Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Kumarbharti Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव

9th Std Marathi Kumarbharati Digest Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव Textbook Questions and Answers

1. वृक्ष आणि संत यांच्यातील साम्य लिहून तक्ता पूर्ण करा:

प्रश्न 1.
वृक्ष आणि संत यांच्यातील साम्य लिहून तक्ता पूर्ण करा:
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव 1

Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव

2. खालील तक्ता पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
खालील तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव 2

3. पुढील विधानांपैकी सत्य विधान ओळखून लिहा:

प्रश्न 1.
पुढील विधानांपैकी सत्य विधान ओळखून लिहा:
उत्तर:
(अ) संतांचे वर्तन वृक्षाप्रमाणे असते.
(आ) संतांना सन्मानाची अपेक्षा असते.
(इ) संत निंदा आणि स्तुती समान मानत नाहीत.
(ई) संत सुख आणि दु:ख समान मानतात.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव

4. खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा.

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा.
1. वृक्ष
2. सुख
3. सम

5. काव्यसौंदर्य.

प्रश्न (अ)
‘अथवा कोणी प्राणी येऊनि तोडिती । तया न म्हणती छेदूं नका ।।’ या काव्यपंक्तींचा सरळ अर्थ लिहा.
उत्तर:
वृक्षाला मान-अपमान यांची फिकीर नसते. कुणी त्यांची पूजा केली तरीही त्यांना सुख होत नाही किंवा कोणी येऊन त्यांच्यावर तोडण्यासाठी घाव घातले, तरी त्या माणसांना ते ‘मला तोडू नका’ असेही म्हणत नाहीत. अशा प्रकारे वृक्षांना मान-अपमान समान असतात.

प्रश्न (आ)
‘निंदास्तुति सम मानिती जे संत । पूर्ण धैर्यवंत साधु ऐसे ।।’ या काव्यपंक्तींतील विचारसौंदर्य स्पष्ट करा.
उत्तर:
संत नामदेवांनी संतांची महती सांगितली आहे. संतांची कुणी निंदा केली किंवा प्रशंसा केली, तरी या दोन्ही गोष्टी संतांना समान वाटतात. निंदास्तुतीने ते अजिबात विचलित होत नाहीत. त्यांचे मन निश्चल राहते. या दोन्ही गोष्टी पचवण्याच्या बाबतीत संत संपूर्ण धैर्यशील असतात. हिंमतवान असतात. निंदास्तुतीने मन डळमळू नये व विवेकशील मन ठेवावे, असा महत्त्वाचा विचार या पंक्तीतून व्यक्त झाला आहे.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव

6. अभिव्यक्ती.

प्रश्न (अ)
प्रस्तुत अभंगातून संतांना दिलेल्या वृक्षाच्या उपमेसंदर्भातील तुमचे मत स्पष्ट करा.
उत्तर:
प्रस्तुत अभंगात संत नामदेवांनी संतांना वृक्षांची समर्पक उपमा दिली आहे. वृक्ष एका ठायी निश्चल असतात. वृक्ष उदारवृत्तीने माणसांना पाने, फुले, फळे व सावली देतात. त्या बदल्यात ते माणसांकडून कोणतीच अपेक्षा करीत नाहीत. संतसज्जनही निरिच्छ वृत्तीने माणसांना ज्ञानदान करतात. वृक्षांची कुणी पूजा केली किंवा त्यांना तोडले तरी वृक्षांची माया कमी होत नाही. संतसज्जनही मानापमानाच्या पलीकडे असतात. त्यांना निंदास्तुती समान असते. वृक्षांप्रमाणे सज्जनांची वृत्ती अविचल राहते. अशा प्रकारे संतांना दिलेली वृक्षाची उपमा सार्थ आहे.

प्रश्न (आ)
तुम्हांला आवडलेल्या कोणत्याही एखाद्या अभंगाविषयी माहिती लिहा.
उत्तर:
‘जे का रंजले गांजले। त्यासी म्हणे जो आपुले ।। तोचि साधू ओळखावा । देव तेथेचि जाणावा ।।’ हा संत तुकाराम महाराजांचा अभंग मला प्रेरणादायी वाटतो. यामध्ये तुकाराम महाराजांनी परोपकाराची महती सांगितली आहे. जे पीडित लोक आहेत, त्यांच्याविषयी सहानुभूती बाळगणे व त्यांना मायेने जवळ करणे. त्यांचे दुःख हरण करण्यासाठी झटणे हेच खऱ्या सज्जनाचे लक्षण आहे. अशा प्रकारे रंजल्या-गांजल्या माणसांची जो मदत करतो, त्यालाच देवत्व प्राप्त होते. समाजाची आस्थेने सेवा करणाऱ्या माणसाकडे देवपण असते. ‘पुण्य परउपकार । पाप ते परपीडा’ असा उदात्त संदेश या अभंगातून मला मिळतो.

उपक्रम:
‘वृक्षवल्ली आम्हां सोयरे वनचरे….’ हा अभंग वर्गात वाचून त्यावर चर्चा करा.

भाषा सौंदर्य:

खाली दिलेल्या कंसातील शब्दांना (क्रियापदांना) ‘ईव’ प्रत्यय जोडून विशेषणे तयार करा व त्यांच्यासाठी समर्पक विशेष्य शोधून लिहा.
उदा., आखणे – आखीव – आखीव कागद.
(रेखणे, कोरणे, ऐकणे, घोटणे, राखणे) यांसारख्या इतर शब्दांचा शोध घ्या.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव

भाषाभ्यास:

आपण जेव्हा कथा, कादंबरी, कविता, नाटक वगैरे साहित्य वाचतो, तेव्हा दैनंदिन जगण्यातील भाषेपेक्षा थोडी वेगळी भाषा आपल्याला वाचायला मिळते. आपल्याला साहित्य वाचनाचा आनंद मिळवून देण्यात या भाषेचा मोठा बाटा असतो. दैनंदिन व्यवहारातील भाषेपेक्षा साहित्याची भाषा ज्या घटकांमुळे वेगळी ठरते, त्यातील एक घटक म्हणजे अलंकार.

अलंकाराचे शब्दालंकार आणि अर्थालंकार हे दोन प्रकार आपल्याला माहीत आहेत. अर्थालंकारांमध्ये ज्या वस्तूला उपमा दिलेली असते तिला उपमेय म्हणतात आणि ज्या वस्तूची उपमा दिलेली असते तिला उपमान म्हणतात, आता उपमेय आणि उपमानातील साधावर आधारित काही अलंकारांचा आपण परिचय करून घेऊया.

1. रूपक अलंकार:

प्रश्न 1.
पुढील ओळींतील उपमेय व उपमान ओळखा :
1. नयनकमल हे उघडित हलके जागी हो जानकी।
Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव 3
2. ऊठ पुरुषोत्तमा । वाट पाही रमा ।
दावि मुखचंद्रमा । सकळिकांसी ।।
Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव 4
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव 5

2. रूपक अलंकाराची वैशिष्ट्ये-

1. उपमेय व उपमान यांच्यात साम्य.
2. उपमेय हे उपमानच आहे असे मानणे.
3. अनेकदा केवळ, प्रत्यक्ष, साक्षात, मूर्तिमंत इ. साधर्म्य दर्शक शब्दांचा वापर.

उपमेय व उपमान (कमल व नयन) यांच्यातील साम्यामुळे दोन्ही गोष्टी एकच वाटतात म्हणून इथे ‘रूपक’ अलंकार होतो. यात नयन हे कमळासारखे आहेत (उपमा) किंवा नयन म्हणजे जणू काही कमलच आहे (उत्प्रेक्षा) असे न म्हणता नयन हेच कमल असे दर्शवले आहे, म्हणून येथे रूपक अलंकार झाला आहे.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव

3. जेव्हा वाक्यांत उपमेय, उपमान यांच्यातील साम्यामुळे दोन्ही गोष्टी अभिन्न दर्शवल्या जातात तेव्हा रूपक’ अलंकार होतो.

खालील ओळी वाचा.

ऊठ पुरुषोत्तमा । वाट पाही रमा ।
दावि मुखचंद्रमा । सकळिकांसी ॥
उपमेय – [ ]
उपमान – [ ]

Marathi Kumarbharati Textbook Std 9 Answers Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव Additional Important Questions and Answers

1. पुढील कवितेच्या आधारे दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1: (आकलन)

प्रश्न 1.

वृक्षसंत
मान-अपमान जाणत नाहीत.निंदा-स्तुती समान मानतात.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव

प्रश्न 2.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव 5.1

कृती 2: (आकलन)

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा:
1. सज्जनांची भेट होणे म्हणजे ……..”ची गाठ पडणे होय. (भक्ती-मुक्ती/जिवा-शिवा/सुख-दु:ख/निंदा-स्तुती)
2. कुणी वृक्ष तोडला, तर वृक्ष त्याला ——— नका असे म्हणत नाहीत. (मोडू/सोडू/तोडू/छेडू)
उत्तर:
1. संतांचे वर्तन वृक्षाप्रमाणे असते.
2. सज्जनांची भेट होणे म्हणजे जिवा-शिवाची गाठ पडणे होय.
कुणी वृक्ष तोडला, तर वृक्ष त्याला तोडू नका असे म्हणत नाहीत.

प्रश्न 2.
चौकटी पूर्ण करा:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव 6
उत्तर:
[पूर्ण धैर्यवंत] [संत]

Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव

कृती 4 : (काव्यसौंदर्य)

प्रश्न 1.
प्रस्तुत अभंगातून संत नामदेवांनी पर्यावरणरक्षणाविषयी दिलेला संदेश तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर:
आपल्या अवतीभवती असलेल्या निसर्गाचे रक्षण आपण करायला हवे. निसर्ग आपल्याला निरोगी पर्यावरणाची शिकवण देतो. प्रस्तुत अभंगात संत नामदेवांनी पूर्ण धैर्यवंत संतांची तुलना वृक्षांशी केली आहे. संतांचे वर्तन वृक्षांसारखे असते. वृक्षांना मान-अपमान ठाऊक नसतो. कुणी पूजा केली काय किंवा घाव घातला काय, वृक्ष अविचल असतात. माणसाचे वागणेही वृक्षाप्रमाणे असावे. वृक्षतोड करून पर्यावरणाचा -हास करू नये, उलट वृक्षलागवड व संवर्धन करावे, असा संदेश संत नामदेवांनी या अभंगात दिला आहे.

लक्षात ठेवा:

1. इयत्ता 9 वी-10 वीच्या कृतिपत्रिकेच्या नवीन, अदययावत आराखड्यानुसार प्रश्न 2 (आ) हा कवितेवर दिलेल्या मुद्द्यांच्या आधारे कृती सोडवा हा असेल. यामध्ये प्रश्न 2 (अ) आणि (इ) यांत दिलेल्या पठित कविता सोडून पाठ्यपुस्तकातील इतर कोणत्याही दोन कवितांची नावे दिली जातील. त्यांपैकी कोणत्याही एका कवितेवर दिलेल्या मुद्द्यांच्या आधारे कृती करणे अपेक्षित आहे:

Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव 7

2. वरील 8 कृतींपैकी कृतिपत्रिकेत 1-1 गुणाच्या पहिल्या 2 कृती आणि 2 गुणांची कोणतीही 1 कृती विचारली जाईल.
उत्तराच्या सुरुवातीला तुम्ही निवडलेल्या कवितेचे नाव लिहिणे आवश्यक आहे.

3. ही कृती सोडवण्यासाठी अभ्यास असा करा:

1. कवींचे/कवयित्रींचे नाव, कवितेचा विषय, कवितेतून मिळणारा संदेश, भाषिक वैशिष्ट्ये, व्यक्त होणारा विचार, आवड किंवा नावडीची कारणे इत्यादींसाठी पुढील उत्तर नीट अभ्यासावे.
2. कवितेतील दिलेल्या ओळींच्या सरळ अर्थासाठी कवितेचा भावार्थ नीट अभ्यासावा.
3. कवितेतील शब्दांच्या अर्थासाठी कवितेच्या सुरुवातीला दिलेले शब्दार्थ अभ्यासावेत.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव

पुढील कवितेवर दिलेल्या मुद्द्यांच्या आधारे कृती सोडवा:

कविता: संतवाणी – (अ) जैसा वृक्ष नेणे.

महत्त्वाची नोंद: परीक्षेत आठपैकी कोणत्याही 3 कृती विचारल्या जाणार आहेत. तथापि विदयार्थ्यांना सर्व कृतींचा सराव मिळावा म्हणून इथे सर्व 8 कृती उत्तरांसह सोडवून दाखवल्या आहेत. आशयावर आधारलेल्या प्रत्येकी 2 गुणांच्या कृतींची उत्तरे येथे नमुन्यादाखल दिलेली आहेत. ही उत्तरे विदयार्थी स्वत:च्या मतानुसार व स्वत:च्या शब्दांत लिह शकतात.

उत्तर: संतवाणी – (अ) जैसा वृक्ष नेणे

  1. प्रस्तुत कवितेचे कवी/कवयित्री → संत नामदेव.
  2. कवितेचा विषय → या कवितेत संतसज्जनांची महती सांगितली आहे.
  3. कवितेतील दोन शब्दांचे अर्थ → (इथे सरावासाठी अनेक शब्दार्थ दिले आहेत.)
  4. वृक्ष = झाड
  5. चित्त = मन
  6. निंदा = नालस्ती
  7. सम = समान
  8. धैर्य = धीर
  9. जीव = प्राण.

4. कवितेतून मिळणारा संदेश → संतांचे वर्तन जसे मानापमान व निंदास्तुती यांच्या पलीकडचे असते, तशी आपली वागणूक ठेवावी. स्थिरबुद्धीने वागावे हा संदेश या अभंगातून दिला आहे.

5. कवितेची भाषिक वैशिष्ट्ये → सर्वसामान्य माणसांना कळेल असा अभंग हा लोकछंद या रचनेत वापरला आहे. वृक्षाचे रूपक वापरून साध्या, सुबोध भाषेत कवितेचा आशय पोहोचवला आहे. या रचनेत दुसऱ्या व तिसऱ्या चरणांत यमक साधलेले आहे. पहिल्या तीन चरणांत प्रत्येकी सहा अक्षरे व चौथ्या चरणात चार अक्षरे ही मोठ्या अभंगाची वैशिष्ट्ये आहेत. लोकमानसाला परमार्थाची शिकवण सहजपणे देण्याचे कौशल्य साधले आहे.

6. कवितेतून व्यक्त होणारा विचार → संतसज्जन लोक हे झाडाप्रमाणे असतात. झाडाची पूजा केली किंवा त्याला तोडले तरी झाडाला मान-अपमान वाटत नाही. या झाडांप्रमाणे सज्जनांची वागणूक असते. निंदास्तुती त्यांना समान वाटते. अशा संतांची गाठ पडणे म्हणजे जिवाशिवाची, म्हणजेच साक्षात परमेश्वराचीच भेट होणे होय.

7. कवितेतील दोन ओळींचा सरळ अर्थ:
निंदास्तुति सम मानिती जे संत ।
पूर्ण धैर्यवंत साधु ऐसे ।।
→ निंदा आणि स्तुती जे समान लेखतात, ते संत असतात. असे साधुसंत संपूर्ण धैर्यवान असतात. निंदास्तुतीने त्यांचे मन विचलित होत नाही.

8. कविता आवडण्याची वा न आवडण्याची कारणे → जीवन जगताना आपण स्थिरचित्त कसे असावे, हे या कवितेत झाडाच्या प्रतीकातून शिकवले आहे. संतांची थोरवी सांगणारी व जीवनमूल्यांची शिकवण देणारी ही अभंगरचना असल्यामुळे ती मला खूप आवडली.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव

रसग्रहण:

इयत्ता 9 वी-10 वीच्या कृतिपत्रिकेच्या नवीन, अदययावत आराखड्यानुसार प्रश्न 2 (इ) हा कवितेच्या पंक्तींच्या रसग्रहणावर आधारित प्रश्न असणार आहे. कृतिपत्रिकेत 4 गुणांचा हा नवीन प्रश्नप्रकार असून, त्याचे स्वरूप पुढीलप्रमाणे असेल:

1. पठित पदयांपैकी म्हणजेच पाठ्यपुस्तकातील कोणत्याही एका कवितेपैकी रसग्रहणास अनुकूल अशा कोणत्याही दोन पंक्ती देऊन, त्यांचे रसग्रहण करा असा प्रश्न विचारला जाईल.
2. दिलेल्या पंक्तींचे रसग्रहण करताना पुढील तीन मुद्द्यांना अनुसरून तीन परिच्छेदांत रसग्रहण करणे अपेक्षित आहे:

1. आशयसौंदर्य: यामध्ये कवीचे/कवितेचे नाव, कवितेचा विषय, मध्यवर्ती कल्पना, संदेश, उपदेश, मूल्य, कवितेतून मिळणारा एकत्रित अनुभव आदी मुद्द्यांना धरून माहिती लिहावी. प्रत्येक कवितेतील कोणत्याही दोन पंक्तींसाठी हे मुद्दे सर्वसाधारणपणे सारखेच राहतील.
2. काव्यसौंदर्य: यामध्ये दिलेल्या पंक्तींतील अर्थालंकार, रस, विविध कल्पना, प्रतिमा, विविध भावना यांविषयी लिहावे. ही माहिती दिलेल्या पंक्तींना अनुसरून लिहावी लागणार आहे. त्यासाठी कवितेचा भावार्थ बारकाईने अभ्यासावा.
3. भाषिक वैशिष्ट्ये: यामध्ये कवींची भाषाशैली कोणत्या प्रकारची आहे (ग्रामीण, बोलीभाषा, संवादात्मक, निवेदनात्मक, चित्रदर्शी यांपैकी कोणती); तसेच आंतरिक लय, नादमाधुर्य, अलंकार आदी मुद्दयांना धरून माहिती यावी. हे मुद्देही प्रत्येक कवितेसाठी साधारणपणे सारखेच असतील.

वरील मुद्द्यांना अनुसरून प्रस्तुत कवितेसाठी सर्वसाधारण रसग्रहणाचा ढाचा कसा असावा, हे पुढे मार्गदर्शनार्थ दिले आहे. तो अभ्यासून कवितेतील अन्य कोणत्याही दोन पंक्तींसाठी रसग्रहण लिहिण्याचा सराव विदयार्थ्यांनी करावा.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव

पुढील ओळींचे रसग्रहण तुमच्या शब्दांत करा:

प्रश्न 1.
“निंदास्तुति सम मानिती जे संत।
पूर्ण धैर्यवंत साधू ऐसे ।।
उत्तर:
आशयसौंदर्य: ‘जैसा वृक्ष नेणे’ या अभंगामध्ये संत नामदेव यांनी झाडाचे प्रतीक वापरून संत-सज्जनांची महती सांगितली आहे. संतांचे वागणे मानापमान व निंदास्तुती यांच्या पलीकडचे असते. तशी आपली वागणूक ठेवावी स्थिर चित्ताने वर्तन करावे, हा संदेश या अभंगातून दिला आहे.

काव्यसौंदर्य : झाडाची पूजा केली किंवा झाड तोडले तरी झाडाला दुःख होत नाही. त्याला मान-अपमान वाटत नाही. संतसज्जन झाडासारखे असतात. निंदा व स्तुती त्यांना समान वाटते. स्तुतीने ते हुरळून जात नाहीत अथवा निंदेने नाराज होत नाही. ते पूर्ण धीरवंत व स्थिरबुद्धीने वागतात. अशा धैर्यवंत साधूंची गाठ पडणे म्हणजे प्रत्यक्ष परमेश्वराची भेट होणे असते.

भाषिक वैशिष्ट्ये: ‘अभंग’ या प्राचीन लोकछंदात ही रचना आहे. पहिल्या तीन चरणात सहा व चौथ्या चरणात चार अक्षरे असा हा ‘मोठा अभंग’ छंद आहे. या रचनेत दुसऱ्या व तिसऱ्या चरणात यमक साधले आहे. झाडाचे सर्वमान्य प्रतीक वापरून साध्या, सुबोध भाषेत कवितेचा आशय पोहोचवला आहे. नेमके तत्त्व सांगून लोकमानसाला योग्य शिकवण सहजपणे देण्याची विलक्षण हातोटी शब्दांनी साधली आहे.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव

भाषाभ्यास:

(अ) व्याकरण घटकांवर आधारित कृती:

1. अलंकार:
नोंद : सदर प्रश्नप्रकार कृतिपत्रिकेच्या आराखड्यातून वगळण्यात आला आहे. परंतु हा प्रश्न पाठ्यपुस्तकातील असल्यामुळे विदयार्थ्यांच्या अधिक अभ्यासासाठी तो इथे उत्तरांसह समाविष्ट करण्यात आला आहे.

2. वाक्प्रचार:

प्रश्न 1.
पुढील वाक्प्रचारांचा अर्थ सांगून वाक्यांत उपयोग करा:
1. निंदा करणे
2. स्तुती करणे.
उत्तर:
1. निंदा करणे – अर्थ : नालस्ती करणे.
वाक्य: कुणीही कुणाची कधीही निंदा करू नये.
2. स्तुती करणे – अर्थ : प्रशंसा करणे.
वाक्य: गणितात पैकीच्या पैकी गुण मिळवणाऱ्या मोहितची सरांनी वर्गात स्तुती केली.

(आ) भाषिक घटकांवर आधारित कृती:

1. शब्दसंपत्ती:

प्रश्न 1.
पुढील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा :

  1. वृक्ष
  2. सुख
  3. सम.

उत्तर:

  1. वृक्ष = झाड, तरू
  2. सुख = आनंद, समाधान
  3. सम = समान, सारखेपणा.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव

प्रश्न 2.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा:

  1. मान
  2. निंदा
  3. सुख
  4. पूर्ण.

उत्तर:

  1. मान × अपमान
  2. निंदा × स्तुती
  3. सुख × दुःख
  4. पूर्ण × अपूर्ण.

प्रश्न 3.
पुढे दिलेल्या कंसातील शब्दांना (क्रियापदांना) ‘ईव’ प्रत्यय जोडून विशेषणे तयार करा व त्यांच्यासाठी समर्पक विशेष्य शोधून लिहा:
नोंद: सदर प्रश्नप्रकार कृतिपत्रिकेच्या आराखड्यातून वगळण्यात आला आहे. परंतु हा प्रश्न पाठ्यपुस्तकातील असल्यामुळे विदयार्थ्यांच्या अधिक अभ्यासासाठी तो इथे उत्तरांसह समाविष्ट करण्यात आला आहे.
उदा., आखणे – आखीव – आखीव कागद (रेखणे, कोरणे, ऐकणे, घोटणे, राखणे)
उत्तर:

  1. रेखणे – रेखीव – रेखीव आकृती
  2. कोरणे – कोरीव – कोरीव काम
  3. ऐकणे – ऐकीव – ऐकीव गोष्ट
  4. घोटणे – घोटीव – घोटीव शिल्प
  5. राखणे – राखीव – राखीव जागा.

2. लेखननियम:

प्रश्न 1.
अचूक शब्द ओळखा:
1. सतजन, सज्जन, सजन्न, साज्जन.
2. स्तुती, स्तूती, स्तुति, स्तूति.
उत्तर:
1. सज्जन
2. स्तुती.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव

उपक्रम:

प्रश्न 1.
‘वृक्षवल्ली आम्हां सोयरे वनचरे’ हा अभंग वर्गात वाचून त्यावर चर्चा करा.

संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव Summary in Marathi

कवितेचा आशय:

या अभंगात संत नामदेवांनी संतांना झाडांची उपमा देऊन त्यांची थोरवी वर्णन केली आहे.

शब्दार्थ:

  1. जैसा – जसा.
  2. वृक्ष – झाड.
  3. नेणे – जाणत नाही.
  4. मान – सन्मान, गौरव.
  5. अपमान – अवमान.
  6. तैसे – तसे.
  7. सज्जन – संत.
  8. वर्तताती – वागतात, वर्तन करतात.
  9. चित्ती – मनात.
  10. तया – त्यांना.
  11. अथवा – किंवा. छेदू
  12. नका – तोडू नका.
  13. निंदा – नालस्ती, अपमानकारक बोलणे.
  14. स्तुती – प्रशंसा.
  15. सम – समान, सारखे.
  16. धैर्यवंत – हिंमतवान, गंभीर, निश्चल.
  17. भेटी – गाठभेट.
  18. जीव – प्राण.
  19. शिव – परब्रह्म, परतत्त्व.
  20. गांठी – एकत्र येणे.
  21. जाय – होते.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव

कवितेचा (अभंगाचा) भावार्थ:

संतांची महती वर्णन करताना संत नामदेव म्हणतात – ज्याप्रमाणे वृक्षाला (झाडाला) मान आणि अपमान यांचे काहीच वाटत नाही, मानापमान ते जाणत नाहीत; त्याप्रमाणे, त्या वृक्षाप्रमाणे संतांचे (सज्जनांचे) वर्तन असते. ।।1।।

कोणी माणसांनी येऊन वृक्षाची पूजा केली, तरी वृक्षाच्या मनाला सुख किंवा आनंद होत नाही. ।।2।।
किंवा कोणी येऊन वृक्षाला तोडले, तरी तो त्या माणसांना ‘तोडू नका’ असे म्हणत नाही. तो अविचल राहतो. ।।3।।

तसे संतसज्जन निंदा आणि स्तुती यांना समान लेखतात. निंदा व स्तुती त्यांना सारखीच असते. असे हे साधुसंत पूर्णतः धैर्यवंत असतात. निश्चल असतात. निंदास्तुतीने त्यांचे मन विचलित होत नाही. ।।4।।

संत नामदेव म्हणतात, अशा संतांची जेव्हा गाठभेट होते, तेव्हा साक्षात जीवाशिवाची गाठ पडते. संतांच्या भेटीमुळे प्रत्यक्ष परब्रह्म भेटीचे सुख लागते. ।।5।।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 15 मानवताधर्मः

Balbharti Maharashtra State Board Class 10 Sanskrit Solutions Amod Chapter 15 मानवताधर्मः Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 15 मानवताधर्मः

Sanskrit Amod Std 10 Digest Chapter 15 मानवताधर्मः Textbook Questions and Answers

भाषाभ्यास:

1. पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत ।

प्रश्न अ.
सकला नद्यः कं प्रविशन्ति ?
उत्तरम् :
सकला नद्य: महोदधिं प्रविशन्ति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 15 मानवताधर्मः

प्रश्न आ.
सङ्गीते स्वराः कीदृशाः ?
उत्तरम् :
सङ्गीते स्वरा: षड्जमूलाः।

प्रश्न इ.
कः सर्वधर्मान् व्याप्नोति ?
उत्तरम् :
मानवताधर्म : सर्वधर्मान् व्याप्नोति।

प्रश्न ई.
भानुः कं प्रकाशयति ?
उत्तरम् :
भानुः भुवनमण्डलं प्रकाशयति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 15 मानवताधर्मः

प्रश्न उ.
कां भज इति कविः वदति ?
उत्तरम् :
मानवतां भज इति कविः वदति।

2. सन्धिविग्रहं कुरुत ।

प्रश्न अ.
भानुर्भुवनमण्डलम् = ………… + भुवनमण्डलम् ।
उत्तरम् :
भानुर्भुवनमण्डलम् – भानु: + भुवनमण्डलम्।

प्रश्न आ.
प्रकाशयत्येकस्तथा = + ……. + तथा ।
उत्तरम् :
प्रकाशयत्येकस्तथा – प्रकाशयति + एकः + तथा।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 15 मानवताधर्मः

प्रश्न इ.
व्यवहरेल्लोके = ……….. + लोके ।
उत्तरम् :
व्यवहरेल्लोके – व्यवहरेत् + लोके।

प्रश्न ई.
एषोऽभ्युदयकृत् = एषः + ………….. ।
उत्तरम् :
एषोऽभ्युदयकृत् – एष: + अभ्युदयकृत्।

3. पाठात् ल्यबन्त-अव्ययानि चित्वा लिखत

प्रश्न 1.
पाठात् ल्यबन्त-अव्ययानि चित्वा लिखत
उत्तरम् :
एकीभूय, सम्भूय, समाश्रित्य, परित्यज्य

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 15 मानवताधर्मः

4. सूचनानुसारं कृती: कुरुत

प्रश्न अ.
सर्वधर्मान् परित्यज्य ध्रुवं मानवतां भज । (पूर्वकालवाचकं निष्कासयत।)
उत्तरम् :
सर्वधर्मान् परित्यज धुवं मानवतां भज च।

प्रश्न आ.
नद्यः महोदधिं प्रविशन्ति । (कर्तृपदम् एकवचने परिवर्तवत ।)
उत्तरम् :
नदी महोदधिं प्रविशति।

प्रश्न इ.
त्वं सर्वधर्मान् परित्यज्य मानवतां भज । (‘त्वं’ स्थाने ‘भवान्’ योजयत ।)
उत्तरम् :
भवान् सर्वधर्मान् परित्यज्य मानवतां भजतु।

प्रश्न ई.
सर्वे धर्माः मानवतागुणं शंसन्ति । (कर्मवाच्ये परिवर्तयत ।)
उत्तरम् :
सर्वैः धर्म : मानवतागुणः शंस्यते।

प्रश्न उ.
भानुः भुवनमण्डलं प्रकाशयति । (णिजन्तं निष्कासयत ।)
उत्तरम् :
भुवनमण्डलं प्रकाशते।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 15 मानवताधर्मः

5. समानार्थकशब्दमेलनं कुरुत

प्रश्न 1.
समानार्थकशब्दमेलनं कुरुत
1. सरि, 2. रङ्गः, 3. अ, 4. दिनकृत्, 5. मार्गः
(अ) वण, (आ) भानुः, (इ) नदी, (ई) पन्थाः, (उ) सलि
उत्तरम् :

  1. सरि – नदी।
  2. रङ्गः – वर्णः।
  3. अम्भः – सलिलम्।
  4. दिनकृत् – भानुः।
  5. मार्गः – पन्थाः ।

6. माध्यमभाषया उत्तरं लिखत।

प्रश्न अ.
मानवताधर्मः अभ्युदयकृत् कथं वर्तते?

प्रश्न आ.
कदा मानवता भवेत् ?

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 15 मानवताधर्मः

प्रश्न इ.
सर्वे धर्माः मानवताधर्म समाश्रिताः इति सोदाहरणं स्पष्टीकुरुत।

7. विशेष्यैः रिक्तस्थानानि पूरयत ।

प्रश्न 1.
विशेष्यैः रिक्तस्थानानि पूरयत ।
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 15 मानवताधर्मः 1
उत्तरम् :
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 15 मानवताधर्मः 4

8. क्रियापदतालिकां पूरयत

प्रश्न 1.
क्रियापदतालिकां पूरयत
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 15 मानवताधर्मः 2

9. नामतालिकां पूरयत

प्रश्न 1.
नामतालिकां पूरयत
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 15 मानवताधर्मः 3

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 15 मानवताधर्मः

मानवताधर्मः Summary in Marathi and English

प्रस्तावना :

‘धर्म’ हा पुष्कळ अर्थ असलेली बहुआयामी व सर्वसमावेशक अशी संकल्पना आहे. ‘य: धारयति सः धर्मः’ ही व्याख्या सर्वश्रुत आहे याचा अर्थ, जो धारण करतो तो धर्म. प्रत्येक प्रकारच्या योग्य आचरणाचा अंतर्भाव ‘धर्म’ या संकल्पनेत होतो. म्हणूनच ‘स्वकर्तव्यस्य पालनं नाम धर्मः’, असे योग्यरित्या म्हटले आहे.

समाजातील लोकांनी आचरलेल्या धर्मामुळे मानवी समाज टिकून राहतो. उदा.- पालकांनी मुलांचे रक्षण करणे (पितृधर्म, मातृधर्म), मुलांनी पालकांच्या आज्ञेचे पालन करणे (कन्याधर्म, पुत्रधर्म), राजाने प्रजेचे रक्षण करणे, (राजधर्म).

याखेरीज, पतिधर्म, पत्नीधर्म इ. महाभारतानुसार, ज्याने सुनिश्चितपणे मानवाचे कल्याण होते, तो धर्म. म्हणून सर्वांनी मानवताधर्माचा अवलंब केला पाहिजे जेणेकरून, मनुष्यजातीची उन्नती व कल्याण होईल.

मानवता सर्वधर्माणां मूलम्। मानवता हे सर्व धर्माचे मूळ आहे. हा मानवताधर्म अतिशय समर्पक पद्धतीने ‘मानवताधर्म’ पाठात विशद केला आहे. या काव्याचे रचनाकार डॉ. देवीप्रसाद खरवण्डीकर हे संस्कृतच्या प्रचार – प्रसारात लीन आहेत.

धर्म is a multifaceted and all-inclusive term with many meanings. य: धारयति स: धर्म: is a well-known definition of धर्म which means, that which is followed is धर्म. धर्म embraces every type of righteous conduct.

So, it is rightly said स्वकर्तव्यस्य पालनं नाम धर्मः Human society is upheld by performed by its members for eg, parents protecting/nurturing children (पितृधर्म-मातृधर्म), children obeying parents (कन्याधर्म, पुत्रधर्म) king protecting the citizens (राज धर्म) apart from this पतिधर्म, पत्नीधर्म etc. महाभारत says, that which ensures the welfare of human beings is surely धर्म.

Hence, all should resort to मानवताधर्म (Humanity) which will lead to upliftment and welfare of living beings. मानवता सर्वधर्माणां मूलम् – Humanity is the origin of all us. Thus, the humanity, (मानवता) is well described by respected Dr. देवीप्रसाद खरवण्डीकर who has engaged himself in popularising of Sanskrit language.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 15 मानवताधर्मः

श्लोक: 1

यथैव सकला नद्यः प्रविशन्ति महोदधिम्।
तथा मानवताधर्म सर्वे धर्मा: समाश्रिताः ।।1।।

अनुवाद:

ज्याप्रमाणे सर्व नद्या (अखेरीस) समुद्रास जाऊन मिळतात, त्याप्रमाणे, सर्व धर्म मानवताधर्माचाच आश्रय घेतात.
Just as, all rivers enter the ocean, likewise, all religions resort to humanity.

श्लोक: 2

षड्जमूला यथा सर्वे सङ्गीते विविधाः स्वराः। .
तथा मानवताधर्म सर्वे धर्मा : समाश्रिताः ।।2।।

अनुवादः

ज्याप्रमाणे संगीतातील स्वरांचे मूळ हे शेवटी षड्ज च असते त्याप्रमाणे, सर्व धर्म मानवताधर्माचाच आश्रय घेतात.
Just as, different musical notes have a base of षड्ज likewise all es resort to humanity.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 15 मानवताधर्मः

श्लोकः 3

एकीभूय यथा सर्वे वर्णा गच्छन्ति शुक्लताम्।
तथा सम्भूय शंसन्ति धर्मा मानवतागुणम् ।।3।।

अनुवादः

ज्याप्रमाणे सर्व रंग शुभ्रतेकडे जातात त्याप्रमाणे, सर्व धर्म (अखेर) मानवताधर्माची प्रशंसा करतात.
Just as, all colours coming together attain whiteness likewise, all धर्मs praise the humanity together.

श्लोकः 4

सर्व व्याप्नोति सलिलं शर्करा लवणं यथा।
एवं मानवताधर्मो धर्मान् व्याप्नोति सर्वथा ।।4।।

अनुवादः

ज्याप्रमाणे पाणी हे गोड, खारट (या चवी) सर्व व्यापते त्याप्रमाणे – मानवता धर्मांना सर्व प्रकारे व्यापून राहते.
Just as, water covers everything sweet as well as salty .similarly, humanity pervades all धर्मs from all sides.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 15 मानवताधर्मः

श्लोकः 5

यथा प्रकाशयत्येको भानुर्भुवनमण्डलम्।
धर्मान् प्रकाशयत्येकस्तथा मानवतागुणः।।5।।

अनुवादः

ज्याप्रमाणे एकटा सूर्य संपूर्ण जगाला प्रकाशित करतो त्याप्रमाणे मानवता हा गुण सर्व धर्माना उजळून टाकतो.
Just as the sun alone lightens the entire world; (similarly, humanity alone illuminates all धर्मs.

श्लोकः 6

आत्मौपम्यं समाश्रित्य मानवो मानवैः सह।
यदा व्यवहरेल्लोके तदा मानवता भवेत् ।।6।।

अनुवादः

या विश्वात, आत्माच्या समानतेचे तत्त्व पाळून, जेव्हा मानव इतर मानवांशी समानतेने व्यवहार करेल/ वागेल, तेव्हा खरी मानवता
अस्तित्वात येईल.

In the world, when a man would behave (with others) equally, following the principle of similarity of the soul then humanity would take place.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 15 मानवताधर्मः

श्लोक: 7

सर्वधर्मान् परित्यज्य भज मानवतां धूवम्।
एषोऽभ्युदयकृत् पन्थाः तथा श्रेयस्करोऽपि च ।।7।।

अनुवादः

(हे माणसा), निश्चितच सर्व धर्मांना सोडून मानवताधर्मास पूजावे. (मानवतेचा) मार्ग (अखंड विश्वाचे) उन्नयन करणारा आहे. तसेच तो हितकारक आहे.
(O man) Leaving all धर्मs, resort humanity surely. This path leads to the upliftment and it is beneficial.

सन्धिविग्रहः

  1. यथैव – यथा + एव।
  2. सकला नद्यः – सकला: + नद्यः।
  3. षड्जमूला यथा – षड्जमूला : + यथा ।
  4. सकला नद्यः – सकलाः + नद्यः।
  5. वर्णा गच्छन्ति – वर्णाः + गच्छन्ति।
  6. धर्मा मानवतागुणम् – धर्माः + मानवतागुणम्।
  7. मानवो मानव : – मानवः + मानवैः ।
  8. श्रेयस्करोऽपि – श्रेयस्करः + अपि।
  9. मानवताधर्मो धर्मान् – मानवताधर्मः + धर्मान्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 15 मानवताधर्मः

शब्दार्थाः

  1. महोदधिम् – to the ocean – समुद्राला
  2. समाश्रिताः – are resorted – आश्रय घेतला आहे.
  3. षड्जमूलाः – has a base of षड्ज – षड्ज हे मूळ आहे
  4. सलिलम् – water – पाणी
  5. व्याप्नोति – covers – व्यापते
  6. सर्वथा – by all ways – सर्व बाजूंनी/ सर्व प्रकारे
  7. प्रकाशयति – lightens – प्रकाशित करतो
  8. भुवनमण्डलम् – entire world – संपूर्ण जग
  9. औपम्यम् – following – समानतेचे तत्त्व
  10. similarity – पाळून
  11. व्यवहरेत् – would behave – व्यवहार करेल / वागेल
  12. लोके – in the world – विश्वात / जगात
  13. अभ्युदयकृत् – path that – उन्नयन करणारा मार्ग
  14. पन्थाः – leads to upliftment
  15. श्रेयस्करः – beneficial – हितकारक

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

Balbharti Maharashtra State Board Class 10 Sanskrit Solutions Amod Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम् Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

Sanskrit Amod Std 10 Digest Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम् Textbook Questions and Answers

भाषाभ्यास:

1. पूर्णवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न अ.
महोदया किं कार्यं करोति ?
उत्तरम् :
महोदया व्यवस्थापनप्रशिक्षिकारूपेण कार्य करोति।

प्रश्न आ.
केन माध्यमेन विषयप्रवेशः सुगमः भवति ?
उत्तरम् :
‘संस्कृतकाव्यमाध्यमेन विषयप्रवेश: सुगमः भवति।

प्रश्न इ.
व्याकरणशास्त्रविषयकग्रन्थस्य नाम किम् ?
उत्तरम् :
व्याकरणशास्त्रविषयकग्रन्थस्य नाम अष्टाध्यायी इति ।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

प्रश्न ई.
समीरः किम् अधिकृत्य संशोधनं करोति ?
उत्तरम् :
समीरः संस्कृतव्याकरणं सङ्गणकशास्त्रं च अधिकृत्य संशोधनं करोति।

प्रश्न उ.
प्रसादस्य संशोधनक्षेत्रं किम् ?
उत्तरम् :
प्रसादस्य संशोधनक्षेत्रं प्राचीनभारतीयरसायनशास्त्रम् इति अस्ति ।

प्रश्न ऊ.
तनुजायाः व्यवसायः कः ?
उत्तरम् :
तनुजाया: व्यवसाय: पार्शनिवेदनम् इति।

प्रश्न ए.
शब्दोच्चारणस्य अभ्यास: केन भवति ?
उत्तरम् :
शब्दोच्चारणस्य अभ्यासः संस्कृतश्लोकादीनां पठनेन भवति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

2. माध्यमभाषया उत्तरत ।

प्रश्न अ.
संस्कृताध्ययनम् अन्यक्षेत्रेषु कथम् उपयुक्तम् ?
उत्तरम् :
‘प्रतिपदं संस्कृतम्’ हा सार्वजनिक ठिकाणी घडलेला एक संवाद असून संस्कृतभाषा ही केवळ घोकंपट्टी करून केवळ परीक्षेत जास्त गुण मिळवण्याचे साधन नसून यशस्वी आयुष्यासाठी पदोपदी आपल्याला सहकार्य व मार्गदर्शन करते.

