुत्व ओढून घेतो.

हरिणाने अनोळखी प्राण्यांशी (कोल्ह्याशी) मैत्री न करण्याचा कावळ्याचा सल्ला ऐकला नाही व कोल्ह्याशी मैत्री केल्याने अखेर त्याला जाळ्यात अडकावे लागले. म्हणजे तो संकटात सापडला व हरिणाला शत्रुनन्दन हे विशेषण लागू पडले. ‘स: नरः शत्रुनन्दनः’ इति वचनं कथायाः आधारेण स्पष्टीकुरुत।

‘सः नरः शत्रुनन्दनः’ occurs in the context of the story व्यसने मित्रपरीक्षा. It is found in the chapter 1.3 of मित्रलाभ, in हितोपदेश. The crooked jackal trapped the deer in its words. It intentionally showed the deer a field full of grains. Due to greed for the grains, the deer got caught in the net set by the owner of the field. When the deer asked the jackal for his help, it cleverly answered, the net is tendon, so it can’t break it.

The deer understood the jackal’s plan. It repented for not listening to the crow’s advice. When crow came searching for him, It uttered the verse सुडदा …..स: नर:शत्रुनन्दन: which means, “The one who does not listen to the words of well-wishing friends, calamity becomes his neighbour and he pleases enemies.” The deer disregarded crow’s advice of not making friendship with strangers. It had friendship with a deceitful jackal and was finally trapped in the net. Seeing him caught in the net, the jackal became happy.

In this way, the deer proved himself as शत्रुनन्दन, the one whopleases enemies as the deer also pleased the mind of the crooked jackal.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

प्रश्न आ.
काकेन क: उपायः उक्त : ?
‌उत्तरम्‌ :‌

व्यसने मित्रपरीक्षा या कथेच्या संदर्भात ‘स: नरः शत्रुनन्दनः’ ही उक्ती आलेली दिसून येते. हितोपदेश या पुस्तकात मित्रलाभ 1.3. या प्रकरणात ही कथा आढळते. शेताच्या मालकाने हरिणाला जाळ्यात अडकविले. कावळा हरिणाला शोधत तेथे आला. कावळ्याने विचारले असता हरिणाने सर्व हकीकत त्याला सांगितली. कोल्ह्याच्या धूर्तपणामुळे हरिण जाळ्यात अडकले होते.

कावळ्याने हरिणाला मेल्यासारखे दर्शविण्यास सांगितले, तसेच कावळ्याने हरिणाला पोट फुगवायला व पायही स्तब्ध ठेवण्यास सांगितले. कावळ्याच्या म्हणण्यानुसार वागल्यामुळे शेताच्या मालकाला हरिण मृत असल्याचा भास झाला. शेताचा मालक हरिणाजवळ आला व जाळे काढले. ठरल्याप्रमाणे कावळ्याने काव-काव असा आवाज केला. आवाज ऐकताच हरिण उठले व पटकन पळून गेले. कावळ्याने शोधलेल्या या उपायामुळे व त्याच्या चातुर्यामुळे हरिणाचे प्राण वाचले.

‘स: नरः शत्रुनन्दनः’ occurs in the context of the story व्यसने मित्रपरीक्षा. It is found in the chapter 1.3 of मित्रलाभ, in हितोपदेश. The deer was trapped in the net set by the owner of the field. The crow came in search of the deer. The crow saw the trapped deer. The deer narrated the account of a deceitful jackal.

The crow told the deer to pretend to be dead by blowing up its belly with air and told to keep legs stiff. The crow gave the deer an idea of running away. The deer followed likewise. The owner of the field thought the deer is certainly dead. So, he released the deer. At the same time, the crow made alarming sound and the deer ran away quickly. The crow’s wisdom and true friendship with the deer saved the deer’s life.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

11. अमरकोषात् समानार्थकं शब्द योजयित्वा वाक्यं पुनर्लिखत ।

प्रश्न अ.
अरण्ये मृगः काकः च स्नेहेन निवसतः ।
‌उत्तरम्‌ :‌
अरण्ये कुरङ्गः / वातायुः / हरिणः / अजिनयोनिः काकः च सेहेन निवसतः।

प्रश्न आ.
जम्बूकः तेन सह मृगस्य निवासस्थानं गतः ।
‌उत्तरम्‌ :‌
शृगालः / वञ्चकः / क्रोष्टा / फेरुः / फेरव: तेन सह मृगस्य निवासस्थानं गतः ।

प्रश्न इ.
मृगमन्विष्यन् काक: तत्र उपस्थितः ।
‌उत्तरम्‌ :‌
मृगमन्विष्यन् करटः / अरिष्टः / बलिपुष्टः / सकृत्प्रज: तत्र उपस्थितः।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

12. विरुद्धार्थकशब्द लिखत ।
दृढः, मैत्री, बद्धः, प्रभूतम् ।

प्रश्न 1.
विरुद्धार्थकशब्द लिखत ।
दृढः, मैत्री, बद्धः, प्रभूतम् ।
‌उत्तरम्‌ :‌

  1. दृढः × शिथिलः।
  2. मैत्री × शत्रुत्वम्, वैरम्।
  3. बद्धः × मुक्तः ।
  4. प्रभूतम् × अल्पम, स्तोकम, स्वल्पम्, न्यूनम्।