लोकांचा संस्कृतभाषेबद्दलचा दृष्टिकोन दिवसागणिक बदलतो आहे. ही भाषा केवळ पूजाअर्चाविधीमंत्रांपुरती मर्यादित नसून ती ज्ञानभाषा आहे, हा विश्वास सर्वत्र ठाम होत आहे. संस्कृतभाषेचे ज्ञान असल्यास विविध क्षेत्रातील लोकांना त्या त्या क्षेत्रांसंबंधीची अधिक माहिती प्राचीन ग्रंथांमधून प्राप्त करणे शक्य होते आपल्या पाठ्यपुस्तकाचे मुखपृष्ठ हाच विचार अत्यंत सुंदर पद्धतीने उद्धृत करते.

संस्कृतातील सुभाषिते ह्य एक अनमोल खजिना आहे. तो आपल्याला आयुष्याच्या मूल तत्त्वांचे ज्ञान देतो व मार्गदर्शक ठरतो. आय.आय.टी. येथे संस्कृत भाषेचा संगणकीय भाषा (computer language) विकसित करण्यास कसा उपयोग करता येईल, यावर संशोधन सुरु आहे.

पाणिनि यांचा अष्टाध्यायी हा व्याकरणग्रंथ तेथे अत्यंत उपयुक्त ठरतो आहे. भारतीय प्रादेशिक भाषांचा उगमस्रोत संस्कृतच असल्यामुळे त्या भाषांचे विश्लेषण करण्यासाठी संस्कृत भाषेचे ज्ञान उपयुक्त ठरते. संस्कृत भाषेच्या पठणामुळे शब्दोच्चार स्पष्ट होतात. यांचा शिक्षक, अभिनेता, निवेदक यांना मोठा फायदा होतो.

दूरचित्रवाणीवरील ऐतिहासिक कार्यक्रम किंवा सिनेमांच्या कथेसंबंधी संशोधन करण्यासाठी संस्कृततज्ज्ञांची विशेष नियुक्ती केली जाते. वैद्यकीय क्षेत्रातील व्यक्तींसाठी सुश्रुतसंहिता, त्याचप्रमाणे वास्तुविशारदांसाठी मयमतम्, अभिनेते, नर्तकांसाठी नाट्यशास्त्रम्, कायदा व सुव्यवस्था टिकवण्यासाठी अर्थशास्त्र, हे सारे प्राचीन ग्रंथ अत्यंत उपयुक्त ठरतात.

अशाप्रकारे, संस्कृतचे ज्ञान आपल्यासमोर ज्ञानाचा खजिना खुला करते, जो आपल्याला आपापल्या व्यावसायिक क्षेत्रात तसेच दैनंदिन आयुष्यात उपयुक्त ठरते.

‘प्रतिपदं संस्कृतम्’ is a dialogue in a public place. It subtly brings out that Sanskrit language is not just worth mugging up to get maximum marks in the examinations but also helps and guides us at every step of our life.

People’s perception about our Sanskrit language is changing day-by-day. They have started believing that it is not just a language of rituals but it is also ज्ञानभाषा, the language that bestows knowledge.

Knowledge of Sanskrit helps people from various fields to acquire knowledge about there field on which sanskrit treatises are available in ancient times. The cover pages of our text book portray the same very well.

The g as in Sanskrit enlighten us and display the path to success. They teach us basic principles of life. There is a research going on in IIT to develop computer language with the help of Sanskrit. पाणिनि’ अष्टाध्यायी is very useful for them.

As Sanskrit is the mother of all Indian regional languages, it’s knowledge helps us in analysing those regional languages too. Due to Sanskrit recitation, pronunciation of words becomes clear, which helps teachers, actors, anchors etc.

in there profession for historical TV shows or cinemas, Sanskrit experts are required to research for their stories. People from medical field can always be benefitted by studying सुश्रुतसंहिता, the ancient medical treatise. Likewise, मयमतम् for architects, नाट्यशास्त्रम् for actors and performers, अर्थशास्त्रम् for law and order, prove to be the guiding stars.

Thus, knowledge of Sanskrit leads to the treasure of knowledge, that can be helpful in any other profession as well as in day-to-day life.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

3. प्रश्ननिर्माणं कुरुत।

प्रश्न अ.
श्लोकेषु व्यवस्थापनशास्त्रस्य मूलतत्त्वानि निर्दिष्टानि ।
उत्तरम् :
केषु व्यवस्थापनशास्त्रस्य मूलतत्त्वानि निर्दिष्टानि?

प्रश्न आ.
पदवी मया प्राप्ता ।
उत्तरम् :
पदवी केन प्राप्ता?

प्रश्न इ.
प्रसादेन संस्कृतस्य अध्ययनं शालायां कृतम् ।
उत्तरम् :
प्रसादेन संस्कृतस्य अध्ययनं कुत्र कृतम्?

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

प्रश्न ई.
समीरः परिषदि निमन्त्रितः ।
उत्तरम् :
समीरः कुत्र निमन्त्रित:?

प्रश्न उ.
संस्कृताध्ययनं कलाशाखायाः छात्रा: कुर्वन्ति ।
उत्तरम् :
संस्कृताध्ययनं कस्याः शाखाया: छात्रा: कुर्वन्ति?

4. समानार्थकशब्दं मेलयत ।

प्रश्न अ.
संशोधनम्, अवगतम्, सुगमः, भाषा
उत्तरम् :

  • संशोधनम् – अनुसन्धानम्।
  • अवगतम् – ज्ञातम्।
  • सुगमः . सुलभः, सरलः।
  • भाषा – वाणी, वाकू, भारती।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

प्रश्न आ.
ज्ञातम्, सुलभः, अनुसन्धानम्, भारती

5. विरुद्धार्थकशब्दान् लिखत ।

प्रश्न 1.
विरुद्धार्थकशब्दान् लिखत ।
मित्राणि, उत्सुकाः, विदेशः
उत्तरम् :

  • मित्राणि × शत्रवः, अरयः।
  • उत्सुकाः × अनुत्सुकाः ।
  • विदेशः × स्वदेशः।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

6. सन्धिविग्रहं कुरुत ।

प्रश्न अ.
जनैरपि
उत्तरम् :
जनैरपि – जनै: + अपि।

प्रश्न आ.
अधुनैव
उत्तरम् :
अधुनैव . अधुना + एव।

प्रश्न इ.
सर्वेऽपि
उत्तरम् :
सर्वेऽपि – संस्कृतम् + अपि।

प्रश्न ई.
विदेशेष्वपि
उत्तरम् :
विदेशेष्वपि – विदेशेषु + अपि।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

प्रश्न उ.
कस्मिन्नपि
उत्तरम् :
कस्मिन्नपि – कस्मिन् + अपि।

7. मेलनं कुरुत।

प्रश्न 1.
मेलनं कुरुत।

विशेषणम्विशेष्यम्
बहवःग्रन्थान्
सुगमःजनाः
एकाज्ञानम्
शास्त्रविषयकान्अभ्यास:
साहाय्यकरम्महिला
उत्तमःविषयप्रवेश:
उत्सुकाःश्लोकाः

उत्तरम् :

विशेषणम्विशेष्यम्
बहवःश्लोकाः
सुगमःविषयप्रवेश:
एकामहिला
शास्त्रविषयकान्ग्रन्थान्
साहाय्यकरम्ज्ञानम्
उत्तमःअभ्यास:
उत्सुकाः जनाः

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

8. सूचनानुसारं कृती: कुरुत ।

प्रश्न अ.
अहं वाणिज्यशाखाया: स्नातकः । (बहुवचने परिवर्तयत ।)
उत्तरम् :
वयं वाणिज्यशाखायाः सातकाः।

प्रश्न आ.
अहम् अध्ययने यत्नं करोमि । (वाक्यं विधिलिङ्लकारे परिवर्तयत ।)
उत्तरम् :
अहम् अध्ययने यत्नं कुर्याम् ।

प्रश्न इ.
सः महोदयम् उपगम्य वदति । (पूर्वकालवाचकं निष्कास्य वाक्यं लिखत ।)
उत्तरम् :
सः महोदयम् उपगच्छति वदति च।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

प्रश्न ई.
अपि भवती संस्कृतं पाठयति? (‘भवती’ स्थाने ‘त्वं’ योजयत ।)
उत्तरम् :
अपि त्वं संस्कृतं पाठयसि?

प्रश्न उ.
पदवी अपि प्राप्ता मया । (प्रयोगपरिवर्तनं कुरुत ।)
उत्तरम् :
पदवीमपि प्राप्तवान् अहम्।

प्रश्न ए.
छात्राः संस्कृतमपि पठितुं शक्नुवन्ति । (एकवचने परिवर्तयत ।)
उत्तरम् :
छात्र: संस्कृतमपि पठितुं शक्नोति।

प्रश्न ऐ.
वयं कार्यरता: स्याम । (लोट् लकारे परिवर्तयत ।)
उत्तरम् :
वयं कार्यरता: असाम।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

9. धातुसाधित-विशेषण-तालिकां पूरयत ।

प्रश्न 1.
धातुसाधित-विशेषण-तालिकां पूरयत ।
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम् 1

10. जालरेखाचित्रं पूरयत ।

प्रश्न अ.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम् 2
उत्तरम् :
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम् 6

प्रश्न आ.
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम् 3
उत्तरम् :
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम् 5

11. तालिकां पूरयत ।

प्रश्न 1.
तालिकां पूरयत ।
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम् 4
उत्तरम् :
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम् 7

Sanskrit Amod Class 10 Textbook Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम् Additional Important Questions and Answers

अवबोधनम् ।

उचितं पर्यायं चित्वा वाक्यं पुनर्लिखत।

प्रश्न 1.

  1. ………….. प्रतीक्षालयः । (विमानतलस्य / रेलस्थानकस्य)
  2. …………….. समीपे सुभाषितसङ्ग्रहं दृष्ट्वा मया चिन्तितम्। (भवत्यै / भवत्याः )
  3. …………. अवगतम्। (मया / अहम्)
  4. अहं …………….. स्नातकः । (विज्ञानशाखायाः/ वाणिज्यशाखायाः)
  5. कौटिलीयम् अर्थशास्त्रम्, ……………. आदीनां ग्रन्थानाम् अध्ययन साहाय्यकरं भवेत्। (मनुस्मृतिः / याज्ञवल्क्यस्मृतिः)

उत्तरम् :

  1. विमानतलस्य
  2. भवत्याः
  3. मया
  4. वाणिज्यशाखाया :
  5. याज्ञवल्क्यस्मृतिः

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

प्रश्न 2.

  1. पृष्ठतः ……. युवका: गोष्ठिषु रताः। (कश्मन / केचन)
  2. भवानपि परिषनिमित्तं ……..प्रस्थितः । (विदेशं / विदेशे)
  3. छात्रा: संस्कृतं पठितुं . । (शक्नोति / शक्नुवन्ति)
  4. एते सर्वेऽपि ………. सहभागिनः । (परिषदि / कार्यशालायां)

उत्तरम् :

  1. केचन
  2. विदेश
  3. शक्नुवन्ति
  4. परिषदि

प्रश्न 3.
समीर: विदेशं प्रस्थितः यतः
(अ) विश्वसंस्कृतपरिषदि स: निमन्त्रितः।
(ब) स: मित्रैः सह विदेशदर्शनं कर्तुम् इच्छति।
उत्तरम् :
(अ) विश्वसंस्कृतपरिषदि स: निमन्त्रितः।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

कः कं वदति।

  1. अस्य पुस्तकस्य मम कार्यक्षेत्रेण सह सम्बन्धः अस्ति।
  2. अनेन काव्यमाध्यमेन विषयप्रवेश: सुगमः भवति।
  3. अहं वाणिज्यशाखायाः सातकः।
  4. अहं संस्कृतग्रन्थानाम् अध्ययने यत्नं करोमि।

उत्तरम् :

  1. महोदया महोदयं वदति।
  2. महोदया महोदयं वदति।
  3. महोदय: महोदयां वदति।
  4. महोदय: महोदयां वदति।

जालरेखाचित्रं पूरयत ।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम् 8

पूर्णवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न 1.
एषः संवादः कुत्र अभवत्?
उत्तरम् :
एषः संवादः विमानतलस्य प्रतीक्षालये अभवत्।

प्रश्न 2.
महोदयः कस्याः शाखाया: स्नातक:?
उत्तरम् :
महोदयः वाणिज्यशाखाया: स्नातकः ।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

प्रश्न 3.
महोदय: केन रूपेण कार्य करोति?
उत्तरम् :
महोदयः विधिविमर्शकरूपेण कार्य करोति।

प्रश्न 4.
एषः गद्यांशः कस्मात् पाठात् उद्धृतः?
उत्तरम् :
एषः गद्यांश: ‘प्रतिपदं संस्कृतम्’ अस्मात् पाठात् उद्धृतः।

वाक्यं पुनर्लिखित्वा सत्यम् / असत्यम् इति लिखत।

प्रश्न 1.

  1. महोदया ‘सूक्तिसुधा’ नाम पुस्तकं पठति।
  2. महोदया विधिविमर्शकरूपेण कार्य करोति।
  3. महोदयः विधिविमर्शकरूपेण कार्य करोति।

उत्तरम् :

  1. असत्यम्।
  2. असत्यम्।
  3. सत्यम्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

शब्दज्ञानम् ।

सन्धिविग्रहः

  1. पुनरेकवारम् – पुन: + एकवारम्।
  2. तदपि – तत् + अपि।
  3. तदनुसृत्य – तत् + अनुसृत्य।
  4. इत्येतानि – इति + एतानि।
  5. विश्वसंस्कृतपरिषन्निमित्तम् – विश्वसंस्कृतपरिषद् + निमित्तम्।
  6. संस्कृतमपि – सर्वे + अपि।
  7. नमस्ते – नमः + ते।
  8. अहमपि – अहम् + अपि।
  9. भवेदिति – भवेत् + इति।
  10. नैव – न + एव।
  11. सत्यमेव – सत्यम् + एव।

त्वान्त-ल्यबन्त-तुमन्त-अव्ययानि।

त्वान्त अव्यय धातु + त्वा/ध्वा / ट्वा /वा / इत्वा / अयित्वाल्यबन्त अव्यय उपसर्ग + थातु + धातु + य / त्यतुमन्त अव्यय  तुम् / धुम् / टुम् / दुम्  इतुम् / अयितुम्
दृष्ट्वाउपविश्य, अनुसृत्य, उपगम्य, अधिकृत्यपठितुम, वक्तुम्, प्रस्तोतुम्

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

विभक्त्यन्तरूपाणि।

  • द्वितीया – आनन्दम्, पुस्तकम्, संस्कृतम्, एतम्, सुभाषितसङ्ग्रहम्, कार्यम्, अध्ययनम्, यत्नम्।
  • तृतीया – सुखेन, तया, मया, कार्यक्षेत्रेण, प्रशिक्षिकारूपेण, अनेन,काव्यमाध्यमेन,जनैः,विधिविमर्शकरूपेण, गुरुभिः,विश्लेषिकारूपेण, पठनेन, तेन, सम्पादकरूपेण, अस्माभिः, अनेन, प्रकारेण।
  • पञ्चमी – शालायाः, स्यूतात्, मया, संस्कृतभाषया।
  • षष्ठी – विमानतलस्य, यात्रायाः, कॉफिपानस्य, पुस्तकस्य, भवत्याः, अस्य, पुस्तकस्य, व्यवस्थापनशास्वस्य, संस्कृतभाषायाः, संस्कृतकाव्यादीनाम्, वाणिज्यशाखायाः, विधिशाखायाः, ग्रन्थानाम्, शास्वविषयकाणाम, संस्कृतग्रन्थानाम्, तयोः, भवतोः, संस्कृतस्य, विषयस्य, कलाशाखायाः मे, रसायनशास्त्रस्य, संस्कृतस्य, भाषाणाम्, मे, श्लोकादीनां शब्दोच्चारणस्य, भरतमुनेः, नाट्यशास्त्रस्य भारतीयविद्यायाः, शास्त्राणाम, संस्कृततज्ज्ञानाम, मम, तस्य।
  • सप्तमी – मुखपृष्ठे, कस्मिन्, क्षेत्रे, रघुवंश-इत्यादिषु, येषु, बहुराष्ट्रियसंस्थायाम, अध्ययने, गोष्ठिषु, तेषु, संवादे, मानव्यविद्याविभागे, परिषदि, तन्त्रज्ञानसंस्थायाम, महाविद्यालये, शालायाम्, सॉफ्टवेअरक्षेत्रे, विश्लेषणे, अभिनये, निवेदने कलाक्षेत्रे, अस्मासु, विदेशेषु, शालायाम, यस्मिन्, कस्मिन्, क्षेत्रे।

विशेषण – विशेष्य – सम्बन्धः ।

विशेषणम्विशेष्यम्
दृष्टान्तसहितानिमूलतत्त्वानि
खण्डितम्संस्कृताध्ययनम्
साहाय्यकरम्अध्ययनम्
रताःयुवकः
श्रुतःसन्दर्भः
लिखिताःग्रन्थाः
उत्तमःअभ्यास:

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

लकारं लिखत।

प्रश्न 1.

  1. केचन जना: यात्रायाः आरम्भार्थं प्रतीक्षन्ते।
  2. ग्रन्थानाम् अध्ययनं साहाय्यकरं भवेत्।
  3. स्यूतात् किमपि संस्कृतपुस्तकं दर्शयति।

उत्तरम् :

  1. लट्लकार:
  2. विधिलिङ्लकार:
  3. लट्लकार:

प्रश्ननिर्माणं कुरुत।

प्रश्न 1.
पुस्तकस्य मुखपृष्ठे संस्कृत-सूक्ति-सङ्ग्रहः इति शीर्षकं वर्तते।
उत्तरम् :
पुस्तकस्य मुखपृष्ठे किं शीर्षकं वर्तते?

प्रश्न 2.
काव्यमाध्यमेन विषयप्रवेश: सुगमः भवति।
उत्तरम् :
केन विषयप्रवेश: सुगमः भवति?

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

प्रश्न 3.
स्यूतात् संस्कृतपुस्तकं दर्शयति।
उत्तरम् :
कस्मात् संस्कृतपुस्तकं दर्शयति?

पृथक्करणम् ।

क्रमेण योजयत।

प्रश्न 1.

  1. महाजनस्य महिलां पृच्छा।
  2. एकस्या: महोदयाया: आगमनम्।
  3. महिलायाः पुस्तकपठनम्।
  4. जनानां यात्राया: आरम्भार्थं प्रतीक्षा।

उत्तरम् :

  1. जनानां यात्रायाः आरम्भा प्रतीक्षा।
  2. एकस्याः महोदयायाः आगमनम्।
  3. महिलायाः पुस्तकपठनम्।
  4. महाजनस्य महिला पृच्छा।

ककं वदति ।

प्रश्न 1.
1. परं कीदृशी एषा विश्वसंस्कृतपरिषद्?
2. अहं रसायनशास्वस्य छात्रः।
उत्तरम् :
1. महोदयः समीरं वदति ।
2. प्रसादः महोदयं महोदयां च वदति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

पूर्णवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न 1.
कः सङ्गणकअभियान्त्रिकी-विषयस्य छात्र:?
उत्तरम् :
समीर: सङ्गणकअभियान्त्रिकी-विषयस्य छात्रः।

प्रश्न 2.
समीर: किमर्थ परिषदि निमन्त्रितः?
उत्तरम् :
समीर: शोधनिबन्धं प्रस्तोतुं परिषदि निमन्त्रितः।

वाक्यं पुनर्लिखित्वा सत्यम् /असत्यम् इति लिखत।

प्रश्न 1.
1. अष्टाध्यायी इति नाट्यशास्त्रविषयक ग्रन्थः अस्ति।
2. प्रसादः रसायनशास्वस्य छात्रः।
उत्तरम् :
1. असत्यम्।
2. सत्यम्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

उचितं पर्यायं चित्वा वाक्यं पुनर्लिखत।

प्रश्न 1.

  1. केचन भरतमुनेः ……………… अध्ययनं कुर्वन्ति। (नाट्यशास्त्रस्य / व्याकरणशास्वस्य)
  2. अस्माभिः संस्कृतस्य अध्ययनं ………………. कृतम्। (शाला / शालायां)
  3. वयं वृत्त्यर्थं कार्यरताः …………. (स्याम् / स्याम)

उत्तरम् :

  1. नाट्यशास्त्रस्य
  2. शालायां
  3. स्वाम

पूर्णवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न 1.
लीना केन रूपेण कार्य करोति?
उत्तरम् :
लीना भारतीयभाषाविश्लेषिकारूपेण कार्य करोति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

प्रश्न 2.
कस्य सुहद् आशयसम्पादकरूपेण कार्यरतः?
उत्तरम् :
समीरस्य सुहृद् आशयसम्पादकरूपेण कार्यरतः।

वाक्यं पुनर्लिखित्वा सत्यम् / असत्यम् इति लिखत।

प्रश्न 1.

  1. संस्कृतस्य ज्ञानम् आधुनिकभारतीयभाषाणां विश्लेषणे अतीव साहाय्यकरं भवति।
  2. पार्थनिवेदनम् इति लीनाया; व्यवसायः।
  3. गणितज्ञानम् अस्मत्कृते विशेषार्हता भवति।

उत्तरम् :

  1. सत्यम्।
  2. असत्यम्।
  3. असत्यम्।

(घ) प्रश्ननिर्माणं कुरुत।

प्रश्न 1.
लीना भारतीयभाषाविश्लेषिकारूपेण कार्य करोति।
उत्तरम् :
लीना केन रूपेण कार्य करोति?

प्रश्न 2.
पार्शनिवेदनम् इति तनुजाया: व्यवसायः ।
उत्तरम् :
पार्शनिवेदनम् इति कस्या: व्यवसाय:?

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

प्रश्न 3.
विदेशेषु नैके जना: भारतीयविद्यायाः अध्ययनाय उत्सुकाः।
उत्तरम् :
विदेशेषु नैके जनाः किमर्थम् उत्सुका:?

भाषाभ्यासः

(क) समानार्थकशब्दाः

  • सुहृद् – वयस्यः, स्निग्धः, सवयाः, मित्रम्, सखा।
  • छात्रः – विद्यार्थी, शिष्यः ।

(ख) विरुद्धार्थकशब्दाः

  • खण्डितम् × अखण्डितम्।
  • वर्धत × घटते।

(ग) वाच्यपरिवर्तनं कुरुत।

प्रश्न 1.
एषा पद्धतिः मया स्वीकृता।
उत्तरम् :
एतां पद्धतिम् अहं स्वीकृतवती।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

प्रश्न 2.
अस्माभिः संस्कृतस्य अध्ययनं कृतम्।
उत्तरम् :
वयं संस्कृतस्य अध्ययनं कृतवन्तः ।

(च) ‘भवान्’/’भवती’ स्थाने ‘त्वं’ योजयत।

प्रश्न 1.
अपि भवान् संस्कृतस्य छात्रः भवति?
उत्तरम् :
अपि त्वं संस्कृतस्य छात्रः भवसि?

(झ) णिजन्तं निष्कासयत।

प्रश्न 1.
भवती छात्रान् संस्कृतं पाठयति ।
उत्तरम् :
छात्रा: संस्कृतं पठन्ति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

प्रश्न 2.
महोदय: मां पुस्तकं दर्शयति।
उत्तरम् :
अहं पुस्तकं पश्यामि।

(ब) वाक्यं शुद्धं कुरुत।

प्रश्न 1.
भवत्या समीपे सुभाषितसङ्ग्रहं दृष्ट्वा मया चिन्तितम्।
उत्तरम् :
भवत्या: समीपे सुभाषितसङ्ग्रहं दृष्ट्वा मया चिन्तितम्।

प्रश्न 2.
तदर्थ काश्चन दूरचित्रवाहिन्या अपि सन्ति।
उत्तरम् :
तदर्थ काश्चन दूरचित्रवाहिन्य: अपि सन्ति।

अमरकोषात् शब्दं योजयित्वा वाक्यं पुनर्लिखत।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

प्रश्न 1.
मम सुहृद् आशयसम्पादकरूपेण तत्र कार्यरतः।
उत्तरम् :
मम वयस्यः / स्निग्धः / सवयाः / मित्रम् / सखा आशयसम्पादकरूपेण तत्र कार्यरतः।

समासाः

समस्तपदम्अर्थ:समासविग्रहःसमासनाम
प्रतीक्षालयःroom for waitingप्रतीक्षायै आलयः।चतुर्थी तत्पुरुष समास
निद्रामग्नःengrossed in sleepनिद्रायां मग्नः।सप्तमी तत्पुरुष समास
समीपस्थ:standing nearbyसमीपे तिष्ठति इति।उपपद तत्पुरुष समास
सुभाषितसङ्ग्रहःcollection of versesसुभाषितानां सङ्ग्रहः।षष्ठी तत्पुरुष समास
महाकाव्यम्epic poetryमहत् काव्यम्।कर्मधारय समास
महाविद्यालयःcollegeमहान् विद्यालयः।कर्मधारय समास
भरतमुनिःsage namedभरत: नाम मुनिः।कर्मधारय समास
विशेषार्हताspecial qualificationविशेषा अर्हता।कर्मधारय समास

प्रतिपदं संस्कृतम् Summary in Marathi and English

प्रस्तावना :

जगातील सर्वात प्राचीन असलेली आपली संस्कृतभाषा देववाणी, ज्ञानभाषा अशा शब्दांत गौरविली जाते. परंतु ही प्राचीन भाषा 21व्या शतकात कशी उपयोगी पडेल? त्याच्या अध्ययनाने काय फायदा होईल? त्यातून उपजीविका प्राप्त करता येईल का? अनेक प्रश्न आपल्या मनात असतात.

आपल्या पाठ्यपुस्तकाच्या मुखपृष्ठावर तसेच मलपृष्ठावर संस्कृतभाषेचा प्रवास, त्यातील साहित्याचा इतिहास आणि आजच्या युगात संस्कृतभाषा कशी उपयुक्त ठरते हे अत्यंत उत्तमरीत्या चित्रित केले आहे. विविध शास्वांवर आधारीत प्राचीन ग्रंथसंपदा काळ आणि स्थळाच्या पलीकडे उपयुक्त ठरते.

‘प्रतिपदं संस्कृतम्’ हा सार्वजनिक ठिकाणी घडलेला एक संवाद असून संस्कृतभाषा ही केवळ घोकंपट्टी करून केवळ परीक्षेत जास्त गुण मिळवण्याचे साधन नसून यशस्वी आयुष्यासाठी पदोपदी आपल्याला सहकार्य व मार्गदर्शन करते.

Sanskrit is the most ancient language in the world and is honoured as language of gods and language of knowledge. But will this ancient language be useful in 21″ century? What would be use of studying it? Can one earn livelihood through it? Such questions rise in our minds.

The cover-pages of our text-book perfectly portrays the journey of Sanskrit language, its literature and how it is beneficial even in today’s world. The ancient treatises depicting various sciences are helpful beyond time and space.

‘प्रतिपदं संस्कृतम्’ is a dialogue in a public place. It subtly brings out that the Sanskrit language is not just worth mugging up to get maximum marks in the examinations, but also helps and guides us at every step of our life.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

परिच्छेदः 1

संवादस्थलम् ………………. संस्कृतपुस्तकं दर्शयति।

अनुवादः

(संभाषणाचे ठिकाण – विमानतळावरील प्रतीक्षालय.) काही प्रवासी प्रवास सुरू होण्याची वाट पाहत आहेत.

काही सुखाने (आरामात) झोपले आहेत.
काहीजण कॉफीचा आस्वाद घेत आहेत.
एक महिला तेथे पोहोचते.
ती बसून कोणतेतरी पुस्तक वाचू लागते. पुस्तकाच्या मुखपृष्ठावर ‘संस्कृत-सूक्ति-सङ्ग्रह’ असे नाव आहे. ते पाहून जवळच असलेले एक सद्गृहस्थ तिच्यासोबत संभाषण सुरू करतात.
गृहस्थ : आपण संस्कृत शिकवता का?
महिला : (हसून) नाही हो.
गृहस्थ : आपल्याजवळ हा सुभाषितसंग्रह पाहून मला तसे वाटले.
महिला : जरी मी संस्कृत शिकवत नसले, तरी या पुस्तकाचा माझ्या कार्यक्षेत्राशी संबंध आहे.
गृहस्थ : असे होय? कोणत्या क्षेत्रात कार्यरत आहात आपण?
महिला : मी व्यवस्थापन प्रशिक्षिका म्हणून कार्यरत आहे. मला माहीत आहे की, रामायण, महाभारत, किरातार्जुनीय, रघुवंश इ. ग्रंथांमध्ये अनेक श्लोक आहेत ज्यामध्ये व्यवस्थापनाचे मूलमंत्र सोदाहरण सांगितले आहेत. काव्याच्या माध्यमातून विषय समजण्यास सोपा होतो.
मी या पद्धतीचा स्वीकार केला आणि सर्वांना ते आवडले म्हणूनच मी संस्कृतभाषा व संस्कृत साहित्याचा पुनः अभ्यास सुरू केला.
गृहस्थ : आश्चर्य आहे! माझा संस्कृतचा अभ्यास शाळेनंतर थांबला होता. हल्लीच तो (अभ्यास) परत सुरू केला आहे.
महिला : कसे काय?
गृहस्थ : खरेतर मी वाणिज्य शाखेचा पदवीधर आहे. विधिशाखेची पदवीसुद्धा मी प्राप्त केली आहे. सध्या बहुराष्ट्रीय संस्थेत विधिविषयक सल्लागार म्हणून मी कार्यरत आहे. माझ्या गुरुंनी सांगितले आहे की, कौटिलीय अर्थशास्त्र, याज्ञवल्क्यस्मृति इ. ग्रंथांचे अध्ययन त्यासाठी उपयुक्त ठरेल, म्हणूनच शास्त्रीय संस्कृत ग्रंथांचा अभ्यास करण्याचा मी प्रयत्न करीत आहे.
(पिशवीतील कोणतेतरी संस्कृत पुस्तक दाखवतात.)

(Place of the conversation-waiting lounge of the airport) A few travelers are waiting for their journey to begin.
Few are fast asleep. Few are enjoying coffee. A lady comes there. Having seated she starts reading a certain book. There is the title ‘संस्कृत-सूक्ति -सङ्ग्रह’ on the coverpage of the book. Seeing that, a gentleman sitting nearby started talking to her.
Gentleman: Does the respected lady teach Sanskrit?
Lady : (smiling) Not indeed.
Gentleman: I thought so looking at this collection of the verses with you.
Lady: Oh! Even though I don’t teach Sanskrit, this book is related to my working field.
Gentleman: Is that so? Which field do you work in?
Lady: I work as a management trainer. learnt that there are many verses in रामायण, महाभारत, किरातार्जुनीय, रघुवंश, etc. in which basic principles of management are mentioned with examples. Understanding of the subject becomes easy through poetry. I accepted this method and everyone liked it. Therefore I started studying Sanskrit language and Sanskrit literature once again.
Gentleman: How surprising! My Sanskrit studies were stopped after school. I have started it again recently.
Lady: How come?’
Gentleman: Actually I am a commerce graduate. I have also obtained a degree in law. Currently, I am working as a legal advisor in a multinational company. My mentors have told that study of treatises like कौटिलीय अर्थशास्त्र,याज्ञवल्क्य – स्मृति ete would be helpful for it. Hence, now I am trying to study scientific Sanskrit treaties. (shows some Sanskrit book from the bag.)

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

परिच्छेदः 2

तयोः पृष्ठतः …………….. अधुना अवगच्छामि।

अनुवाद:

(त्यांच्या जवळच काही तरुण मुले गप्पांत रमली होती. प्रसाद, समीर, लीना व तनुजा एकमेकांचे मित्र आहेत. त्यापैकी एकजण ते पुस्तक पाहून महोदयांजवळ येऊन म्हणतो)
समीर : महोदय, आपल्या संभाषणात मी संस्कृतचा संदर्भ ऐकला आपणसुद्धा जागतिक संस्कृत परिषदेसाठी परदेशी निघाला आहात का?
गृहस्थ : नाही खरं तर. परंतु ही कसली जागतिक संस्कृत परिषद? तुम्ही संस्कृतचे विद्यार्थी आहात का?
समीर : होय. मी आय.आय.टी. म्हणजेच भारतीय प्रौद्योगिकी संस्थेमध्ये संगणक अभियांत्रिकीचा विद्यार्थी आहे. तिथे विद्यार्थी संस्कृतसुद्धा शिकू शकतात.
तिथे मानव्यविद्या विभागात व्याकरणशास्त्रावर आधारित अष्टाध्यायी हा ग्रंथ शिकवला जातो. मी संस्कृत व्याकरण व संगणकशास्त्र या विषयांना अनुसरून संशोधन करीत आहे. त्यासंबंधीचा शोधनिबंध सादर करण्यासाठी मला परिषदेत निमंत्रित करण्यात आले आहे.
महिला : काय आश्चर्य आहे.
तंत्रज्ञान संस्थेमध्ये?
संस्कृतचा अभ्यास?
गृहस्थ : केवळ कलाशाखेचे विद्यार्थी महाविद्यालयात संस्कृत शिकतात असे मी समजत होतो.
समीर : थांबा जरा.
तर मग नक्कीच माझ्या मित्रांशी भेट घडवतो.
हे सगळे सुद्धा परिषदेत सहभाग घेणार आहेत.
प्रसाद : (पुढे येऊन) नमस्कार.
मी रसायनशास्त्राचा विद्यार्थी आहे.
‘प्राचीन भारतीय रसायनशास्त्र’ हा माझ्या संशोधनाचा विषय आहे. त्याविषयीचे ग्रंथ संस्कृतभाषेत लिहिलेले आहेत. शाळेत जो संस्कृतचा अभ्यास केला, त्याचे महत्त्व मला आता समजले.

(Few youngsters behind them are engrossed in chatting. प्रसाद, समीर, लीना and तनुजा are friends of each other. One of them approaches the gentleman seeing that book and says.)
समीर: Sir, I heard the reference of Sanskrit in your conversation. Are you too going abroad for World Sanskrit Conference?
Gentleman: Not indeed. But what is this World Sanskrit Conference? Are you a student of Sanskrit?
समीर: Yes. I am a student of computer engineering in IIT.i.e Indian Institute of Technology. There, students can study Sanskrit too. There the grammar-based treatise अष्टाध्यायी is taught in the department of humanities. I am doing a research-based on Sanskrit grammar and computer science. I am invited for the conference to present a research paper about it.
Lady: How surprising!
In technical institute?
Studies of Sanskrit ?
Gentleman: I thought only the students of Arts stream study Sanskrit in college.
समीर: Wait for a while. Then, I will surely introduce my friends. Even they are the participants in the conference.
प्रसाद : (Coming forward) Hello.
I am a student of Chemistry. ‘Ancient Indian Chemistry’ is my field of research. There are treatises written on that subject in Sanskrit language. Now I understood the usefulness of studying Sanskrit in School.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

परिच्छेदः 3

अहमपि …………….. विशेषार्हता भवति।

अनुवादः

लीना : मीसुद्धा भाषाशास्त्राचा अभ्यास करुन बंगळुरु येथे सॉफ्टवेअर क्षेत्रात भारतीय भाषा विश्लेषिका म्हणून कार्यरत आहे. माझा अनुभव आहे की, संस्कृतचे ज्ञान आधुनिक भारतीय भाषांचे विश्लेषण करताना अत्यंत उपयोगी पडते.
तनुजा : माझे निवेदनाचे काम आहे. संस्कृत श्लोकांच्या पठनामुळे शब्दोच्चारणाचा उत्तम सराव होतो. त्यामुळे अभिनय व निवेदनातील प्रभाव वाढतो. सध्या कलाक्षेत्रात कार्यरत असणारे आमच्यापैकी काहीजण भरतमुनींच्या नाट्यशास्त्राचा अभ्यास करत आहोत.
समीर : अहो, परदेशीसुद्धा अनेक लोक भारतीय तत्त्वज्ञान, योगशास्त्र, इतिहास, स्थापत्यशास्त्र इ. भारतीयशास्त्रांचा अभ्यास करण्यास उत्सुक आहेत, त्यासाठी अनेक दूरचित्रवाहिन्यासुद्धा आहेत. तिथे संस्कृत तज्ज्ञांची आवश्यकता असते. माझा मित्र आशय संपादक म्हणून तिथे काम करतो.
महिला : आम्ही शाळेत संस्कृत शिकलो. परंतु त्याचा अशाप्रकारे उपयोग होईल असा कधी विचारच केला नाही.
गृहस्थ : खरे आहे. लीना : ज्या कोणत्या क्षेत्रात आपण उपजीविकेसाठी कार्यरत आहोत, तिथे संस्कृतचे ज्ञान आपल्यासाठी विशेष पात्रता ठरते.

लीना : After studying linguistics, I work as an Indian language analyst in the field of software in Bengaluru. It is my experience that knowledge of Sanskrit is very helpful for analyzing modern Indian languages.
तनुजा : My job is of anchoring. Pronunciation of words is practised well by reciting Sanskrit verses, etc. It enhances the impact in acting and anchoring. Few of us working in the field of performing arts are now studying sage भरत’s नाट्यशास्त्र.
समीर : Oh, many people in foreign countries too are curios to study Indian sciences like Indian Philosophy, योगशास्त्र, history, architecture, etc. There are certain TV channels for the same. Sanskrit experts are required there. My friend works there as the content editor.
Lady: We studied Sanskrit in school. But we never thought that it can be utilized in this way.
Gentleman: True indeed.
लीना: Knowledge of Sanskrit is a special qualification for us in whichever field we are working for livelihood.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 14 प्रतिपदं संस्कृतम्

शब्दार्थाः

  1. स्नातक: – graduate – पदवीधर
  2. मूलतत्त्वानि – basic principles – मूळ तत्त्व
  3. दृष्टान्तसहितानि – along with examples – सोदाहरण
  4. विधिविमर्शक- रूपेण – as a legal advisor – विधिविषयक सल्लागार म्हणून
  5. व्यवस्थापन – as a management – व्यवस्थापन प्रशिक्षिका
  6. प्रशिक्षिकारूपेण – trainer – रुपाने
  7. वाणिज्य शाखाया: – of commerce stream – वाणिज्य शाखेचे
  8. विधिशाखायाः – of law stream – विधिविषयक
  9. बहुराष्ट्रीय – in a multinational – बहुराष्ट्रीय संस्थेमध्ये
  10. संस्थायाम् – company
  11. विश्वसंस्कृत – World Sanskrit – जागतिक संस्कृत
  12. परिषद् – Conference – परिषद
  13. अभियान्त्रिकी – engineering – अभियांत्रिकी
  14. रसायनशास्वस्य – of chemistry – रसायनशास्त्राचा
  15. मानव्यविद्या – in the department – मानव्यविद्या
  16. विभागे – of humanities – विभागामध्ये
  17. प्रस्तोतुम् – to present – प्रस्तुत करण्यासाठी
  18. गोष्ठिषु रताः – engrossed in chatting – गप्पांत रमलेले
  19. आशयसम्पादकः – content editor – आशय संपादक
  20. भारतीयभाषा – Indian language – भारतीयभाषा विश्लेषिका
  21. विश्लेषिका – analyst
  22. विशेषार्हता – special qualification – विशेष पात्रता
  23. भाषाशास्त्रम् – linguistics – भाषाशास्त्र
  24. पार्शनिवेदनम् – anchoring – निवेदन
  25. उपयोजनम् – utilisation – उपयोग
  26. अधीत्य – having studied – शिकून
  27. वृत्त्यर्थम् – for livelihood – उपजीविकेसाठी

Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.2 संतवाणी (आ) धरिला पंढरीचा चोर-संत जनाबाई

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Kumarbharti Chapter 2.2 संतवाणी (आ) धरिला पंढरीचा चोर-संत जनाबाई Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.2 संतवाणी (आ) धरिला पंढरीचा चोर-संत जनाबाई

9th Std Marathi Kumarbharati Digest Chapter 2.2 संतवाणी (आ) धरिला पंढरीचा चोर-संत जनाबाई Textbook Questions and Answers

1. खाली दिलेल्या शब्दांसाठी उपमा लिहा:

प्रश्न 1.
खाली दिलेल्या शब्दांसाठी उपमा लिहा:
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (आ) धरिला पंढरीचा चोर-संत जनाबाई 1

2. जोड्या लावा:

प्रश्न 1.
जोड्या लावा:
उत्तर:

                   ‘अ’ गट‘ब’ गट
1. विठ्ठलाला धरले(अ) शब्दरचनेच्या जुळणीने
2. विठ्ठल काकुलती आला(आ) भक्तीच्या दोराने
3. विठ्ठलाच्या पायी घातली बेडी(इ) ‘तू म्हणजे मीच’ या शब्दाने

Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.2 संतवाणी (आ) धरिला पंढरीचा चोर-संत जनाबाई

3. काव्यसौंदर्य.

प्रश्न (अ)
सोहं शब्दाचा मारा केला। विठ्ठल काकुलती आला।।’ या ओळीतील सरळ अर्थ लिहा.
उत्तर:
संत जनाबाईंनी भक्तीचा दोर श्रीविठ्ठलाच्या गळ्यात अडकवून त्याला हृदयाच्या बंदिखान्यात कोंडला. श्रीविठ्ठल हृदयातून जाऊ नये, म्हणून त्याच्यावर ‘तू म्हणजे मीच’ या अहंभावाचा मारा केला. त्यामुळे विठ्ठल विनवणी करू लागला की, मी तुझ्या हृदयात राहीन, पण सोहं शब्दांचा मारा थांबव.

प्रश्न (आ)
‘जनी म्हणे बा विठ्ठला। जीवे न सोडी मी तुला ।।’ या ओळींतून व्यक्त झालेला कवयित्रीचा भाव स्पष्ट करा.
उत्तर:
संत जनाबाईंना श्रीविठ्ठल आपल्या हृदयात कायमचा राहावा, असे वाटत होते. म्हणून त्यांनी भक्तीचा दोर विठ्ठलाच्या गळ्यात बांधून त्याला हृदयाच्या कैदखान्यात कोंडला. शिक्षा म्हणून शब्दरचनेची बेडी त्याच्या पायात घातली व सोहं शब्दाचा मार दिला. शेवटी श्रीविठ्ठल हृदयातून जाऊ नये; म्हणून त्याला जिवंत न सोडण्याची प्रेमळ धमकी दिली. या शेवटच्या उपायाने तरी श्रीविठ्ठलाने मनात घर करून राहावे, असे संत जनाबाईंना वाटत होते. *

प्रश्न (इ)
प्रस्तुत अभंगातून कवयित्रीच्या मनातील श्रीविठ्ठलाविषयीच्या कोणत्या भावभावना दिसून येतात, ते लिहा.
उत्तर:
श्रीविठ्ठलाने आपल्या मनात कायम रहिवास करावा, असे संत जनाबाई यांना वाटते आहे. त्यासाठी एक वेगळाच उपाय त्यांनी योजला. त्यांनी विठ्ठलरूपी चोराला भक्तीचा दोर गळ्यात बांधून धरून आणला व हृदयाच्या बंदिखान्यात डांबला. तो पळून जाऊ नये म्हणून त्याच्या पायात शब्दांची जुळणी करून बेडी घातली. त्याच्यावर सोहं शब्दाचा मारा केला. इतकेच नव्हे; तर त्याला जीवे न सोडण्याची समज दिली. अशा प्रकारे प्रस्तुत अभंगातून संत जनाबाईंचा श्रीविठ्ठलाप्रती असणारा पराकोटीचा उत्कट भाव व्यक्त झाला आहे.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.2 संतवाणी (आ) धरिला पंढरीचा चोर-संत जनाबाई

4. अभिव्यक्ती.

प्रश्न (अ)
मानवी जीवनातील निष्ठा, भक्ती आणि प्रयत्न यांचे असलेले महत्त्व तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर:
माणसाला आपल्या ध्येयावर अपार निष्ठा हवी. एखादे कार्य करताना त्याविषयी भक्तिभाव हवा. भक्तीमुळे माणसाच्या मनाला अहंकाराचा स्पर्श होत नाही व मन निष्ठेशी लीन होते. निष्ठा व भक्तीच्या जोडीला प्रयत्नांची पराकाष्ठा हवी. मानवी जीवनात निष्ठा, भक्ती व प्रयत्न या तीनही मूल्यांना नितांत महत्त्व आहे. जीवन कृतार्थ व सफल करायचे असेल, तर या तीन मूल्यांचे आचरण करायला हवे.

उपक्रम:
आंतरजालाच्या साहाय्याने महाराष्ट्रातील संत कवयित्रींची माहिती मिळवा.

Marathi Kumarbharati Textbook Std 9 Answers Chapter 2.2 संतवाणी (आ) धरिला पंढरीचा चोर-संत जनाबाई Additional Important Questions and Answers

पुढील कवितेच्या आधारे दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
चौकटी पूर्ण करा:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (आ) धरिला पंढरीचा चोर-संत जनाबाई 2

उत्तर:

  1. पंढरीचा चोर
  2. बंदिखाना
  3. हृदयाचा
    1. शब्दांची
    2. सोहं शब्दाचा

Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.2 संतवाणी (आ) धरिला पंढरीचा चोर-संत जनाबाई

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
पुढील विधाने योग्य पर्याय निवडून पूर्ण करा:
1. पंढरीचा चोर म्हणजे (श्रीकृष्ण/श्रीविष्णू /महादेव/श्रीविठ्ठल) .
2. श्रीविठ्ठल काकुलती आला; कारण
(अ) त्याच्या पायात बेडी घातली.
(आ) त्याला हृदयात कोंडला होता.
(इ) त्याच्यावर सोहं शब्दांचा मारा केला.
(ई) त्याच्या गळ्यात दोर बांधला.

उत्तर:

  1. विठ्ठलाला धरले – भक्तीच्या दोराने
    1. विठ्ठल काकुलती आला – ‘तू म्हणजे मीच’ या शब्दाने
    2. विठ्ठलाच्या पायी घातली बेडी – शब्दरचनेच्या जुळणीने.
  2. पंढरीचा चोर म्हणजे श्रीविठ्ठल.
    1. श्रीविठ्ठल काकुलती आला; कारण त्याच्यावर सोहं शब्दांचा मारा केला.

पुढील कवितेवर दिलेल्या मुद्द्यांच्या आधारे कृती सोडवा:

कविता: संतवाणी- (आ) धरिला पंढरीचा चोर.
उत्तर: संतवाणी-(आ) धरिला पंढरीचा चोर

1. प्रस्तुत कवितेचे कवी/कवयित्री → संत जनाबाई.
2. कवितेचा विषय → विठ्ठलाचे प्रेम व जवळीक लाभावी, म्हणून त्याला मनाच्या बंदिखान्यात कोंडून ठेवणे.

3. कवितेतील दोन शब्दांचे अर्थ →

  1. बेडी = साखळी
  2. जीव = प्राण
  3. पाय = पद
  4. हृदय = जिव्हार.

4. कवितेतून मिळणारा संदेश → भक्तिरसाचे उत्कट उदाहरण या अभंगातून प्रत्ययाला येते. परमेश्वर व भक्त यांचा संबंध अतूट असावा, केवळ नामस्मरण व जवळीक असावी, या भावनेचा परमोच्च बिंदू गाठला आहे.

5. कवितेची भाषिक वैशिष्ट्ये → पहिल्या चरणात सात ते आठ अक्षरे आणि दुसऱ्या चरणात नऊ-दहा अक्षरे असणारा, दोन्ही चरणांत यमक असलेला, हा ‘छोटा अभंगा’चा लोकछंद प्रकार संत जनाबाईंनी सहजपणे अभिव्यक्त केला आहे. या अभंगातील हृदयाच्या बंदिखान्याचे रूपक अत्यंत बहारदारपणे वठवले आहे. चोर, कैदखाना, मार देणे, बंदिस्त ठेवणे असे अनुक्रमे फुलत जाणारे भाव लोभस आले आहेत, शिवाय ‘सोहं शब्दाचा मारा केला’ यातील गहन तत्त्वज्ञान सहजपणे मांडले आहे. श्रीविठ्ठलाचा सहवास मिळावा, म्हणून केलेले लटके भांडण नाट्यमयरीत्या साकार केले आहे.

6. कवितेतून व्यक्त होणारा विचार → श्रीविठ्ठलाचा कायम सहवास मिळावा व त्याच्याशी प्रेमळ संवाद व्हावा, म्हणून श्रीविठ्ठलाला चोर समजून हृदयाच्या बंदिखान्यात बंदिस्त करणे व त्याच्याशी लटके भांडण करणे. चोर-शिपाई या रूपकांतून श्रीविठ्ठलाचा निरंतर सहवास. विठ्ठल हृदयात कायम राहावा हा भक्तिभाव.

7. कवितेतील दोन ओळींचा सरळ अर्थ:

‘सोहं शब्दाचा मारा केला।
विठ्ठल काकुलती आला ।।
→ संत जनाबाई यांनी श्रीविठ्ठलाला हृदयाच्या बंदिखान्यात कोंडून ठेवला. त्यावर अहंकारी शब्दांचा मारा केला. तेव्हा विठ्ठल जनाबाईंची व्याकुळ होऊन विनवणी करू लागला.

8. कविता आवडण्याची वा न आवडण्याची कारणे → श्रीविठ्ठलाच्या गळ्यात दोर बांधून त्याला हृदयाच्या बंदिखान्यात कैद करणे, ही संत जनाबाईंची श्रीविठ्ठलाच्या बाबतीत असलेली प्रेमळ आसक्ती अतिशय उत्कटपणे साधली आहे. ‘प्राण गेला तरी तुला मी सोडणार नाही,’ या निवेदनातून विठ्ठल कायम मनात वसावा, ही आंतरिक ओढ सहजपणे व सार्थपणे या अभंगात व्यक्त झाली आहे. त्यामुळेच संत जनाबाईंचा हा अभंग मला फार आवडला.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.2 संतवाणी (आ) धरिला पंढरीचा चोर-संत जनाबाई

पुढील ओळींचे रसग्रहण तुमच्या शब्दांत करा:

प्रश्न 1.
‘हृदय बंदिखाना केला।
आंत विठ्ठल कोंडिला।।’
उत्तर:
आशयसौंदर्य: श्रीविठ्ठलाचे प्रेम व जवळीक सदैव लाभावी म्हणून त्याला हृदयाच्या बंदिखान्यात कायम कोंडून ठेवणे, हा आशय व्यक्त करणारा ‘धरिला पंढरीचा चोर’ हा संत जनाबाई यांचा वेगळा अभंग आहे. भक्त आणि परमेश्वराचे दृढ नाते कसे असावे, याची शिकवण या अभंगातून जनसामान्यांना मिळते.

काव्यसौंदर्य: श्रीविठ्ठलाचा कायम सहवास मिळावा म्हणून या पंढरीच्या चोराला मी पकडले आहे व त्याला माझ्या हृदयाच्या कैदखान्यात डांबून ठेवले आहे. असे संत जनाबाई निरागसपणे सहज म्हणतात. भक्तिरसाचे उत्कट उदाहरण या ओळींमधून प्रत्ययाला येते. श्रीविठ्ठल निरंतर मनात राहावा, म्हणून हे लटके भांडण अतिशय लोभसवाणे झाले आहे.

भाषिक वैशिष्ट्ये: पहिल्या चरणात सात ते आठ अक्षरे आणि दुसऱ्या चरणात नऊ-दहा अक्षरे असणारा, दोन्ही चरणांत यमक असलेला, हा ‘छोटा अभंगा’चा प्राचीन लोकछंद संत जनाबाईंनी सहजपणे अभिव्यक्त केला आहे. या अभंगातील चोर व हृदयाच्या बंदिखान्याचे रूपक अत्यंत बहारदारपणे वठवले आहे. चोर, कैदखाना, मार देणे, बंदिस्त ठेवणे असे अनुक्रमे फुलत जाणारे भाव लोभस आले आहेत, शिवाय ‘सोहं शब्दाचा मारा केला’ यातील गहन तत्त्वज्ञान सहजपणे मांडले आहे. श्रीविठ्ठलाचा सहवास मिळावा म्हणून केलेले लटके भांडण नाट्यमयरीत्या साकार केले आहे.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.2 संतवाणी (आ) धरिला पंढरीचा चोर-संत जनाबाई

भाषाभ्यास:

(आ) भाषिक घटकांवर आधारित कृती:

1. शब्दसंपत्ती:

प्रश्न 1.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा:

  1. आत
  2. चोर
  3. सोडणे.

उत्तर:

  1. आत × बाहेर
  2. चोर × साव
  3. सोडणे × धरणे.

प्रश्न 2.
वचन ओळखा:

  1. जुड्या
  2. दोर
  3. हृदय
  4. बंदिखाने.

उत्तर:

  1. अनेकवचन
  2. एकवचन
  3. एकवचन
  4. अनेकवचन.

2. लेखननियम:

प्रश्न 1.
अचूक शब्द ओळखा:
1. बंदीखाना, बंदिखाना, बंधिखाना, बंदिकाना.
2. पंन्ढरी, पंढरी, पंढरि, पंडरी.
उत्तर:
1. बंदिखाना
2. पंढरी.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.2 संतवाणी (आ) धरिला पंढरीचा चोर-संत जनाबाई

उपक्रम:

प्रश्न 1.
आंतरजालाच्या साहाय्याने महाराष्ट्रातील स्त्री-संत कवयित्रींची माहिती मिळवा.

संतवाणी (आ) धरिला पंढरीचा चोर-संत जनाबाई Summary in Marathi

कवितेचा आशय:

पंढरीचा विठ्ठल सदैव हृदयात राहावा; म्हणून त्याला बंदिवान करण्याची आस संत जनाबाईंनी या अभंगात व्यक्त केली आहे. त्यासाठी चोर-शिपायाचे रूपक कवितेत वापरले आहे.

शब्दार्थ:

  1. गळां – गळ्यामध्ये.
  2. बंदिखाना – तुरुंग, कैदखाना.
  3. कोंडिला – डांबून ठेवला.
  4. शब्दें – शब्दांनी.
  5. जवाजुडी – कड्यांची साखळी.
  6. पायीं – पायात.
  7. बेडी – जखडून ठेवण्याची साखळी, साखळदंड.
  8. सोहं – अहंकार, मीपणा, व्यर्थ अभिमान.
  9. काकुलती – विनवणी करणे.
  10. बा – अरे.
  11. जीवें न सोडी – जिवंत सोडणार नाही.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Kumarbharti Solutions Chapter 2.2 संतवाणी (आ) धरिला पंढरीचा चोर-संत जनाबाई

कवितेचा (अभंगाचा) भावार्थ:

श्रीविठ्ठलाबरोबर सुखसंवादरूपी लटके भांडण करताना संत जनाबाई म्हणतात:

गळ्यात भक्तीचा दोर बांधून मी पंढरीच्या चोराला (श्रीविठ्ठलाला) पकडले आहे. ।।1।।
माझ्या हृदयाचा कैदखाना करून मी त्यात विठ्ठलाला डांबून ठेवले आहे. ।।2।।
या पंढरीच्या चोराला शिक्षा म्हणून मी शब्द जुळवून साखळी केली व विठ्ठलाच्या पायात भक्कम बेडी घातली आहे. (भजन गाऊन विठ्ठलाला आपलेसे करण्याचा प्रयत्न केला आहे.) ।।3।।
विठ्ठलावर मी (अहंकारी) अहंपणाचा भडिमार केला. ‘तू म्हणजे मीच’ असे सांगितले. तेव्हा विठ्ठल व्याकुळ झाला. विनवणी करू लागला. ।।4।।
संत जनाबाई म्हणतात – अरे, विठ्ठला, मी तुला जिवंत सोडणार नाही. (माझ्या मनात कायम तुझा वास राहील, अशी तजवीज करणार आहे.) ।।5।।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

Balbharti Maharashtra State Board Class 10 Sanskrit Solutions Amod Chapter 11 जटायुशौर्यम् Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

Sanskrit Amod Std 10 Digest Chapter 11 जटायुशौर्यम् Textbook Questions and Answers

भाषाभ्यास:

1. लिट्पाणि चित्वा लिखत ।

प्रश्न 1.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम् 1

2. नाम-तालिकां पूरयत ।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम् 2

3. सन्धिविग्रहं कुरुत ।

प्रश्न अ.
ततस्सा
उत्तरम् :
ततऽस्य – ततः + अस्य। महातेजा

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

प्रश्न आ.
ददर्शायतलोचना
उत्तरम् :
ददर्शायतलोचना – ददर्श + आयतलोचना।

प्रश्न इ.
वृद्धोऽहम्
उत्तरम् :
वृद्धोऽहम् – वृद्धः + अहम्।

प्रश्न ई.
तथाप्यादाय
उत्तरम् :
तथाप्यादाय – तथा + अपि + आदाय।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

4. माध्यमभाषया उत्तरं लिखत ।
जटायुरावणयोः सङ्घर्षस्य वर्णनं कुरुत ।

प्रश्न 1.
जटायुरावणयोः सङ्घर्षस्य वर्णनं कुरुत।
उत्तरम् :
‘जटायुशौर्यम्’ या पाठात जटायू नामक गिधाडाने सीतेला रावणाच्या तावडीतून सोडवण्यासाठी स्वत:च्या प्राणांची आहुती कशी दिली, याचे वर्णन केले आहे. सीतेचे अपहरण करण्यासाठी रावण साधूच्या वेशात सीतेच्या पर्णकुटीपाशी पोहोचला. त्याला भिक्षा देण्यासाठी सीता कुटीबाहेर आली असता त्याने कपटाने तिचे अपहरण केले व तिला आपल्या सोबत लंकेस घेऊन जाऊ लागला. ती दुःखाने रामाचा धावा करत असताना तिच्या दृष्टीस जटायू पडला. तिने बचावासाठी मारलेली आर्त हाक जटायूने ऐकली व तिला मदत करण्यासाठी तो पुढे सरसावला.

प्रथम जटायूने नम शब्दात रावणाला विनंती केली की, “परस्त्रीचा अपमान करु नकोस, हे नीच कृत्य थांबव. कारण दुसऱ्यांना त्रास होईल असे वर्तन वीरपुरुषाने करू नये, मी वृद्ध आहे, पण तू तरुण, धनुष्यबाणधारी, रथारूढ, चिलखत घातलेले आहेस. तरीही मी तुला सहजासहजी सीतेला नेऊ देणार नाही.”

असे बोलून त्याने आपल्या तीक्ष्ण नखांनी रावणावर हल्ला चढवला. आपल्या पायांनी रावणाचे मोतीजडीत धनुष्यबाण मोडून टाकले. जटायू पूर्ण शक्तीने रावणावर तुटून पडला. त्यामुळे संतप्त होऊन रावणाने त्याला चिरडून टाकले. तलवारीने त्याचे पंख, व पाय छाटून टाकले. रावणाच्या या क्रूर कर्मामुळे जटायू गतप्राण होऊन जमिनीवर पडला.

आजच्या काळात एक माणूस दुसऱ्या माणसाला मदत करताना संकोच करतो. अशा समाजाच्या डोळ्यांत अंजन घालण्याचे काम या पाठाद्वारे होते.

The chapter ‘teryxid describes how a vulture sacrificed it’s life for helping file to get released from the custody of रावण. रावण reached the hermitage of सीता disguised as a monk. As she came out of the hermitage to give him alms, he abducted her deceitfully and took her along him to Lanka. She saw as she was lamenting in grief and pleaded TH to come for her rescue. Hearing her lamenting with grief Fery came forward to help her.

At first Hery humbly requested to that “You should not disrespect other’s wife. Stop this inferior deed as a brave man should not behave in such a way that it troubles others. I am old. You are young, armed with bow and arrows, seated on a chariot and wearing an armour.

Yet I can easily stop you from abducting सीता. Saying thus, it attacked 17 with sharp nails. He broke as bow, that was adorned with pearls, with his feet. It fought with strength. But 74 crushed it with anger. He cut his wings and feet with a sword, 24 got dead and fell on the ground due to cruel behavior of रावण. This story is an eye-opener in today’s world where people hesitate to help others in their time of need.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

5. समानार्थकशब्दान् लिखत ।
सीता, रावणः, शृङ्गम्, तुण्डम्, पतगः

प्रश्न 1.
समानार्थकशब्दान् लिखत ।
सीता, रावणः, शृङ्गम्, तुण्डम्, पतगः
उत्तरम् :

  • सीता – वैदेही, जानकी, मैथिली।
  • रावणः – दशाननः, दशग्रीवः, लङ्काधीशः, लकेशः।
  • शृङ्गम् – शिखरम्।
  • तुण्डम् – मुखम्, आननम्, वदनम्, वक्त्रम्।
  • पतगः – पक्षी, द्विजः, खगः।

6. धातु-तालिकां पूरयत ।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम् 3

7. सर्वनाम-तालिकां पूरयत ।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम् 4

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

8. विशेषणानि अन्विष्य लिखत ।

प्रश्न अ.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम् 5
उत्तरम् :
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम् 8

प्रश्न आ.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम् 6

उत्तरम् :
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम् 9

प्रश्न इ.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम् 7
उत्तरम् :
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम् 10

9. सूचनानुसारं कृती: कुरुत।

प्रश्न अ.
सीता वनस्पतिगतं गृधं ददर्श (लङ्-लकारे परिवर्तयत ।)
उत्तरम् :
सीता वनस्पतिगतं गृधम् अपश्यत् ।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

प्रश्न आ.
जटायुः रावणस्य गात्रे व्रणान् चकार (लङ्-लकारे परिवर्तयत ।)
उत्तरम् :
जटायुः रावणस्य गात्रे व्रणान् अकरोत्।

प्रश्न इ.
रावणः खड्गमुद्धृत्य पक्षौ अच्छिनत् ।(पूर्वकालवाचकम् अव्ययं निष्कासयत ।)
उत्तरम् :
रावणः खड्गम् उदधरत् पक्षौ अच्छिनत् च ।

Sanskrit Amod Class 10 Textbook Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम् Additional Important Questions and Answers

सन्धिविग्रहं :

  1. गृहीताऽतिचुक्रोश – गृहीता + अतिचुक्रोश।
  2. रामेति – राम + इति।
  3. करुणा वाचो विलपन्ती – करुणा: + वाचः + विलपन्ती।
  4. मामार्य – माम् + आर्य।
  5. ह्रियमाणामनाथवत् – ह्रियमाणाम् + अनाथवत्।
  6. राक्षसेन्द्रेणाकरुणम् – राक्षसेन्द्रेण + अकरुणम्।
  7. शब्दमवसुप्तस्तु – शब्दम् + अवसुप्त: +तु।
  8. जटायुरथ – जटायु: + अथ।
  9. निरैक्षद् वैदेहीम् – निक्षत् + वैदेहीम्।
  10. पर्वतशृङ्गाभस्तीक्ष्णतुण्डः – पर्वतशृङ्गाभः + तीक्ष्णातुण्डः।
  11. श्रीमान्व्याजहार – श्रीमान् + व्याजहार।
  12. तत्समाचरेद्धीरो परो यदि – तत् + समाचरेत् + धीरः + पर: + यत् + हि।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

अवबोधनम्

(क) पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत।

प्रश्न 1.
सीता किम् अतिचुक्रोश?
उत्तरम् :
सीता रामेति अतिचुक्रोश।

प्रश्न 2.
सीतायाः कानि विशेषणानि?
उत्तरम् :
गृहीता, यशस्विनी, दुःखार्ता इति सीतायाः विशेषणानि।

प्रश्न 3.
सीता कं ददर्श?
उत्तरम् :
सीता वनस्पतिगतं गृधं ददर्श।

प्रश्न 4.
सीता केन ह्रियमाणा?
उत्तरम् :
सीता राक्षसेन्द्रेण ह्रियमाणा।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

प्रश्न 5.
राक्षसेन्द्रः कीदृशः?
उत्तरम् :
राक्षसेन्द्रः पापकर्मा।

प्रश्न 6.
जटायुः कं कं अपश्यत्?
उत्तरम् :
जटायुः रावणं वैदेहीं च अपश्यत्।

प्रश्न 7.
क: शब्दं शुश्रुवे?
उत्तरम् :
जटायु: शब्दं शुश्रुवे।

प्रश्न 8.
कः अवसुप्तः?
उत्तरम् :
जटायुः अवसुप्तः।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

प्रश्न 9.
जटायुः कीदृशः आसीत्?
उत्तरम् :
जटायुः पर्वतशृङ्गाभः, तीक्ष्णतुण्डः, खगोत्तमः, वनस्पतिगतः, श्रीमान आसीत।

प्रश्न 10.
धीर: किं न समाचरेत्?
उत्तरम् :
यत् पर: विगर्हयेत् तत् धीर: न समाचरेत्।

प्रश्न 11.
जटायुः कीदृशः आसीत् ?
उत्तरम् :
जटायुः वद्धः आसीत्।।

प्रश्न 12.
रावणः कीदृशः आसीत्?
उत्तरम् :
रावणः युवा, बन्ची, सरधः, कवची, शरी च आसीत्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

प्रश्न 13.
जटायुः कीदृशः आसीत्?
उत्तरम् :
जटायुः महाबलः, पतगसत्तमः च आसीत्।

प्रश्न 14.
जटायुः कथं व्रणान् चकार?
उत्तरम् :
जटायुः तस्य तीक्ष्णनखाभ्यां चरणाभ्यां च व्रणान् चकार ।

प्रश्न 15.
जटायुः कीदृशः आसीत्?
उत्तरम् :
जटायु:महातेजाः, पतगोत्तमः च आसीत्।

प्रश्न 16.
रावणस्य चापः कीदृशः आसीत्?
उत्तरम् :
रावणस्य चाप:मुक्तामणिविभूषितः च आसीत्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

प्रश्न 17.
जटायुः चापं कथं बभञ्ज?
उत्तरम् :
जटायुः चापंचरणाभ्यां बभञ्ज ।

प्रश्न 18.
दशग्रीवः क्रोधात् किमकरोत् ?
उत्तरम् :
दशग्रीवः क्रोधात् गृध्रराजम् अपोथयत्।

प्रश्न 19.
दशग्रीवः खड्गमुद्धृत्य किमकरोत् ?
उत्तरम् :
दशग्रीवः खड्गमुद्धृत्य गृध्रराजस्य पक्षी, पाश्वी,पादौ च अच्छिनत्।

प्रश्न 20.
केन रौद्रकर्मणा गृधः हत:?
उत्तरम् :
रक्षसा रौद्रकर्मणा गृध्रः हतः।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

प्रश्न 21.
क; धरण्याम् निपपात?
उत्तरम् :
गृध: धरण्याम् निपपात।

प्रश्न 22.
गृधः कीदृशः आसीत्?
उत्तरम् :
गृधः छिन्नपक्षः, अल्पजीवित:, च आसीत्।

प्रश्न 23.
रावणेन गृहीता सीता।
उत्तरम् :
रावण : गृहीतवान् सीताम्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

(ख) विशेषण – विशेष्य – सम्बन्धः।

विशेषणम्विशेष्यम्
गृहीता / यशस्विनी / दुःखार्तासीता
विलपन्ती, सुदुःखिता, आयतलोचनासीता
आर्यजटायो
पापकर्मणाराक्षसेन्द्रेण
अवसुप्तःजटायुः
पर्वतशृङ्गाभः, तीक्ष्णतुण्डः, खगोत्तमः, वनस्पतिगतः, श्रीमान्जटायुः
शुभाम्गिरम
वृध्दःजटायुः
युवा, धन्वी, सरथः, कवची, शरीरावणः
महाबलः, पतगसत्तमःजटायुः
महातेजाः, पतगोत्तमःजटायु:
सशरम्, मुक्तामणिविभूषितम्चापम्
हतः, छिन्नपक्षः, अल्पजीवितःगृध्रः

(ग) त्वं’ स्थाने ‘भवान्’ योजयत।

प्रश्न 1.
त्वं कुशली न गमिष्यसि।
उत्तरम् :
भवान् कुशली न गमिष्यति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

प्रश्न 2.
त्वं युवा असि।
उत्तरम् :
भवान् युवा अस्ति।

(घ) लकारं परिवर्तयत ।

प्रश्न 1.
त्वं कुशली न गमिष्यसि । (विधिलिङ्लकारे परिवर्तयत।)
उत्तरम् :
त्वं कुशली न गच्छे ।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

प्रश्न 2.
गृधः धरण्यां निपपात। (लङ्लकारे परिवर्तयत।)
उत्तरम् :
गृधः धरण्यां न्यपतत् ।

समासाः

समस्तपदम्अर्थसमासविग्रहःसमासनाम
खगोत्तमःthe excellent birdउत्तमः खगः।कर्मधारय समास
आयतलोचनाthe one with wide eyesआयते लोचने यस्याः सा।बहुव्रीहि समास
वनस्पतिगतःin the plant/woodsवनस्पतिं गतः।द्वितीया तत्पुरुष समास
गृध्रराज:king of vulturesगृधाणां राजा।षष्ठी तत्पुरुष समास
महाबलःthe one with great strengthमहत् बलं यस्य सः।बहुव्रीहि समास
राक्षसेन्द्रःking of demonsराक्षसाणाम् इन्द्रः।षष्ठी तत्पुरुष समास
तीक्ष्णतुण्ड:the one with sharp beakतीक्ष्णं तुण्डं यस्य सः।बहुव्रीहि समास

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

भाषाभ्यास:

समानार्थकशब्दान् लिखत।

  • लोचने – नेत्रे, नयने ।
  • शब्दः – नादः, रवः ।
  • गिर् – वाक्, वाणी, भाषा।

जटायुशौर्यम् Summary in Marathi and English

प्रस्तावना :

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम् 11

रामायण व महाभारताचा भारतातील ‘आर्ष महाकाव्ये’ असा गौरव केला जातो. यापैकी रामायण ही महर्षी वाल्मीकींनी लिहिलेली जगभरातील सर्वात प्रथम रचलेली काव्यकृती आहे. त्यात 7 कांडे असून 24,000 श्लोक आहेत. वनवासादरम्यान, रावण साधूच्या वेशात सीतेच्या पर्णकुटीपाशी गेला आणि कपटाने तिचे अपहरण केले.

परंतु हे पापकर्म करण्यापासून रोखण्याचा जटायू नामक गिधाडाने जीवापाड प्रयत्न केला. ‘जटायुशौर्यम्’ या पाठात जटायू नामक गिधाडाने सौतेला रावणाच्या तावडीतून सोडवण्यासाठी स्वत:च्या प्राणांची आहुती कशी दिली याचे वर्णन केले आहे.

आजच्या काळात एक माणूस दुसऱ्या माणसाला अडचणीतून सोडवताना संकोच करतो, अशा समाजाच्या डोळ्यांत अंजन घालण्याचे कार्य हा पाठ करतो. रामायणात अशा अनेक प्राणिमात्रांनी स्वत:च्या जीवाची पर्वा न करता रामाला सहकार्य केले होते.

रामायणम् and महाभारतम् are honoured as the epic poetries of India. Out of these, रामायणम् is the first ever poetry composed in the world, by the great sage वाल्मीकि. It contains seven cantos comprising 24,000 verses.

During the exile, Tu reached the hermitage of to having disguised as a monk and abducted her deceitfully. जटायू a vulture tried to stop रावण from doing this sinful deed. The chapter ‘जटायुशौर्यम्’ describes how a vulture sacrificed it’s life for helping it to get released from the custody of 144.

This story is an eyeopener in today’s world where people hesitate to help others in their time of need. In रामायणम्, many animals help राम without caring for their lives.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

श्लोकः 1

सा गृहीताऽतिचुक्रोश रावणेन वशस्विनी।
रामेति सीता दुःखार्ता रामे दूरगते वने ।।१।।

अनुवादः

राम वनात दूरवर गेला असता, रावणाने धरलेली तेजस्वी सीता दु:खाने व्याकूळ होऊन ‘राम’ असा आक्रोश करू लागली.

The illustrious lady, सीता, held by रावण, lamented aloud as राम being sunk in grief, when राम had gone far in the forest.

श्लोक: 2

सा तदा करुणा वाचो विलपन्ती सुदुःखिता।
वनस्पतिगतं गृधं ददर्शायतलोचना ।।2।।

अनुवादः

तेव्हा मोठ्या डोळ्यांच्या, अत्यंत दु:खीकष्टी झालेल्या सीतेने करुण आवाजात विलाप करत असताना झाडावर गिधाड पाहिले.

The wide-eyed in who was extremely grieved, was lamenting in pitiable voice, saw a vulture seated on a tree.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

श्लोक: 3

जटायो पश्य मामार्य ह्रियमाणामनाथवत्।
अनेन राक्षसेन्द्रेणाकरुणं पापकर्मणा ।।3।।

अनुवादः

“हे आर्य जटायू, पहा या पापी राक्षसेंद्राकरवी एखाद्या अनाथाप्रमाणे निर्दयीपणे माझे अपहरण केले जात आहे.”

“Oh noble जटायू, see me being abducted like an orphan without mercy by this sinful lord of the demons रावण.”

श्लोकः 4

तं शब्दमवसुप्तस्तु जटायुरथ शश्रुवे।
निरक्षद् रावणं क्षिप्रं वैदेहीं च ददर्श सः ।।4।।

अनुवादः

निद्रिस्त असलेल्या त्या जटायूने ते शब्द ऐकले, वेगाने जाणाऱ्या रावणाला व सीतेला पाहिले.

जटायू, who was asleep, heard those words, saw रावण and He going hurriedly.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

श्लोक: 5

तत: पर्वतशृङ्गाभस्तीक्ष्णतुण्डः खगोत्तमः।
वनस्पतिगतः श्रीमान्व्याजहार शुभां गिरम् ।।5।।

अनुवादः

तेव्हा पर्वतशिखराप्रमाणे रंग असलेला, तीक्ष्ण चोच असलेला, श्रेष्ठ खग, झाडावर बसलेला आदरणीय (जटायू) नम्र आवाजात म्हणाला.

Then the excellent bird whose colour was like the peak of the mountain, one with a sharp beak, the respected one, seated on a tree spoke in humble speech.

श्लोक: 6

निवर्तय मति नीचां परदाराभिमर्शनात् ।
न तत्समाचरेद्धीरो परो यद्धि विगर्हयेत् ।।६।।

अनुवादः

“(हे रावणा) परक्या स्त्रीचा मान राखण्यासाठी तुझा नीच विचार थांबव. कारण दुसऱ्याने निंदा करावी असे शूरवीर वागत नाहीत.”
“(Oh रावण) changeyour ill-mind as other’s wife should be respected. Because indeed a brave man does not – behave in such a way that is condemned by others.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

श्लोकः 7

बद्धोऽहं त्वं युवा धन्वी सरथः कवची शरी।
तथाप्यादाय वैदेहीं कुशली न गमिष्यसि ।।7।।

अनुवादः

मी जरी वृद्ध असलो आणि तू तरुण, धनुष्यबाणासहित, रथारूढ, चिलखत घालून असलास, तरी तू वैदेहीला सहजपणे नेऊ शकत नाहीस.” Although I am old and you are young, armed with bows and arrows, seated on a chariot, wearing an armour, yet you will not go taking & easily.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

श्लोक: 8

तस्य तीक्ष्णनखाभ्यां तु चरणाभ्यां महाबलः।
चकार बहुधा गात्रे व्रणान्यतगसत्तमः ।।8।।

अनुवादः

बलाढ्य असलेल्या (जटायू) ने तीक्ष्ण नखांनी व पायांनी (रावणाच्या) शरीरावर बऱ्याच जखमा केल्या.
The extremely strong and the best bird did many wounds on his (रावण’s) body with sharp nails and feet.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

श्लोकः 9

ततोऽस्य सशरं चापं मुक्तामणिविभूषितम्।
चरणाभ्यां महातेजा बभञ्ज पतगोत्तमः।।९।।

अनुवाद:

तेव्हा अत्यंत पराक्रमी, श्रेष्ठ खग असलेल्या (जटायू) ने त्याचे मोती जडवलेले व बाण लावलेले धनुष्य पायांनी मोडून टाकले.

Then the extremely brave, great bird (er) broke his bow, that was adorned with pearls and attached with an arrow with his feet.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

श्लोकः 10

ततः क्रोधादशग्रीवो गृध्रराजमपोथयत् ।
पक्षौ पाश्वा च पादौ च खड्गमुद्धृत्य सोऽच्छिनत्।।10।।

अनुवादः

तेव्हा त्या दशग्रीव (रावणा) ने रागाने त्या गिधाडाला चिरडून टाकले. तलवार उपसून त्याचे पंख आणि पाय छाटून टाकले.

दशग्रीव (रावण) crushed the great vulture angrily. Raising his sword, cut his wings, and feet.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

श्लोक: 11

स छिन्नपक्षः सहसा रक्षसा रौद्रकर्मणा।
निपपात हतो गृधो धरण्यामल्पजीवितः ।।11।।

अनुवादः

राक्षसाच्या रौद्र कृत्यामुळे लगेच मारले गेलेले, पंख छाटलेले ते अल्पायुषी गिधाड जमिनीवर पडले.

That short-lived vulture, whose wings were cut, got killed immediately due to the terrible deeds of the demon and fell on the ground.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 11 जटायुशौर्यम्

शब्दार्था:

  1. गृह्यता – held – धरले होते
  2. यशस्विनी – illustrious – तेजस्वी
  3. अतिचुक्रोश – lamented aloud – मोठ्याने आक्रोश करत ह्येतो
  4. दुःखार्ता – sunk in grief – दुःखात बुडालेली
  5. पापकर्मणा – by the sinful one – पापी माणसाकडून
  6. अकरुणम् – without mercy – निर्दयीपणे
  7. अनाथवत् – like an orphan – अनाथ असल्याप्रमाणे
  8. ह्रियमाणाम् – being abducted – अपहरण केले जात असपाऱ्या
  9. अवसुप्तः – asleep – झोपलेला
  10. क्षिप्रम् – speedily – वेगाने
  11. निरक्षत् – observed – पाहिले
  12. शुश्रुवे – had heard – ऐकले होते+
  13. पर्वतशृङ्गाभः – colour like the peak of the mountain – पर्वतशिखराप्रमाणे रंग असलेला
  14. तीक्ष्णतुण्डः – having sharp beak – तीक्ष्ण चोच असलेला
  15. व्याजहार – spoke – बोलला
  16. शुभां – in humble speech – गिरम्
  17. सरथः – seated on a chariot – रथी / रथारूढ़
  18. धन्वी – armed with a bow – धनुष्यधारी
  19. कवची – wearing armour – चिलखत घातलेला
  20. शरी – having arrows – बाण जवळ असलेला
  21. कुशली – (here) easily – (इथे) सहजपणे
  22. महाबलः – extremely strong – बलाढ्य
  23. पतगसत्तमः – the best bird – सर्वोत्तम पक्षी
  24. वणान् – wounds – जखमा
  25. गात्रे – on the body – शरीरावर
  26. चकार – did / made – केले
  27. महातेजाः – extremely lustrous / extremely brave – अत्यंत तेजस्वी / अत्यंत शूर
  28. पतगोत्तमः – great bird – श्रेष्ठ खग
  29. मुक्तामणिविभूषितम् – adorned with pearls – मोती जडवलेले
  30. बभज – broke – तोडले
  31. दशग्रीवः – Ravan – रावण
  32. खड्गम् – sword – तलवार
  33. अपोथयत् – crushed – चिरडून टाकले
  34. अच्छिनत् – cut – कापले
  35. छिनपक्ष: – whose wings are cut – पंख छाटलेला
  36. सहसा – at once – लगेच
  37. रौद्रकर्मणा – due to terrible deeds – रौद्र कृत्यामुळे
  38. निपपात – fell – पडला
  39. अल्पजीवितः – short-lived – अल्पायुषी

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 8 सखू आजी Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 8 सखू आजी Textbook Questions and Answers

1. खालील घटनेचा लेखकावर झालेला परिणाम लिहा.

प्रश्न 1.
खालील घटनेचा लेखकावर झालेला परिणाम लिहा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 1
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 2

2. ‘सखू आजी कवितेत बोलते, कवितेत जगते’ हे विधान स्पष्ट करणारी पाठातील वाक्ये शोधा.

प्रश्न 2.
‘सखू आजी कवितेत बोलते, कवितेत जगते’ हे विधान स्पष्ट करणारी पाठातील वाक्ये शोधा.
उत्तर:
1. ‘हाडं गेली वड्याला, बघा माज्या मड्याला.’
2. ‘मरण लोकाला, सरण दिक्काला/माजं कपाळ, भरलं आभाळ/ मरलं माणूस, झिजलं कानुस/म्हातारी नवसाची, भरून उरायची.’
3. ‘गाव गरतीला, सपान धरतीला/धरती दुवापली, माती हाराकली.’

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

3. गुणवैशिष्ट्ये लिहा.

प्रश्न ३.
गुणवैशिष्ट्ये लिहा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 3
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 4

4. कंसातील सूचनेनुसार बदल करा.

प्रश्न (अ)
याबाबत मला काहीही म्हणायचे नाही. (काळ ओळखा)
उत्तरः
वर्तमानकाळ

प्रश्न (आ)
आजी कुठं चाललीस? (अधोरेखित शब्दाची जात ओळखा)
उत्तरः
आजी – नाम

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न (इ)
आजी माझ्या जवळची होती. (अधोरेखित शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.)
उत्तरः
आजी माझ्या लांबची होती.

प्रश्न (ई)
डोंगराच्या कुशीत वसले होते ते गाव! (अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.)
उत्तरः
पर्वताच्या कुशीत वसले होते ते गाव!