उपक्रम :
1. पाठात् उपपदविभक्तियुक्तानि वाक्यानि चित्वा लिखत ।
2. पाठात् शतृरूपाणि चित्वा लिखत ।

Sanskrit Amod Class 10 Textbook Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा Additional Important Questions and Answers

अवबोधनम्।

(क) उचितं कारणं चित्वा वाक्यं पुनर्लिखत।

प्रश्न 1.
शृगालः मृगेण सह सख्यम् इच्छति यतः
(अ) शृगाल: मृगमांसं खादितुम् इच्छति।
(ब) शृगालः मृगे स्निह्यति।
उत्तरम् :
(अ) शृगाल: मृगमांसं खादितुम् इच्छति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

(ख) उचितं पर्यायं चित्वा वाक्यं लिखत।

प्रश्न 1.
शृगालः स्वार्थहतुना ………… सह मैत्रम् ऐच्छत्। (मृगेण / काकेन)
उत्तरम् :
शृगालः स्वार्थहतुना मगेण सह मैत्रम् ऐच्छत्।

(ग) पूर्णवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न 1.
क: चित्राङ्गम् अपश्यत्?
उत्तरम् :
गाल: चित्राङ्गम् अपश्यत्।

प्रश्न 2.
शृगालस्य नाम किम् आसीत्?
उत्तरम् :
शृगालस्य नाम क्षुद्रबुद्धिः आसीत्।

प्रश्न 3.
शृगालः किमर्थं मृगेण सह मित्रताम् ऐच्छत्?
उत्तरम् :
शृगालः स्वार्थहेतुं पूरयितुं मृगेण सह मित्रताम् ऐच्छत्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

प्रश्न 4.
कदा क्षुद्रबुद्धिः निवासस्थानं गतः?
उत्तरम् :
अस्तङ्गते सवितरि क्षुद्रबुद्धिः निवासस्थानं गतः।

प्रश्न 5.
जम्बूकः किम् इच्छति?
उत्तरम् :
जम्बूक: मृगशृगालयोः सख्यम् इच्छति।

(घ) वाक्यं पुनर्लिखित्वा सत्यम्/असत्यम् इति लिखत।

प्रश्न 1.

  1. अरण्ये एकाक्ष: नाम मृगः चित्राङ्ग नाम काक: निवसतः स्म।
  2. शुदबुद्धिः उदिते सवितरि (सूर्योदये) निवासस्थानं गतः।
  3. अकस्मात् आगन्तुना सह मैत्री युक्ता।

उत्तरम् :

  1. असत्यम्।
  2. असत्यम्।
  3. असत्यम्।

(च) कः कं वदति।

प्रश्न 1.
“सखे चित्राङ्ग, कोऽयं द्वितीयः?”
उत्तरम् :
काक: मृगं वदति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

प्रश्न 2.
“जम्बूकोऽयम्। अस्मत्सख्यम् इच्छति।”
उत्तरम् :
मृगः काकं वदति।

प्रश्न 3.
“अकस्मादागन्तुना सह मित्रता न युक्ता।”
उत्तरम् :
काक: मृगं वदति।

प्रश्न 4.
मृगस्य प्रथमदर्शने भवानपि अपरिचितः एव आसीत्।
उत्तरम् :
शृगालः काकं वदति।

प्रश्न 5.
यथायं मृगः मम बन्धुः तथा भवानपि।
उत्तरम् :
शृगालः काकं वदति।

प्रश्न 6.
अलं विवादेन।
उत्तरम् :
मृग: काकशृगालौ वदति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

प्रश्न 7.
वयं सर्वे आनन्देन एकत्र निवसामः ।
उत्तरम् :
मृगः काकशृगाली वदति।

प्रश्न 8.
एवमस्तु।
उत्तरम् :
काकः मृगशृगाली वदति।

शब्दज्ञानम्।

(क) सन्धिविग्रहं कुरूत।

  1. चित्राङ्गो नाम – चित्राङ्गः + नाम ।
  2. एकाक्षो नाम – एकाक्ष: + नाम।
  3. काकश्च – काकः + च।
  4. केनापि – केन+अपि।
  5. कोऽयम् – क + अयम्।
  6. अकस्मादागन्तुना – अकस्मात् + आगन्तुना।
  7. तदाकर्ण्य – तत् + आकर्य।
  8. भवानपि – भवान् + अपि।
  9. यथायम् – यथा + अयम्।
  10. काकेनोक्तम् – काकेन + उक्तम्।
  11. एवमस्तु – एवम् + अस्तु।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

(ख) विशेषण – विशेष्य – सम्बन्धः।

विशेषणम्विशेष्यम्
1. भ्रमन्चित्राङ्गः
2. अस्त गतेसवितर

(ग) त्वान्त-ल्यबन्त-तुमन्त-अव्ययानि।

त्वान्त अव्यय धातु + त्वा / ध्वा / ट्वा / ढ्वा / इत्वा / अयित्वाल्यबन्त अव्यय – उपसर्ग + धातु + य / त्य
आकर्यदृष्ट्वा

(घ) विभक्त्यन्तरूपाणि।

  • प्रथमा – मृगः, काकः, भ्रमन्, सः, अयम्, जम्बूकः, भवान्, बन्धुः, वयम्, सर्वे।
  • द्वितीया – सख्यम्, मित्रताम्।
  • तृतीया – स्नेहेन, केन, शृगालेन, हेतुना, मृगेण, आगन्तुना, विवादेन, आनन्देन, काकेन।
  • पञ्चमी – अस्मत्।
  • सप्तमी – वने, सवितरि, दर्शन।

(च) लकारं लिखत।

प्रश्न 1.
1. शृगालः मृगेण सह मित्रताम् ऐच्छत्।
2. जम्बूक: सकोपम् आह।
उत्तरम् :
1. लङ्लकारः
2. लङ्लकार:

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

क्रमेण योजयत।

प्रश्न 1.