5. स्वमत:

प्रश्न (अ)
सखू आजीच्या व्यक्तिमत्त्व विशेषांपैकी तुम्हांला भावलेल्या कोणत्याही दोन विशेषांचे सकारण स्पष्टीकरण करा.
उत्तरः
सखू आजी सहज बोलायला लागली तरी एक कविताच बोलायची. तो तिच्या व्यक्तिमत्त्वाचा एक विशेष होता. तिला कुणी म्हटलं की, म्हातारी गप्प घरात बसायचं सोडून कुठं निघालीस मरायला’. तर ती लगेच म्हणायची, ‘मरण लोकाला, सरण दिक्काला। माजं कपाळ भरलं आभाळ। मरलं माणूस, झिजलं कानुस । म्हातारी नवसाची, भरून उरायची’ हे सगळं ती जुळवून बोलायची असं नाही, पण ती बोलायला लागली की आपोआप तिच्या तोंडातून ते बाहेर यायचं

सखू आजीच्या व्यक्तिमत्त्वाचा मला भावलेला दुसरा विशेष म्हणजे ‘नवीन बदल सहज स्वीकारणे’ हा होय. लेखक राहतो त्या विभागात प्रौढ साक्षरतेचे वर्ग जोरात होते. पण त्यांच्या गावात एकही चालत नव्हता. सखू आजीला हे माहिती झाले तेव्हा कॉलेजामध्ये शिकवणाऱ्या लेखकाच्या घरी सखू आजी आजुबाजूच्या आया-बाया घेऊन गेली. त्यानंतर सगळ्यांच्या समोर म्हणाली की, “आमचं पोरगं एवढं काय काय शिकलंय, आपल्याला दुसरा मास्तर कशाला पायजे. तूच शिकीव रंऽऽ आमाला” सखू आजी पंधरा दिवसात लिहाय वाचायला शिकली. शिवाय इतर बायकांनादेखील शिकवायला सुरुवात केली.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न (आ)
खालील मुद्द्याला अनुसरून सखू आजींविषयी तुमचे मत लिहा.
1. करारीपणा
2. आजीचा गोतावळा
उत्तरः
सखू आजी एकदम करारी होती. तो तिच्या व्यक्तिमत्त्वाचा खास विशेष होता. एकदा गावनियमाविरुद्ध वागणाऱ्या सातबा घोरपड्याच्या मुलाला पंचांनी व गावकऱ्यांनी दंड करावा’ असे ठरवले. त्यावेळी सखूआजी आपल्या करारीस्वभावानुसार ठामपणे म्हणाली की, ‘पोरगं मांडीवर घाण करतंय म्हणून मांडी कापता व्हयगाऽऽ?’ तिच्या म्हणण्यानुसार लगेच शिक्षा करण्याऐवजी चूक करणाऱ्या व्यक्तीला सुधारण्याची संधी द्यायला हवी. तिच्या या स्वभावामुळे गावकऱ्यांच्या मनात तिच्याविषयी आदर होता. त्यामुळेच सातबाच्या मुलाला कोणीही काहीही बोलले नाही.

सखू आजीला गावातल्या सगळ्या लहान-थोरांमध्ये आपलं घर दिसायचं. गाव म्हणजे तिचा गोतावळा होता. सगळे गावकरी जणू तिचे नातेवाईकच होते. त्यामुळेच सगळ्या अडाणी आयाबायांना गोळा करून ती लेखकाकडे गेली आणि, “एवढा शिकला-सवरला आहेस तर दुसऱ्या कोणी शिकवण्यापेक्षा तूच आम्हांला लिहाय-वाचायला शिकव’, असे हक्काने म्हणाली. स्वत: पंधरा दिवसांत लिहिणे वाचणे शिकून तिने इतरांना शिकवायला सुरुवात केली. गावातला चोपडा यांचा मुलगा पहिल्यांदा पोलिस झाला. त्यावेळी आजीने गावच्या बाया गोळा करून त्याला ड्रेसवरच ओवाळलं. दही-साखरेनं तोंड गोड केलं अशा या सखू आजीचा गाव म्हणजे गोतावळाच होता. सगळ्यांच्या मनात तिच्याविषयी आदर होता. त्यामुळेच जेव्हा ती वारली तेव्हा सगळ्या गावकऱ्यांच्या डोळ्यांत पाणी उभे राहिले. आपलं माणूस गेल्याचं दु:ख सगळ्यांना झालं होतं.

6. अभिव्यक्ती:

प्रश्न (अ)
‘बदलत्या गावगाड्यात आजीला जागाच उरली नाही.’ या विधानाबाबत तुमचे मत सविस्तर लिहा.
उत्तरः
पूर्वी गावांमध्ये ‘आजी’ नावाच्या व्यक्तिमत्त्वाला फार महत्त्व असे. शाळेतील मुलांना जाता-येता आजी गोळा करून बसायची. शेतातल्या देवाच्या गोष्टी सांगायची. आजी गावातल्या कुणाच्याही बारशाला, लग्नाला, मयताला हटकून पुढं असायचीच. सगळं तिच्या म्हणण्यानुसार चालायचं. गावाच्या दैनंदिन व्यवहारात आजी सारख्या म्हाताऱ्या आणि अनुभवी माणसांची मतं विचारात घेतली जायची. गाव म्हणजे म्हातारीचा गोतावळा असे. तिला गावातल्या लहान-थोरांमध्ये आपलं घर दिसायचं.

पण हल्ली परिस्थिती बदलली आहे. आजकालच्या ‘विभक्त कुटुंब’ योजनांमध्ये आजीसारख्या म्हाताऱ्या माणसांना जागाच उरली नाही. आजकाल लोक आजीच्या मतांना विनाकारण केलेला हस्तक्षेप समजतात. म्हणून आजीच्या मताला किंमतच उरली नाही. एकेकाळी आजीबाईंच्या औषधाच्या घरगुती बटव्यातील एखादी बुटी खाल्ली की आजार हमखास पळून जात असे, पण आज त्याची जागा महागड्या डॉक्टरांच्या औषधांनी घेतली. आज आजीसारख्या वडीलधाऱ्या माणसांची जागा फक्त वृद्धाश्रमात उरली आहे. पूर्वी आजीकडून एखादी गोष्ट ऐकल्याशिवाय न झोपणारी नातवंडे आज मोबाईलशिवाय झोपत नाही. ‘आता गावगाडा बदलला त्यामुळे आजीला जागाच उरली नाही’, हे खरे आहे.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न (आ)
तुम्हांला समजलेल्या ‘सखू आजीचे’ व्यक्तिचित्र रेखाटा.
उत्तरः
लेखक ‘राजन गवस’ यांनी आपल्या पाठात रंगवलेली ‘सखू आजी’ मनाला भावते. साधारण एखादया म्हाताऱ्या बाई सारखीच ती होती. तिचे वय नव्वद वर्षे होते. कमरेत वाकलेली आणि आधारासाठी हातात नेहमी काठी असायची. सुरकुत्यांनी भरलेला चेहरा नेहमी प्रसन्न दिसायचा. गावातल्या प्रत्येकाशी तिने प्रेमाचं नातं जोडलेलं असे. जाता-येता ती प्रत्येकाशी बोलायची. तिच्याशी बोलताना प्रत्येकाला आनंद व्हायचा. ती नेहमी कवितेतूनच बोलायची. तिची कवितारूपी भाषा बोलणे सगळ्यांना समजायचेच असे नव्हते, पण प्रत्येकजण तिच्याशी बोलण्याचा प्रयत्न करायचा. लहान मुलांना जमवून त्यांना चित्रविचित्र गोष्टी सांगणे तिला खूप आवडायचे.

शब्द शब्द जोडून कोणतीही कहाणी ती सांगायची. अशी ही आजी प्रगतशील दृष्टीची होती. त्यामुळेच स्वत:सोबत गावातील अनेक अडाणी बायकांना घेऊन ती लेखकाकडे गेली आणि आम्हांला तूच लिहाय-वाचायला शिकव असे हक्काने म्हणाली. पुढच्या पंधरा दिवसात उत्साहाने लिहायला-वाचायला शिकून आजी दुसऱ्यांना पण शिकवू लागली. गावातला एक मुलगा पहिल्यांदा पोलिस झाला, तेव्हा गावातल्या बायका गोळा करून तिने ड्रेसवरच त्याला ओवाळले. दही-साखरेने तोंड गोड केले. सारे गावकरी तिच्यासाठी तिचे जवळचे नातेवाईकच होते. त्यामुळेच सगळ्यांना तिच्याविषयी मनात आदर होता. म्हणून जेव्हा सखू आजी मरण पावली तेव्हा लहान पोरांपासून म्हाताऱ्याकोताऱ्यांपर्यंत प्रत्येकाच्या डोळ्यात पाणी आले होते.

प्रश्न (इ)
सखू आजी व तुमची आजी यांच्या स्वभावातील साम्यस्थळे शोधा.
उत्तरः
सखूआजीप्रमाणे माझी आजीसुद्धा खूप प्रेमळ आहे. माझ्या आजीचे नाव जानकी आहे. माझी जानकी आजी साऱ्या गावाची सुद्धा आजीच आहे. सारे गावकरी तिच्यासाठी जणू तिचे नातेवाईकच आहेत. गावातून फिरताना ती प्रत्येकाशी प्रेमाने बोलते. तिच्याविषयी साऱ्यांच्या मनात आदर आहे. कोणतेही संकट आले, अडचण आली तर सल्ला मागायला गावकरी येतात. आजीच्या विचारांना सगळे मान देतात. गावातल्या लहान-लहान मुलांना जमवून त्यांना छान गोष्टी सांगणे तिला आवडते. पण कोणी शाळेला दांडी मारली तर तिला आवडत नाही. ‘शिकून सवरून मोठे व्हा’ असे तिचे नेहमी सांगणे असते. गावामध्ये कोणी मरण पावले, कोणाकडे बारसे असेल, कुणाकडे लग्न असेल तर माझी ‘जानकी आजी’ तिथे मुद्दाम असणारच. तिच्या सूचनेनुसार सगळे वागतात. तिचा शब्द कोणी मोडत नाही.

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 8 सखू आजी Additional Important Questions and Answers

1. पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1: आंकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 5

योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
सखू आजी मरण पावली याला ……………..
(अ) विशेष महत्त्व नाही.
(ब) विशेष काहीच नाही.
(क) विशेष महत्त्व काय.
(ड) विशेष काय आहे.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न 2.
तिच्याइतकं प्रचंड भाषिक ज्ञान ……………….
(अ) मला कोणाकडंच दिसलं नाही.
(ब) मला मिळालच नाही.
(क) मला सगळ्यांकडे दिसलं.
(ड) मला दिसलंच नाही.
उत्तर:
1. सखू आजी मरण पावली याला विशेष महत्त्व काय.
2. तिच्याइतकं प्रचंड भाषिक ज्ञान मला कोणाकडंच दिसलं नाही.

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. सखू आजी(अ) ना पातीची
2. ना जातीची(ब) बघा माज्या मड्याला
3. कवितेत बोलते(क) परवा वारली
4. हाडं गेली वड्याला(ड) कवितेत जगते

उत्तरः

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. सखू आजी(क) परवा वारली
2. ना जातीची(अ) ना पातीची
3. कवितेत बोलते(ड) कवितेत जगते
4. हाडं गेली वड्याला(ब) बघा माज्या मड्याला

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न 4.
उताऱ्यानुसार वाक्यांचा क्रम लावा.

  1. सखू आजी नेहमीच एक कविता वाटते.
  2. प्रत्येक जण तिच्याशी बोलायचा प्रयत्न करतो.
  3. ती कवितेत बोलते. कवितेत जगते.
  4. म्हातारी प्रत्येकाशी बोलते.

उत्तरः

  1. प्रत्येक जण तिच्याशी बोलायचा प्रयत्न करतो.
  2. म्हातारी प्रत्येकाशी बोलते.
  3. मला सखू आजी नेहमीच एक कविता वाटते.
  4. ती कवितेत बोलते. कवितेत जगते.

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
सखू आजी परवा वारली, ही गोष्ट लेखकाला सांगण्याइतपत महत्त्वाची का वाटत नाही ?
उत्तरः
सखू आजी परवा वारली, ही गोष्ट लेखकाला सांगण्याइतपत महत्त्वाची वाटत नाही; कारण आपण कितीतरी मृत्यू रोज अनुभवत असतो.

प्रश्न 2.
लेखकाला सखू आजी कविता वाटण्याचे कारण काय आहे?
उत्तर:
लेखकाला सखू आजी नेहमीच एक कविता वाटते, कारण ती कवितेत बोलते, कवितेत जगते.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 6.

  1. सखू आजीचा मृत्यू मला ……….. करून गेला. (वरवर जखम, खूप मोठी जखम, थोडीशी जखम, खोलवर जखम)
  2. सखू आजी ………… जाताना कोणी सहज म्हटलं, ‘आजी, कुठं चाललीस?’ (घरातून, गल्लीतून, बाजारातून, देवळातून)
  3. मला सखू आजी नेहमीच एक ………..” वाटते. (धडा, गाणं, कविता, पाठ)

उत्तर:

  1. खोलवर जखम
  2. गल्लीतून
  3. कविता

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न 7.
सहसंबंध लिहा.

  1. तरुण : म्हातारं :: जन्म : ……………..
  2. काव्य : कविता :: कर : ……………..
  3. खोलवर : जखम :: प्रचंड : ………..

उत्तर:

  1. मृत्यू
  2. हात
  3. भाषिक ज्ञान

प्रश्न 8.
शब्दसमूहासाठी एक शब्द चौकटीत लिहा.

  1. वयस्कर स्त्री – [ ]
  2. भाषाविषयक ज्ञान – [ ]
  3. जवळच्या नात्यातील माणस – [ ]

उत्तरः

  1. म्हातारी
  2. भाषिक ज्ञान
  3. रक्ताची माणसं

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

कृती 2. आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
मला सखू आजी नेहमीच एक कविता वाटते; कारण ……………..
(अ) ती कविता करते.
(ब) ती कवितेत बोलते. कवितेत जगते.
(क) ती म्हातारी झाली होती.
(ड) तिच्या चेहऱ्यावर सुरकुत्या पडल्या होत्या.
उत्तरः
मला सखू आजी नेहमीच एक कविता वाटते; कारण ती कवितेत बोलते. कवितेत जगते.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
1. हाडं गेली वड्याला, बघा माज्या मड्याला’ असे बोलणारी – [ ]
2. प्रचंड भाषिक ज्ञान असलेली व्यक्ती – [ ]
उत्तर:
1. सखू आजी
2. सखू आजी

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 6

प्रश्न 4.
चूक की बरोबर ते लिहा.

  1. मला सखू आजी नेहमीच एक कोडं वाटते.
  2. म्हातारी कोणाशीही बोलत नाही.
  3. सर्वात अधिक भाषिक ज्ञान आजीकडंच दिसलं.

उत्तर:

  1. चूक
  2. चूक
  3. बरोबर

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न 5.
कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 7

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
1. सखु आजी परवा वारलि.
2. सखू आजिचं वय वरषे नव्वद.
उत्तर:
1. सखू आजी परवा वारली.
2. सखू आजीचं वय वर्षे नव्वद.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन सर्वनामे शोधून लिहा.
उत्तर:
1. ती
2. माझ्या
3. मला

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.

  1. महातारी, म्हातारि, म्हातारी, महातारि
  2. सुरकुतया, सुरकूत्या, सुरकुत्या, सूरकूत्या –
  3. भाषिक, भाशिक, भासिक, भाषीक

उत्तर:

  1. म्हातारी
  2. सुरकुत्या
  3. भाषिक

प्रश्न 4.
लिंग बदला.
आजोबा – [ ]
उत्तर:
आजी

प्रश्न 5.
अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द वापरून वाक्य पुन्हा लिहा.
असा प्रश्न कोणीही उपस्थित करू शकेल.
उत्तर:
असा सवाल कोणीही उपस्थित करू शकेल.

प्रश्न 6.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

  1. जीवन ×
  2. निंदा ×
  3. अनुपस्थित ×
  4. लांबची ×

उत्तर:

  1. मृत्यु
  2. स्तुती
  3. उपस्थित
  4. जवळची

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न 7.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:
1. जाती
2. माणसं

प्रश्न 8.
उताऱ्यात आलेली म्हण पूर्ण करा.
‘हाडं गेली वड्याला, ………………….
उत्तर:
‘हाडं गेली वड्याला, बघा माज्या मड्याला.’

प्रश्न 9.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्दमूळ शब्दसामान्यरूप
रक्ताच्यारक्तरक्ता
महत्त्वाचीमहत्त्वमहत्त्वा

प्रश्न 10.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्दप्रत्ययविभक्ती
जातीचीचीषष्ठी (एकवचन)
सगळ्यांनानाद्वितीया (अनेकवचन)

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न 11.
वाक्प्रचाराचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा.
पोकळी वाढणे
उत्तर:
अर्थ: रिकामेपणा निर्माण होणे.
वाक्य: आईच्या जाण्याने शकूच्या आयुष्यातील पोकळी वाढत गेली.

प्रश्न 12.
काळ बदला. (भूतकाळ करा)
मला सखू आजी नेहमीच एक कविता वाटते.
उत्तर:
मला सखू आजी नेहमीच एक कविता वाटायची.

प्रश्न 13.
काळ ओळखा.
पण प्रत्येक जण तिच्याशी बोलायचा प्रयत्न करतो.
उत्तरः
वर्तमानकाळ

प्रश्न 14.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 8

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
तुमची आजी व सखू आजी यांच्या स्वभावातील साम्यस्थळ सांगा.
उत्तरः
माझी आजी व सखू आजी यांच्यात फारच साम्य आहे. दोघीही वृद्ध आहेत. माझ्या आजीचाही चेहरा सुरकुत्यांनी भरलेला आहे. माझ्या आजीचेही शरीर वाकून कमान झालेले आहे. माझ्या आजीचेही भाषिक ज्ञान प्रचंड आहे. बोलताना जुन्या म्हणींचा ती उपयोग करते. जसे की : ‘माझं नाव ममती, अन् मला काय कमती’ सखू आजी प्रमाणेच माझी आजी काय बोलते हे लोकांना अनेक वेळा कळतच नाही; कारण तिच्या जवळ परंपरागत असलेल्या म्हणींशी आधुनिक काळातील लोक तितके परिचित नाहीत. सखू आजीप्रमाणे काठी टेकत टेकत ती सगळीकडे हिंडते आणि रस्त्यास जो भेटेल त्याच्याशी संवाद साधते.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 9
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 10
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 11
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 12

प्रश्न 2.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. गाव(अ) धरतीला
2. सपान(ब) गरतीला
3. धरती(क) हाराकली
4. माती(ड) दुवापली

उत्तरः

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. गाव(ब) गरतीला
2. सपान(अ) धरतीला
3. धरती(ड) दुवापली
4. माती(क) हाराकली

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न 3.
उताऱ्यानुसार वाक्यांचा क्रम लावा.

  1. कैक वर्षांत असं कधी घडलं नाही. ही कथा कधी अचानक स्वप्नात येतेच.
  2. तिथून पुढं झोपच लागायची नाही.
  3. कधी तरी आपल्या स्वप्नातला साप नागीण घेऊन जाईल आणि आपल्याला हे स्वप्न पडायचं बंद होईल, असं वाटायचं.
  4. बैल आंघोळ करायला लागला, की डोळे टक्क उघडे पडायचे.

उत्तर:

  1. बैल आंघोळ करायला लागला, की डोळे टक्क उघडे पडायचे.
  2. तिथून पुढं झोपच लागायची नाही.
  3. कधी तरी आपल्या स्वप्नातला साप नागीण घेऊन जाईल आणि आपल्याला हे स्वप्न पडायचं बंद होईल, असं वाटायचं.
  4. कैक वर्षांत असं कधी घडलं नाही. ही कथा कधी अचानक स्वप्नात येतेच.

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
आजी शेतातल्या कोणाची गोष्ट सांगायची?
उत्तरः
आजी शेतातल्या देवाची गोष्ट सांगायची.

प्रश्न 2.
लेखकाचा कोणता प्रश्न अजूनही अनुत्तरित आहे?
उत्तरः
आजीनं सांगितलेल्या कैक गोष्टींपैकी एकच गोष्ट मेंदूत कशी रुतून बसली, हा लेखकाचा प्रश्न अजूनही अनुत्तरित आहे.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.

  1. कधी तरी आपल्या स्वप्नातला ………… नागीण घेऊन जाईल आणि आपल्याला हे स्वप्न पडायचं बंद होईल. (बैल, माणूस, साप, रेडा)
  2. गाव गरतीला, सपान धरतीला/धरती …….”माती हाराकली’. (फाटली, दुवापली, दुभंगली, दुमडली)
  3. आजीची ……….. कधी कधी आठवडा आठवडा चालायची. (गंमत, गाणी, करामत, गोष्ट)

उत्तर:

  1. साप
  2. दुवापली
  3. गोष्ट

प्रश्न 2.
सहसंबंध लिहा.
1. मरण : लोकाला :: सरण : ……………
2. गाव : गरतीला :: सपान : …………..
उत्तर:
1. दिक्काला
2. धरतीला

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा. डोळे टक्क उघडे पडायचे; ………….
(अ) साप आंघोळ करायला लागला की,
(ब) बैल आंघोळ करायला लागली की.
(क) त्याचा साप झाला की,
(ड) सापाला पंख फुटले की,
उत्तर:
डोळे टक्क उघडे पडायचे; बैल आंघोळ करायला लागला की.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.

  1. मनात दीर्घकाळ रेंगाळली – [ ]
  2. फाळाला डसली – [ ]
  3. चेहऱ्यावरचे बदलणारे भाव – [ ]

उत्तर:

  1. आजीची गोष्ट
  2. नागीण
  3. आजीचे

प्रश्न 3.
चूक की बरोबर ते लिहा.

  1. सखू आजी सहज बोलायला लागली तरी एक गोष्टच बोलायची.
  2. ‘मरण लोकाला, भरण दिक्काला’
  3. नांगराची नदी झाली.
  4. फाळाला नागीण डसली.

उत्तर:

  1. चूक
  2. चूक
  3. बरोबर
  4. बरोबर

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न 4.
कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 13

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
लेखननियमांनुसार वाक्य शुद्ध करून लिहा.
नंतर म्हातारिला काहिच विचारलं नाही.
उत्तरः
नंतर म्हातारीला काहीच विचारलं नाही.

प्रश्न 2.
अचूक शब्द लिहा.
1. अवर्णनीय, अवर्णनीय, अर्वणनीय, अवनणीय – [ ]
2. तपश्चर्या, तर्पश्चया, तापश्चर्या, तर्पश्र्चया – [ ]
उत्तर:
1. अवर्णनीय
2. तपश्चर्या

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न 3.
समानार्थी शब्दांच्या जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. भाल(अ) नदी
2. ईश्वर(ब) धरती
3. सरिता(क) कपाळ
4. पृथ्वी(ड) देव

उत्तर:

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. भाल(क) कपाळ
2. ईश्वर(ड) देव
3. सरिता(अ) नदी
4. पृथ्वी(ब) धरती

प्रश्न 4.
विरुद्धार्थी शब्दांच्या जोड्या जुळवा.

  1. जीवन × [ ]
  2. दु:ख × [ ]
  3. अल्पकाळ × [ ]
  4. बंद × [ ]

उत्तर:

  1. मरण
  2. आनंद
  3. दीर्घकाळ
  4. उघडे

प्रश्न 5.
उताऱ्यातील दोन विशेषणे शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. भरलं
  2. झिजलं
  3. एक
  4. चार
  5. कैक

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न 6.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्दप्रत्ययविभक्ती
लोकालालाद्वितीया (अनेकवचन)
नवसाचीचीषष्ठी (एकवचन)
आजीचीचीषष्ठी (एकवचन)
तोंडातूनऊनपंचमी (एकवचन)

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्दसामान्यरूपमुळशब्द
स्वप्नांतस्वप्नांस्वप्न
समुद्रावरसमुद्रासमुद्र

प्रश्न 8.
वाक्प्रचारांचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा.
1. अंगावर शहारे येणे
2. मेंदूत रुतून बसणे
उत्तर:
1. अर्थ : खूप भिती वाटणे. वाक्य : समोरचे अपघाताचे दृश्य पाहून माझ्या अंगावर शहारा आला.
2. अर्थ : कायमस्वरूपी लक्षात राहणे. वाक्य : लहानपणी आजीने सांगितलेल्या गोष्टी अजूनही
माझ्या मेंदूत रुतून बसल्या आहेत.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

काळ बदला. (भविष्यकाळ करा.)

प्रश्न 1.
तिच्याशी बोलताना एक अवर्णनीय आनंद मिळायचा.
उत्तरः
तिच्याशी बोलताना एक अवर्णनीय आनंद मिळेल.

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
तुम्हांला समजलेल्या सखू आजीचे व्यक्तिचित्र रेखाटा.
उत्तरः
सखू आजी म्हणजे एक जिवंत कविताच होती. तिचे बोलणेच काव्यमय होते. तिचे भाषिक ज्ञान प्रचंड होते. गावातील लहान मुलांना एकत्र करून त्यांना शेतातल्या देवाच्या गोष्टी सांगणे आजीला फार आवडायचे. आजीजवळ काल्पनिक व रहस्यकथांचे भांडारच होते. कथेचे निवेदन करताना तिच्या चेहऱ्यावरचे बदलणारे भाव व हाताच्या हालचाली पाहण्यासारख्या असायच्या. लहान मुलांना कथा सांगतांना त्यांना कल्पनेच्या विश्वात नेण्याची जादू आजीजवळ होती. कथेतील एखादा भाग व्यवस्थित कळला नाही वा कथेतील एखादया भागाचा अर्थ आजीला कधी विचारला तर ती थातुरमातुर असे काही बोलायची की, ज्याचा अर्थच कोणाला कळायचा नाही.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 14
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 15
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 16

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न 2.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट‘ब’ गट
वावगं वागलेला(अ) सरपंच
अंगठेवाला(ब) चोपडा यांचा पोरगा
पोलीस झालेला(क) लेखक
आजीला साक्षर करणारा(ड) सातबा घोरपड्याचा पोरगा

उत्तरः

‘अ’ गट‘ब’ गट
वावगं वागलेला(ड) सातबा घोरपड्याचा पोरगा
अंगठेवाला(अ) सरपंच
पोलीस झालेला(ब) चोपडा यांचा पोरगा
आजीला साक्षर करणारा(क) लेखक

प्रश्न 3.
उताऱ्यानुसार वाक्यांचा क्रम लावा.

  1. अशात सातबा घोरपड्याचा पोरगा वावगं वागला.
  2. सगळ्यांनी माना डोलावल्या.
  3. एकदा गावच्या लक्ष्मीची जत्रा ठरली.
  4. गाव बैठक बसली.

उत्तर:

  1. एकदा गावच्या लक्ष्मीची जत्रा ठरली.
  2. अशात सातबा घोरपड्याचा पोरगा वावगं वागला.
  3. गाव बैठक बसली.
  4. सगळ्यांनी माना डोलावल्या.

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
गावात एकदा कोणत्या देवीची जत्रा ठरली?
उत्तर:
गावात एकदा लक्ष्मी देवीची जत्रा ठरली.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न 2.
सखू आजी गावातल्या आयाबाया गोळा करून कोणाच्या घरात आली?
उत्तरः
सखू आजी गावातल्या आयाबाया गोळा करून लेखकाच्या घरात आली

प्रश्न 3.
गावचा सरपंच कसा होता?
उत्तर:
गावचा सरपंच अंगठेवाला होता.

प्रश्न 4.
म्हातारीचा गोतावळा म्हणजे काय?
उत्तरः
गाव म्हणजे म्हातारीचा गोतावळा.

प्रश्न 5.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकामी जागा भरा.

  1. अशात सातबा …………. पोरगा वावगं वागला. (देशमुखांचा, कुलकर्त्यांचा, पाटलांचा, घोरपड्यांचा)
  2. ………… गावाला भीती होती. (आजीची, म्हातारीची, देवीची, मास्तरांची)
  3. आमच्या भागात तेव्हा ………वर्ग जोरात होते. (स्वच्छता अभियानाचे, बाल साक्षरतेचे, आरोग्य, प्रौढ साक्षरतेचे)

उत्तर:

  1. घोरपड्यांचा
  2. म्हातारीची
  3. प्रौढ साक्षरतेचे

प्रश्न 6.
सहसंबंध लिहा.
सातबा घोरपड्याचा मुलगा : वावगं वागला :: चोपडा यांचा पोरगा : ……………………..
उत्तर:
पोलीस झाला.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

कृती 2 : आकलन कृती

योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
म्हातारीनं गावच्या बायका गोळा करून, त्याला ड्रेसवर ओवाळलं; कारण ………………….
(अ) आमच्या गावातल्या चोपडा यांचा पोरगा पहिल्यांदा पोलीस झाला.
(ब) आमच्या गावातल्या घोरपडे यांचा मुलगा पहिल्यांदा पोलीस झाला.
(क) आमच्या गावातल्या चोपडा यांचा पोरगा वावगं वागला.
(ड) आमच्या गावातल्या घोरपडे यांचा मुलगा वावगं वागला.
उत्तर:
म्हातारीनं गावच्या बायका गोळा करून, त्याला ड्रेसवरओवाळलं; कारण आमच्या गावातल्या चोपडा यांचा पोरगा पहिल्यांदा पोलीस झाला.

प्रश्न 2.
सातबाच्या पोराला कोणीच काही बोललं नाही; कारण
(अ) सातबाची गावाला भीती होती.
(ब) सातबाच्या पोराची गावाला भीती होती.
(क) तो वावगं वागला होता.
(ड) म्हातारीची गावाला भीती होती.
उत्तर:
सातबाच्या पोराला कोणीच काही बोललं नाही; कारण म्हातारीची गावाला भीती होती.

आकृतिबंध पूर्ण करा.

प्रश्न 2.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 17

प्रश्न 3.
कोण ते लिहा.

  1. वावगं वागणारा – [ ]
  2. गावाला भीती वाटायची – [ ]
  3. सहीपुरता साक्षर झाला – [ ]

उत्तर:

  1. सातबा घोरपड्याचा पोरगा
  2. सखू आजीची
  3. सरपंच

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न 4.
चूक की बरोबर ते लिहा.
1. सखूआजी गावातल्या कुणाच्याही बारशाला, लग्नाला, मयताला जायची नाही.
2. अशात सातबा घोरपड्याचा पोरगा वावगं वागला.
उत्तर:
1. चूक
2. बरोबर

प्रश्न 5.
कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 18

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
1. म्हतारिची गावाला भिती होती.
2. आमच्या भागात तेव्हा प्रौढ सक्षरतेचे वरग जोरात होते.
उत्तर:
1. म्हातारीची गावाला भीती होती.
2. आमच्या भागात तेव्हा प्रौढ साक्षरतेचे वर्ग जोरात होते.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन नामे शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. सखू
  2. लक्ष्मी
  3. सातबा
  4. पंच
  5. म्हातारी
  6. बायका
  7. सरपंच
  8. दही
  9. आजी
  10. घोरपडे
  11. साखर

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. रीवाजानुसार, रिवाजानुसार, रिवाजनुसार, रिवाजानूसार – [ ]
2. गोतवळा, गोतावेळा, गोतावळा, गातोवळा – [ ]
उत्तर:
1. रिवाजानुसार
2. गोतावळा

प्रश्न 4.
अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.
1. आपल्याला दुसरा शिक्षक कशाला पाहिजे.
उत्तरः
आपल्याला दुसरा मास्तर कशाला पाहिजे.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
1. मोठा × [ ]
2. आत × [ ]
उत्तर:
1. लहान
2. बाहेर

प्रश्न 6.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तरः
1. सगळे
2. वर्ग

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्दप्रत्ययविभक्ती
गावच्याच्याषष्ठी (एकवचन)
लक्ष्मीचीचीषष्ठी (एकवचन)

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्दसामान्यरूपमूळ शब्द
घराच्याघराघर
कॉलेजातकॉलेजाकॉलेज

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न 9.
वाक्यातील काळ ओळखा.
तेव्हा मी कॉलेजात होतो.
उत्तरः
भूतकाळ

प्रश्न 10.
काळ बदला. (भविष्यकाळ करा)
अशात सातबा घोरपड्याचा पोरगा वावगं वागला.
उत्तर:
अशात सातबा घोरपड्याचा पोरगा वावगं वागेल.

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
स्त्री शिक्षणात सावित्रीबाई फुले यांचा वाटा स्पष्ट करा.
उत्तरः
मुलींना देखील समान शिक्षणाचा अधिकार असावा यासाठी समाजातील अनेक स्त्रियांनी काम केले, जसे सावित्रीबाई फुले. त्यांनी समाजाचा विरोध पत्करून देखील मुलींना शिक्षण देण्याचा आग्रह सोडला नाही. स्वत: शिक्षण घेतल्यानंतर त्यांनी जोतिबा फुले म्हणजेच त्यांच्या पतीसोबत 1848 मध्ये पुण्याला शाळा सुरू केली. कालांतराने त्यांच्या शाळेत मुलींची संख्या वाढत गेली आणि त्यांचे स्वप्न पूर्ण झाले. त्यांच्या शिक्षणातील योगदानाबद्दल ब्रिटिश सरकारतर्फे त्यांना गौरविण्यात आले. समाजाला साक्षर करणाऱ्या अनेक स्त्रियांपैकी सावित्रीबाई फुले यांचाही महत्त्वाचा वाटा होता.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 19

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
1. प्रत्येक गावचा गोतावळा सांभाळून गेलेलीच असते. – [ ]
2. उदयाच्या मुलांची होणारी अडचण – [ ]
उत्तर:
1. एक आजी
2. आजीची आठवण न सांगता येणे.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.
उत्तरः

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. अडचण होईल(अ) गावकऱ्यांच्या
2. डोळ्यातून पाणी आले(ब) आजीच्या
3. दंतकथा(क) उदयाच्या मुलांची

प्रश्न 4.
खालील प्रश्नाचे उत्तर एका वाक्यात लिहा.
1. आजी नसल्याने आता कोणाची अडचण होणार आहे?
उत्तरः
आजी नसल्याने आता उदयाच्या मुलांची अडचण होणार आहे.

प्रश्न 5.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.
1. आता फक्त आजीच्या ……….. घडलेल्या न घडलेल्या (लोककथा, भाकडकथा, लघुकथा, दंतकथा)
2. सखू आजी शिकली सवरली असती, …………. जन्मली असती, तर कुठल्या कुठं पोहोचली असती. (खेड्यात, गावात, शहरात, परदेशात)
उत्तर:
1. दंतकथा
2. शहरात

प्रश्न 6.
सहसंबंध लिहा.
मरण पावली : सखू आजी :: पोरकं झालं : ………
उत्तर:
गाव

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न 7.
शब्दसमूहासाठी एक शब्द चौकटीत लिहा.
पूर्वीपासून चालत आलेल्या कल्पित कथा – [ ]
उत्तर:
दंतकथा

कृती 2 : आकलन कृती

योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
आजीला जागाच उरली नाही; कारण ……………
(अ) घरे लहान झाली.
(ब) लोक सुशिक्षित झाले.
(क) गावगाडा बदलला.
(ड) आजी म्हातारी झाली.
उत्तर:
आजीला जागाच उरली नाही; कारण गावगाडा बंदलला.

प्रश्न 2.
गाव पोरकं झालं; कारण ………………….
(अ) सखू आजी दुसऱ्या गावी गेली.
(ब) सखू आजी मरण पावली.
(क) सरपंच मरण पावले.
(ड) लेखक गावाबाहेर गेले.
उत्तर:
गाव पोरकं झालं; कारण सखू आजी मरण पावली.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
आजीविना पोरका झालेला – [ ]
उत्तर:
गाव

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी 20

प्रश्न 4.
चूक की बरोबर ते लिहा.
1. आजी गाव सोडून गेल्याने गाव पोरकं झालं.
2. अडचण फक्त उदयाच्या मुलांची
उत्तर:
1. चूक
2. बरोबर

कृती 3 : व्याकरण कृती

खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.

प्रश्न 1.
1. आता फक्त आजिच्या दतंकथा
2. पन ते तिच्या नशीबात नव्हतं.
उत्तर:
1. आता फक्त आजीच्या दंतकथा
2. पण ते तिच्या नशिबात नव्हतं.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न 2.
अचूक शब्द लिहा.
1. दतंकथा, दंतकथा, दतकंथा, दतकथा – [ ]
2. प्रत्येकाच्या, परतेकाच्या, परत्येकाच्या, प्रतेकाच्या – [ ]
उत्तर:
1. दंतकथा
2. प्रत्येकाच्या

प्रश्न 3.
समानार्थी शब्द लिहा.

  1. मृत्यू – [ ]
  2. स्मरण – [ ]
  3. नयन – [ ]
  4. जल – [ ]

उत्तर:

  1. मरण
  2. आठवण
  3. डोळे
  4. पाणी

प्रश्न 4.
अधोरेखित शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.
सखू आजी शिकली सवरली असती, शहरात जन्मली असती, तर कुठल्या कुठं पोहोचली असती.
उत्तरः
सखू आजी शिकली सवरली असती, गावात जन्मली असती, तर कुठल्या कुठं पोहोचली असती.

प्रश्न 5.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:
1. दंतकथा
2. पोरं

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न 6.
उताऱ्यातील दोन विशेषणे शोधून लिहा.
उत्तरः
1. प्रचंड
2. उदयाच्या
3. एक

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्दप्रत्ययविभक्ती
डोळ्यांतूनऊनपंचमी (अनेकवचन)
आजीलालाद्वितीया (एकवचन)

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्दसामान्यरूपमूळ शब्द
उदयाच्याउदयाउदया
प्रत्येकाच्याप्रत्येकाप्रत्येक

प्रश्न 9.
वाक्प्रचाराचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा.
काबीज करणे
उत्तर:
अर्थ : मिळवणे.
वाक्य : दोन प्रहर संपेपर्यंत मावळ्यांनी किल्ला काबीज केला.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

प्रश्न 10.
काळ बदला.
पण ते तिच्या नशिबात नव्हतं. (वर्तमानकाळ करा)
उत्तरः
पण ते तिच्या नशिबात नाही.

कृती 4. स्वमत

प्रश्न 1.
बदलत्या गाववाड्यात आजीला जागाच उरली नाही’ या विधानाबद्दल तुमचे मत सविस्तर सांगा.
उत्तरः
आता गावांचे शहरीकरण होत चाललेले आहे. जुन्या मूल्यांच्या जागी नवीन मूल्ये प्रस्थापित होत आहेत. प्रेम, आपुलकी व जिव्हाळा यांचे महत्त्व कमी होत चाललेले आहे. उदारमतवादी दृष्टिकोन लयास जाऊन संकुचित वृत्ती वाढत चालली आहे. आज मुलांना आपल्या आई-बाबांनाच सांभाळणे कठीण झाले आहे, तेथे आजीला कोण व कसे सांभाळणार? असा प्रश्नच निर्माण झालेला आहे. आजच्या काळातील तरुण पिढी इतकी स्वार्थी झालेली आहे की त्यांना स्वत:शिवाय इतर कोणीच दिसत नाही. आजच्या मुलांना आजीजवळ बसून जुन्या गोष्टी ऐकाव्या वाटत नाहीत. कारण त्यांच्या हृदयात आजीबद्दल प्रेमच नाही. आजी म्हणजे घरातील एक अडगळ होय. ती एक अडचणच होय. तिचे दुखणे, सवरणे व तिची सेवा करायला आज कुणालाच आवडत नाही, म्हणून बदलत्या गाववाड्यात आजीला जागाच उरली नाही.

सखू आजी Summary in Marathi

लेखकाचा परिचय:

नाव: राजन गवस
कालावधी: 1959
प्रसिद्ध कथा, कादंबरीकार, कवी, समीक्षक, संशोधक. ‘भंडारभोग’, ‘धिंगाणा’, ‘कळप’, ‘तणकट’ इत्यादी कादंबऱ्या; ‘हुंदका’ काव्यसंग्रह; ‘काचकवड्या’ हा ललितगदयसंग्रह प्रसिद्ध आहे.

प्रस्तावना:

‘सखू आजी’ हा पाठ लेखक ‘राजन गवस’ यांनी लिहिला आहे. या पाठात सखू आजीच्या मनातील जुन्या-नव्या जीवनमूल्यांविषयीचे भान, तिची प्रगतिशील दृष्टी, निर्णयक्षमता, माणसांवरचे प्रेम अतिशय सहज व सोप्या भाषेत मांडले आहे.

Write – up ‘Sakhu Aaji’ is written by writer ‘Rajan Gavas’. Sakhu Aaji was the aaji of the whole village. The author writes in an easy and simple narrative about her love for the villagers, her bold progressive outlook, her decisiveness and her awareness of values in life.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

शब्दार्थ:

  1. भान – जाणीव (awareness, consciousness)
  2. उपस्थित करणे – येथे अर्थ, व्यक्त करणे (to raise)
  3. जखम – घाव, इजा, दुखापत (a wound)
  4. निरभ्र – स्वच्छ (cloudless, fair)
  5. सुरकुत्या – त्वचेची चुणी (wrinkle)
  6. सरण – चिता (funeral pire)
  7. कपाळ – भाळ (forhead)
  8. अवर्णनीय – वर्णन करण्यास कठीण (indescribable)
  9. दीर्घकाळ – मोठ्या काळाचा अवधी (a long period)
  10. रेंगाळणे – घुटमळणे (to linger)
  11. तपश्चर्या – तपस्या (penance, devotion)
  12. खांदा – shoulder
  13. फाळ – नांगराच्या टोकाला लावण्याचे लोखंडी पाते (the blade of a plough)
  14. शहारा – रोमांच (goose bumps)
  15. कैक – पुष्कळ, कित्येक (many, several)
  16. सपान – स्वप्न (a dream)
  17. बापय – पुरुष
  18. इडं – विडा
  19. वावगं – वाईट
  20. प्रौढ – वयात आलेला (adult, matured)
  21. गोतावळा – नात्याची, आप्त संबंधी माणसे (kith and kin, relatives)
  22. हयात – जिवंत (living)
  23. काबीज – हस्तगत (captured)
  24. पोरकं – निराधार(parentless, orphan)
  25. दंतकथा – काल्पनिक गोष्ट (myth, legend)
  26. गावगाडा – गावाचे स्वरूप

टिपा:

1. गावबैठक – ग्रामस्थांनी एकत्र येऊन सार्वजनिक व वैयक्तिक
प्रश्न सोडवून कारभार करण्याची एक पद्धत.
2. सरपंच – ग्रामपंचायतीचा प्रमुख. गावपातळीवर गावाच्या
विकासासाठी कामे करणारा व निर्णय घेणारा व्यक्ती.
3. दंतकथा – अशा गोष्टी ज्या लिखित स्वरूपात नसून परंपरागत
पद्धतीने सांगितल्या व ऐकल्या जातात.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 सखू आजी

वाक्प्रचार:

  1. खोलवर जखम होणे – तीव्र दुःख होणे
  2. दातकुडी बसणे – दातखिळी बसणे
  3. अंगावर शहारे येणे – रोमांचित होणे
  4. काबीज करणे – मिळवणे
  5. पोरकं होणे- निराधार होणे

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

Balbharti Maharashtra State Board Class 10 Sanskrit Solutions Amod Chapter 9 धेनोाघः पलायते Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

Sanskrit Amod Std 10 Digest Chapter 9 धेनोाघः पलायते Textbook Questions and Answers

भाषाभ्यास:

1. पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत ।

प्रश्न अ.
चिमणराव: कस्यां मग्नः?
उत्तरम् :
चिमणराव: पत्रक्रीडायां मग्नः।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

प्रश्न आ.
क्रीडायां को व्याघ्रं भल्लूकं च नाटयत:?
उत्तरम् :
क्रीडायां द्वौ बहुरूपधारिणौ नरौ व्यानं भल्लूकं च नाटयतः।

प्रश्न इ.
महिला केन मूर्च्छिता?
उत्तरम् :
महिला व्याघ्रस्य मनुष्यबाण्या भाषणेन मूर्छिता।

प्रश्न ई.
चिमणरावेण किं निश्चितम् ?
उत्तरम् :
सर्कसस्वामिन : साहाय्य करणीयम् इति चिमणरावेण निश्चितम्।

प्रश्न उ.
सर्कसक्रीडायाः प्रारम्भः कदा जात: ?
उत्तरम् :
सर्कसक्रीडाया: प्रारम्भः रात्रौ दशवादने जातः ।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

प्रश्न ऊ.
चिमणराव: किमर्थं प्रयत्तवान् ?
उत्तरम् :
चिमणराव यावत् शक्यं जनान् रञ्जयितुं प्रयत्तवान्।

प्रश्न ए.
कैः आनन्देन तालिकावादनम् आरब्धम् ?
उत्तरम् :
उत्तेजितैः प्रेक्षकै: आनन्देन तालिकावादनम् आरब्धम्।

प्रश्न ऐ.
धेन्वा किं लक्षितम् ?
उत्तरम् :
धेनुना इमौ न परिचिती व्याघ्रभल्लूको इति लक्षितम्।

प्रश्न ओ.
भल्लूकः कुत्र आरूढवान् ?
उत्तरम् :
भल्लूक: पटमण्डपस्तम्भम् आरूढवान्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

प्रश्न औ.
प्रेक्षकाः कदा कोलाहलं कृतवन्त: ?

2. माध्यमभाषया उत्तरं लिखत ।

प्रश्न अ.
सर्कसस्वामी किमर्थं चिमणरावं प्रति आगतः ?
उत्तरम् :
‘धेनोर्व्याघ्रः पलायते।’ या कथेत चिमणरावांच्या स्वभाव वैशिष्ट्यांमुळे जी विनोदनिर्मिती होते त्यामुळे वाचकांच्या चेहऱ्यावर स्मितहास्य उमटते. त्याचप्रमाणे ही कथा म्हणजे एका प्रादेशिक भाषेतून प्राचीन भाषेतील अनुवादाचा उत्कृष्ट नमुना आहे.

या कथेचा नायक चिमणराव हा साधाभोळा, प्रामाणिक आणि देशभक्त आहे. त्यांनी ‘स्काऊट’ सारखाच शूरवीर मुलांचा संघ स्थापन केला, ज्याद्वारे लहान मुलांच्या मनात परोपकार, शौर्य, सहकार्य, समाजसेवेचे संस्कार रुजवण्याचा त्याचा मानस आहे.

सुट्टीमध्ये त्याने बनेश्वर नावाच्या गावात या मुलांच्या चमूला शिबिरासाठी नेले. शिबिराच्या पहिल्याच दिवशी दुपारचे जेवण आटपून चिमणराव मुलांसोबत पत्ते खेळण्यात मग्न असताना, नुकताच परिचय झालेले प्रोफेसर सर्कसवाले त्यांना शोधत आले. सर्कशीच्या मालकांना प्रयोगासाठी चिमणरावांचे सहकार्य अपेक्षित होते.

प्रयोगात अस्वल आणि वाघाचे सोंग घेणाऱ्या व्यक्ती भांडणादरम्यान जखमी झाल्या होत्या. त्यामुळे सर्कसच्या मालकांनी चिमणरावांना विनंती केली, की मुलांच्या संघातील दोघांना त्या दिवशीच्या प्रयोगात अस्वल व वाघाचे सोंग घेण्याची परवानगी द्यावी, जेणेकरुन प्रयोग न फसता यशस्वीपणे पूर्ण होईल.

The story ‘धेनोर्व्याघ्रः पलायते।’ brings smile on the faces of the readers due to the humor caused by innocent nature of चिमणराव. It is also an excellent example of translation skills from a regional language to the ancient language of India.

चिमणराव, the hero of this story isa sincere, innocent and patriotic person, made a troop of brave children like ‘scout’. The purpose behind it, was to inculcate values like benevolence, bravery, co-operation, social service etc. in the minds of the children.

During vacations, he took this troop of children to a village called ‘बनेश्वर for a camp. On the first day of the camp itself, when चिमणराव was busy playing cards with the children in the afternoon, प्रोफेसर सर्कसवाले, an owner of a circus came to meet him.

He was seeking help from चिमणराव in his circus show. The men enacting a bear and a tiger in his show were wounded. So the owner of the circus requested चिमणराव to allow any two soldiers from the troop to enact the animals and save the show from being a flop.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

प्रश्न आ.
सर्कसक्रीडायाः आरम्भात् पूर्वं किं किम् अभवत् ?
उत्तरम् :
धेनोर्व्याघ्रः पलायते।’ या कथेत चिमणरावांच्या स्वभाव वैशिष्ट्यांमुळे जी विनोदनिर्मिती होते त्यामुळे वाचकांच्या चेहऱ्यावर स्मितहास्य उमटते. त्याचप्रमाणे ही कथा म्हणजे एका प्रादेशिक भाषेतून प्राचीन भाषेतील अनुवादाचा उत्कृष्ट नमुना आहे.

सर्कशीच्या मालकांनी प्रयोगासाठी सहकार्य करण्याच्या विनंतीचा चिमणरावांनी स्वीकार केला. त्यांनी आपल्या चमूतील बालवीरांपैकी अब्दुलची निवड अस्वलाच्या सोंगासाठी केली आणि ते स्वतः वाघाच्या वेशात तयार झाले. प्रयोग सुरु होण्यापूर्वी ते दोघे आपापले सोंग घेऊन नेमलेल्या पिंजऱ्यांत शिरले. वाघाचे सोंग घेतलेल्या चिमणरावांच्या पिंजऱ्यासमोर तोबा गर्दी जमली होती, त्यांनी प्रेक्षकांचे मनोरंजन करण्याचा प्रयत्न केला मात्र प्रेक्षक, ‘अरे, हा काय वाघ आहे? किती कृश आहे,’ अशी त्यांची खिल्ली उडवू लागले.

चिमणरावांनी वाघासारखी डरकाळी फोडल्यामुळे आईसोबत वाघ बघायला आलेला एक मुलगा घाबरला. तेव्हा त्याच्या आईन रागात वाघाला दगड फेकून मारला. परंतु त्यामुळे वाघाच्या वेशातील चिमणराव जखमी झाले. क्षणभर हे सगळे नाटक विसरून ते वेदनेने ओरडले, ‘पिंजऱ्यातल्या वाघाला बघून बायका दगड मारतात.’ त्यांचे हे वाक्य पूर्ण होण्याआधीच मनुष्यवाणीत बोलणाऱ्या वाघाला बघून ती बाई चक्रावली.

‘भूत आहे भूत’, असे किंचाळत ती चक्कर येऊन जमिनीवर पडली. त्यानंतर चिमणरावांचा मुलगा राषु पिंजऱ्याजवळ येऊन मधेच त्यांना म्हणाला, ‘आप्पा, तुम्हांला चहा प्यायचा आहे का?’ अशाप्रकारे वाघाला वडील म्हणून संबोधणारा मुलगा पाहून प्रेक्षक अधिकच संभ्रमात पडले. अशाप्रकारे, सर्कशीचा प्रयोग सुरु होण्यापूर्वीच तंबूत गडबड-गोंधळाचे वातावरण निर्माण झाले.

The story ‘धेनोक्नः पलायते।’ brings smile on the faces of the readers due to the humor caused by innocent nature of चिमणराव. It is also an excellent example of translation skills from a regional language to the ancient language of India. चिमणराव accepted the request of the circus owner to help him in his show.

He appointed अब्दुल, one of the cadets of his troop, as the bear and he himself got ready to enact the tiger in the show. Before the show would begin, both of them entered their allotted cages in the disguise of the bear and the tiger. A huge crowd. gathered around चिमणराव’s cage, who was disguised as the tiger.

He tried to entertain the crowd but the people mockingly said, “Is this a tiger? How weak is this!” A boy, who came to see the tiger along with his mother, got afraid due to the roaring of the tiger. So his mother threw a stone at him with anger. But behind the tiger’s disguise got wounded. For a second, he forgot about all the drama and screamed with pain, “Seeing the caged tigers, ladies throw stones.”

Before he could end his sentence, that lady got surprised seeing a tiger speaking in human voice. She fell on the ground being unconscious, screaming, “Ghost, it’s ghost!” Further चिमणराव’s son राघु came near the cage and asked him, “Father, would you like to have some tea?” With this the audience got even more confused. Thus, even before the circus show began, there was situation of chaos and confusion in the tent of circus.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

प्रश्न इ.
पशूनां सहभोजनसमये क: हास्यपूर्णः अनवस्थाप्रसङ्गः समुत्पन्नः?
उत्तरम् :
‘धेनोव्याघ्रः पलायते।’ या कथेत चिमणरावांच्या स्वभाव वैशिष्ट्यांमुळे जी विनोदनिर्मिती होते त्यामुळे वाचकांच्या चेहऱ्यावर स्मितहास्य उमटते. त्याचप्रमाणे ही कथा म्हणजे एका प्रादेशिक भाषेतून प्राचीन भाषेतील अनुवादाचा उत्कृष्ट नमुना आहे. सर्कशीच्या मालकांच्या विनंतीचा स्वीकार करून चिमणराव व अब्दुलने अनुक्रमे वाघ व अस्वलाचे सोंग घेतले. प्रयोग रात्री 10 ला सुरू झाला. प्राण्यांच्या सहभोजनाचा लोकप्रिय कार्यक्रम 12 वाजता सुरू झाला.

प्रेक्षकांची उत्सुकता शिगेला पोहोचली. मंचावर तीन खुर्त्या आणि मधोमध एक गोलाकार टेबल ठेवण्यात आले. चिमणराव व अब्दुल आपापल्या खुर्चीत जाऊन बसले. त्या कार्यक्रमातील तिसरा प्राणी म्हणजे गाय सुद्धा मंचावर आली. चिमणराव आणि अब्दुल प्राण्यांचे सोंग घेऊन बसले होते, ती गाय मात्र खरीखुरी होते.

प्राण्यांसमोर खाद्य वाढले जात असता प्रेक्षकांनी आनंद आणि उत्सुकतेने टाळ्यांचा कडकडाट केला. त्या गायीला पूर्वी जे प्राण्यांचे सोंग घ्यायचे त्यांच्यासोबत कार्यक्रम करण्याचा सराव होता. परंतु थोड्याच वेळात गायीच्या लक्षात आले की, हे वाघ आणि अस्वल नेहमीचे नाहीत, ती संशय आणि गोंधळाने दोघांकडे पाहू लागली. आपली शिंगं उगारून ती दोघांवर गुरकावू लागली. चिमणरावांनी डरकाळी फोडून व आपले तीक्ष्ण दात दाखवून तिला घाबरवण्याचा प्रयत्न केला, परंतु ती त्याला बधली नाही. अब्दुलने हाताने तिला चापट मारली. तेव्हा चिडून ती दोघांवर धावून गेली.

प्रेक्षकांनी पाहिले की अस्वल घावरून तंबूच्या खांबावर चढले. हा त्यांना प्रयोगातील पूर्वनियोजित भाग आहे असे वाटले. परंतु अस्वल हातातून निसटल्यामुळे चिडून ती गाय आता चिमणराव म्हणजेच वाघावर धावून गेली. अशा संकटसमयी पूर्वी ठरवलेला सगळा बनाव आणि घेतलेले वाघाचे सोंग विसरून भितीने किंचाळत चिमणराव पळू लागले, ‘वाचवा, प्रोफेसरसाहेब, वाचवा!’ गायीला घाबरुन पळणारा वाघ पाहून प्रेक्षक गोंधळात पडले.पुढे त्यांना या नाटकाची कल्पना आली.

त्यांनी वाघाचे सोंग उतरवून चिमणरावांना बेदम मारले. इतके, की ते वेदनेने बेशुद्ध होऊन पडले. अशा प्रकारे चिमणराव प्रोफेसर सर्कसवाले यांना सर्कशीच्या प्रयोगासाठी सहकार्य करण्याचा प्रयत्न करत असताना प्रयोगाचा मात्र फज्जा उडाला.

The story ‘धेनोर्व्याघ्रः पलायते।’ brings smile on the faces of the readers due to the humor caused due to innocent nature of चिमणराव. It is also an excellent example of translation skills from a regional language to the ancient language of India.

Accepting the request of the circus owner, चिमणराव and अब्दुल were disguised as the tiger and the bear respectively. The circus began at 10 at night. The popular event of animal’s meal together began at 12. Audiences’ enthusiasm raised up. Three chairs and a circular stool in the middle were arranged on the stage. चिमणराव and अब्दुल took their seats. The cow, the third animal of the show, too came on the stage.

While चिमणराव and अब्दुल were disguised as the animals, the cow was a real one. As food was being arranged in front of the animals, the audience started clapping with joy and excitement. The cow was trained to perform in the show along with the earlier disguised men. But in a short while, she realised that these tiger and bear were not the usual ones.

She looked at both of them with confusion and doubt. Raising her horns she attacked them, चिमणराव tried to frighten her by roaring and displaying his sharp teeth, but she didn’t bother. अब्दुल beather with his hand. With this she got angry and ran over him. The audience saw that the bear climbed on the pole of the tent and they thought it was a part of the show. But the cow, being angry as the bear escaped, now attacked चिमणराव-the tiger.

Here चिमणराव forgot the planned drama and the tiger’s disguise due to fear and ran away screaming, “Help, professor, help!”. Seeing the tiger being afraid of a cow and running away, the audience got confused and then realised the drama. They removed the tiger’s disguise off चिमणराव’s body and beat him harshly, so much so that he fell unconscious with pain. Thus, चिमणराव tried to help प्रोफेसर सर्कसवाले in his show, but it turned out to be a fiasco.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

3. समानार्थकशब्दान् लिखत ।
मनः, गौः, व्याघ्रः, सैनिकः, क्रीडा, वेदना, भाषणम्, उत्कण्ठा, मनुष्यः, शृङ्गे, दन्ताः, उत्तमानम्

प्रश्न 1.
समानार्थकशब्दान् लिखत ।
मनः, गौः, व्याघ्रः, सैनिकः, क्रीडा, वेदना, भाषणम्, उत्कण्ठा, मनुष्यः, शृङ्गे, दन्ताः, उत्तमाङ्गम्
उत्तरम् :

  • मग्नः – रतः, लीनः ।
  • गौः – धेनुः, माहेयी, सौरभेयी, उस्रा, माता, शृङ्गिणी।
  • व्याघ्रः – शार्दूल:, द्विपी ।
  • सैनिकः – भटः, योध्दा, सेनारक्षः, योधः ।
  • क्रीडा – खेलः।
  • वेदना – संवेदः, निर्वेशः, उपलम्भः।
  • उत्कण्ठा – उत्सुकता।
  • भाषणम् – व्याहारः, भाषितम्।
  • मनुष्यः – नरः, मानुषः, मर्त्यः, मनुजः, मानवः ।
  • शृङ्गे – ककुदे, विषाणे।
  • दन्ताः – रदनाः, दशना:।
  • उत्तमाङ्गम् – मस्तकम्, शिरः, शीर्षम्, मूर्धा।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

4. विरुद्धार्थकशब्दान् लिखत ।
समाप्य, प्राक्, विस्मृत्य, कृशः

प्रश्न 1.
विरुद्धार्थकशब्दान् लिखत ।
समाप्य, प्राक्, विस्मृत्य, कृशः
उत्तरम् :

  • समाप्य × आरभ्य ।
  • प्राक् × अनन्तरम्।
  • विस्मृत्य × स्मृत्वा ।
  • कृशः × बलवान, बलिष्ठः।

5. प्रश्ननिर्माणं कुरुत।।

प्रश्न अ.
अहं बालैः सह पत्रक्रीडायां मनः आसम् ।
उत्तरम् :
अहं कै: सह पत्रक्रीडायां मग्न: आसम्?

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

प्रश्न आ.
धेनुः वास्तविकी एव ।
उत्तरम् :
माहेयी / सौरभेयी / गौः / उस्रा / माता / शृङ्गिणी तु वास्तविकी एव।

प्रश्न इ.
सर्कसस्वामिनः विवशता मया अवगता ।
उत्तरम् :
कस्य विवशता मया अवगता?

प्रश्न ई.
भल्लूकवेशे अब्दुलः शोभेत ।
उत्तरम् :
भल्लूकवेषे कः शोभेत?

प्रश्न उ.
महिला मयि पाषाणखण्डान् अक्षिपत् ।
उत्तरम् :
महिला मयि कान् अक्षिपत्?

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

प्रश्न ऊ.
गौः मञ्चं समागता ।
उत्तरम् :
का मञ्चं समागता?

6. क: कं वदति ?

प्रश्न अ.
‘विज्ञापनं कृत्वा प्रवेशपत्राणि अपि विक्रीतानि ।’
उत्तरम् :
सर्कसक्रीडास्वामी लेखकं चिमणरावं वदति।

प्रश्न आ.
किं धेनुरपि …?’
उत्तरम् :
लेखक : चिमणराव : सर्कसक्रीडास्वामिनं वदति।

प्रश्न इ.
‘चायं पातुम् इच्छति किम्?’
उत्तरम् :
राघु: चिमणरावं/ लेखकं वदति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

7. विशेषण-विशेष्याणां मेलनं कुरुत ।

प्रश्न 1.
विशेषण-विशेष्याणां मेलनं कुरुत ।

विशेषणम्विशेष्यम्
लोकप्रियःआकर्षणम्
सर्वोच्चम्शुल्कम्
बहुरूपधारिणीव्याघ्रान्
अधिकम्प्रेक्षकाः
अधिक:प्रेक्षकेषु
भीत:सहभोजनकार्यक्रमः
पञ्जरस्थितान्नरौ
सम्भ्रान्ताःसम्पर्दः
त्रीणिव्याघ्रभल्लूको
निमग्रेषुबाल:
परिचितौआसनानि

उत्तरम् :

विशेषणम्विशेष्यम्
लोकप्रियःसहभोजनकार्यक्रमः
सर्वोच्चम्आकर्षणम्
बहुरूपधारिणीनरौ
अधिकम्शुल्कम्
अधिक:सम्पर्दः
भीत:बाल:
पञ्जरस्थितान्व्याघ्रान्
सम्भ्रान्ताःप्रेक्षकाः
त्रीणिआसनानि
निमग्रेषुप्रेक्षकेषु
परिचितौव्याघ्रभल्लूको

8. अमरकोषात् शब्दं प्रयुज्य वाक्यं पुनर्लिखत ।

प्रश्न अ.
धेनुः तु वास्तविकी एव ।
उत्तरम् :
धेनुः कीदृशी?

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

प्रश्न आ.
मम उत्तमाङ्गम् उपचारपट्टिकाभिः विभूषितम् ।
उत्तरम् :
मममस्तकम् / शिरः/ शीर्षम् / मूर्धा / मस्तक: उपचारपट्टिकाभिः विभूषितम्।

9. सूचनानुसारं कृती: कुरुत ।

प्रश्न अ.
पत्रक्रीडायां मनः आसम् अहम् । (बहुवचने लिखत।)
उत्तरम् :
पत्रक्रीडायां मग्नाः आस्म वयम्।

प्रश्न आ.
जनाः न सन्तुष्टाः । (एकवचने लिखत)
उत्तरम् :
जन: न सन्तुष्टः।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

प्रश्न इ.
प्रेक्षकाः मां निघृणं ताडितवन्तः । (वाच्यपरिवर्तनं कुरुत ।)
उत्तरम् :
प्रेक्षकैः अहं निघृणं ताडितः।

Sanskrit Amod Class 10 Textbook Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते Additional Important Questions and Answers

अवबोधनम्

(क) उचितं कारण चित्वा वाक्यं पुनर्लिखत।

प्रश्न 1.
सर्कस-क्रीडारङ्गस्य स्वामी लेखकम् अन्विष्यन् शिबिरं समागत: यतः ………….
(अ) सः लेखकस्य साहय्यम् इच्छति।
(ब) सः लेखक सर्कसक्रीडां द्रष्टुं निमन्वितवान्।
उत्तरम् :
(अ) लेखकस्य साहाय्यम् इच्छति।

प्रश्न 2.
सर्कसक्रीडायां व्याघ्रभल्लूको द्विपादौ एव यतः ……………
(अ) वास्तविको व्याघ्रभल्लूको पालयितुं तेषां सामर्थ्य नासीत्।
(ब) स: वास्तविक-व्याघ्रभल्लूकाभ्यां भीतः।
उत्तरम् :
(अ) वास्तविको व्याघ्रभल्लूको पालयितु तेषां सामथ्र्य नासीत्।

प्रश्न 3.
अब्दुल: भल्लूकपात्रे नियोजित: यतः ……….
(अ) लेखक: भल्लूकपात्रम् अभिनेतुं नैच्छत्।
(ब) अब्दुल: भल्लूकवेषे शोभेत इति लेखक: अमन्यत।
उत्तरम् :
(अ) अब्दुल: भल्लूकवेधे शोभेत इति लेखक: अमन्यत ।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

प्रश्न 4.
माता व्याघ्र पाषाणखण्डान् क्षिपति यतः
(अ) तस्याः पुत्रः व्याघ्रगर्जनां श्रुत्वा भीतः।
(ब) माता व्याघ्र पीडयितुम् इच्छति स्म।
उत्तरम् :
(अ) तस्याः पुत्र : व्याघ्रगर्जनां श्रुत्वा भीतः।

प्रश्न 5.
माता मूच्छिता यतः ………
(अ) माता ज्वरपीडिता।
(ब) तस्याः पुरत: व्याघ्रः मनुष्यवाण्या अवदत्।
उत्तरम् :
(ब) तस्याः पुरत: व्याघ्रः मनुष्यवाण्या अवदत्।

प्रश्न 6.
कार्यक्रमस्य अन्ते प्रेक्षका: व्याघ्रवेषधारिणं मनुष्यं ताडितवन्तः यतः
(अ) व्याघ्रवेषधारिणा मनुष्येण चौर्यकार्य कृतम्।
(ब) तेन मनुष्येण व्याघ्रवेषं धृत्वा प्रेक्षकाणां वञ्चना कृता।
उत्तरम् :
(ब) तेन मनुष्येण व्याघ्रवेषं धृत्वा प्रेक्षकाणां वनना कता।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

(ख) उचितं पर्यायं चित्वा वाक्यं पुनर्लिखत।

प्रश्न 1.
1. तथा विज्ञापनं कृत्वा …………….. विक्रीतानि। (प्रवेशपत्राणि/पिहितपत्राणि)
2. अस्माकं सर्कसक्रीडायां …………….., भल्लूक: च द्विपादौ एव। (गौः/ व्याघ्रः)
उत्तरम् :
1. प्रवेशपत्राणि
2. व्याघः

प्रश्न 2.

  1. ……….. भल्लूकवेषे नियोजितः । (लेखक:/अब्दुल:)
  2. व्याघ्रस्य अभिनयाथै ……. सिद्धः । (लेखक:/अब्दुल:)
  3. ……….. पारस्य पुरत: सम्मदः जातः । (व्याघ्रस्य/ भल्लूकस्य)
  4. महिला पुत्रेण सह ……….. द्रष्टुम् आगता। (व्याघ्र/भल्लूकं)

उत्तरम् :

  1. अब्दुल:
  2. लेखक
  3. व्याघ्रस्य
  4. व्याधं

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

प्रश्न 3.
1. ……… मनुष्यवाण्या भाषणेन सा महिला मूर्छिता। (भल्लूकस्य / व्यावस्य)
2. ……. क्रीडाया: चरमबिन्दुः समायातः। (द्वादशवादने / दशवादने)
उत्तरम् :
1. व्याघ्रस्य
2. द्वादशवादने

प्रश्न 4.

  1. सम्भ्रमेण संशयेन च ……… दृष्टवती। (आवां / वयम्)
  2. अब्दुल: तां ………… ताडितवान्। (हस्तेन / हस्तात)
  3. प्रेक्षका: मम व्याघ्रवेषं निष्कास्य मां ………. ताडितवन्तः। (निपुणं / सस्नेह)

उत्तरम् :

  1. आवां
  2. हस्तेन
  3. निघणं

(ग) कः कं वदति।

प्रश्न 1.
किं प्राणिनो: कलहः?
उत्तरम् :
लेखक: चिमणराव: सर्कसक्रीडास्वामिनं वदति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

प्रश्न 2.
नहि, नहि, धेनुस्तु वास्तविकी एव।
उत्तरम् :
सर्कसक्रीडास्वामी लेखक चिमणरावं वदति।

प्रश्न 3.
कृपया साहाय्यं करोतु।
उत्तरम् :
सर्कसक्रीडास्वामी लेखकं चिमणरावं वदति।

(घ) पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत।

प्रश्न 1.
एषः गद्यांश: कस्मात् पाठात् उद्धृतः?
उत्तरम् :
एषः गद्यांश: ‘धेनोर्व्याघ्र : पलायते’ इति पाठात् उद्धृतः ।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

प्रश्न 2.
भल्लूकपात्रे क: नियोजितः?
उत्तरम् :
भल्लूकपात्रे अब्दुल : नियोजितः।

प्रश्न 3.
कुत्र सम्मः जातः?
उत्तरम् :
व्याघ्रपञ्जरस्य पुरत: सम्मर्द जातः ।

प्रश्न 4.
का पाषाणखण्डान् अक्षिपत्?
उत्तरम् :
व्याघ्र द्रष्टुं स्वपुत्रेण सह आगता माता पाषाणखण्डान् अक्षिपत्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

प्रश्न 5.
कः धेनुं हस्तेन ताडितवान्?
उत्तरम् :
अब्दुल: धेनुं हस्तेन ताडितवान्।

प्रश्न 6.
कदा प्रेक्षागारे मझन् कोलाहल: उत्पन्नः?
उत्तरम् :
धेनो: भीतं, पलायमानं व्याघ्रं दृष्ट्वा पेक्षागारे महान् कोलाहल: उत्पनः ।

(च) वाक्यं पुनलिखित्वा सत्यम् / असत्यम् इति लिखत।

प्रश्न 1.
1. सर्कसक्रीडायां लोकप्रियः सङ्गीतकार्यक्रमः प्रचलति।
2. बहुरूपधारिणौ नरौ गोव्याघ्रौ नाटयतः।
उत्तरम् :
1. असत्यम्।
2. असत्यम्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

प्रश्न 2.

  1. व्यानवेषे अब्दुलः समुपस्थितः।
  2. व्याघ्रवेषे लेखक: समुपस्थितः।
  3. महिला भल्लूकं द्रष्टुम् आगता।
  4. व्याघ्रस्य गर्जनया बाल: आनन्दितः।

उत्तरम् :

  1. असत्यम्।
  2. सत्यम्।
  3. असत्यम्।
  4. असत्यम्।

प्रश्न 3.

  1. रात्रौ दशवादने सर्कसक्रीडायाः प्रारम्भः जातः ।
  2. श्रोतृवृन्दः लेखने मग्नः।
  3. पूर्व व्याघ्रभल्लूको वास्तविकौ आस्ताम्।

उत्तरम् :

  1. सत्यम्।
  2. असत्यम्।
  3. असत्यम्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

प्रश्न 4.
1. धेनु: व्याघ्रात् भीता।
2. प्रेक्षका; भल्लूकवेषधारिणम् अब्दुलं ताडितवन्तः।
उत्तरम् :
1. असत्यम्।
2. असत्यम्।

शब्दज्ञानम् ।

(क) सन्धिविग्रहः।

  1. धेनोर्व्याघः – धेनोः + व्याघ्रः।
  2. मामेव – माम् + एव।
  3. व्याघ्रश्च – व्याघ्रः + च।
  4. इत्येतेषाम् – इति + एतेषाम्।
  5. द्वावपि . द्वौ + अपि।
  6. नास्ति – न + अस्ति ।
  7. धेनुरपि – धेनु: + अपि।
  8. धेनुस्तु – धेनुः + तु।
  9. करणीयमिति – करणीयम् + इति।
  10. प्रागेव – प्राक् + एव।
  11. यावच्छक्यम् – यावत् + शक्यम्।
  12. किमयम् – किम् + अयम्।
  13. कृशोऽयम् – कृशः + अयम्।
  14. पूर्वमेव – पूर्वम् + एव।
  15. भूतोऽयम् – भूतः + अयम्।
  16. पूर्वमपि – पूर्वम् + अपि।
  17. तथापि – तथा + अपि ।
  18. अचिरादेव – अचिरात् + एव।
  19. अहमपि – अहम् + अपि।
  20. किञ्चिदपि – किञ्चित् + अपि ।
  21. मूलस्वरूपमाश्रितवान् – मूलस्वरूपम् + आश्रितवान्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

(ख) त्वान्त-ल्यबन्त-तुमन्त-अव्ययानि ।

1.

त्वान्त अव्यय धातु + त्वा / ध्या / ट्वा / ड्वा / इत्वा / अयित्वाल्यबन्त अव्यय उपसर्ग + धातु + य / त्यतुमन्न अव्यय धातु + तुम् / धुम् / टुम् / दम् / इतुम् / अयितुम्
कृत्वा, धृत्वासमाप्यपालयितुम्
यितुम् मत्वा, धृत्वा, दृष्ट्वाविस्मृत्यरञ्जयितुम्, द्रष्टुम्

2.

ल्यबन्त अव्यय उपसर्ग + धातु + य / त्यतुमन्त अव्यय धातु + तुम् / धुम् / टुम् / दुम् / इतुम् / अयितुम्
आगत्यपातुम, कर्तुम्

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

(ख) त्वान्त – ल्यबन्त – अव्ययानि।

तुमन्त अव्यय धातु + त्वा / ध्वा / ट्वा /  दवा / इत्वा / अयित्वाल्यबन्त अव्यय उपसर्ग + धातु + य / त्य
कृत्वा, दृष्ट्वाउन्नम्य, विचिन्त्य, विस्मृत्य, निष्कास्य

(ग) विभक्त्यन्तरूपाणि।

द्वितीया – भोजनादिकम्, माम, विज्ञापनम, व्याघ्रम्, भल्लूकम्, साहाय्यम्, व्याघ्रभल्लूकवेषौ, जनान, व्याघम्, पाषाणखण्डान्, पञ्जरस्थितान्, व्याघान्, त्रीणि, आसनानि, वर्तुलाकारम्, पीठम्, मञ्चम्, आवाम्, शृङ्गे, नौ, तीक्ष्णदन्तान, ताम, तम्, पटमण्डपस्तम्भम, व्याघ्रम, माम, लक्ष्यम्, व्याघ्रत्वम्, द्विपादम, मूलस्वरूपम्, भीतम्, पलायमानम्, पुण्यपत्तनदिशम्।

तृतीया – बालैः, प्राध्यापकमहाशयेन, मया, मया, यदृच्छया, उपहासेन, स्वपुत्रेण, गर्जनया, वेदनया, मनुष्यवाण्या, भाषणेन, उच्चैः, उत्तेजितैः, प्रेक्षकैः, आनन्देन, ताभ्याम्, धेनुना, सम्भमेण, संशयेन, हस्तेन, तेन, चापल्येन, भीत्या, वेदनाभिः, उपचारपट्टिकाभिः।
पञ्चमी – कतिपयेभ्यः, मासेभ्यः, कलहकारणात्, अचिरात्, तस्याः, धेनोः।

षष्ठी – शिबिरस्य, अस्माकम्, एतेषाम, पशूनाम्, प्रयोगस्य, भल्लूकयोः, प्राणिनोः, भवतः, प्रेक्षकाणाम्, सर्कसस्वामिनः, तस्य, परोपकारस्य, व्याघ्रस्य, मम, पारस्य, मम, वाक्यसमाप्तेः, व्याघ्रस्य, सर्कसक्रीडाया:, प्रेक्षकाणाम्, उत्कण्ठायाः, अस्माकम्, खाद्यस्य, सहभोजनस्य, भल्लूकवेषे, भल्लूकपात्रे, स्वपञ्जरयोः, मयि, भूमौ, रात्रौ, दशवादने, द्वादशवादने, मझे, मध्यभागे, एकस्मिन्, आसने, प्रारम्भे, जाते।

सप्तमी – प्रथमदिने, मध्याहे, पत्रक्रीडायाम, सर्कसक्रीडायाम्।

सम्बोधनम् – कॅप्टनसाहेब, महाशय।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

(घ) विशेषण – विशेष्य – सम्बन्धः।

विशेषणम्विशेष्यम्
1. कतिपयेभ्यःमासेभ्यः
2. द्विपादौभल्लूको
3. वास्तविकीधेनुः
4. महान्उपकार:
5. मनुष्यवाण्याभाषणेन
6. मूर्छितामहिला
7. वर्तुलाकारम्पीठम्
8. भल्लूकवेषधारीअब्दुल:
9. उत्तेजितैःप्रेक्षकैः
10. अभ्यस्ताधेनुः
11. सन्तुष्टाःजनाः
12. कृशःव्याघ्रः
13. पूर्वनियोजिताक्रीडा
14. प्रमुदिताःप्रेक्षका:
15. क्रुद्धाधेनुः
16. चतुष्पादविशिष्टम्व्याघ्रत्वम्
17. द्विपादम्मूलस्वरूपम्
18. भीतम्, पलायमानम्व्याघ्रम्
19. महान्कोलाहल:
20. अनुत्तमानिअङ्गानि

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

(च) लकारं लिखत।

प्रश्न 1.

  1. पत्रक्रीडायां मग्न: आसम् अहम्।
  2. शृणोतु कॅप्टनसाहेब।
  3. बहुरूपधारिणौ नरौ व्याघ्रभल्लूको नाटयतः।
  4. अहं प्रार्थये।
  5. महान् उपकार: स्यात्।
  6. कृपया साहाय्यं करोतु।

उत्तरम् :

  1. लङ्लकार :
  2. लोट्लकार :
  3. लट्लकार:
  4. लट्लकार:
  5. विधिलिङ्लकार:
  6. लोट्लकार:

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

प्रश्न 2.

  1. भल्लूकवेषे अब्दुल: शोभेत।
  2. जनाः उपहासेन अवदन्।
  3. महिला: क्षिपन्ति पाषाणखण्डान्।

उत्तरम् :

  1. विधिलिङ्लकार:
  2. लङ्लकार:
  3. लट्लकार:

प्रश्न 3.
1. सा शृङ्गे उन्नम्य नौ आक्रामत्।
2. प्राध्यापकमहाशय, परित्रायताम्।
उत्तरम् :
1. लङ्लकारः
2. लोट्लकार:

(छ) प्रश्ननिर्माणं कुरुत।

प्रश्न 1.
प्राध्यापकमहाशयेन रहस्यभेद: कृतः।
उत्तरम् :
केन रहस्यभेदः कृतः? ।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

प्रश्न 2.
बहुरूपधारिणौ नरौ व्याघ्रभल्लूको नाटयतः।
उत्तरम् :
को व्याघ्रभल्लूको नाटयतः?

प्रश्न 3.
व्याघ्रस्य मनुष्यवाण्या भाषणेन सा महिला मूर्छिता।
उत्तरम् :
केन कारणेन सा महिला मूर्छिता?

प्रश्न 4.
रात्रौ दशवादने सर्कसक्रीडायाः प्रारम्भः जातः ।
उत्तरम् :
कस्मिन् समये / कदा सर्कसक्रीडाया: प्रारम्भः जातः?

प्रश्न 5.
क्रुद्धा धेनु: व्याघ्र लक्ष्यं कृतवती।
उत्तरम् :
क्रुद्धा धेनुः कं लक्ष्यं कृतवती?

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

प्रश्न 6.
प्रेक्षागारे महान् कोलाहल: उत्पन्नः ।
उत्तरम् :
कुत्र महान् कोलाहल: उत्पन्नः?

पृथक्करणम्

क्रमेण योजयत।

प्रश्न 1.

  1. शिबिरस्य प्रथमं दिनम्।
  2. सर्कसस्वामिनः साहाय्ययाचना।
  3. सहभोजनस्य रहस्यभेदः।
  4. सर्कसस्वामिनः आगमनम्।

उत्तरम् :

  1. शिबिरस्य प्रथमं दिनम्।
  2. सर्कसस्वामिनः आगमनम्।
  3. सहभोजनस्य रहस्यभेदः।
  4. सर्कसस्वामिनः साहाय्ययाचना।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

प्रश्न 2.

  1. माता व्याघ्र पाषाणखण्डान् अक्षिपत्।
  2. व्याघ्रस्य पुरत: सम्मर्दः जातः।
  3. व्याघ्रस्य मनुष्यवाण्या भाषणेन महिला मूर्छिता।
  4. व्याघ्रस्य गर्जनया बाल: भीतः।

उत्तरम् :

  1. व्याघ्रस्य पुरतः सम्मदः जातः।
  2. व्याघ्रस्य गर्जनया बाल: भीतः।
  3. माता व्याघ्र पाषाणखण्डान् अक्षिपत्।
  4. व्याघ्रस्य मनुष्यवाण्या भाषणेन महिला मूर्च्छिता।

प्रश्न 3.

  1. भल्लूकवेषधारिण: अब्दुलस्य आगमनम्।
  2. सर्कसक्रीडाया: प्रारम्भः ।
  3. उत्तेजितैः प्रेक्षकैः तालिकावादनम्।
  4. पशूनां खाद्यस्य योजना।

उत्तरम् :

  1. सर्कसक्रीडायाः प्रारम्भः ।
  2. भल्लूकवेषधारिणः अब्दुलस्य आगमनम्।
  3. पशूनां खाद्यस्य योजना।
  4. उत्तेजितै: प्रेक्षकै; तालिकावादनम्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

प्रश्न 4.

  1. भल्लूकस्य पटमण्डपस्तम्भम् आरोहणम्।
  2. धेनोः सम्भ्रमः आक्रमणं च।
  3. चिमणरावस्य व्याघ्रत्वं विस्मृत्य द्विपादरूपाश्रयः ।
  4. सहभोजनस्य प्रारम्भः।

उत्तरम् :

  1. सहभोजनस्य प्रारम्भः।
  2. धेनोः सम्भ्रम: आक्रमणं च।
  3. भल्लूकस्य पटमण्डपस्तम्भम् आरोहणम्।
  4. चिमणरावस्य व्याघ्रत्वं विस्मृत्य द्विपादरूपाश्रयः ।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

भाषाभ्यास:

योग्य रूपं लिखित्वा रिक्तस्थानपूर्ति कुरुत।

प्रश्न 1.