  1. मृगकाकयोः नेहेन निवासः।
  2. काकस्य उपदेशः।
  3. मृगकाकशृगालानाम् एकत्र निवासः।
  4. शुगालस्य मृगेण सह मित्रता।

उत्तरम् :

  1. मृगकाकयोः स्नेहेन निवासः।
  2. शृगालस्य मृगेण सह मित्रता।
  3. काकस्य उपदेशः।
  4. मृगकाकशृगालानाम् एका निवासः।

भाषाभ्यासः

(क) समानार्थकशब्दाः

  1. अरण्यम् – काननम्, वनम्, विपिनम्, अटवी।
  2. मृगः – हरिणः, कुरङ्गः, वातायुः, अजिनयोनिः ।
  3. काकः – वायसः, करटः, ध्वाक्षः, अरिष्टः, बलिपुष्टः, सकृत्प्रजः।
  4. शृगालः – जम्बूकः, वाकः, क्रोष्टा, फेरुः, फेरवः।

(क) उचितं कारणं चित्त्वा वाक्यं पुनर्लिखत।

प्रश्न 1.
जम्बूक: मनसि आनन्दितः यतः
(अ) मृगः पाशे बद्धः।
(ब) जम्बूकस्य अन्येन सह मित्रता अभवत्।
उत्तरम् :
(अ) मृग: पाशे बद्धः।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

(ख) उचितं पर्यायं चित्त्वा वाक्यं लिखत।

प्रश्न 1.

  1. फलितं मे ……………..। (प्रयोजनम् / मनोरथम्)
  2. ………………. मम शरणम्। (शत्रवः / सुहद:)
  3. बने …………. क्षेत्रम् अस्ति। (सस्यविहीनं / सस्ययुक्त)

उत्तरम् :

  1. मनोरथम्
  2. सुहृदः
  3. सस्ययुक्तं

(ग) पूर्णवाक्येन लिखत।

प्रश्न 1.
केन मृगस्य कृते पाशः योजितः?
उत्तरम् :
क्षेत्रपतिना मृगस्य कृते पाश: योजितः।

प्रश्न 2.
मृगं पाशैर्बद्धं दृष्ट्वा क: मनसि आनन्दितः?
उत्तरम् :
मृगं पाशैर्वद्धं दृष्ट्वा जम्बूक: मनसि आनन्दितः।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

प्रश्न 3.
जम्बूक: मनसि किम् अचिन्तयत्?
उत्तरम् :
जम्बूक: मनसि अचिन्तयत्, ‘यत् फलितं मे मनोरथम्। इदानीं प्रभूतं भोजनं प्राप्स्यामि ।’

प्रश्न 4.
मृग: जम्बूकं दृष्ट्वा किम् अब्रवीत्?
उत्तरम् :
मृगः जम्बूकं दृष्ट्वा अब्रवीत्, “मित्र, छिन्धि तावन्मम बन्धनम्। त्रायस्व माम्।” इति ।

(घ) कः कं वदति।

प्रश्न 1.
दर्शयामि त्वाम्।
उत्तरम् :
जम्बूक: मृगं वदति।

प्रश्न 2.
दृढोऽयं बन्धः।
उत्तरम् :
जम्बूक: मृगं वदति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

प्रश्न 3.
स्नायुनिर्मितान् पाशानेतान् कथं वा व्रतदिवसे स्मृशामि।
उत्तरम् :
जम्बूकः मृगं वदति।

(च) वाक्यं पुनलिखित्वा सत्यम् / असत्यम् इति लिखत।

प्रश्न 1.

  1. मृगः शृगालं सस्यपूर्ण क्षेत्रम् अदर्शयत्।
  2. मृगः प्रतिदिन क्षेत्रे सस्यम् अखादत्।
  3. जम्बूकः पाशैर्बद्धः।
  4. जम्बूक: मनसि खिन्नः जातः।
  5. जम्बूक: मृगं साहाय्यम् अकरोत्।
  6. जम्बूक: निभृतं स्थितः।

उत्तरम् :

  1. असत्यम्।
  2. सत्यम्।
  3. असत्यम्।
  4. असत्यम्।
  5. असत्यम्।
  6. सत्यम्।

शब्दज्ञानम् ।

(क) सन्धिविग्रहः।

  1. किञ्चित्कालानन्तरम् – किञ्चित् + कालानन्तरम् ।
  2. वनेऽस्मिन् – बने + अस्मिन्।
  3. क्षेत्रमस्ति – क्षेत्रम् + अस्ति ।
  4. तत्रागतः – तत्र + आगतः।
  5. पाशैर्बद्धः – पाशैः + बद्धः।
  6. मित्राण्येव – मित्राणि + एव।
  7. सोऽचिन्तयत् – स: + अचिन्तयत्।
  8. मृगस्तम् – मृगः + तम्।
  9. तावन्मम – तावत् + मम।
  10. जम्बूको दूरादेवावदत् – जम्बूक: + दुरात् + एव + अवदत्।
  11. दृढोऽयम् – दृढ : + अयम्।
  12. पाशानेतान् – पाशान् + एतान्।
  13. इत्युक्त्वा . इति + उक्त्वा ।
  14. समीपमेव – समीपम् + एव।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

(ख) विशेषाण – विशेष्य – सम्बन्धः।

विशेषणम्विशेष्यम्
1. सस्यपूर्णम्क्षेत्रम्
2. मगःबद्धः
3. प्रभूतमभोजनम्
4. स्नायुनिर्मितान्पाशान्

(ग) त्वान्त-ल्यबन्त-तुमन्त-अव्ययानि।

त्वान्त अव्यय धातु + त्वा/ध्वा/ट्वा/वा/इत्वा/अयित्वा
दृष्ट्वा, उक्त्वा

(घ) विभक्त्यन्तरूपाणि।

  • प्रथमा – शृगालः, पाशः, सः, जम्बूकः, अयम्, बन्धः, मिवाणि।
  • द्वितीया – मृगम्, क्षेत्रम्, एकम, त्वाम्, भोजनम्, तम्, माम, पाशान, एतान्।
  • तृतीया – क्षेत्रपतिना, पाशैः।
  • पशमी – दूरात्। षष्ठी – वृक्षस्य, मम।
  • सप्तमी – एकस्मिन्, दिने, मनसि, व्रतदिवसे।
  • सम्बोधन – मित्र।

(च) लकारं लिखत।

प्रश्न 1.
1. प्रभूतं भोजनं प्राप्स्यामि।
2. त्रायस्व माम्।
उत्तरम् :
1. लृट्लकार:
2. लोट्लकार:

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

क्रमेण योजयत।

(क)

प्रश्न 1.

  1. क्षेत्रपतिना पाशयोजनम्।
  2. शृगालेन मृगाय सस्यपूर्णक्षेत्रस्य दर्शनम्।
  3. मृगस्य पाशबन्धनम्।
  4. मृगस्य प्रत्यहं क्षेत्रं गमनम्।

उत्तरम् :

  1. शृगालेन मृगाय सस्यपूर्णक्षेत्रस्य दर्शनम्।
  2. मृगस्य प्रत्यहं क्षेत्रं गमनम्।
  3. क्षेत्रपतिना पाशयोजनम्।
  4. मृगस्य पाशबन्धनम्।

(ख)

प्रश्न 1.

  1. मृगः पाशैर्बद्धः।
  2. मृगः सस्यम् अखादत्।
  3. जम्बूक; मनसि आनन्दितः।
  4. क्षेत्रपतिना पाश: योजितः।

उत्तरम् :

  1. मृगः सस्यम् अखादत्।
  2. क्षेत्रपतिना पाश: योजितः।
  3. मृगः पाशैर्बद्धः।
  4. जम्बूक: मनसि आनन्दितः ।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

भाषाभ्यासः

(क) समानार्थकशब्दाः

  1. कालः – समयम, वेला।
  2. प्रत्यहम् – प्रतिदिनम्।
  3. सस्यम् – धान्यम्।
  4. गत्वा उपगम्य।
  5. क्षेत्रपतिः – सस्यपालः।
  6. इदानीम् – सम्पति, साम्प्रतम्।
  7. मनसि – चित्ते, चेतसि, अन्त:करणे।
  8. आनन्दितः – प्रमुदितः, हर्षितः, प्रहृष्टः।
  9. मनोरथम् – मनोकामना, मनीषा, ईहा।
  10. प्रभूतम् – भूरि, विपुलम्, पुष्कलम्, प्रचुरम्।

(ख) विरुद्धार्थकशब्दाः

1. अनन्तरम् × पूर्वम्, प्राक्।

अवबोधनम् ।

(क) उचितं कारणं चित्वा वाक्यं पुनर्लिखत।

प्रश्न 1.
मृगः क्षेत्रपतिना बद्धः यतः ……….
(अ) मृगः क्षेत्रपतेः शत्रुः आसीत्।
(ब) मृगः सुहद्वाक्यस्य अनादरम् अकरोत्।
उत्तरम् :
(ब) मृगः सुहृद्वाक्यस्य अनादरम् अकरोत्।

प्रश्न 2.
शृगालः हत: यत:
(अ) क्षेत्रपतिना लगुडं क्षिप्तम्।
(ब) काकः शृगालम् अमारयत्।
उत्तरम् :
(अ) क्षेत्रपतिना लगुडं क्षिप्तम्।

प्रश्न 3.
क्षेत्रपतिः मृगं बन्धनात् व्यमुशत् यतः
(अ) सः ‘मृगः मृतः’ इति चिन्तितवान् ।
(ब) पाशबद्धं मृगं दृष्ट्वा तस्य हृदयं करुणया अद्रवत्।
उत्तरम् :
(अ) सः ‘मृगः मृतः’ इति चिन्तितवान्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

(ख) पूर्णवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न 1.
क्षेत्रपतिः कदा हस्ते लगुडं धृत्वा आगच्छत् ?
उत्तरम् :
क्षेत्रपतिः प्रभाते हस्ते लगुडं धृत्वा आगच्छत्।

प्रश्न 2.
केन क्षेत्रपति: अवलोकित:?
उत्तरम् :
काकेन क्षेत्रपति: अवलोकितः।

प्रश्न 3.
क्षेत्रपतिना मृगं विलोक्य किम् उक्तम्?
उत्तरम् :
क्षेत्रपतिना मृगं विलोक्य उक्तं, “आ ! स्वयं मृतोऽसि।”

प्रश्न 4.
मृगः कदा पलायित:?
उत्तरम् :
काकशब्द श्रुत्वा मृग: पलायितः।

(ग) वाक्यं पुनलिखित्वा सत्यम् / असत्यम् इति लिखत।

प्रश्न 1.