  1. क्रीडायां ……….. नरौव्याघ्रभल्लूकौनाटयतः (द्वि-सङ्ख्यावाचक)
  2. ………… सैनिकौ प्रेक्षकाणां मनोरञ्जनं कुर्याताम्। (द्वि-सजावाचक)
  3. ………… महिला स्वपुत्रेण सह व्यानं द्रष्टुम् आगता। (एक – सङ्ख्यावाचक)
  4. राघुः पञ्जरसमीपम् आगत्य पृष्टवान्। (एक-आवृत्तिवाचक)
  5. सेवक: मझे “आसनानि स्थापितवान्। (त्रि-सङ्ख्यावाचक)
  6. अहम् “आसने उपवेशितः। (एक – सङ्ख्यावाचक)

उत्तरम् :

  1. द्वौ
  2. द्वौ
  3. एका
  4. एकवारं
  5. त्रीणि
  6. एकस्मिन्

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

सूचनानुसारं कृती: कुरुत।

(क) वाच्यपरिवर्तनं कुरुत।

प्रश्न 1.
अहं विरोधं दर्शितवान्।
उत्तरम् :
मया विरोध: दर्शितः।

प्रश्न 2.
सेवक: त्रीणि आसनानि स्थापितवान्।
उत्तरम् :
सेवकेन त्रीणि आसनानि स्थापितानि।

प्रश्न 3.
अब्दुल: तां हस्तेन ताडितवान्।
उत्तरम् :
अब्दुलेन सा हस्तेन ताडिता।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

(ख) त्वान्त / ल्यबन्त अव्ययं निष्कासयत।

प्रश्न 1.
अहं व्याघ्रः न वदति इति विस्मृत्य अवदम्।
उत्तरम् :
अहं व्याघ्रः न वदति इति व्यस्मरम् अवदम् च ।

प्रश्न 2.
अहं गर्जनां कृत्वा तीक्ष्णदन्तान् दर्शितवान्।
उत्तरम् :
अहं गर्जनां कृतवान् तीक्ष्णदन्तान् दर्शितवान् च ।

(ग) स्म निष्कासयत।

प्रश्न 1.
जनाः वन्यपशून् द्रष्टुम् आगच्छन्ति स्म।
उत्तरम् :
जना: वन्यपशून् द्रष्टुम् आगच्छन् ।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

(घ) भवान् स्थाने त्वं योजयत।

प्रश्न 1.
भवान् सहाय्यं करोतु ।
उत्तरम् :
त्वं साहाय्यं कुरु।

प्रश्न 2.
भवान् चायं पातुम् इच्छति किम्?
उत्तरम् :
त्वं चायं पातुम् इच्छसि किम्?

प्रश्न 3.
भवान् परित्रायताम्।
उत्तरम् :
त्वं परित्राबस्व।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

(च) वचनं परिवर्तयत।

प्रश्न 1.
पत्रक्रीडायां मग्नः आसम् अहम्। (बहुवचने परिवर्तयत।)
उत्तरम् :
पत्रक्रीडायां मग्नाः आस्म वयम्।

प्रश्न 3.
एका महिला आगता। (द्विवचने परिवर्तयत।)
उत्तरम् :
द्वे महिले आगते।

(छ) लकारं परिवर्तयत।

प्रश्न 1.
पत्रक्रीडायां मग्नः आसम् अहम्। (विधिलिङ्लकारे परिवर्तयत।)
उत्तरम् :
पत्रक्रीडायां मग्नः स्याम् अहम्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

प्रश्न 2.
महान् उपकारः स्यात्। (लङ्लकारे परिवर्तयत।)
उत्तरम् :
महान् उपकारः आसीत्।

प्रश्न 3.
भल्लूकवेषे अब्दुल: शोभेत। (लङ्लकारे परिवर्तयत।)
उत्तरम् :
भल्लूकवेषे अब्दुलः अशोभत।

प्रश्न 4.
धेनुः नौ आक्रामत्। (विधिलिङ्लकारे परिवर्तयत।)
उत्तरम् :
धेनु: नौ आक्रामेत्।

(ज) वाक्यं शुद्धं कुरुत।

प्रश्न 1.
द्वौ नरौ व्याघ्रभल्लूको नाटयन्ति।
उत्तरम् :
द्वौ नरौ व्याघ्रभल्लूको नाटयतः।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

प्रश्न 2.
मम पञ्जरात् पुरत: सम्मदः जातः ।
उत्तरम् :
मम पञ्जरस्य पुरतः सम्मर्दः जातः ।

प्रश्न 3.
धेनुः तयोः सह कार्यक्रमः कर्तुम् अभ्यस्ता आसीत्।
उत्तरम् :
धेनुः ताभ्यां सह कार्यक्रमः कर्तुम् अभ्यस्ता आसीत्।

प्रश्न 4.
कृद्धाः धेनु: मां लक्ष्यं कृतवती।
उत्तरम् :
कद्धा धेनु: मां लक्ष्यं कृतवती।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

समासाः

समस्तपदम्अर्थ:समासविग्रहःसमासनाम
व्याघ्रभल्लूकोtiger and bearव्याघ्रः च भल्लूक: च।इतरेतर द्वन्द्व समास
चरमबिन्दुःpeak pointचरम: बिन्दुः।कर्मधारय समास
तीक्ष्णदन्ताःsharp teethतीक्ष्णा: दन्ताः।कर्मधारय समास
उत्तमाङ्गम्topmost organउत्तमम् अङ्गम्।कर्मधारय समास
अभिनयार्थम्for enactingअभिनयाय इदम्।चतुर्थी तत्पुरुष समास
बालवीरचमःa troop of brave childrenबालवीराणां चमूः।षष्ठी तत्पुरुष समास
पाषाणखण्डा:pieces of stoneपाषाणस्य खण्डाः।षष्ठी तत्पुरुष समास
लोकप्रियःdear amongst peopleलोकेषु प्रियः।सप्तमी तत्पुरुष समास
भल्लूकवेषधारीa man disguised as a bearभल्लूकवेषं धारयति इति।उपपद तत्पुरुष समास
अनुत्तमानिnot excellentन उत्तमानि।नञ्तत्पुरुष समास

धेनोाघः पलायते Summary in Marathi and English

प्रस्तावना :

‘धेनोव्याघ्रः पलायते।’ हे शीर्षक संस्कृत साहित्यातील भोजराजाच्या कथेतील एका प्रसिद्ध समस्येवर आधारीत आहे. ती म्हणजे ‘मृगात् सिंहः पलायते।’ या दोन्ही वाक्यांमध्ये लेखकांनी सृष्टीनियमांविरुद्ध अशा परिस्थितीचे चित्रण केले आहे. परंतु त्यातूनच निर्माण होणारा विनोद वाचकांच्या चेहऱ्यावर स्मितहास्य आणतो.

ही कथा मराठी साहित्यातील अजरामर कलाकृती असलेल्या ‘चिमणरावांचे चव्हाट’ या कथा संग्रहातील ‘कॅप्टन चिमणराव – स्काउटमास्तर’ या कथेचा अनुवाद असून संस्कृत वार्षिक अंक ‘समर्पणम्’ मधून प्रसिद्ध झाली होती. या कथेचा नायक व मराठी साहित्यातील प्रसिद्ध पात्र असलेला चिमणराव स्काऊटच्या धर्तीवर बालवीरांचा गट निर्माण करु इच्छितो.

परोपकार, शूरता, समाजसेवा इ. मूल्यांचे महत्त्व त्या लहान मुलांच्या मनावर बिंबवणे हा त्यामागचा शुद्ध हेतू. या बालचमूला सुट्टीत शिबिरासाठी घेऊन गेला असताना त्यांना परोपकाराचे धडे देण्याची संधी त्याला मिळते.

मात्र त्यातून जो अनावस्था प्रसंग उद्भवतो आणि त्यात चिमणराव स्वत:च कसा अडकतो, याचे वर्णन चिमणराव स्वत: करतो. ‘धेनोयाघ्रः पलायते।’ या कथेत चिमणरावांच्या स्वभाववैशिष्ट्यांमुळे जी विनोदनिर्मिती होते त्यामुळे वाचकांच्या चेहऱ्यावर स्मितहास्य उमटते. त्याचप्रमाणे ही कथा म्हणजे एका प्रादेशिक भाषेतून प्राचीन भाषेतील अनुवादाचा उत्कृष्ट नमुना आहे.

The title ‘धेनोर्व्याघ्रः पलायते।’ is based on a famous समस्या in Sanskrit literature, ‘मृगात् सिंहः पलायते।’ which comes from the stories of king 11. In both the quotes, the author has imagined a situation exactly opposite to the nature’s law. These situations surely bring smile on the reader’s face.

This story is a translated version of a Marathi story ‘कॅप्टन चिमणराव – स्काउटमास्तर’ from a renowned story book ‘चिमणरावांचे चव्हाट’ and tuns published in annual संस्कृत magazine named ‘समर्पणम्’. चिमणराव, the hero of this story and an immortal character of Marathi literature, wished to train a troop of brave youngsters/teenagers, similar to the scouts.

His aim behind this training uns to inculcate qualities like benevolence, bravery, social service etc. in the minds of the young children. But as he took them for a camp during mcations and got an opportunity to teach them a lesson of benevolence, he himself got stuck in a difficult situation.

The story ‘धेनोर्व्याघ्रः पलायते।’ brings smile on the faces of the readers due to the humor caused due to innocent nature of चिमणराव. It is also an excellent example of translation skills from a regional language to the ancient language of India.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

परिच्छेदः 1

शिबिरस्य प्रथमदिबसे ……… साहाय्यं करोतु।

अनुवादः

शिबिराच्या पहिल्या दिवशीच दुपारी जेवण वगैरे आवरून मी मुलांसोबत पत्ते खेळण्यात मग्न होतो. तेव्हा नुकतीच ओळख झालेले प्राध्यापक सर्कसवाले (सर्कशीचे मालक) मलाच शोधत तेथे पोहचले. “कॅप्टनसाहेब, ऐका कॅप्टनसाहेब! आमच्या सर्कशीत कित्येक महिन्यांपासून लोकप्रिय असा सहभोजनाचा कार्यक्रम चालतो.

गाय, अस्वल आणि वाघ इ. प्राण्यांचा हा कार्यक्रम प्रयोगाचे सर्वोच्च आकर्षण आहे. तसेच जाहिरात करुन तिकिटे सुद्धा विकली आहेत. परंतु वाघ आणि अस्वलामध्ये झालेल्या भांडणामुळे दोघेही जखमी झाले आहेत.”

“काय? प्राण्यांचे भांडण?” “साहेब, आमच्या सर्कशीच्या खेळात वाघ आणि अस्वल दोन पायांचे (मनुष्य) आहेत.” अशाप्रकारे प्राध्यापकमहोदयांनी रहस्यभेद केला. “अस्वल किंवा वाघ पाळण्याची आमची क्षमता नाही. दोन बहुरूपी पुरुषच प्रयोगात वाघ आणि अस्वलाचा अभिनय करतात.”

“गाय सुद्धा……?”
“नाही, नाही, गाय खरी आहे.”
“हं….. मग मी इथे काय करू सांगा?”
“मी विनंती करतो, की आपल्या बालवीरांच्या चमूतील कोणत्याही दोन सैनिकांनी जर आजच्या प्रयोगात वाघ-अस्वलाचा वेश घेऊन प्रेक्षकांचे मनोरंजन केले, तर खूप उपकार होतील. कृपया मदत करा.”

On the first day of the camp itself, I was engrossed in playing the game of cards with children, after completing lunch etc. in the afternoon At that time, professor सर्कसवाले (owner of a circus) who was newly introduced, reached there looking for me only.

“Respected captain, listen (to me). Our circus has a popular programme of a joint meal since many months. This programme of the cow, the bear and the tiger etc. animals is the biggest attraction of our show. Tickets are also sold with the advertisement. but due to a fight between the bear and the tiger, both are wounded.” “What? Fight between animals?” “Sir, the tiger and the bear in our circus are human indeed.”

Thus, the respected professor revealed the secret. “We are not able to pet a bear or a tiger. Two disguised men only enact the tiger and the bear in the show.” “Is the cow too….?” “No, No, the cow is real.” “Hmm…. tell me then what should I do here?” “I request that, if any two cadets from your troop of brave boys entertain the audience, disguised as the tiger and the bear in today’s show, it would be a great favour. Please help me.”

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

परिच्छेदः 2

सर्कसस्वामिनः विवशता ………….. क्षिपन्ति पाषाणखण्डान्।

अनुवादः

सर्कशीच्या मालकाची विवशता/अगतिकता माझ्या लक्षात आली. ही परोपकाराची संधी योगायोगाने मिळाली आहे, असा विचार करून त्याची मदत करावी असे मी ठरवले. अस्वलाच्या वेशात अब्दुल शोभेल अशा विचाराने त्याला अस्वलाचे पात्र दिले. वाघाचा अभिनय करण्यासाठी मी स्वत:च तयार झालो. अशाप्रकारे पात्रयोजना झाली.

कार्यक्रमापूर्वीच मी तसेच अब्दुल, वाघ आणि अस्वलाचा वेश घेऊन आपापल्या पिंजऱ्यात थांबलो. माझ्या पिंजऱ्यासमोरच जास्त गर्दी झाली होती. मी शक्यतोवर लोकांचे मनोरंजन करण्याचा प्रयत्न केला. परंतु लोक संतुष्ट नव्हते. “हा काय वाघ आहे ? (किती) दुबळा आहे,” असे थट्टेने म्हणत होते.

तेव्हाच एक बाई वाघ पाहण्यासाठी स्वत:च्या मुलासोबत आली. माझ्या गर्जनेमुळे मुलगा घाबरला, म्हणून ती आई माझ्यावर दगड फेकू लागली. तेव्हा वेदनेने व्याकुळ झालेला मी, वाघ बोलत नाही हे क्षणभर विसरून म्हणालो, “पिंजऱ्यातल्या वाघाला बघून महिला दगड फेकतात/ मारतात.”

I understood the helplessness of the owner of the circus. Thinking that, I have obtained an opportunity to help him by chance I decided to help him. I assigned the character of the bear to Abdul, thinking that he would be apt/suitable for the role. I myself got ready to enact the tiger.

Thus, the characters/roles were decided/fixed. Me and Abdul stayed in our own cages disguised as the tiger and the bear before the show itself. There was more crowd gathered in front of my cage. I tried to entertain people as much as possible but crowd was not satisfied. “Is this a tiger? How weak he is!” They said mockingly.

Then, a woman, along with her son came to see the tiger. The boy got afraid due to my roaring. Hence, that mother threw pieces of stones at me. At that time, for a moment I forgot that the tiger doesn’t speak; I said, “Seeing the caged tigers, women throw pieces of stones.”

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

परिच्छेदः 3

मम वाक्यसमाप्तेः ……… अभ्यस्ता आसीत्।

अनुवादः

माझं वाक्य संपण्यापूर्वीच, वाघाच्या माणसाच्या भाषेत बोलण्यामुळे मूर्च्छित झालेली ती महिला, ‘हे भूत आहे भूत….’ असे मोठ्याने किंचाळत जमिनीवर पडली. माझा मुलगा राघूसुद्धा एकदा पिंजऱ्याजवळ येऊन, “अप्पा, चहा प्यायचा आहे का?” असे विचारू लागला तेव्हा प्रेक्षक गोंधळात पडले. रात्री दहा वाजता सर्कशीचा खेळ सुरु झाला. बारा वाजता खेळाचा सर्वोच्च बिंदू आला – सहभोजन. प्रेक्षकांची उत्सुकता शिगेला पोहोचली.

गड्याने रंगमंचावर तीन खुा ठेवल्या व मधोमध गोलाकार टेबल ठेवला. एका खुर्चीत मला बसवले होते. नंतर अस्वलाच्या वेशातील अब्दुल तेथे आला. गाय सुद्धा मंचावर आली. त्यानंतर आमच्यासमोर खाद्यपदार्थ ठेवले गेले. सहभोजन सुरु होताच उत्तेजित झालेल्या प्रेक्षकांनी आनंदाने टाळ्या वाजवण्यास सुरुवात केली. पूर्वीसुद्धा वाघ आणि अस्वल ही माणसेच होती. परंतु ती गाय त्यांच्यासोबत कार्यक्रम करण्यासाठी सरावलेली होती.

Even before my sentence would end, that woman screaming aloud, “ghost, it’s a ghost”, fell on the ground being unconscious due to the tiger speaking human language. Even when my son coming near the cage asked, “Father, would you like to have some tea?”, the audience got confused. The circus show began at 100clock in the night. The peak point of the show came at 120dock- joint meal. The excitement of the audience reached the height.

A servant placed three chairs on the stage and a circular stool in the middle. I was made to sit in one chair. Then , disguised as a bear came there. Even the cow arrived on the stage. Then, food was arranged in front of us. As the meal started, the audience that was excited started clapping happily. Even earlier, the tiger and the bear were human. But the cow was trained/used to perform with them.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

परिच्छेद: 4

अचिरादेव न इमौ ……… विभूषितानि आसन्।

अनुवादः

थोड्याच वेळात गायीच्या लक्षात आले की, हे वाघ आणि अस्वल | ओळखीचे नाहीत, ती गोंधळाने व संशयाने आम्हाला एकेक करून पाहू लागली.
परिस्थितीची जाणीव होताच तिने शिंग उगारून आमच्यावर हल्ला केला. मी सुद्धा गर्जना करुन माझे तीक्ष्ण दात दाखवले. पण ती जराही घाबरली नाही.

अब्दुलने हाताने तिला मारले. त्यामुळे चिडून ती त्याच्यामागे धावू लागली. अस्वल लगेच तंबूच्या खांबावर चढले. हा सगळा खेळ पूर्वनियोजित आहे असा विचार करुन प्रेक्षकसुद्धा खूश झाले. अस्वल निसटले म्हणून चिडलेली ती गाय आता माझ्याकडे – वाघाकडे वळली. भीतीमुळे चार पायाच्या वाघाचे रूप विसरून मी मूळच्या द्विपाद स्वरूपात आलो.

“प्राध्यापक महोदय, वाचवा, वाचवा”, असा करुण विलाप करत धावत सुटलो. तेव्हा, गाईला घाबरुन पळणाऱ्या वाघाला पाहून प्रेक्षकवर्गात प्रचंड गोंधळ उडाला. प्रेक्षकांनी माझा वाघाचा वेश काढून मला निर्दयीपणे मारले. वेदनेमुळे मी मूच्छित झालो आणि जेव्हा जाग आली तेव्हा आमची गाडी पुन्हा पुण्याच्या दिशेने निघाली होती. माझे मस्तक व इतर अवयव मलमपट्टीमुळे सुशोभित झालेले होते.

In a short while, the cow realized that these tiger and bear are not familiar. She looked at us turn by turn with confusion and doubt. When she realized the fact, she attacked us having raised her horns. I too having roared displayed sharp teeth. But she wasn’t even a little afraid.

अब्दुल beat her with hand. Being angry due to this, she ran after him. The bear quickly climbed the pole of the tent. The audience too got happy thinking that all this show is pre-planned. The cow being angry as the bear escaped, now targeted me, the tiger.

Forgetting the disguise of four-legged tiger due to fear, I resorted to my original bipedal form (stood up). I started running, lamenting “Respected professor, help, help.” At that time, seeing the tiger running, being afraid of the cow, huge chaos took place in the audience.

The audience beat me cruelly removing my tiger’s disguise. I fainted due to pain and when I woke up, our vehicle was already on the way back to Pune. My head and other organs were decorated with bandages.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 9 धेनोाघः पलायते

शब्दार्थाः

  1. रहस्यभेदः – revelation of a secret – रहस्याचा उलगडा
  2. व्रणिती – (both) got wounded – (दोघे) जखमी झाले
  3. द्विपादौ – having two legs – दोन पायांचे प्राणी (दोन माणसे)
  4. बहुरूपधारिणौ – taking many forms – बहुरूपी
  5. पत्रक्रीडा – game of cards – पत्त्यांचा खेळ
  6. विज्ञापनम् – advertisement जाहिरात
  7. कलहकारणात् – due to quarrel/fight – भांडणामुळे
  8. मध्याहे – in the afternoon – दुपारी
  9. अन्विष्य – looking for/searching – शोधत शोधत
  10. पालयितुम् – to nurture – पाळण्यासाठी
  11. सम्मर्दः – crowd – गर्दी
  12. अवसर: – opportunity – संधी
  13. कृशः – weak/lean – दुबळा/क्षीण
  14. नियोजितः – appointed – नियुक्त केलेले
  15. बाधितः – affected – व्याकुळ झाला
  16. सिद्धः – got ready – तयार झाला
  17. विवशता – helplessness – अगतिकता
  18. अवगता – understood – समजली
  19. उपहासेन – mockingly – थट्टेने
  20. गर्जनया – due to roaring – गर्जनेमुळे
  21. स्वपञ्जरयो: – in own cages – स्वत:च्या पिंजऱ्यात
  22. अक्षिपत् – threw – फेकला
  23. रञ्जयितुम् – to entertain – मनोरंजन करण्यासाठी
  24. यदृच्छया – by chance – योगायोगाने
  25. पात्रयोजना – characters – पात्रयोजना
  26. निर्धारिता – were decided – निश्चित झाली
  27. चरमबिन्दुः – peak point – सर्वोच्च बिंदू
  28. उत्कण्ठा – excitement – उत्सुकता
  29. मूर्छिता – fainted – चक्कर/भोवळ आली
  30. आक्रोशन्ती – crying/shouting – ओरडत/किंचाळत
  31. तालिकावादनम् – clapping – टाळ्या वाजवणे
  32. मनुष्यवाण्या – in human speech – माणसाच्या भाषेत
  33. मझे – on stage – रंगमंचावर
  34. अभ्यस्ता आसीत् – was trained – प्रशिक्षित होती
  35. पराकाष्ठा जाता – reached height – शिखर गाठले
  36. कोलाहल: – chaos – गाँधळ
  37. शकटः – cart – गाडी/वाहन
  38. ताडितवान् – beat – मारले
  39. आरूद्धवान् – climbed – चढला
  40. विलपन् – lamenting – विलाप करीत
  41. क्षुब्धा/कुद्धा – angry – संतप्त
  42. उत्तमाङ्गम् – head – मस्तक
  43. प्रमुदिताः – delighted / happy – आनंदी
  44. अनुत्तमानि – lower – वाईट
  45. पटमण्डप स्तम्भम् – pole of the tent – तंबूचा खांब
  46. सम्भ्रमेण – due to confusion – गोंधळामुळे
  47. उपचारपट्टिकाभिः – with bandages – औषधाच्या पट्टीमुळे
  48. शृङ्गे – horns – शिंगे
  49. परित्रायताम् – help/save – वाचवा
  50. उन्नम्य – having raised – उगारून
  51. निष्कास्य – removing – काढून
  52. निघृणम् without mercy – दयामाया न दाखवता

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

Balbharti Maharashtra State Board Class 10 Sanskrit Solutions Amod Chapter 13 चित्रकाव्यम् Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

Sanskrit Amod Std 10 Digest Chapter 13 चित्रकाव्यम् Textbook Questions and Answers

भाषाभ्यास:

श्लोकः 1

1. पूर्णवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न अ.
कृष्णः कं जघान?
उत्तरम् :
कृष्ण: कंसं जघान।

प्रश्न आ.
दारपोषणे के रताः?
उत्तरम् :
केदारपोषणरता: दारपोषणे रताः।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

प्रश्न इ.
कं शीतं न बाधते?
उत्तरम् :
कम्बलवन्तं शीतं न बाधते।

2. समानार्थकं शब्द लिखत ।

प्रश्न 1.
समानार्थकं शब्द लिखत ।
कृष्णः, गङ्गा, रतः, बलवान् ।
उत्तरम् :

  • कृष्णः – माधवः, केशवः, मुरारिः, दामोदरः।
  • गङ्गा – विष्णुपदी, जहुतनया, सुरनिम्नगा, जाह्नवी, भागीरथी।
  • रतः – लीनः, मग्नः ।
  • बलवान् – शक्तिशाली।

3. ‘गङ्गा’ इति पदस्य विशेषणम् अन्विष्यत लिखत च ।

प्रश्न 1.
‘गङ्गा’ इति पदस्य विशेषणम् अन्विष्यत लिखत च ।
उत्तरम् :

विशेषणम्विशेष्यम्
शीतलवाहिनीगङ्गा

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

4. ‘कं संजघान’ इति श्लोकं माध्यमभाषया स्पष्टीकुरुत ।

प्रश्न 1.
‘कं संजघान’ इति श्लोकं माध्यमभाषया स्पष्टीकुरुत ।
उत्तरम् :
चित्रकाव्यम् हे काल्पनिक काव्य आहे. असे काव्य कवीची अफाट बुद्धिमत्ता तर दर्शवितात, त्याच बरोबर मनोरंजन व आनंदही निर्माण करतात. ‘के संजघान’ हे त्याचे उत्तम उदाहरण आहे. हे अन्तरालापाचे उदाहरण आहे.

येथे श्लोकात विचारलेल्या चार प्रश्नांची उत्तरेही तिथेच दडली आहेत. शब्दालंकारावर आधारित असा हा श्लोक आहे. काही अक्षरे जोडल्यास अथवा विभाजित केल्यास विचारलेल्या प्रश्नांची उत्तरे मिळू शकतात.

ज्याप्रमाणे (1) कं संजघान कृष्ण म्हणजे, कृष्णाने कोणाला ठार मारले? येथे, प्रथम चरणातील पहिली दोन अक्षरे जोडल्यास कंस असे योग्य उत्तर मिळते. (2) का शीतलवाहिनी गंगा? शीतल वाहणारी गंगा नदी कोणती? दुसऱ्या चरणातील पहिली दोन अक्षरे जोडल्यास काशी म्हणजे काशीक्षेत्र असे उत्तर मिळते. याचा अर्थ, काशीक्षेत्रात वाहणारी गङ्गा.

(3) कुटुंबाचे पोषण करण्यात कोण मग्न असतात? तिसऱ्या चरणातील पहिली दोन अक्षरे जोडल्यास केदारपोषणरताः (शेतकरी) असे उत्तर मिळते. (4) कोणत्या बलवानास थंडी बाधत नाही? येथेही, चौथ्या चरणातील तीन अक्षरे जोडल्यास कंबलवन्तं असा शब्द म्हणजेच उत्तर मिळते, त्याचा अर्थ, कांबळे धारण करणाऱ्या बलवानास थंडी वाजत नाही.

चित्रकाव्यम् is image poetry. Such poems show the prodigious intellect of the poets as well as arouse amusement and pleasure.

This श्लोक is the example of अन्तरालाप, Here are four different questions along with their answers within. It is based on शब्दालङ्कार. One can obtain the answer of given question either by joining or dividing letters. Just as, (1) कं संजधान कृष्णः means, whom did कृष्ण kill? The answer the can be obtained by joining first two letters together.

(2) का शीतलवाहिनी गङ्गा? Which is cool river गङ्गा? Answer (काशी) तलवाहिनी is obtained by joining the first two letters. (3)Who is engrossed in looking after wife? के दारपोषणरता: The answer केदारपोषणरताः (They who are engaged in taking care of fields – farmers), can be found by joining first three letters.

(4) कं बलवन्तं न बाधते शीतम्? which strong man is not affected by the cold? the one who has alc, means blanket. This is obtained by joining first three letters.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

श्लोक: 2.

1. पूर्णवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न अ.
गगने के सन्ति?
उत्तरम् :
गगने बहवः अम्भोदा: सन्ति।

प्रश्न आ.
कविः कं ‘मित्र’ इति सम्बोधयति?
उत्तरम् :
कविः चातकं “मित्र’ इति सम्बोधयति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

प्रश्न इ.
जलदाः काम् आर्द्रयन्ति?
उत्तरम् :
जलदा: वसुधाम् आर्द्रयन्ति।

2. मेलनं कुरुत।

प्रश्न 1.
मेलनं कुरुत।
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम् 1
उत्तरम् :

विशेषणम्विशेष्यम्
बहवःअम्भोदाः
दीनम्वचः

3. सूचनानुसारं कृती: कुरुत ।

प्रश्न अ.
अम्भोदा: वसुधाम् आर्द्रयन्ति । (कर्तृपदम् एकवचने परिवर्तयत ।)
उत्तरम् :
अम्भोदः वसुधाम् आर्द्रयति।

प्रश्न आ.
त्वं दीनं वचः मा ब्रूहि । (‘त्वं’ स्थाने भवान् योजयत ।)
उत्तरम् :
भवान् दीनं वच: मा ब्रवीतु।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

4. ‘रेरे चातक’ इति श्लोकं माध्यमभाषया स्पष्टीकुरुत ।

प्रश्न 1.
‘रेरे चातक’ इति श्लोकं माध्यमभाषया स्पष्टीकुरुत ।
उत्तरम् :
चित्रकाव्यम् हे काल्पनिक काव्य आहे. असे काव्य कवीची अफाट बुद्धिमत्ता तर दर्शवितात, त्याच बरोबर मनोरंजन व आनंदही निर्माण करतात. ‘रेरे चातक’ हे अन्योक्ती या काव्यप्रकारचे उदाहरण आहे. येथे, चातक पक्षी वर्षाकाळाचा अग्रदूत (सूचक) मानला आहे व तो पावसाचे पाणी पिऊन तहान भागवतो असे समजतात. तेव्हा चातक पक्षी, पाणी देणारा एकमेव स्रोत म्हणून केवळ ढगावरच अवलंबून राहतो.

येथे दोन प्रकाराच्या ढगांच्या गुणवैशिष्ट्यांना दर्शवत कवीने त्यांच्यातील फरक सष्ट केला आहे. काही ढग केवळ गर्जना करतात, तर काही खरोखरच पाणी देतात. कवी चातकास केवळ गर्जना करणात्या ढगांकडे पाणी न मागण्याचा सल्ला देतो.

प्रत्यक्षात कवीला पाणी मागणाऱ्या चातकाचा संदर्भ घेऊन, दीनजनांना उद्देशून सांगायचे आहे की सर्वच धनी माणसे उदार नसतात. म्हणून दीनजनांनी विचारपूर्वक, धनी माणसांकडे याचना करावी. चातकाला उद्देशून दीन लोकांना सल्ला देणारी ही अन्योक्ती आहे.

चित्रकाव्यम् is an image poetry. Such poems show the prodigious intellect of the poets as well as arouse amusement and pleasure.

‘रे रे चातक’ is the example of poetic form named अन्योक्ती. Here the चातक bird is harbinger of monsoon and he is assumed to drink water directly from rain. So, चातक bird, considering cloud as the only resort depends on the cloud itself for water.

Some clouds are best givers of water, but some merely roar. So, a poet suggests चातक not to ask for water to roaring clouds. In a way, a poet wants poor people not to beg to all. All people are not generous.

In brief, a poet points out to the चातक bird but it is intended for poor people. Thus, अन्योक्ती is beautifully created here.

श्लोक: 3.

1. पूर्णवाक्येन उत्तरत ।

प्रश्न अ.
कवि: कं नमति?
उत्तरम् :
कविः वैद्यराजं नमति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

प्रश्न आ.
को प्राणान् हरतः?
उत्तरम् :
वैद्यराज तथा यमराज: प्राणान् हरतः।

प्रश्न इ.
वैद्यः किं किं हरति?
उत्तरम् :
वैद्यः प्राणान् धनानि च हरति।

2. श्लोकात् सम्बोधनान्तपदद्वयम् अन्विष्य लिखत ।

प्रश्न 1.
श्लोकात् सम्बोधनान्तपदद्वयम् अन्विष्य लिखत ।
उत्तरम् :
1. वैद्यराज
2. यमराजसहोदर

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

3. समानार्थकशब्द लिखत ।

प्रश्न 1.
समानार्थकशब्द लिखत
यमः, वैद्यः, सहोदरः, धनम्
उत्तरम् :

  • यमः – त्रिदशेश्वरः, अन्तकः, दण्डी।
  • वैद्यः – भिषक्, चिकित्सकः।
  • सहोदरः – भ्राता, बन्धुः।
  • धनम् – द्रव्यम्, वित्तम्, स्थापतेयम्, रिक्यम्, ऋक्यम्, वसुः।

4. सूचनानुसारं कृती: कुरुत ।

प्रश्न अ.
नमः । (‘वैद्यराज’ शब्दस्य योग्यं रूपं लिखत)
उत्तरम् :
वैद्यराजाय नमः।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

प्रश्न आ.
वैद्यः प्राणान् हरति । (वाक्यं लङ्-लकारे परिवर्तयत ।)
उत्तरम् :
वैद्य: प्राणान् अहरत्।

5. ‘वैद्यराज नमस्तुभ्यम्’ अस्य श्लोकस्य स्पष्टीकरण माध्यमभाषया लिखत।

प्रश्न 1.
‘वैद्यराज नमस्तुभ्यम्’ अस्य श्लोकस्य स्पष्टीकरण माध्यमभाषया लिखत।
उत्तरम् :
चित्रकाव्यम् हे काल्पनिक काव्य आहे. असे काव्य कवीची अफाट बुद्धिमत्ता तर दर्शवितात, त्याच बरोबर मनोरंजन व आनंदही निर्माण करतात. ‘वैद्यराज नमस्तुभ्यम्’ हा उपहास त्याचे उत्तम उदाहरण आहे. या श्लोकात कवी वैद्यराजास उपरोधात्मक वृत्तीने नमस्कार सांगतो.

खरे तर वैद्यराज म्हणजे जो वैद्यकशास्त्राचा अवलंब करून आजारी लोकांना बरे करतो व त्याबदल्यात धन घेतो. पण येथे कवी वैद्यराजास मानवातील प्राणतत्व घेऊन जाणाऱ्या यमराजाचा भाऊ म्हणतो.

कवीच्या मते, जे कार्य यम करतो, ते वैद्यही करतो. वैद्य तर पैसे घेतोच त्याच बरोबर यमासारखे माणसांचे प्राणही हरण करतो. मुख्यत: अपरिपक्व अशा वैद्यांना उद्देशून हा श्लोक कवीने लिहिला आहे.

चित्रकाव्यम् is an image poetry. Such poems show the prodigious intellect of the poets as well as arouse amusement and pleasure.

वैद्यराज नमस्तुभ्यम् – This satire is the appropriate example of it. Here, a poet sarcastically offers his salutations to वैद्यराज, that means a person who practises medicine, treats sick pepole and charges fee in return of money.

However, the poet terms वैद्यराज, as a real brother of यम, who is the god assigned to the job of taking life force out of person.

The poet further explains वैद्यराज too does the same that यम does, वैद्यराज along with the money takes even life of a person. This is intended for an incompetent doctor, who just takes money from people, without curing them.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

6. जालरेखाचित्रं पूरयत ।

प्रश्न 1.
जालरेखाचित्रं पूरयत ।
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम् 4
उत्तरम् :
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम् 5

श्लोक: 4.

1. पूर्णवाक्येन उत्तरत ।

प्रश्न अ.
जनकस्य सुतां हृत्वा क: ययौ?
उत्तरम् :
जनकस्य सुतां हत्वा रावण: ययौ।

प्रश्न आ.
अत्र कर्तृपदं किम् ?
उत्तरम् :
अत्र कर्तृपदं राक्षसेभ्यः इति अस्ति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

2. समानार्थकं पदं लिखत ।

प्रश्न  1.
समानार्थकं पदं लिखत ।
सुता, पुरी, ययौ, पण्डितः ।
उत्तरम् :

  • सुता – तनया, आत्मजा, कन्या।
  • पुरी – नगरी।
  • ययौ – जगाम।
  • पण्डितः – विद्वान्, प्राज्ञः, बुधः ।

3. सूचनानुसारं कृती: कुरुत ।

प्रश्न अ.
राक्षसेभ्यः जनकस्य सुतां हत्वा पुरीं ययौ । (लङ्लकारे परिवर्तयत ।)
उत्तरम् :
राक्षसेभ्यः जनकस्य सुतां हत्वा पुरीम् अयात्।

प्रश्न आ.
यो जानाति स पण्डितः । (बहुवचने परिवर्तयत।)
उत्तरम् :
ये जानन्ति ते पण्डिताः।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

4. प्रथमान्तं द्वितीयान्तं च पदं चित्वा लिखत ।

प्रश्न 1.
प्रथमान्तं द्वितीयान्तं च पदं चित्वा लिखत ।
उत्तरम् :

  • प्रथमान्तम् – यः / सः / पण्डित: / राक्षसेभ्यः
  • द्वितीयान्तम् – सुताम् / पुरीम्

श्लोकः 5.

1. पूर्णवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न अ.
कः धनं याचते?
उत्तरम् :
याचक: / निर्धनः / लोकयानवाहक: धनं याचते।

प्रश्न आ.
‘अयं न भक्तो’ इति प्रहेलिकाया: उत्तरं किम्?
उत्तरम् :
‘अयं न भक्तो’ इति प्रहेलिकाया: उत्तरं “लोकयानवाहकः ।

2. सन्धिविग्रहं कुरुत।

प्रश्न अ.
याचतेऽयम् = याचते + ……..
उत्तरम् :
याचतेऽयम् – याचते + अयम्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

प्रश्न आ.
याचको वा = ………. + वा।
उत्तरम् :
याचको वा – याचकः + वा।

3. जालरेखाचित्रं पूस्यत ।

प्रश्न 1.
जालरेखाचित्रं पूस्यत ।
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम् 2
उत्तरम् :
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम् 3

श्लोक: 6.

1. पूर्णवाक्येन उत्तरत ।

प्रश्न अ.
कः शब्दं करोति?
उत्तरम् :
हेमघट: शब्दं करोति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

प्रश्न आ.
कस्याः हस्तात् सुवर्णघटः पतितः?
उत्तरम् :
युवत्याः हस्तात् सुवर्णघटः पतितः।

2. समानार्थकशब्दं लिखत ।

प्रश्न 1.
समानार्थकशब्दं लिखत ।
हेम, जलम्, शब्दः ।
उत्तरम् :

  • हेम .- कनकम, स्वर्णम्, सुवर्णम्, हिरण्यम्, हाटकम्।
  • जलम् – पयः, कौलालम्, अमृतम्, जीवनम, भुवनम्।
  • शब्दः – पदम्।

3. ‘रामाभिषेके’ अस्य श्लोकस्य स्पष्टीकरण माध्यमभाषया लिखत ।

प्रश्न 1.
‘रामाभिषेके’ अस्य श्लोकस्य स्पष्टीकरण माध्यमभाषया लिखत ।
उत्तरम् :
चित्रकाव्यम् हे काल्पनिक काव्य आहे. असे काव्य कवीची अफाट बुद्धिमत्ता तर दर्शवितात, त्याच बरोबर मनोरंजन व आनंदही निर्माण करतात. ‘रामाभिषेके’ ही समस्यापूर्ती याचे उत्तम उदाहरण आहे.

समस्यापूर्ति या काव्यप्रकारात शेवटचा चरण दिलेला असतो. हा चरण बहुदा विचित्र असतो. उरलेल्या तीन चरणांसहित अर्थपूर्ण श्लोक/ काव्य तयार करणे हे कवीचे आव्हान असते.

या श्लोकात, ‘ठंठं ठठं ठं ठठ ठं ठठं ठ’, हा चरण दिलेला होता व कवीने चातुर्याने उरलेले तीन चरण त्यास जोडून अर्थपूर्ण श्लोक तयार करणे अपेक्षित होते. कवीने हे चातुर्य पुढीलप्रमाणे दाखविले. रामाच्या राज्याभिषेकासमयी एक युवती पाणी आणण्याकारिता सोन्याचा घडा घेऊन जात असताना, तो घडा तिच्या हातातून निसटतो व जिन्यावरून आवाज करत जातो. तो आवाज म्हणजेच ठंठं ठठं ठं ठठ ठं ठठंठ।

चित्रकाव्यम् is an image poetry, such poems show the prodigious intellect of the poets as well as arouse amusement and pleasure. ‘रामाभिषेके’ is the best example of समस्यापूर्ती. In समस्यापूर्ती, last चरण is stated but it is often absurd. The poet’s challenge is to create a meaningful poetry /etc.

In this श्लोक, चरण ‘ठठं ठठं ठं ठठ ठ ठठं ठः’ is already given. The poet wisely composes remaining three us to make meaningful श्लोक. The poet composes it as – at the time of राम’s coronation, certain young lady having gold pot in her hand, went to bring water.

While going, the gold pot was fallen from her hands. At that time, the sound that was generated is ठंठं ठठं ठं ठठ ठं ठठं ठः। Thus, he completes the समस्या.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

श्लोक: 7.