  1. काकः सायङ्काले मृगमन्विष्यन् आगतः।
  2. मृगः मृतः आसीत्।
  3. मृगः मृतवत् संदर्शयत्।
  4. मृगः शनैः शनै: पलायितः।
  5. क्षेत्रपतिना क्षिप्तेन लगुडेन जम्बूक: हतः।
  6. क्षेत्रपति: मृगं बन्धनात् व्यमुञ्चत्।

उत्तरम् :

  1. सत्यम्।
  2. असत्यम्।
  3. सत्यम्।
  4. असत्यम्।
  5. सत्यम्।
  6. सत्यम्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

(घ) कः कं वदति?

प्रश्न 1.
“सखे ! किमेतत् ?”
उत्तरम् :
काक: मृगं वदति।

प्रश्न 2.
सुहद्वाक्यस्य अनादरात् बद्धोऽहम्।
उत्तरम् :
मृग: काकं वदति।

प्रश्न 3.
मन्मांसार्थी तिष्ठति अत्रैव ।
उत्तरम् :
मृग: काकं वदति।

प्रश्न 4.
उपायस्तावत् चिन्तनीयः।
उत्तरम् :
काकः मृगं वदति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

प्रश्न 5.
त्वमात्मानं मृतवत्संदर्शय।
उत्तरम् :
काकः मृगं वदति।

शब्दज्ञानम्

(क) सन्धिविग्रहः।

  1. मृगमन्विष्यन् – मृगम् + अन्विष्यन् ।
  2. काकस्तत्रोपस्थितः – काक: + तत्र + उपस्थितः।
  3. किमेतत् – किम् + एतत्।
  4. बद्धोऽहम् – बद्धः + अहम्।
  5. स्वास्ते – क्व + आस्ते।
  6. तिष्ठत्यत्रैव – तिष्ठति + अत्र + एव।
  7. उपायस्तावत् उपाय: + तावत्।
  8. क्षेत्रपतिलगुडहस्तः – क्षेत्रपतिः + लगुडहस्तः।
  9. काकेनावलोकितः – काकेन + अवलोकितः।
  10. तमालोक्य – तम् + आलोक्य।
  11. काकेनोक्तम् – काकेन + उक्तम्।
  12. त्वमात्मानम् – त्वम् + आत्मानम्।
  13. मृतवत्संदर्शय – मृतवत् + संदर्शय।
  14. पादास्तब्धीकृत्य – पादान् + स्तब्धीकृत्य ।
  15. यदाहम् – यदा + अहम्।
  16. त्वमुत्थाय – त्वम् + उत्थाय।
  17. मृगस्तथैव – मृग: + तथा + एव।
  18. उक्तञ्च – उक्त म् + च।
  19. तमुद्दिश्य – तम् + उहिश्य।
  20. शृगालस्तावद् हतः – शृगालः + तावत् + हतः।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

(ग) त्वान्त-ल्यबन्त-तुमन्त-अव्ययानि ।

त्वान्त अव्यय धातु + त्वा / ध्वा / ट्वा / ढ्वा / इत्वा / अयित्वाल्यबन्त अव्यय उपसर्ग + धातु + या / त्य
दृष्ट्वा, पूरयित्वा, श्रुत्वाआलोक्य, स्तब्धीकृत्य, उद्दिश्य, उत्थाय

(घ) विभक्त्यन्तरूपाणि ।

  • प्रथमा – काकः, सः,अहम, यः, नरः, वञ्चकः, क्षेत्रपतिः, आगच्छन्, त्वम्, मृगः, शृगालः।
  • द्वितीया – मृगम्, किम्, एतत्, तम्, आत्मानम्, उदरम्, पादान्, शब्दम्।
  • तृतीया – मृगेण, काकेन, वातेन, क्षेत्रपतिना, लगुडेन।
  • पञ्चमी – अनादरात्, बन्धनात्।
  • षष्ठी – वाक्यस्य, सुहृदाम, हितकामानाम, तस्य।
  • सप्तमी – प्रदोषकाले, प्रभाते।
  • सम्बोधन – सखे, मृग।

(च) लकारं लिखत।

प्रश्न 1.

  1. मृगं तथाविधं दृष्ट्वा स उवाच।
  2. स वशक: क्व आस्ते?
  3. त्वमात्मानं मृतवत्संदर्शय।
  4. सत्वरं पलायिष्यसे।
  5. सः मृगं बन्धनात् व्यमुञ्चत्।

उत्तरम् :

  1. लिट्लकारः
  2. लट्लकारः
  3. लोट्लकार:
  4. लट्लकारः
  5. लङ्लकार:

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

क्रमेण योजयत।

(क)

प्रश्न 1.

  1. मृगः मृतवत् स्थितः ।
  2. शृगाल: लगुडेन हतः।
  3. काकेन क्षेत्रपति: अवलोकितः।
  4. काकेन शब्दः कृतः।

उत्तरम् :

  1. काकेन क्षेत्रपति: अवलोकितः।
  2. मृगः मृतवत् स्थितः।
  3. काकेन शब्दः कृतः।
  4. शृगाल: लगुडेन हतः।

भाषाभ्यासः

(क) समानार्थकशब्दाः

  1. प्रदोषकालः – सन्ध्याकालः।
  2. सुहृद् – सखा, मित्रम्।
  3. विपत् – आपत्तिः, सङ्कटम्।
  4. आलोक्य – अवलोक्य, विलोक्य, वीक्ष्य।
  5. वातेन – पवनेन, वायुना।
  6. सत्वरम् – शीघ्रम्, तूर्णम्, झटिति, आशु।

(ख) विरुद्धार्थकशब्दाः

  1. सुहद् × शत्रुः, अरिः, वैरी।
  2. अनादरात् × आदरात्।
  3. मृतः × जीवितः।
  4. सत्वरम् × शनैः शनैः।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

लेखनकौशलम्

समासाः

समस्तपदम्अर्थसमासविग्रहःसमासनाम
मृगशृगालोdeer and jackalमृगः च शृगाल: च।इतरेतर द्वन्द्व समास
प्रत्यहम्every dayअहनि अहनि।अव्ययीभाव समास
सकोपम्with angerकोपेन सह।अव्ययीभाव समास
अपरिचितःnot knownन परिचितः।नञ्तत्पुरुष समास
क्षेत्रपतिःowner of the field(s)क्षेत्रस्य / क्षेत्राणां पतिः।षष्ठी तत्पुरुष समास
क्षुदबुद्धिःhe who has mean intellectक्षुद्रा बुद्धिः यस्य सः।बहुव्रीहि समास
लगुडहस्तःhe who hasastick in the handलगुडं हस्ते यस्य सः।बहुव्रीहि समास

व्यसने मित्रपरीक्षा Summary in Marathi and English

Introduction:

हितोपदेश is an ancient Indian text in Sanskrit language consisting of fables of animals and human Characters. It incorporates maxims, wordly wisdoms and morals on political affairs in a simple and entertaining manner.

नारायण पंडित is considered to be the author of this book. His purpose behind composing हीतोपदेश is to give knowledge to be wise. This is done through moral stories in which birds, beasts and humans interact. हितोपदेश has four sections – मित्रलाभ, सुहृद्भेद, विग्रह, सन्धि.

The story of the lesson व्यसने मित्रपरीक्षा is found in the chapter 1.3 of “मित्रलाभ’. The repercussion of trusting strangers is well brought out through the story of deer, jackal and crow.

प्रस्तावना :

हितोपदेश हे प्राणी व मानवी पात्रांनी युक्त कथांचे भारतीय पुस्तक आहे. यात नीतिसूत्रे, उपदेशात्मक वचने, तसेच राजकीय संबंधावर आधारित मूल्ये यांचे सहज व रोचक पद्धतीने स्पष्टीकरण केलेले आहे. नारायण पंडित हा या ग्रंथाचा कर्ता मानला जातो. योग्य आचरण शिकवणे हा त्याचा यामागील हेतू आहे. पक्षी, प्राणी व मानव यांच्या परस्पर संभाषणातून हे त्याने व्यक्त केले आहे.

हितोपदेशाचे चार भाग आहेत.

  1. मित्रलाभ
  2. सुहृद्भेद
  3. विग्रह
  4. सन्धि

‘व्यसने मित्रपरीक्षा’ या पाठाचा कथाभाग ‘मित्रलाभ’ या भागातील 1.3 या प्रकरणात सापडतो. अनोळखी व्यक्तीवर विश्वास ठेवल्याचे दुष्परिणाम हरिण, कोल्हा व कावळ्याच्या गोष्टीद्वारे उत्तमरीत्या कथन केले आहेत.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

परिच्छेदः, शब्दार्थाः, अनुवादः

परिच्छेदः 1

अस्ति कश्चित् ……………. एवमस्तु।.

अनुवादः

चंपक नावाचे एक जंगल होते. जंगलात चित्रांग नावाचे हरिण व एकाक्ष नावाचा कावळा प्रेमाने (एकत्र) राहत होते. एकदा चित्रांग वनात भटकत असताना कोण्या एका कोल्ह्याने त्याला पाहिले. क्षुद्रबुद्धी नावाच्या त्या कोल्ह्याची स्वार्थापोटी हरिणाबरोबर मैत्री करण्याची इच्छा होती. सूर्यास्त झाल्यावर, क्षुद्रबुद्धी हरिणाबरोबर हरिणाच्या घरी गेला.