1. पूर्णवाक्येन उत्तरत ।

प्रश्न अ.
श्लोके कयोः सम्भाषणं वर्तते?
उत्तरम् :
श्लोके गिरिजासमुद्रसुतयोः सम्भाषणं वर्तते।

प्रश्न आ.
श्लोके निर्दिष्टानि सम्बोधनपदानि लिखत ।
उत्तरम् :
मुग्धे, सखि, आर्ये, कमले एतानि सम्बोधनपदानि श्लोके निर्दिष्टानि।

प्रश्न इ.
विष्णुः भिक्षुरूपेण कुत्र गच्छति ?
उत्तरम् :
विष्णु: भिक्षुरूपेण बले: मखे अस्ति/भवति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

प्रश्न ई.
विष्णुः कुत्र शेते ?
उत्तरम् :
विष्णुः पन्नगे शेते।

2. समानार्थकं पदं लिखत ।

प्रश्न 1.
समानार्थकं पदं लिखत ।
भिक्षुः, मखः, पशुपतिः, कमला, गिरिजा
उत्तरम् :

  • भिक्षुः – याचकः।
  • मखः – क्रतुः, यज्ञः।
  • पशुपतिः – शङ्करः, शिवः, शम्भुः, ईशः, शूली, महेश्वरः ।
  • कमला – लक्ष्मीः , पद्मालया, पद्मा, श्री: हरिप्रिया।
  • गिरिजा . अपर्णा, पार्वती, दुर्गा, मृडानी, चण्डिका, अम्बिका।

3. श्लोके कानि क्रियापदानि ?

प्रश्न 1.
श्लोके कानि क्रियापदानि
उत्तरम् :
श्लोके अस्ति, शेते, मुञ्च, पातु एतानि क्रियापदानि सन्ति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

उपक्रम:

1. ‘समस्यापूर्ति’-श्लोकानां सङ्ग्रहं कुरुत । 

प्रश्न अ.
मृगात् सिंहः पलायते ।

प्रश्न आ.
शतचन्द्रं नभस्तलम् ।

2. अन्योक्तिश्लोकानां सङ्ग्रहं कुरुत ।

3. कामपि अन्याम् एका प्रहेलिकां लिखत ।

Sanskrit Amod Class 10 Textbook Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम् Additional Important Questions and Answers

अवबोधनम्

(क) पूर्णवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न 1.
शीतलवाहिनी का?
उत्तरम् :
गङ्गा शीतलवाहिनी।

प्रश्न 2.
जलदा: काभि: वसुधाम् आर्द्रयन्ति?
उत्तरम् :
जलदाः वृष्टिभि: वसुधाम् आर्द्रयन्ति।

प्रश्न 3.
कः यमराजसहोदरः?
उत्तरम् :
वैद्यराज: यमराजसहोदरः।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

(ग) विभक्त्यन्तरूपाणि।

प्रश्न 1.
श्लोकात् प्रथमान्तपदानि चित्वा लिखत।
उत्तरम् :
कृष्णः, शीतलवाहिनी, गङ्गा, दारपोषणरताः,शीतम्।

प्रश्न 2.
श्लोकात् द्वितीयान्तपदे चित्वा लिखत।
उत्तरम् :
कं, बलवन्तम्।

प्रश्न 3.
श्लोकात् तृतीयाविभक्त्यन्तपदे चित्वा लिखत।
उत्तरम् :
सावधानमनसा, वृष्टिभिः।।

प्रश्न 4.
श्लोकात् सम्बोधनविभक्त्यन्तपदे चित्वा लिखत।
उत्तरम् :
चातक, मित्र।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

प्रश्न 5.
लोकयानवाहक: किं नादयते?
उत्तरम् :
लोकयानवाहक: घण्टां नादयते।

सन्थिविग्रहः

  1. बहवोऽपि – बहवः + अपि।
  2. सर्वेऽपि – सर्वे + अपि।
  3. केचिद् वृष्टिभिरार्द्रयन्ति – केचित् + वृष्टिभिः + आर्द्रयन्ति।
  4. केचिद् वृथा – केचित् + ‘वृथा।
  5. पुरतो मा – पुरतः + मा।
  6. नमस्तुभ्यम् – नमः + तुभ्यम्।
  7. यमस्तु – यमः + तु।
  8. यो जानाति – यः + जानाति।
  9. स पण्डितः – सः + पण्डितः।
  10. भक्तो न – भक्तः + न।
  11. पूजको वा – पूजक:+ वा।
  12. तथापि – तथा + अपि।
  13. निर्धनो वा – निर्धनः + वा।
  14. जलमाहरन्त्या – जलम् + आहरन्त्या।
  15. सृतो हेमघटो युवत्याः – सूतः + हेमघट: + युवत्याः ।
  16. क्वास्ति – क्व + अस्ति।
  17. बलेर्मखे – बले: + मखे।
  18. नास्त्यसौ – न + अस्ति + असौ।
  19. तस्योपरि – तस्य + उपरि।
  20. विषादमाशु – विषादम् + आशु।
  21. नाहम् – न+ अहम्।
  22. चेत्थम् – च + इत्थम्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

अमरकोषात् योग्यं समानार्थक शब्दं योजयित्वा वाक्यं पुनर्लिखत।

प्रश्न 1.
गङ्गा शीतलवाहिनी अस्ति।
उत्तरम् :
विष्णुपदी / जहुतनया / सुरनिम्नगा शीतलवाहिनी अस्ति।

भाषाभ्यास:

(क) समानार्थकशब्दाः

  1. मित्र – वयस्यः, सखा।
  2. अम्भोदः – मेषः, धाराधरः, जलधरः, तडित्वान्, वारिदः, अम्बुभृत, जलदः, वारिवाहः।
  3. बहवः – भूरयः, विपुलाः ।
  4. गगनम् – व्योम, आकाशम् ।
  5. वृष्टिः – पर्जन्यः।
  6. वसुधा – पृथ्वी, धरा, वसुन्धरा।
  7. पुरतः – पुरस्तात्।
  8. गुप्तम् – प्रच्छन्नम् ।
  9. किल – ननु, खलु।
  10. निर्धनः – धनहीनः ।
  11. आशु – सत्वरम्, त्वरितम्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

(ख) विरुद्धार्थकशब्दाः

  1. शीतम् × उष्णम्।
  2. पुरतः × पृष्ठतः।
  3. बहवः × अल्पाः।
  4. आशु × शनैः शनैः।
  5. पण्डित: × मूढः, मूर्खः ।
  6. निर्धनः × धनिकः ।
  7. चला × स्थिरा।

पृथक्करणम्

(ख) जालरेखाचित्रं पूरयत।

1.
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम् 6

2.
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम् 7

3.
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम् 8

(ग) त्वं स्थाने भवान् / भवती अथवा भवान् / भवती स्थाने त्वं योजयत।

प्रश्न 1.
त्वं प्राणान् धनानि च हरसि।
उत्तरम् :
भवान् प्राणान् धनानि च हरति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

प्रश्न 2.
त्वं आशु विषादं मुञ्च।
उत्तरम् :
भवान्/भवती आशु विषादं मुञ्चतु।

वचनं परिवर्तयत ।

प्रश्न 1.
भिक्षुः क्व अस्ति? (बहुवचने परिवर्तयत।)
उत्तरम् :
भिक्षवः क्व सन्ति?

समासा:

समस्तपदम्अर्थसमासविग्रहःसमासनाम
1. गिरिजासमुद्रसुतयोःof गिरिजा and समुद्रसुतागिरिजा च समुद्रसुता च, तयोः।इतरेतर-द्वन्द्वः समासः।
2. दारपोषणरता:engaged in looking after wifeदारपोषणे रताः।सप्तमी-तत्पुरुषः समासः।
3. यमराजसहोदरःbrother of यमयमराजस्य सहोदरः।षष्ठी-तत्पुरुषः समासः।
4. रामाभिषेक:coronation of रामरामस्य अभिषेकः।षष्ठी-तत्पुरुषः समासः।
5. हेमघट:pot of goldहेम्न: घटः।षष्ठी-तत्पुरुषः समासः।
6. पशुपतिःlord of animalsपशूनां पतिः।षष्ठी-तत्पुरुषः समासः।
7. समुद्रसुताdaughter of an oceanसमुद्रस्य सुता।षष्ठी-तत्पुरुषः समासः।
8. पन्नगभूषण:one whose ornament is a snakeपन्नगः भूषणं यस्य सः ।बहुव्रीहिः समासः।
9. अम्भोदा:water givingअम्भः ददति इति।उपपद-तत्पुरुषः समासः।
10. सावधानमनःattentive mindसावधानं मनः।कर्मधारयः समासः।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

चित्रकाव्यम् Summary in Marathi and English

प्रस्तावना :

संस्कृत भाषा विविध वैशिष्ट्यपूर्ण सुभाषितांनी अलंकृत झाली आहे. “चित्रकाव्यम्’ हे यातीलच एक. ‘बुद्धिविकासकानि सुभाषितानि नाम चित्रकाव्यानि’ याचा अर्थ बुद्धीचा विकास करणारी सुभाषिते म्हणजे चित्रकाव्ये. काही विशिष्ट वृत्तांच्या बांधणीने व नावीन्यपूर्ण काव्यात्मक रचनेद्वारा चमत्कृतीकाव्य तयार करणे हा चित्रकाव्यांचा हेतू आहे. यातून मनोरंजन व आनंदही प्राप्त होतो.

चित्रकाव्यम् हे ‘काल्पनिक काव्य’ आहे. असे काव्य कवीची अफाट बुद्धिमत्ता व त्यांचे भाषेवरील प्रभुत्व दर्शविते. प्रस्तुत ‘चित्रकाव्यम्’ काव्यामध्ये, अन्तरालाप, अन्योक्ति, हास्योक्ति, कर्तृगुप्ता प्रहेलिका, समस्यापूर्ति, वाकोवाक्यम् इ. काव्याच्या विविध प्रकारांचा अंतर्भाव झाला आहे.

Sanskrit language is adorned with curious peculiar सुभाषितs. चित्रकाव्य is one of them. ‘बुद्धिविकासकानि सुभाषितानि नाम चित्रकाव्यानि’ that means, सुभाषितs developing/ provoking the intelligence is चित्रकाव्य, Aim of चित्रकाव्य is to generate a sense of wonder by resorting to unusual management of certain meters and innovative poetic structures. It also arouses amusement and pleasure.

चित्रकाव्य is an image poetry. Such poems show the prodigious intellect of the poets and their command over language. The given foc poetry consists of varied types of poetry such as अन्तरालाप, अन्योक्ति, हास्योक्ति, कर्तृगुप्ता प्रहेलिका, समस्यापूर्ति, वाकोवाक्यम् etc.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

श्लोकः 1

के संजघान कृष्ण का शीतलवाहिनी गङ्गा।
के दारपोषणरता: कं बलवन्तं न बाधते शीतम्।।1।। (अन्तरालाप:)

अनुवादः

कृष्णाने कोणाला मारले? (कंस), शीतल वाहणारी गंगा कोणती आहे? (काशीक्षेत्रात वाहणारी). बायकोचे पोषण करण्यात कोण मग्न असतात? (केदारपोषणरत) कोणत्या बलवानाला थंडी बाधत नाही ? (कंबलवंत-कांबळे धारण करणाऱ्याला) स्पष्टीकरण – हे अन्तरालापाचे उदाहरण आहे.

येथे श्लोकात विचारलेल्या चार प्रश्नांची उत्तरेही तिथेच दडली आहेत. शब्दालंकारावर आधारित असा हा श्लोक आहे. काही अक्षरांना जोडल्यास अथवा विभाजित केल्यास विचारलेल्या प्रश्नांची उत्तरे मिळू शकतात, ज्याप्रमाणे

1. के संजघान’ कृष्ण म्हणजे, कृष्णाने कोणाला ठार मारले? येथे, प्रथम चरणातील पहिली दोन अक्षरे जोडल्यास ‘कंस’ असे योग्य उत्तर मिळते. 2. ‘का शीतलवाहिनी गंगा?’ शीतल वाहणारी गंगा नदी कोणती? दुसऱ्या चरणातील पहिली दोन अक्षरे जोडल्यास काशी म्हणजे काशीक्षेत्र असे उत्तर मिळते. याचा अर्थ, काशी क्षेत्रात वाहणारी गंगा शीतल आहे.

3. बायकोचे पोषण करण्यात कोण मग्न असतात? तिसऱ्या चरणातील पहिली दोन अक्षरे जोडल्यास केदार (शेत) असे उत्तर मिळते. येथे केदारपोषणरत याचा अर्थ शेतकरी असा होतो. 4. कोणत्या बलवानास थंडी बाधत नाही? येथेही, चौथ्या चरणातील तीन अक्षरे जोडल्यास कम्बलवन्त असा शब्द म्हणजेच उत्तर मिळते, त्याचा अर्थ, कांबळे धारण करणाऱ्या बलवानास थंडी वाजत नाही.

Whom did कृष्ण kill? (कंस). Which is cool flowing river गङ्गा? (in काशी). Who is engrossed in looking after the wife?

(केदारपोषणरत – the one who is engrossed in taking care of the field) Which strong man is not affected by the cold? (chade the one who has a means blanket) Explanation – This श्लोक is the example of अन्तरालाप. Here are four different questions along with their answers within. It is based on शब्दालङ्कार.

One can obtain the answer of a given question either by joining or dividing letters. Just as, (1) कसजधानकृष्णmeans, who did कृष्ण kill? The answer ‘कंसं’ is obtained by joining the first two letters. (2) का शीतलवाहिनी गङ्गा? Which is cool river गङ्गा? The answer is flowing in काशी. (3) Who is engrossed in looking after a wife? The answer is केदारपोषणरता.

which means the ones who are engrossed in taking care of the field (4) कंबलवन्तं न बाधते शीतम्? Which strong man is not affected by the cold? The answer is कंबलवन्तं This is obtained by joining the first three letters.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

श्लोक: 2

रे रे चातक सावधानमनसा मित्र क्षणं श्रूयताम्
अम्भोदा बहवोऽपि सन्ति गगने सर्वेऽपि नैतादृशाः।
केचिद् वृष्टिभिरार्द्रयन्ति वसुधां गर्जन्ति केचिद् वृथा .
यं यं पश्यसि तस्य तस्य पुरतो मा ब्रूहि दीनं वचः।।2।। (अन्योक्तिः ) (वृत्तम् – शार्दूलविक्रीडितम्)

अनुवादः

रे रे चातक मित्रा, क्षणभर लक्ष देऊन (सावधानपूर्वक) ऐक, आकाशात असंख्य (पुष्कळ) ढग असतात (परंतु) सगळेच सारखे नसतात. काही ढग पावसाच्या वर्षावांनी पृथ्वी जलमय करतात, तर काही व्यर्थ (विना कारण) गर्जना करतात. (म्हणून) तुला जो जो ढग दिसेल त्याच्यापुढे दीनवाणीने बोलू नकोस.

स्पष्टीकरण – हे ‘अन्योक्ती’ – ‘दुसऱ्याला उद्देशून बोलणे’ या काव्यप्रकारचे उदाहरण आहे. येथे, चातक पक्षी वर्षाकाळाचा अग्रदूत (सूचक) मानला आहे व तो पावसाचे पाणी पिऊन तहान भागवतो असे समजतात. येथे दोन प्रकाराच्या ढगांच्या गुणवैशिष्ट्यांना दर्शवत कवीने त्यांच्यातील फरक स्पष्ट केला आहे. काही ढग केवळ गर्जना करतात, तर काही खरोखरच पाणी देतात.

कवी चातकास केवळ गर्जना करणाऱ्या ढगांकडे पाणी न मागण्याचा सल्ला देतो. कवीला दीनजनांना उद्देशून सांगायचे आहे की सर्वच धनी माणसे उदार नसतात. चातकाला उद्देशून दीन लोकांना सल्ला देणारी ही अन्योक्ती आहे.

O चातक, my friend, please listen carefully for a moment. There are innumerable clouds in the sky but all are not alike. Few humidify the earth by showering rain. (However) Few just roars in vain, (therefore) Do not speak pitiable words in front of whichever cloud you see.

Explanation – This is the example of a poetic form named अन्योक्ति- ‘speech directed to other’. Here, the Ellah bird is a harbinger of monsoon and it is assumed to drink water directly from the cloud.

Some clouds are best givers of water but some mere roar. So, the poet suggests चातक not to ask for water to the roaring clouds. In a way, the poet wants to indicate poor people, not to beg to all people are not generous.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

श्लोक: 3

वैद्यराज नमस्तुभ्यं यमराजसहोदर।
यमस्तु हरति प्राणान् त्वं तु प्राणान् धनानि च ।।3।। (हास्योक्तिः ) (वृत्तम् – अनुष्टुप्)

अनुवादः

हे वैद्यराजा, यमराजाच्या सख्ख्या भावा, तुला नमस्कार असो! यम (केवळ) प्राणच हरतो, पण तू प्राण व धनही दोन्ही हरतोस. स्पष्टीकरण – हा श्लोक हास्योक्तीचे उदाहरण असून, येथे अपरिपक्व आणि लोभी वैद्याची निंदा विनोदी पद्धतीने केली आहे.

O great doctor, salutation to you as a real brother of यमराज while यमराज takes away only the life (of people) but you fetch both life as well as wealth. Explanation – This is an example of a satire about an incompetent and a greedy doctor, in a humorous way.

श्लोकः 4

राक्षसेभ्य: सुतां हत्वा जनकस्य पुरीं ययौ।
अत्र कर्तृपदं गुप्तं यो जानाति स पण्डितः।।4।। (कर्तृगुप्ता प्रहेलिका) (वृत्तम् – अनुष्टुप)

अनुवादः

(कोणी एक जण) राक्षसांकडून कन्येचे हरण करून जनकाच्या नगरीस गेला किंवा (कोणी एक जण ) जनकाच्या मुलीचे हरण करून नगरीस गेला. येथे कर्ता गुप्त आहे. जो जाणतो तो खरा विद्वान.

स्पष्टीकरण – वरील श्लोक हा चित्रकाव्याचा वेगळा प्रकार आहे. ही कर्तृगुप्त- प्रहेलिका आहे. येथे ‘राक्षसेभ्यः’ या शब्दात कर्ता गुप्त आहे. या शब्दाचे दोन भाग केले असता, राक्षस व इभ्यः असे दोन शब्द मिळतात.

‘इभ्यः’ चा अर्थ राजा असा होतो. याचाच अर्थ राक्षसांचा राजा. राक्षसानाम् इभ्यः म्हणजे रावण. या रीतीने, एक अर्थपूर्ण वाक्य तयार होते. राक्षसांचा राजा रावण जनकाच्या कन्येचे हरण करून नगरीस गेला.

(Someone) had gone to He’s city abducting the daughter from the demons or (Someone) had gone to the city abducting जनक’s daughter. The subject (कर्तृपदम्) is hidden here. The one who knows is the scholar.

Explanation – The above ce is a different kind of चित्रकाव्य. It is कर्तृगुप्त-प्रहेलिका, The subject is hidden in the word राक्षसेभ्यः, If we split the word, we get two words राक्षस and इभ्यः. इभ्यः means ‘aking’. It means राक्षसानाम् इभ्य: a king of demons that is रावण. Thus, we get a meaningful sentence, ‘A king of demons’, रावण abducting जनक’s daughter (सीता), had gone to the city.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

श्लोक: 5

अयं न भक्तो न च पूजको वा
घण्टां स्वयं नादयते तथापि।
धनं जनेभ्यः किल याचतेऽयं
न याचको वा न च निर्धनो वा।।5।। (प्रहेलिका) (वृत्तम् – उपजाति:)

अनुवादः

हा भक्त नाही व पूजकहीं नाही तरीही स्वत:हून घंटा वाजवितो. खरोखर याचक व धनहीन नसतानाही. हा लोकांकडून पैसे घेतो. (तर मग सांगा कोण बरे आहे हा?)

स्पष्टीकरण – श्री सदाशिव त्र्यंबक रहातेकर लिखित हा श्लोक काव्यप्रवाह या काव्यसंग्रहातून घेण्यात आला आहे. हे अपहनुति अलंकाराचे उदाहरण आहे. या श्लोकाचे उत्तर ‘क:हवानयाकलो’ असे आहे. उलट दिशेने वाचले असता आपल्याला योग्य उत्तर मिळते ते असे, लोकयानवाहक:- याचा अर्थ बस-कंडक्टर अथवा बस-वाहक,

This is neither the devotee nor a worshipper. Yet rings the bell on its own. Indeed this one asks for money from people, but is not beggar or poor. (Then who is this?) Explanation – This श्लोक is taken from काव्यप्रवाह, composed by श्री सदाशिव त्र्यंबक रहातेकर, It is the example ofअपहनुति अलङ्कार.

The answer to this श्लोक is’क:हवानयाकलो,’ reading it in the inverse order, one gets the correct answer that is, लोकयानवाहकः means a bus-conductor because we hear a bell-sound in a bus, though it is not necessarily done by any devotee or a worshipper.)

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

श्लोकः 6

रामाभिषेके जलमाहरन्त्या हस्तात् मृतो हेमघटो युवत्याः।
सोपानमार्गेण करोति शब्दं ठंठं ठठं ठं ठठठं ठठं ठः।।6।। (समस्यापूर्तिः) (वृत्तम् – इन्द्रवज्रा)

अनुवादः

रामाच्या राज्याभिषेकासमयी युवतीच्या हतातून पाण्याने भरलेला सोन्याचा घडा निसटला, तो जिन्यावरुन आवाज करत गेला. ठंठ ठठं ठं ठठठं ठठं ठः.

At the time of राम’s coronation, the golden pot filled with water was skipped from the hands of a young lady. It made the voice from the stairs ठंठं ठठं ठंठठठं ठठंठ:.

श्लोक : 7

भिक्षुः क्वास्ति बलेर्मखे पशुपति: किं नास्त्यसौ गोकुले
मुग्धे पन्नगभूषण: सखि सदा शेते च तस्योपरि।
आर्ये मुज्ञ विषादमाशु कमले नाहं प्रकृत्या चला
चेत्यं वै गिरिजासमुद्रसुतयोः सम्भाषणं पातु वः।।7।। (वाकोवाक्यम्) (वृत्तम् – शार्दूलविक्रीडितम्)

अनुवादः

(लक्ष्मी विचारते) तो भिक्षुक कोठे आहे ? (पार्वती उत्तर देते) बळीच्या यज्ञात. पशूपती कोठे आहेत? ते गोकुळात नाहीत का? प्रिये, ज्याचा अलंकारच साप आहे तो कोठे आहे? सखि, तो त्यावरच नेहमी निद्रासुख घेतो.

आर्ये, दु:ख (विष खाणाऱ्याला) सोडून दे. अगं लक्ष्मी, मी तुझ्यासारखी चंचल नाही. अशा रितीने पार्वती (पर्वताची कन्या) व लक्ष्मी (समुद्राची कन्या) यातील हे संभाषण आपले रक्षण करो.

(वरील संवादात, लक्ष्मी पार्वतीला विचित्र विशेषणांचा प्रयोग करून शंकराबद्दल विचारते. याला चोख प्रत्युतर देण्याच्या हेतूने, पार्वती देखील तीच विशेषणे विष्णूकरिता वापरून तिचे चातुर्य दर्शविते.)

Where is the mendicant? He is in the sacrifice performed by बलि. Where is the lord of animals? Is he not in Gokul? O dear one where is the one whose ornament is a snake? O friend, he sleeps on the same always.

O noble one, leave disappointment (the one who consumes poison) at once! O Laxmi I am not fickle minded like you. In this way, this conversation between पार्वती (daughter of mountain) and लक्ष्मी (daughter of an ocean) may protect us.

(In the above dialogue, लक्ष्मी asks about lord शंकर by using strange adjectives. Witty पार्वती reverts to लक्ष्मी using the same adjectives intended for लक्ष्मी’s husband i.e. Lord विष्णु.)

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 13 चित्रकाव्यम्

शब्दार्थाः

  1. संजधान – had killed – मारले
  2. कंसं जघान – had killed – कंसाला मारले
  3. शीतलवाहिनी – cool flowing – थंड वाहणारी
  4. दारपोषणरताः – engrossed in – बायकोचे पोषण
  5. nurturing wife – करण्यात मग्न
  6. केदार – field – शेत
  7. कं बलवन्तम् – to which strong man – कोणत्या बलवान माणसाला
  8. न बाधते – does not affect – बाधत नाही
  9. कंबलवन्तम् – one who has a blanket – ज्याच्याकडे कांबळे आहे त्याला
  10. चातक – a bird named चातक – चातक पक्षी
  11. सावधानमनसा – with attentive mind – सावधानपूर्वक
  12. श्रूयताम् – may listen – कृपया ऐकावे
  13. अम्भोदा: – clouds – ढग
  14. वृष्टिभिः – by rain shower – पावसाच्या वर्षावाने
  15. आर्द्रयन्ति – humidify – जलमय करतात
  16. वृथा गन्ति – roar in vain – व्यर्थ गर्जना करतात
  17. तस्य पुरतः – in front of him – त्याच्या समोर
  18. मा ब्रूहि – do not speak – बोलू नकोस
  19. दीनं वचः – pitiable words – दीनवाणी
  20. यमराजसहोदर – Othe real brother of यमराज – यमराजाच्या हे सख्ख्या भावा
  21. वैद्यराज – O great doctor – वैद्यराज
  22. सुता – daughter – कन्या
  23. पूरी – city – नगरी
  24. ययो – had gone – गेला
  25. स्वयं नादयते – makes sound on its own – स्वतःहून वाजवते
  26. किल – indeed – खरोखर
  27. याचकः – beggar – याचक
  28. निर्धनः – poor – धनहीन
  29. रामाभिषेके – at the time of – रामाच्या
  30. राम’s coronation – राज्याभिषेकासमयी
  31. आहरन्त्या – taking – घेऊन जाणाऱ्या
  32. सूतः – escaped/skipped – निसटलेला
  33. हेमघट: – golden pot – सोन्याचा घडा
  34. युवत्याः – from a young lady – तरुणीकडून
  35. सोपानमार्गेण – from stairs – जिन्यावरून
  36. क्व – where – कुठे
  37. बलेमखे – in the sacrifice of बली – बळीच्या यज्ञात
  38. पशुपतिः – lord of animals – शंकर
  39. पनगभूषण: – whose ornament – ज्याचा अलंकार
  40. is a snake – सर्प आहे तो
  41. शेते – sleeps – झोपलेला आहे
  42. मुञ्च विषादम् – leave the disappointment – दु:ख सोडून दे
  43. कमले – o goddess Laxmi – लक्ष्मी
  44. गिरिजा – Goddess Parvati – पार्वती
  45. समुद्रसुता – daughter of an ocean – समुद्राची कन्या
  46. पातु वः – may protect us – आपले संरक्षण करो

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ Textbook Questions and Answers

1. आकृतिबंध पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 1
उत्तरः
(अ)
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 2

(आ)

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 3

2. योग्य पर्याय निवडून वाक्ये पुन्हा लिहा.

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून वाक्ये पुन्हा लिहा.
1. पहिले ऑलिंपिक व्हिलेज ………….. येथे वसले. (ग्रीस, मेलबोर्न, फ्रान्स, अमेरिका)
2. पहिले ऑलिंपिक सामने ………….. साली झाले. (1894, 1956, इ.स.पूर्व७७६, इ.स. पूर्व 394)
उत्तर:
1. मेलबोर्न
2. इ.स.पूर्व 776

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

3. खालील वाक्य वाचा. अधोरेखित केलेल्या शब्दांबाबत माहिती भरून तक्ता पूर्ण करा. एखादया शब्दाला खालील मुद्दे लागू नसतील तर तिथे – हे चिन्ह लिहा. उदा., ‘व’ यासाठी लिंग, वचन, विभक्ती सगळीकडे – हे चिन्ह येईल.

प्रश्न 1.
पुरुषांसाठी व स्त्रियांसाठी वेगवेगळे सामने होतात.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 4
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 4.1

4. स्वमत

प्रश्न (अ)
‘ऑलिंपिक म्हणजे विश्वबंधुत्व’ ही संकल्पना स्पष्ट करा.
उत्तरः
मानवाच्या सर्वांगीण व्यक्तिमत्त्व विकासात खेळाचे महत्त्वाचे स्थान आहे. त्यामुळेच सर्व स्तरांवर खेळले जाणारे क्रीडासामने हे जगभरातील क्रीडाप्रेमींचे लक्ष वेधून घेतात. संपूर्ण जगभरातील क्रीडासामन्यांत, ऑलिंपिक क्रीडासामन्यांना एक मानाचे स्थान आहे. या ऑलिंपिक सामन्यांचे स्वतंत्र निशाण म्हणजे, एक भलामोठा ध्वज असतो. ध्वजाच्या पांढऱ्याशुभ्र रंगावर लाल, पिवळ्या, निळ्या, हिरव्या व काळ्या रंगांची वर्तुळे एकमेकांत गुंफलेली असतात. ही पाच वर्तुळे म्हणजे जगातील पाच खंड आणि ध्वजाचा पांढराशुभ्र रंग म्हणजे विशाल अंतराळ होय. जगभरातील सर्व राष्ट्रांतील सुमारे पाच ते सहा हजार खेळाडू या सामन्यांमध्ये भाग घेतात. देशादेशांतील मैत्री वाढून त्यांच्यात मित्रत्वाची स्पर्धा व्हावी यासाठी ऑलिंपिक सामने दर चार वर्षांनी वेगवेगळ्या देशात भरवले जातात.

या सामन्यांच्या व्यवस्थेसाठी एक आंतरराष्ट्रीय ऑलिंपिक समिती नेमलेली असते. या स्पर्धांत भाग घेणाऱ्या प्रत्येक देशाचे एक ते तीन प्रतिनिधी या समितीमध्ये असतात. या सामन्यांसाठी लागणारा सारा पैसा स्पर्धक देश उभा करतात. क्रीडेच्या क्षेत्रात जातिभेद नाही, धर्मभेद नाही की वर्णभेद नाही. येथे सर्वांना समान संधी मिळते. ऑलिंपिकच्या मैदानावर खेळाडू खेळत असतात तेव्हा खेळाडूंना पराक्रमाचा व प्रयत्नवादाचा संदेश देणारा ध्वज डौलाने फडकत असतो. त्या ध्वजावरील पाच खंडांची पाच वर्तुळे समतेचा व विश्वबंधुत्वाचा संदेश जगाला देत असतात.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

उपक्रम:

सन 2016 साली झालेल्या ऑलिंपिक सामन्यातील सुवर्ण, रजत व कांस्यपदक मिळवणाऱ्या खेळाडूंची माहिती आंतरजालाचा वापर करून खालील तक्त्यात लिहा.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 5

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ Additional Important Questions and Answers

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 6

प्रश्न 2.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. वेगवेगळे रस्ते(अ) पाच वर्तुळे
2. एकमेकांत गुंफलेली(ब) ऑलिंपिक सामन्यांचे
3. स्वतंत्र निशाण(क) विशाल अंतराळ
4. शुभ्रधवल पार्श्वभूमी(ड) येण्याजाण्यासाठी

उत्तर:

  1. येण्याजाण्यासाठी
  2. पाच वर्तुळे
  3. ऑलिंपिक सामन्यांचे
  4. विशाल अंतराळ

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
संपूर्ण जगभरातील क्रीडासामन्यात कशाला मानाचे स्थान आहे?
उत्तरः
संपूर्ण जगभरातील क्रीडासामन्यात ऑलिंपिक क्रीडासामन्यांना मानाचे स्थान आहे.

प्रश्न 2.
ऑलिंपिकच्या ध्वजावर किती रंगांची वर्तुळे काढण्यात आली आहेत?
उत्तर:
ऑलिंपिकच्या ध्वजावर पाच रंगांची वर्तुळे काढण्यात आली आहेत.

प्रश्न 3.
लेखकांची मोटार भरधाव वेगाने कुठे जात होती?
उत्तर:
लेखकांची मोटार ऑलिंपिक गावाकडे भरधाव वेगाने जात होती.

प्रश्न 4.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.
1. मनुष्याच्या सर्वांगीण व्यक्तिमत्त्व विकासात महत्त्व अनन्यसाधारण आहे. (क्रीडेचे, मेहनतीचे, कामाचे, शाळेचे)
2. …………. गावाकडे आमची मोटार भरधाव वेगाने जात होती. (वडिलांच्या, आवडत्या, ऑलिंपिक, दूरच्या)
उत्तर:
1. क्रीडेचे
2. ऑलिंपिक

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 5.
सहसंबंध लिहा.
1. शुभ्रधवल : पार्श्वभूमी :: विशाल : …………….
2. प्रचंड : गर्दी :: भलामोठा : ………………
उत्तर:
1. अंतराळ
2. ध्वज

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
गर्दी प्रचंड असली तरी रहदारीला अडचण मुळीच नव्हती; कारण ……………………….
(अ) येण्याजाण्यासाठी एकच रस्ता होता.
(ब) रस्त्यावर सिग्नल होते.
(क) लोकांमध्ये शिस्त होती.
(ड) येण्याजाण्यासाठी वेगवेगळे रस्ते होते.
उत्तरः
गर्दी प्रचंड असली तरी रहदारीला अडचण मुळीच नव्हती, कारण येण्याजाण्यासाठी वेगवेगळे रस्ते होते.

प्रश्न 2.
काय ते लिहा.

  1. उंच स्तंभावर फडकणारा – [ ]
  2. ध्वजावरील पांढऱ्याशुभ्र पार्श्वभूमीवर एकमेकांत गुंफलेली – [ ]
  3. जगभरातील क्रीडाप्रेमींचे लक्ष वेधून घेणारे – [ ]

उत्तर:

  1. ऑलिंपिकच्या सामन्यांचा भलामोठा ध्वज
  2. पाच रंगांची वर्तुळे
  3. सर्व स्तरांवर खेळले जाणारे क्रीडासामने

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 3.
चूक की बरोबर ते लिहा.
1. संपूर्ण जगभरातील क्रीडासामन्यांत आशियाई क्रीडासामन्यांना एक मानाचे स्थान आहे.
2. ही पाच वर्तुळे म्हणजे जगातील पाच खंड.
उत्तर:
1. चूक
2. बरोबर

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा. ऑलिपिंक सामन्यांचे ते स्वतंत्र निशान होते.
उत्तर:
ऑलिंपिक सामन्यांचे ते स्वतंत्र निशाण होते.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन विशेषणे शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. मानाचे
  2. लाल
  3. पिवळा
  4. निळा
  5. हिरवा
  6. काळा
  7. वेगवेगळे
  8. भलामोठा
  9. पांढऱ्याशुभ्र
  10. पाच
  11. विशाल
  12. एक

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. क्रिडासामने, क्रीडासामने, क्रीडासामणे, कीडासामने – [ ]
2. क्षितिज, क्षीतिज, क्षितीज, शितिज – [ ]
उत्तर:
1. क्रीडासामने
2. क्षितिज

प्रश्न 4.
लिंग बदला
मैत्रीण – [ ]
उत्तर:
मित्र

प्रश्न 5.
समानर्थी शब्द लिहा.

  1. ठिकाण – [ ]
  2. क्रीडांगण – [ ]
  3. खूण – [ ]
  4. नयन – [ ]

उत्तर:

  1. स्थान
  2. मैदान
  3. निशाण
  4. डोळे

प्रश्न 6.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

  1. अपमान × [ ]
  2. पराजय × [ ]
  3. बुटके × [ ]
  4. विकेंद्रित × [ ]

उत्तर:

  1. मान
  2. जय
  3. उंच
  4. केंद्रित

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 7.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. क्रीडासामने
  2. रस्ते
  3. वर्तुळे
  4. डोळे

प्रश्न 8.
खालील अधोरेखित शब्दांची जात ओळखा.
तसे आमचे डोळे समोरील क्षितिजाकडे लागले.
उत्तरः
आमचे – सर्वनाम, डोळे – नाम

प्रश्न 9.
वाक्यातील काळ ओळखा.
ऑलिंपिक गावाकडे आमची मोटार भरधाव वेगाने जात होती.
उत्तर:
भूतकाळ

प्रश्न 10.
वाक्यातील काळ बदला. (वर्तमानकाळ करा)
येण्याजाण्यासाठी वेगवेगळे रस्ते होते.
उत्तरः
येण्याजाण्यासाठी वेगवेगळे रस्ते आहेत.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
मनुष्याच्या सर्वांगीण व्यक्तिमत्त्व विकासात क्रीडेचे महत्त्व अनन्यसाधारण असते, यावर तुमचे विचार स्पष्ट करा.
उत्तरः
क्रीडा व्यक्तिविकासांचे महत्त्वाचे साधन आहे. खेळ खेळल्याने व्यक्ती चपळ, सुदृढ व प्रवीण बनते. मैदानी खेळ जसे की, क्रिकेट, बॉस्केट बॉल, हॉकी वा कबड्डी अशा प्रकारचे विविध खेळ खेळल्याने मनुष्याचे शरीर लवचीक बनते. खेळ खेळल्याने एक प्रकारची शक्ती अंगात निर्माण होते. व्यक्तीमध्ये वक्तशीरपणा येतो. एकतेचे महत्त्व कळते. एखादया खेळात चांगल्या प्रकारचे प्रावीण्य व कौशल्य मिळविल्यास प्रसिद्धी मिळते. खेळ खेळणे म्हणजे एक प्रकारची कसरतच असते, त्यामुळे शरीराचा नियमितपणे व्यायाम होत असतो. खेळामुळे व्यक्तीच्या शारीरिक व मानसिक क्रियांचे संतुलन राखले जाते. म्हणून मनुष्याच्या सर्वांगीण व्यक्तिमत्त्व विकासात क्रीडेचे महत्त्व अनन्यसाधारण असते.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 7

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
ऑलिंपिकचे ब्रीदवाक्य कशावर लिहिलेले आहे?
उत्तर:
ऑलिंपिकच्या ध्वजावर ऑलिंपिकचे ब्रीदवाक्य लिहिलेले आहे.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 2.
ऑलिंपिकच्या ब्रीदवाक्यातील ‘ऑल्टियस’ या शब्दाचा अर्थ काय होतो?
उत्तर:
ऑलिंपिकच्या ब्रीदवाक्यातील ‘ऑल्टियस’ या शब्दाचा अर्थ ‘उच्चता’ असा होतो.

प्रश्न 3.
ऑलिंपिक सामने म्हणजे कोणासाठी एक पर्वणीच असते?
उत्तर:
ऑलिंपिक सामने म्हणजे क्रीडापटू आणि क्रीडाशौकिनांसाठी एक पर्वणीच असते.

प्रश्न 4.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.
1. या ध्वजस्तंभाजवळ एक स्फूर्तिदायक …………. सतत तेवत असते. (मशाल, दगड, चिन्ह, पताका)
2. …………. सुमारे सत्तर ते ऐंशी हजार प्रेक्षक बसण्याची सोय असते. (मैदानात, तलावाजवळ, खोल्यांमध्ये, प्रेक्षागारात)
उत्तर:
1. मशाल
2. प्रेक्षागारात

प्रश्न 5.
काय ते लिहा.
1. ‘सिटियस, ऑल्टियस, फॉर्टियस’ असा संदेश देणारा
2. ध्वजस्तंभाजवळ सतत तेवत असणारी –
उत्तर:
1. ऑलिंपिकचा ध्वज
2. मशाल

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
चूक की बरोबर ते लिहा.
1. जिंकण्यासाठी जास्तीत जास्त श्रम केले पाहिजेत.
2. पोहण्याच्या शर्यतीसाठी चार-पाच तलावही बांधलेले असतात.
उत्र:
1. चूक
2. बरोबर

प्रश्न 2.
ऑलिंपिक ब्रीदवाक्यातील शब्द आणि त्याचे अर्थ यांचे वर्गीकरण करा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 8
उत्तर:

शब्दअर्थ
सिटियसगतिमानता
ऑल्टियसउच्चता
फॉर्टियसतेजस्विता

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 9

प्रश्न 4.
सहसंबंध लिहा.
कमी : जास्त :: गैरसोय : …………….
उत्तरः
सोय

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
या ध्वजावर ऑलीपिकचे ब्रिदवाक्य लिहिलेले आहे.
उत्तर:
या ध्वजावर ऑलिंपिकचे ब्रीदवाक्य लिहिलेले आहे.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन नामे लिहा.
उत्तर:

  1. ध्वज
  2. खेळाडू
  3. मशाल
  4. क्रीडापटू
  5. पृथ्वी
  6. राष्ट्र
  7. स्त्री
  8. तलाव
  9. प्रेक्षक
  10. ब्रीदवाक्य
  11. लोक
  12. पर्वणी
  13. संदेश

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. गतिनामता, गतिमानता, गतीमानता, गतीतानमा – [ ]
2. परवणी, पर्वणि, पर्वणी, र्पवणी – [ ]
उत्तर:
1. गतिमानता
2. पर्वणी

प्रश्न 4.
लिंग बदला
पुरुष – [ ]
उत्तर:
स्त्री

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 5.
समानार्थी शब्द लिहा.
1. कष्ट – [ ]
2. देश – [ ]
उत्तर:
1. श्रम
2. राष्ट्र

प्रश्न 6.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
कमी × [ ]
उत्तरः
जास्त

प्रश्न 7.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:
1. खेळाडू
2. सामने

प्रश्न 8.
खालील अधोरेखित शब्दांच्या जाती ओळखा.
असा संदेश हा ध्वज खेळाडूंना देत असतो.
उत्तर:
ध्वज – नाम, देत असतो – क्रियापद

प्रश्न 9.
खालील वाक्यातील काळ ओळखा.
या ध्वजावर ऑलिंपिकचे ब्रीदवाक्य लिहिलेले आहे.
उत्तर:
वर्तमानकाळ

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 10.
वाक्यातील काळ बदला. (भूतकाळ करा)
या ध्वजस्तंभाजवळ एक स्फूर्तिदायक मशाल सतत तेवत आहे.
उत्तरः
या ध्वजस्तंभाजवळ एक स्फूर्तिदायक मशाल सतत तेवत होती.