हरिण व कोल्ह्याला पाहून कावळा म्हणाला, “अरे मित्रा चित्रांग! ह्य दुसरा कोण आहे ?” हरिण म्हणाले, “हा कोल्हा आहे. त्याला आपल्याबरोबर मैत्री करण्याची इच्छा आहे.” (त्यावर) कावळा म्हणाला “अचानक आलेल्या अपरिचितासोबत मैत्री योग्य नव्हे.” ते ऐकून कोल्हा रागाने म्हणाला, “हरिणाच्या प्रथमदर्शनी तू सुद्धा अनोळखी होतास. ज्याप्रमाणे हे हरिण माझ्या मित्रासमान आहे, त्याप्रमाणे तू आहेस.” हरिण म्हणाले, “(हा) वाद पुरे! आपण सर्व आनंदाने एकत्र राहूया.” कावळा म्हणाला, “असेच होवो.”

There was a certain forest named चंपक. A deer named चित्रांग and acrow named एकाक्ष used to live in the forest affectionately. Once, a certain jackal saw fait who was wandering in the forest. That jackal named yoga wished to befriend the deer with a selfish purpose.

At the time of sunset ya went to deer’s place with the deer. The crow said having seen the dear and the jackal, “Ofriend चित्रांग ! Who is this second (another) one?” The deer said, “This is a jackal. He wishes our friendship.”

(He wishes to befriend us.) The crow advised, “Friendship with a stranger, suddenly, is not appropriate.” Having heard it, the jackal angrily said, “At first sight you were stranger as well. Just as this deer is my friend so too are you.” The deer said, “Enough of this arguement. All of us will live together happily.” The crow said, “May it be so.”

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

परिच्छेदः 2.

किश्चित्कालानन्तरं ……………… स्थितः।

अनुवादः

मराठी थोड्या वेळानंतर, कोल्हा हरिणाला म्हणाला, ‘या अरण्यात धान्याने भरलेले एक शेत आहे. मी तुला दाखवतो.’ तसे केल्यावर, दररोज हरिण तेथे जाऊन धान्य खात असे. ते पाहून, एके दिवशी शेतमालकाने जाळे टाकले. तेथे आलेले हरिण जाळ्यामध्ये अडकले. त्याने विचार केला, “आता फक्त मित्रच माझा आसरा आहेत.” दूरवरून ते पाहणारा कोल्हा मनातून खूष झाला.

त्याने विचार केला, “माझे ईप्सित फळास आले. आता मला पुष्कळ खाद्य मिळेल.” ते पाहून हरिण म्हणाले, “अरे मित्रा, माझे हे बंध तोडून टाक. मला वाचव.” कोल्हा लांबूनच म्हणाला, “अरे मित्रा, हे बंध (फार) घट्ट आहेत, मी स्नायूंनी बनविलेल्या जाळ्याला उपवासाच्या दिवशी कसे तोंड लावू?” असे म्हणून तो जवळ असलेल्या झाडाच्या मागे स्थिर उभा राहिला.

After some time, the jackal said to the deer, “There is a field, full of grains in this forest. I(will) show (it) to you.’ Having done so, the deer ate the grain, going there everyday. Having seen this, one day a trap was set by the owner of the field. The dear, who had come (arrived) there, was trapped in the net.

He thought, “Now, my friends only are my resort.” The jackal, who was seeing it from a far was delighted in the mind. He thought, “My desire is fulfilled. Now I shall get plenty of food.” Having seen it, the deer said, “O friend, cut through my bonds. Please save me.” The jackal replied from a far “Ofriend, this bond is strong. How can I touch the net made of sinews on my fasting day?” Having said this, he stood steady behind the tree that was nearby.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

परिच्छेदः 3.

प्रदोषकाले …………………हतः।

अनुवादः

तिन्हीसांजेच्या वेळी (सायंकाळी), हरिणाला शोधत कावळा तेथे हजर झाला. हरिणाला तशा प्रकारे पाहून तो म्हणाला, “अरे मित्रा ! हे काय?” हरिण म्हणाले, “मित्राच्या शब्दांची अवहेलना केल्यामुळे (शब्दांकडे दुर्लक्ष केल्यामुळे) मी अडकलो.

मराठी आणि म्हटलेले आहे – जो हितचिंतक मित्रांचे शब्द (सल्ला) ऐकत नाही, त्याच्याजवळ विपत्ती (निवास करते), अशी व्यक्ती शजूंना आनंदित करते.” (शत्रुत्व ओढवून घेते) कावळा म्हणाला, “तो (कपटी) फसविणारा कोठे आहे?” हरिण म्हणाले, “माझ्या मांसाच्या हावेने इथेच थांबला आहे.”

कावळा म्हणाला, ‘तर मग (यावर) उपाय शोधला पाहिजे.’ नंतर सकाळी, हातामध्ये काठी घेऊन येणाऱ्या शेतमालकाला कावळ्याने पाहिले. त्याला पाहून कावळा म्हणाला, “मित्रा हरिणा, तू स्वत:ला मेल्यासारखा दाखव.” (तुझे) पोट हवेने फुगवून पाय स्थिर ठेव.

जेव्हा मी आवाज करेन / ओरडेन, तेव्हा तू उठून पटकन पळ.” हरिण तसेच थांबले. शेतमालकाने हरिणाला पाहिले व म्हणाला, “बापरे ! तू तर मेलेला आहेस.” त्याने हरिणाला जाळ्यातून मुक्त केले. नंतर, कावळ्याचे ओरडणे ऐकल्यावर हरिण पटकन पळून गेले. शेताच्या मालकाने त्याला (हरिणाला) रोखून फेकलेल्या काठीने कोल्हा मारला गेला.

English At nightfall, the crow arrived there looking for the deer. Seeing the deer so (trapped) he said, “O friend! What is this?” The deer said, “I was caught (trapped) due to disregarding a friend’s words (advice).

and it is said The one who does not listen to words/advice of friends well-wishing, the calamity is placed close to him. That person is the delight of enemies. The crow said, “where is the deceiver ?” The deer said, “(He) is waiting here itself longing for my flesh.” The crow said, ‘We must think of a solution.’ Then in the morning, the crow saw the owner of the field coming with a stick in the hand.

Seeing him, the crow said, “O friend deer, pretend as if you are dead. Blow your belly with air, stiffen your legs and lie still. When I shall make a sound then, having stood up, you run away quickly The deer stayed accordingly. The owner of the field saw the deer and said, “Oh ! You are dead on your own.” He released the deer from the bonds.

Then, listening to the sound of the crow, the deer ran away quickly. Meanwhile, the stick which was thrown towards the deer by the owner of the field, killed the jackal.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 2 व्यसने मित्रपरीक्षा

शब्दार्थाः

  1. मृग – deer – हरिण
  2. काकः – crow – कावळा
  3. जम्बूकः – jackal – कोल्हा
  4. अवलोकितः – was seen – पाहिले
  5. अपरिचितः – stranger – अनोळखी
  6. कक्षित् – certain – कोणी एक
  7. भ्रमन् – roaming, wandering – भटकत असताना
  8. सख्यम् – friendship – मैत्री
  9. युक्ता – proper – योग्य
  10. शृगालेन – by jackal – कोल्ह्याने
  11. स्नेहेन – affectionately प्रेमाने
  12. स्वाहतुना – with selfish purpose – स्वार्थापोटी
  13. प्रथमदर्शने – at the first sight – प्रथमदर्शनी
  14. अस्तङ्गते – at the time of sunset – सूर्यास्त
  15. सवितरि – झाल्यावर
  16. निवसतः स्म – both used to live – दोघे राहत होते
  17. अबूत – said – म्हणाला
  18. अब्रवीत् – said – म्हणाला
  19. उक्तम् – said – म्हणाला
  20. आह – said – म्हणाला
  21. आकर्ण्य – having heard – ऐकून
  22. अकस्मात् – at once – अचानक
  23. सकोपम् – angrily – रागाने
  24. आगन्तुना सह – with a stranger – अनोळखी माणसासह
  25. दृढः – strong – घट्ट
  26. बन्धः – bond – बंध
  27. पाश: – noose – जाळे
  28. योजितः – arranged – व्यवस्था केली
  29. बद्धः – got stuck/caught – अडकले
  30. सस्यपूर्णम् – full of grains – धान्ययुक्त
  31. क्षेत्रम् – field – शेत
  32. शरणम् – resort – आश्रयस्थान, आसरा
  33. फलितम् – fulfilled – फळास आले
  34. मनोरथम् – desire – ईप्सित/इच्छा
  35. स्नायुनिर्मितान् – made of sinews – स्नायूंनी बनलेले
  36. क्षेत्रपतिना – by the field-owner – शेतमालकाने
  37. व्रतदिवसे – on the day of fast – उपवासादिवशी
  38. दर्शयामि – I show – मी दाखवतो
  39. प्रापयामि – I shall get – मला मिळेल
  40. छिन्धि – you break – तू तोड
  41. जायस्व – you save – तू वाचव
  42. प्रत्यहम् – every day – दररोज
  43. इदानीम् – now – आता
  44. प्रभूतम् – plenty of – भरपूर
  45. निभृतम् – still – निश्चल
  46. तथा कृते – having done so – तसे केल्यावर
  47. उपस्थितः – arrived – हजर झाला
  48. वञ्चक: – crooked / deceitful – फसविणारा
  49. लगुडहस्त: – stick in the hand – काठी हातात घेतलेला
  50. हतः – killed – मेलेला
  51. अन्विष्यन् – searching – शोधत
  52. विपत् – calamity – संकट
  53. सन्निहिता – placed close by – जवळ
  54. मृतवत् – like dead – मेल्यासारखा
  55. सुङद्वाक्यम् – friend’s speech – मित्राचे बोलणे
  56. वातेन – with air – हवेने
  57. क्षिप्तेन – thrown – फेकलेल्या
  58. अनादरात् – due to disrespecting – अवहेलना केल्यामुळे
  59. हितकामानाम् – of well-wishers – हितचिंतकांचे
  60. प्रदोषकाले – at the nightfall – तिन्हीसांजेला
  61. शृणोति – listens – ऐकतो
  62. पलायिष्यसे – you will run – पळशील
  63. व्यमुञ्चत् – released – मुक्त केले
  64. अब्रूत – said – म्हणाला
  65. संदर्शय – appear – दाखव
  66. उद्दिश्य – pointing – रोखून
  67. उत्थाय – having got up – उठून
  68. आलोक्य – seeing – पाहून
  69. स्तब्धीकृत्य – keeping still – स्थिर / स्तब्ध राहून
  70. क्व – where – कोठे
  71. उदरं पूरयित्वा – blowing the belly – पोट भरून
  72. मन्मांसार्थी – longing for my flesh – माझ्या मांसाच्या हावेने