प्रश्न 11.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 10

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
गतिमानता, उच्चता व तेजस्विता ही तीन सूत्रे खेळाडूंसाठी फार आवश्यक असतात, या कथनावर तुमचे विचार स्पष्ट करा.
उत्तरः
खेळाडू म्हटला म्हणजे तो कुशल, चपळ, प्रवीण व तरबेज असला पाहिजे. यासाठी खेळाडूला गतिमान होणे आवश्यक असते. प्रत्येक खेळाडूने आपआपल्या खेळात प्रावीण्य मिळविण्यासाठी खेळाचा जास्तीत जास्त सराव केला पाहिजे की जेणेकरून त्याच्या खेळ खेळण्याच्या गतीत वाढ होईल. खेळाडूने आपल्या खेळात कौशल्य संपादन करण्यासाठी प्रयत्नांची शिकस्त केली पाहिजे, तसेच त्याने स्वत:चे शरीर सुदृढ बनविण्यासाठी जास्तीत जास्त श्रम केले पाहिजेत. खेळाडूला नियमित व्यायाम करणे फारच गरजेचे असते जेणेकरून एक विशिष्ट प्रकारचे तेज त्याच्या शरीरात निर्माण होईल. अशा प्रकारे गतिमानता, उच्चता व तेजस्विता ही तीन सूत्रे खेळाडूंसाठी फार आवश्यक असतात.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 11

प्रश्न 2.
उत्तर लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 12

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.
उत्तरः

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. रहदारीसाठी बांधलेल्या(अ) असंख्य खोल्या
2. निवासासाठी बांधलेल्या(ब) विशाल उपाहारगृहे
3. प्रेक्षकांच्या श्रमपरिहारासाठी(क) प्रचंड प्रेक्षागार
4. विशाल मैदानाभोवताली(ड) अनेक सडका

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 4.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 13

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
प्रेक्षकांच्या श्रमपरिहारासाठी ‘ऑलिंपिक व्हिलेज’ येथे कोणती सोय करण्यात आली आहे ?
उत्तरः
प्रेक्षकांच्या श्रमपरिहारासाठी ‘ऑलिंपिक व्हिलेज’ येथे सुसज्ज अशी उपाहारगृहे तयार करण्यात आली आहेत.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 2.
‘ऑलिंपिक व्हिलेज’ वसवण्याची कल्पना कोठे मांडण्यात आली?
उत्तर:
‘ऑलिंपिक व्हिलेज’ वसवण्याची कल्पना मेलबोर्न येथे मांडण्यात आली.

प्रश्न 3.
ऑलिंपिक सामने किती वर्षांनी होतात?
उत्तर:
ऑलिंपिक सामने दर चार वर्षांनी होतात.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.
1. ‘ऑलिंपिक व्हिलेज’वसवण्याची कल्पना इ. स. … मध्ये मेलबोर्न येथे मांडण्यात आली. (1957, 1956, 1976, 1946)
2. इ.स.पूर्व ७७६ मध्ये हे सामने झाल्याची पहिली नोंद ………… देशाच्या इतिहासात सापडते. (ग्रीस, जर्मनी, ऑस्ट्रेलिया, भारत)
उत्तर:
1. 1956
2. ग्रीस

सहसंबंध लिहा.

प्रश्न 1.
विशाल : मैदान :: असंख्य : …………………
इ.स.पूर्व ७७६: सामने सुरू झाले :: इ.स.पूर्व 394: ………………….
उत्तर:
1. खोल्या
2. सामने बंद पडले

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 2.
पुढे दिलेल्या सालातील घडलेल्या घटना लिहा.
उत्तर:

सालघटना
इ.स. 1956ऑलिंपिक व्हिलेज वसवण्याची कल्पना
इ.स. पूर्व 773ऑलिंपिक सामन्यांची सुरुवात
इ.स. पूर्व 394ऑलिंपिक सामने बंद पडले

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
इ.स.पूर्वी 394 मध्ये ऑलिंपिक सामने बंद पडले; कारण …………..
(अ) पुढे ग्रीक सत्तेचा हास झाला.
(ब) खेळाडू जखमी होतात.
(क) जागेअभावी
(ड) अंतर्गत राजकारणांमुळे
उत्तरः
इ.स.पूर्वी 394 मध्ये ऑलिंपिक सामने बंद पडले; कारण पुढे ग्रीक सत्तेचा -हास झाला.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
1. इ.स. 1956 मध्ये मेलबोर्न येथे वसवण्यात आलेले – [ ]
2. ऑलिव्ह वृक्षाच्या फांदीची माळ घालून, गौरव करण्यात येणारे – [ ]
उत्तर:
1. ऑलिंपिक व्हिलेज
2. यशस्वी खेळाडू ऑलिव्ह

प्रश्न 3.
कोष्टक पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 14

प्रश्न 4.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 15

प्रश्न 5.
चूक की बरोबर लिहा.
1. ‘ऑलिंपिक व्हिलेज’ वसवण्याची कल्पना इ.स. 1957 मध्ये मेलबोर्न येथे मांडण्यात आली.
2. पूर्वी ऑलिंपिक सामने पाच दिवस चालत.
उत्तर:
1. चूक
2. बरोबर

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

कृती 3 : व्याकरण कृती

खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.

प्रश्न 1.
1. पहीले ‘ऑलिंपिक विलेज’ तिथलेच.
2. पुढे ग्रीक सतेचा हास झाला.
उत्तर:
1. पहिले ‘ऑलिंपिक व्हिलेज’ तिथलेच.
2. पुढे ग्रीक सत्तेचा -हास झाला.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन विशेषणे शोधून लिहा.
उत्तरः

  1. असंख्य
  2. सुसज्ज
  3. विशाल
  4. मोठे
  5. अनेक
  6. यशस्वी
  7. प्रचंड

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. राहदारी, रहादारी, रहदारी, रदारी – [ ]
2. उपहारगृह, उपाहारगृह, उपाहरगृह, उपहरगृह – [ ]
उत्तर:
1. रहदारी
2. उपाहारगृह

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.
1. भव्य – [ ]
2. रस्ते – [ ]
उत्तर:
1. विशाल
2. सडका

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
1. लहान ×
2. अयशस्वी ×
उत्तर:
1. मोठे
2. यशस्वी

प्रश्न 6.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. शहरे
  2. सडका
  3. लोहमार्ग
  4. खेळाडू
  5. खोल्या
  6. इमारती
  7. वसतिगृहे
  8. प्रेक्षक
  9. उपाहारगृहे
  10. सामने

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 7.
वाक्यातील काळ बदला. (भविष्यकाळ करा)
ऑलिंपिक सामने दर चार वर्षांनी होतात.
उत्तर:
ऑलिंपिक सामने दर चार वर्षांनी होतील.

प्रश्न 8.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 16

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
ऑलिंपिकमध्ये यशस्वी झालेल्या भारतीय खेळाडूंचा आपल्या देशात कशा प्रकारे सन्मान केला जातो, यावर थोडक्यात तुमचे विचार लिहा.
उत्तरः
आपल्या भारत देशात ऑलिंपिकमध्ये यशस्वी झालेले अनेक खेळाडू आहेत. त्यांना ऑलिंपिक मध्ये कांस्य पदक मिळो, वा रजत पदक मिळो वा सुवर्ण पदक. संपूर्ण भारत देश त्यांचे स्वागत करण्यास सुसज्ज होतो. खेळाडू ज्या राज्यातील असतो, ते राज्य तर त्यांना सरकारी खात्यात मोठमोठ्या पदांवर नियुक्त करते. तसेच लाखो रुपयांची धनराशी देखील दिली जाते. भारत सरकार त्यांना अर्जुन पुरस्कार किंवा पद्मभूषण देऊन त्यांचा आदरसत्कार करते. भारतातील विविध संस्था आपआपल्या कुवतीनुसार त्यांचा यथोचित सत्कार करतात. देशातील सर्व राज्यांत त्यांना सन्मान दिला जातो.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
उत्तरे लिहा.
1. इ.स. 1894 साली या देशात ‘ऑलिंपिक काँग्रेस’ भरवण्यात आली होती.
2. ऑलिंपिक सामन्यांचे पुनरुज्जीवन करणारे क्रीडातज्ज्ञ –
उत्तर:
1. फ्रान्स
2. कुबर टीन

प्रश्न 2.
उताऱ्यानुसार वाक्यांचा क्रम लावा.

  1. 1896 पासून ऑलिंपिक सामने दर चार वर्षांनी वेगवेगळ्या देशांत भरवले जातात.
  2. इ.स. 1894 साली फ्रान्स देशात एक ऑलिंपिक काँग्रेस भरवण्यात आली होती.
  3. प्राचीन ऑलिंपिक सामन्यांप्रमाणेच यापुढे आंतरराष्ट्रीय क्रीडास्पर्धा भरवाव्यात असे ठरले.
  4. कुबर टीन नावाच्या फ्रेंच क्रीडातज्ज्ञाने या काँग्रेसमध्ये ऑलिंपिक सामन्यांचे पुनरुज्जीवन केले.

उत्तर:

  1. इ.स. 1894 साली फ्रान्स देशात एक ऑलिंपिक काँग्रेस भरवण्यात आली होती.
  2. कुबर टीन नावाच्या फ्रेंच क्रीडातज्ज्ञाने या काँग्रेसमध्ये ऑलिंपिक सामन्यांचे पुनरुज्जीवन केले.
  3. प्राचीन ऑलिंपिक सामन्यांप्रमाणेच यापुढे आंतरराष्ट्रीय क्रीडास्पर्धा भरवाव्यात असे ठरले.
  4. 1896 पासून ऑलिंपिक सामने दर चार वर्षांनी वेगवेगळ्या देशांत भरवले जातात.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
कोणत्या साली आधुनिक जगाला ऑलिंपिक सामन्यांची आठवण झाली?
उत्तर:
इ.स. 1894 साली आधुनिक जगाला ऑलिंपिक सामन्यांची आठवण झाली.

प्रश्न 2.
ऑलिंपिक सामन्यांचे पुनरुज्जीवन कोणी केले?
उत्तर:
‘कुबर टीन’ नावाच्या फ्रेंच क्रीडातज्ज्ञाने ऑलिंपिक सामन्यांचे पुनरुज्जीवन केले.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.
1. ………. पासून ऑलिंपिक सामने दर चार वर्षांनी वेगवेगळ्या देशांत भरवले जातात. (1895, 1796, 1986, 1896)
2. ………… सामन्यांसाठी लागणारा खर्च फारच मोठा असतो. (अंतर्गत, विदेशी, देशी, ऑलिंपिक)
उत्तर:
1. 1896
2. ऑलिंपिक

सहसंबंध लिहा.

प्रश्न 1.
1. फ्रान्स : नाम :: अनेक :
2. वेगवेगळे : सामने :: पैसा :
उत्तर:
1. विशेषण
2. स्पर्धक देश

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
1896 पासून ऑलिंपिक सामने ……………
(अ) दर पाच वर्षांनी वेगवेगळ्या देशांत भरवले जातात.
(ब) दर सहा वर्षांनी वेगवेगळ्या देशांत भरवले जातात.
(क) दर चार वर्षांनी वेगवेगळ्या देशांत भरवले जातात.
(ड) दर सात वर्षांनी वेगवेगळ्या देशांत भरवले जातात.
उत्तरः
1896 पासून ऑलिंपिक सामने दर चार वर्षांनी वेगवेगळ्या देशांत भरवले जातात.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.

  1. मैत्रीचा मंत्र सांगणारे – [ ]
  2. ऑलिंपिक सामन्यांच्या व्यवस्थेसाठी नेमलेली समिती – [ ]
  3. इ.स. 1894 साली ‘ऑलिंपिक काँग्रेस’ भरवण्यात आलेला देश – [ ]

उत्तर:

  1. ऑलिंपिक सामने
  2. ‘आंतरराष्ट्रीय ऑलिंपिक समिती’
  3. फ्रान्स

प्रश्न 3.
चूक की बरोबर ते लिहा.
1. ऑलिंपिक सामन्यासांठी लागणारा सर्व पैसा स्पर्धक देश उभा करतात.
2. ऑलिंपिक सामन्यांत पुरुषांसाठी व स्त्रियांसाठी एकत्र सामने होतात.
उत्तर:
1. बरोबर
2. चूक

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
1. हा सर्व पैशा स्पधर्क देश उभा करतात.
2. त्या काँगेसला अनेक राष्ट्रांचे प्रतिनीधी हजर होते.
उत्तर:
1. हा सर्व पैसा स्पर्धक देश उभा करतात.
2. त्या काँग्रेसला अनेक राष्ट्रांचे प्रतिनिधी हजर होते.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन नामे शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. फ्रान्स
  2. ऑलिंपिक
  3. काँग्रेस
  4. कुबर टीन
  5. क्रीडातज्ज्ञ
  6. देश
  7. खेळ
  8. पुरुष
  9. स्त्रिया

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. मित्रत्वाची, मीत्रत्वाची, मित्रत्वाचि, मितरत्वाचि
2. आंतराष्ट्रीय, आंतरराष्ट्रीय, आंतरराष्ट्रिय, आंतराष्ट्रिय
उत्तर:
1. मित्रत्वाची
2. आंतरराष्ट्रीय

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.

  1. स्मरण – [ ]
  2. उपस्थित – [ ]
  3. ताकद – [ ]
  4. दोस्ती – [ ]

उत्तर:

  1. आठवण
  2. हजर
  3. बल
  4. मैत्री

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

  1. प्राचीन ×
  2. गैरहजर ×
  3. जमा ×
  4. दुश्मनी ×

उत्तर:

  1. आधुनिक
  2. हजर
  3. खर्च
  4. मैत्री

प्रश्न 6.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. सामने
  2. प्रतिनिधी
  3. देश

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्दप्रत्ययविभक्ती
मैंत्रीचाचाषष्ठी
सामन्यांचीचीषष्ठी
निमित्तानेनेतृतीया
स्पर्धांतसप्तमी

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्दसामान्यरूप
राष्ट्रांचेराष्ट्रां
खेळांच्याखेळां

प्रश्न 9.
वाक्यातील काळ ओळखा.
1. त्या वर्षी फ्रान्स देशात एक ‘ऑलिंपिक काँग्रेस’ भरवण्यात आली होती.
2. या सामन्यांत निरनिराळ्या एकवीस खेळांची तरतूद आहे.
उत्तर:
1. भूतकाळ
2. वर्तमानकाळ

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
‘ऑलिंपिक खेळांची वैशिष्ट्ये स्पष्ट करा.
उत्तरः
‘ऑलिंपिक’ हा खेळ दर 4 वर्षांनी खेळला जातो. या खेळात संपूर्ण जग सहभागी होते. प्रत्येक देशातील खेळाडू स्पर्धक म्हणून ऑलिंपिकमध्ये सहभागी होतात. प्रत्येक देशाचे अन्य देशांशी मैत्रीचे व जिव्हाळ्याचे संबंध निर्माण व्हावेत, म्हणून या क्रीडास्पर्धा भरविल्या जातात. स्त्री व पुरुष यांना या खेळात समान संधी दिली जाते. येथे कोणत्याही प्रकारचा भेदभाव नसतो. संपूर्ण जगात प्रेम, आपुलकी, जिव्हाळा, समता, सद्भावना, शिस्त, ऐक्य व मैत्री वाढीस लागावी हाच या स्पर्धेचा प्रमुख उद्देश असतो. संपूर्ण विश्व हे एक कुटुंबच आहे म्हणून एकमेकांशी बंधुभावाने वागले पाहिजे, अशी ही स्पर्धा आपणांस प्रेरणा देते.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती कराः

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 17

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
1. सर्वांना समान संधी मिळणारे क्षेत्र –
2. मानवी रेल्वे इंजिन’ अशी ख्याती मिळवलेला – ___
उत्तर:
1. क्रीडा
2. एमिल झेटोपेक

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 18

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
हेलसिंकी येथे ऑलिंपिक सामने कोणत्या साली झाले होते?
उत्तरः
1952 साली हेलसिंकी येथे ऑलिंपिक सामने झाले होते.

प्रश्न 2.
झेटोपेकने कोणत्या नावाने ख्याती मिळविली होती?
उत्तरः
झेटोपेकने ‘मानवी रेल्वे इंजिन’ या नावाने ख्याती मिळविली.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.
1. ……….”वर्ण, त्याचा देश हे सर्व विसरून साऱ्या जगाने त्याची प्रशंसा केली. (ध्यानचंदचा, कुबरचा, ओवेन्सचा, झेटोपेकचा)
2. एमिल झेटोपेक हा ……….. खेळाडू. (बर्लिनचा, अमेरिकेचा, भारताचा, झेकोस्लोव्हाकियाचा)
उत्तर:
1. ओवेन्सचा
2. झेकोस्लोव्हाकियाचा

प्रश्न 2.
सहसंबंध लिहा.
1. 1936: बर्लिन :: 1952 : ……………….
2. समान : संधीः: नवे :
उत्तर:
1. हेलसिंकी
2. उच्चांक

प्रश्न 3.
शब्दसमूहासाठी एक शब्द चौकटीत लिहा.
उत्तर:
शिल्प तयार करणारा – [शिल्पकार]

प्रश्न 4.
पुढील खेळाडूंचे त्यांच्या देशांनुसार वर्गीकरण करा.
(जेसी ओवेन्स, अमेरिका, एमिल झेटोपेक, झेकोस्लोव्हाकिया)
उत्तर:

खेळाडूदेश
जेसी ओवेन्सअमेरिका
एमिल झेटोपेकझेकोस्लोव्हाकिया

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
क्रीडेच्या क्षेत्रात सर्वांना समान संधी मिळते; कारण …………………
(अ) क्रीडेच्या क्षेत्रात जातिभेद, धर्मभेद, वर्णभेद होतो.
(ब) क्रीडेच्या क्षेत्रात पंच असतात.
(क) क्रीडेच्या क्षेत्रात जातिभेद नाही, धर्मभेद नाही की वर्णभेद नाही.
(ड) क्रीडेच्या क्षेत्रात न्याय असतो.
उत्तरः
क्रीडेच्या क्षेत्रात सर्वांना समान संधी मिळते; कारण क्रीडेच्या क्षेत्रात जातिभेद नाही, धर्मभेद नाही की वर्णभेद नाही.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
1. अमेरिकेतील वंशाने आफ्रिकी असणारा खेळाडू – [ ]
2. 1936 मध्ये ऑलिंपिक सामने भरलेले ठिकाण – [ ]
उत्तर:
1. जेसी ओवेन्स
2. बर्लिन

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 19

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 4.
चूक की बरोबर लिहा.
1. क्रीडेच्या क्षेत्रात जातिभेद, धर्मभेद, वर्णभेद केला जातो.
2. जेसी ओवेन्स हा झेकोस्लोव्हाकियाचा खेळाडू.
उत्तर:
1. चूक
2. चूक

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
अमेरीकेच्या यशाचा तो मोठा शिप्लकार ठरला.
उत्तर:
अमेरिकेच्या यशाचा तो मोठा शिल्पकार ठरला.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन विशेषणे शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. मोठा
  2. साऱ्या
  3. नवा
  4. एक

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. क्रिडेच्या, क्रीडेच्या, कीरडेच्या, किड्रेच्या
2. अजिक्यपदे, अंजिक्यपदे, अजिंक्यपदे, अजीक्यपदे
उत्तर:
1. क्रीडेच्या
2. अजिंक्यपदे

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 4.
खालील वाक्यांतील अधोरेखित शब्दांचे समान अर्थ लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.
1. साऱ्या जगाने ओवेन्सची स्तुती केली.
2. क्रीडेच्या विभागात जातिभेद नाही.
उत्तर:
1. साऱ्या जगाने ओवेन्सची प्रशंसा केली.
2. क्रीडेच्या क्षेत्रात जातिभेद नाही.

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

  1. असमान ×
  2. जुने ×
  3. लहान ×
  4. निंदा ×
  5. अनादर ×

उत्तर:

  1. समान
  2. नवे
  3. मोठा
  4. कौतुक
  5. आदर

प्रश्न 6.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:
1. नवे
2. देश

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्दप्रत्ययविभक्ती
जगानेनेतृतीया
खेळाडूचाचाषष्ठी

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्दसामान्यरूप
क्रीडेच्याक्रीडे
अमेरिकेच्याअमेरिके

प्रश्न 9.
वाक्प्रचाराचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा.
ख्याती मिळविणे
उत्तर:
अर्थ: प्रसिद्धी मिळविणे.
वाक्य: सायना नेहवालने बॅडमिंटन या खेळामध्ये ख्याती मिळविली.

प्रश्न 10.
वाक्यातील काळ ओळखा.
1. येथे सर्वांना समान संधी मिळते.
2. क्रीडेच्या क्षेत्रात जातिभेद नाही, धर्मभेद नाही की वर्णभेद नाही.
उत्तर:
1. वर्तमानकाळ
2. वर्तमानकाळ

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 11.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 20

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
क्रीडेच्या क्षेत्रात जातिभेद, धर्मभेद व वर्णाला थारा नसतो. सर्वांना समान संधी हेच क्रीडेचे ब्रीदवाक्य असते, त्यावर तुमचे विचार स्पष्ट करा.
उत्तरः
क्रीडा सर्वांसाठी मुक्त असते. क्रीडेचे सर्वांना स्वातंत्र्य असते. तेथे जातिभेद, धर्मभेद व वर्णभेदाला मुळीच स्थान नसते. सर्वांना समान संधी उपलब्ध करून देणे हेच क्रीडेचे ब्रीदवाक्य असते. प्रत्येक खेळाडू हा आपआपल्या क्षमतेनुसार व कुवतीनुसार खेळात पारंगत होत असतो व त्यावरूनच त्याची श्रेणी ठरविली जाते. आपल्या भारत देशात विविध प्रांतातील विविध धर्माचे खेळाडू आहेत. आज आपल्या देशात क्रिकेट संघ, हॉकी संघ, कबड्डी संघ अशा विविध खेळांचे संघ आहेत. या संघातून खेळणारे खेळाडू हे भारताच्या विविध प्रांतातील आहेत. तेथे जात, पात, भाषा, धर्म किंवा राज्य यांना मुळीच स्थान नाही.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 21

प्रश्न 2.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. अबेबे बिकिला(अ) 1948
2. फॅनी बँकर्स(ब) आफ्रिका
3. ध्यानचंद(क) ऑलिंपिक ध्वज
4. संदेश देणारा(ड) भारत

उत्तरः

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. अबेबे बिकिला(ब) आफ्रिका
2. फॅनी बँकर्स(अ) 1948
3. ध्यानचंद(ड) भारत
4. संदेश देणारा(क) ऑलिंपिक ध्वज

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
अबेबे बिकिला हा कुठला खेळाडू होता?
उत्तरः
अबेबे बिकिला हा आफ्रिकेतील इथियोपियाचा खेळाडू होता.

प्रश्न 2.
ध्वजावरील पाच वर्तुळे जगाला कोणता संदेश देत असतात?
उत्तर:
ध्वजावरील पाच वर्तुळे समतेचा व विश्वबंधुत्वाचा संदेश जगाला देत असतात.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.
1. …………. या स्त्री खेळाडूने तर 1948 साली ऑलिंपिकचे मैदान दणाणून सोडले. (अॅनी बँकर्स, फनी बँकर्स, फॅनी बेकर्स, मॅनी बॅकर्स)
2. भारताने …………….. स्पर्धेत अनेक वर्षे अजिंक्यपद टिकवले.
(कबड्डीच्या, नेमबाजीच्या, हॉकीच्या, धावण्याच्या)
उत्तर:
1. फॅनी बँकर्स
2. हॉकीच्या

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

सहसंबंध लिहा.

प्रश्न 1.
1. अबेबे बिकिला : लांब पल्ल्याची शर्यत :: फॅनी बँकर्स : …………………
2. प्रयत्नवादाचा संदेश देणारा : ध्वजः: क्षुद्र विचारांचा अहंकार घालवणारी : ………………….
उत्तर:
1. 100 व 200 मीटर शर्यत
2. ज्योत

प्रश्न 2.
पुढील खेळाडूंशी संबंधित असणारे खेळ लिहा.
उत्तर:

खेळाडूखेळ
अबेबे बिकिलालांब पल्ल्याची मॅरेथॉन
फॅनी बँकर्स100 व 200 मीटरची शर्यत
ध्यानचंदहॉकी

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
त्या ध्वजावरील पाच खंडांची पाच वर्तुळे ………………..
(अ) समतेचा व विश्वबंधुत्वाचा संदेश खेळाडूंना देत असतात.
(ब) असमतेचा व विश्वबंधुत्वाचा संदेश खेळाडूंना देत असतात.
(क) समतेचा व शत्रुत्वाचा संदेश खेळाडूंना देत असतात.
(ड) समतेचा व विश्वबंधुत्वाचा संदेश जगाला देत असतात.
उत्तर:
त्या ध्वजावरील पाच खंडांची पाच वर्तुळे समतेचा व विश्वबंधुत्वाचा संदेश जगाला देत असतात.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
1. अनवाणी पायाने लांब पल्ल्याची शर्यत जिंकणारा – [ ]
2. सुप्रसिद्ध भारतीय हॉकी खेळाडू. – [ ]
उत्तर:
1. अबेबे बिकिला
2. ध्यानचंद

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 22

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ 23

चूक की बरोबर लिहा.

प्रश्न 1.
1. त्या ध्वजावरील पाच खंडांची सहा वर्तुळे समतेचा :
विश्वबंधुत्वाचा संदेश जगाला देत असतात.
2. अबेबे बिकिला हा आशियातील खेळाडू होता.
उत्तर:
1. चूक
2. चूक

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

कृती 3: व्याकरण कती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
भारताने हॉकिच्या स्पर्धेत अनेक वर्षे अजिक्यपद टिकवले.
उत्तर:
भारताने हॉकीच्या स्पर्धेत अनेक वर्षे अजिंक्यपद टिकवले.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन सर्वनामे शोधून लिहा.
उत्तर:
1. त्याने
2. यांचे

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. वतुळे, तुळे, वर्तुळे, वरतुळे
2. प्रयन्तवादाचा, प्रयत्नवादाचा, प्रत्यनवादाचा, प्रयत्नवदाचा
उत्तर:
1. वर्तुळे
2. प्रयत्नवादाचा

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.

  1. क्रीडांगण- [ ]
  2. निरोप – [ ]
  3. झेंडा – [ ]
  4. क्रीडापटू – [ ]

उत्तर:

  1. मैदान
  2. संदेश
  3. ध्वज
  4. खेळाडू

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

  1. हाताने ×
  2. उजेड ×
  3. कुप्रसिद्ध ×

उत्तर:

  1. पायाने
  2. अंधकार
  3. सुप्रसिद्ध

प्रश्न 6.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तरः

  1. वर्षे
  2. खेळाडू
  3. वर्तुळे

प्रश्न 7.
तकता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्दप्रत्ययविभक्ती
पायानेनेतृतीया
खंडांचीचीषष्ठी

प्रश्न 8.
तकता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्दसामान्यरूप
समतेचासमते
विश्वबंधुत्वाचाविश्वबंधुत्वा
पराक्रमाचापराक्रमा

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रश्न 9.
खालील दिलेल्या वाक्याचा काळ ओळखा.
सुप्रसिद्ध भारतीय हॉकी खेळाडू ध्यानचंद यांचे नाव कित्येक वर्षे जगात सर्वांच्या जिभेवर नाचत होते.
उत्तरः
भूतकाळ

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
‘ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ’ यातून तुम्हांला कोणती प्रेरणा मिळतो, हे थोडक्यात सांगा.
उत्तरः
पाच वर्तुळे एकमेकांत गुंफून त्याचा गोफ बनवून ती ऑलिंपिकच्याध्वजावर रेखाटली आहेत. ही पाचवर्तुळे जगातील पाच खंडांचे प्रतीक आहेत. जणू हे पाच खंड एकमेकांशी मैत्रीने व प्रेमाने जुळले गेलेले आहेत असे या गोफातून दिसून येते. ही वर्तुळे जणू आपणास समतेचा, ऐक्याचा व विश्वबंधुत्वाचा संदेश देतात. जगातील सर्व लोकांशी प्रेमाने, समतेने, सद्भावनेने व आपुलकीने वागण्यास शिकवितात. संपूर्ण विश्व हे आपले कुटुंबच आहे, असे जणू आपणास सांगतात. या पाच वर्तुळांच्या जवळच तेवत असणारी ज्योत आपल्या हृदयातून क्षुद्र विचारांचा अंधकार मिटविण्यास स्वयंसिद्ध होते.

ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ Summary in Marathi

लेखकाचा परिचय:

कालावधी: 1929-2015
प्रसिद्ध लेखक, विकेट सामन्यांचे समालोचक, ‘पहिले शतक’, ‘कुमारांचे खेळ’, ‘क्रिकेटमधील नवलका’ इत्यादी

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

प्रस्तावना:

आलपिक वर्तुळाचा गोफ हा पाठ लेखक बाळ ज. पडित’ यांनी लिहिला आहे. या पाठात ऑलिपिक सामन्यांची सुरुवात कारको झाली ?, हे सामने भरवण्यामागील उद्दिष्टे कोणती?, ऑलिपिक वर्तुळांचा अर्थ काय? या सर्वांचा आढावा प्रस्तुत पाठातून लेखकांनी घेतला आहे. प्रस्तुत पाठातून जागतिक ऑलिंपिक क्रीडास्पर्धाविषयीची माहिती दिली आहे.

Olympic Vartulancha Goph is written by writer Bal J. Pandit. This write-up answers many questions like how and why Olympic matches started? What were the motives to organise these matches? What do the famous Olympic Circles signify? etc. This write-up also renders useful information about International Olympic Sports competitions.

शब्दार्थ:

  1. गोफ – एकात एक अडकवलेल्या कड्या (chain)
  2. वर्तुळ – गोल (round, circle)
  3. सामने – स्पर्धा, स्पर्धात्मक खेळ (tournaments matches)
  4. समालोचक – सामन्यांचे धावते वर्णन करणारा व्यक्ती (commentator)
  5. शतक – शंभर ही संख्या (a century)
  6. मनुष्य – मानव, माणूस (human being)
  7. सर्वांगीण – सर्व अंगांनी परिपूर्ण (all round)
  8. व्यक्तिमत्त्व – व्यक्तित्व (personality)
  9. अनन्यसाधारण – अलौकिक, असामान्य (remarkable, unique)
  10. स्तर – पातळी, घर (layer, grade, level)
  11. रसिक – गुणग्राहक (alover of good things)
  12. उद्दिष्ट – उद्देश, हेतू, प्रयोजन (purpose, object, intention)
  13. लक्ष – अवधान (attention)
  14. केंद्रित – एकवटलेले (centered)
  15. पारंगत – निष्णात, प्रवीण (well-versed, skilled, proficient)
  16. मानकरी – आदरणीय व्यक्ती (person deserving honour and respect)
  17. धीरगंभीर – शांत परंतु ठाम निश्चय असलेला (serious)
  18. खांब (a pillar, a column)
  19. ध्वज – झेंडा, निशाण (a flag)
  20. मुक्त, मोकळा (independent, free)
  21. शुभ्रधवल – सफेद (white)
  22. पार्श्वभूमी – मागील बाजू (backround)
  23. गुंफणे – माळेत एकत्र ओवणे (to string together)
  24. खंड – मोठा विस्तृत भूप्रदेश (a continent)
  25. विशाल – मोठा, विस्तृत (great, vast, large)
  26. अंतराळ – आकाश, अवकाश (the sky, the space)
  27. ब्रीदवाक्य – घोषवाक्य (aslogan)
  28. गतिमान – गतियुक्त (moving, dynamic)
  29. उच्चता – वरचा दर्जा, श्रेष्ठत्व (excellence)
  30. तेजस्विता – चकचकीतपणा (brightness, brilliance, glorious)
  31. स्फूर्तिदायक – प्रेरणादायक (inspirational)
  32. मशाल – दिवटी (a torch)
  33. तेवत – जळत (lit)
  34. पर्वणीय – (येथे अर्थ) सणाचा दिवस (a festival)
  35. खेळाडू – खेळातील एक गडी (a player)
  36. पोहणे – तरणे (to swim)
  37. तलाव – तळे, जलाशय (a tank)
  38. प्रचंड – फार मोठा, अवाढव्य (huge, massive)
  39. प्रेक्षक – पाहणारा (a spectator)
  40. वसतिगृह – भोजन निवास गृह (hostel)
  41. उपाहार गृह – restaurant
  42. नोंद – टाचण (an entry)
  43. गौरव – सन्मान (respect, honour)
  44. भेदभाव – परकेपणाची भावना (discrimination)
  45. हास – नाश, अवनती (ruin, decline)
  46. प्रतिनिधी – मुखत्यार (representative)
  47. क्रीडातज्ज्ञ – खेळ तज्ज्ञ (sports expert)
  48. पुनरुज्जीवन – दुसरा जन्म (rebirth, reincarnation)
  49. शरीरसंपदा – शरीरातील जोम (physical strength)
  50. स्पर्धा – चढाओढ (competition)
  51. आंतरराष्ट्रीय – राष्ट्रा-राष्ट्रांतील (international)
  52. सद्भावना – चांगला विचार (goodness, goodwill)
  53. विश्वबंधुत्व – universalism
  54. ऐक्य – एकजूट, एकोपा (unity)
  55. तरतूद – तजवीज, व्यवस्था (arrangement, preparation)
  56. स्पर्धक – आव्हान देणारा (competitor)
  57. वर्णभेद – वर्णावरून श्रेष्ठ-कनिष्ठ ठरवणे (racial discrimination)
  58. संधी – मौका (chance)
  59. वंश – कुल, कुटुंब (race, family)
  60. ख्याती – प्रसिद्धी, कीर्ती, थोरवी (reputation)
  61. अजिंक्य – जिंकता येण्यास कठीण (invincible)
  62. पराक्रम – शौर्य, प्रताप (bravery)

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 6 ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ

टिपा:

1. मेलबोर्न – ऑस्ट्रेलियाच्या व्हिक्टोरिया राज्यातील सर्वात जास्त लोकसंख्या असलेले शहर

2. ग्रीस – दक्षिणपूर्व युरोपमधील एजियन आणि आयोनियन समुद्रातील हजारो द्वीपसमुहांचा देश. आकारमानाच्या दृष्टीने जगातील 97 व्या क्रमांकाचा देश. याची राजधानी ‘अथेन्स’ ही आहे.

3. ऑलिव्ह – भूमध्य खोऱ्यात आढळणारी वृक्षाची लहान जमात. त्याच्या ऑलिव्ह फळांपासून मिळणाऱ्या ऑलिव्ह तेलासाठी हे वृक्ष प्रसिद्ध आहे.

4. फ्रान्स – पश्चिम युरोपमधील एक देश. पॅरिस हे याच्या |
राजधानीचे शहर आहे.

5. मॅरेथॉन – लांब पल्ल्याच्या धावण्याच्या शर्यती.

6. कुबर टीन – हे एक फ्रेंच शिक्षक व इतिहासकार होते. आणि आंतरराष्ट्रीय ऑलिम्पिक समितीचे संस्थापक होते. त्यांना आधुनिक ऑलिंपिक खेळांचे जनक मानले जाते.

7. जेसी ओवेन्स – (1913-1980) यांचा जन्म 12 सप्टेंबर 1913 रोजी अलबामा येथे झाला.

8. बर्लिन – जर्मनीच्या राजधानीचे शहर

9. एमिल झेटोपेक – (1912-2000), 1952 च्या हेलसिंकीतील उन्हाळी ऑलिंपिकमध्ये तीन प्रकारचे सुवर्ण पदक जिंकणारा झेकोस्लोव्हाकियाचा खेळाडू.

10. इथियोपिया – ग्रेट रिफ्ट व्हॅलीद्वारे विभाजित झालेला आफ्रिका खंडातील देश, प्राचीन संस्कृतीचे ठिकाण.

11. फॅनी बँकर्स – (1918-2004), ही एक डच खेळाडू होती. वयाच्या 30 व्या वर्षी दोन मुलांची माता असताना तिने 1948 उन्हाळी ऑलिंपिकमध्ये चार सुवर्ण पदके जिंकली.

12. ध्यानचंद – (1905-1979) प्रसिद्ध भारतीय हॉकीपटू. यांचा जन्मदिवस ‘राष्ट्रीय क्रीडादिन’ म्हणून साजरा केला जातो.

13. अबेबे बिकिला – (1932-1973), 1960 उन्हाळी ऑ लिंपिकमध्ये त्याने अनवाणी पायाने शर्यत जिंकून जागतिक विक्रम नोंदविला

वाक्प्रचार:

  1. लक्ष वेधून घेणे – आकषून घेणे
  2. पारंगत होणे – निपुण होणे
  3. साक्ष देणे – ग्वाही देणे
  4. शिकस्त करणे – कठोर मेहनत करणे
  5. गौरव करणे – सत्कार करणे, सन्मान करणे
  6. हास होणे – नाश पावणे
  7. पुनरुज्जीवन करणे – नव्याने निर्माण करणे
  8. ख्याती मिळविणे – प्रसिद्धी मिळविणे
  9. दणाणून सोडणे – गाजवणे

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य Textbook Questions and Answers

1. आकृतिबंध पूर्ण करा.

प्रश्न (अ)
आकृतिबंध पूर्ण करा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 1
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 2

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

प्रश्न (आ)
रिकाम्या जागा भरा.
1. ………… या दिवशी एडिसनच्या घराभोवती आकर्षक रोषणाई होती.
2. ………. माध्यमातून दिव्याच्या शोधाची बातमी सर्वत्र पसरली.
3. एडिसनच्या मते त्याच्यात ………… % चिकाटी होती.
उत्तर:
1. 21 ऑक्टोबर, 1879
2. वर्तमानपत्राच्या
3. 99 (नव्याण्णव)

2. योग्य पर्याय शोधून वाक्य पूर्ण करा.

प्रश्न (अ)
योग्य पर्याय शोधून वाक्य पूर्ण करा.
1. प्लेटिनमचा प्रयोग ………होता. (स्वस्त, फायदेशीर, महागडा, व्यवहार्य)
2. फसलेल्या प्रयोगातूनही नंतर प्रयोग करणाऱ्यांचे वाचतात. (पैसे, श्रम, कागद, प्रयत्न)
उत्तर:
1. महागडा
2. श्रम

प्रश्न (आ)
आकृति पूर्ण करा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 3
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 4

3. खालील वाक्यातील अधोरेखित शब्दांचे वचन बदलून वाक्ये पुन्हा लिहा.

प्रश्न 1.
खालील वाक्यातील अधोरेखित शब्दांचे वचन बदलून वाक्ये पुन्हा लिहा.
1. घराभोवती दिव्यांचा झगमगाट पहायला सारे गाव लोटले.
2. कार्बनचा तुकडा जोडून प्रकाश तयार करण्याचे काम खर्चीक होते.
3. अमेरिकेच्या पोस्टखात्याने दिव्याचे चित्र असणारी तिकीटेही प्रसिद्ध केली.
4. फसलेल्या प्रयोगाची पद्धतशीर नोंद एडिसनने वहीमध्ये ठेवली.
उत्तर:
1. घराभोवती दिव्याचा झगमगाट पहायला सारे गाव लोटले.
2. कार्बनचा तुकडे जोडून प्रकाश तयार करण्याचे काम खर्चीक होते.
3. अमेरिकेच्या पोस्टखात्याने दिव्याचे चित्र असणारे तिकीटही प्रसिद्ध केले.
4. फसलेल्या प्रयोगाची पद्धतशीर नोंद एडिसनने वह्यांमध्ये ठेवली.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

4. स्वमत

प्रश्न 1.
संशोधक होण्यासाठी तुम्ही स्वत:च्या व्यक्तिमत्त्वात कसे बदल कराल ते 8-10 वाक्यांत लिहा.
उत्तरः
मला विज्ञानाची आधीपासूनच खूप गोडी आहे. त्यातून मला संशोधक होण्याची खूप इच्छा आहे. त्यासाठी मला स्वत:मध्ये खूप बदल करावे लागतील. प्रत्येक गोष्टीचे बारीक निरीक्षण करून ती समजून घेण्याचा मी प्रयत्न करेन. कुणाच्याही बोलण्यावर सहज विश्वास न ठेवता विज्ञानाच्या कसोटीवर ती गोष्ट मी तपासून पाहीन. समाजाच्या आणि सर्वसामान्य लोकांच्या उपयोगी पडेल, त्यांना फायदा होईल असा शोध लावण्याचा प्रयत्न करेन. अपेक्षित यश मिळेपर्यंत सतत त्याचा पाठपुरावा करेन. एखादया प्रयोगात अपयश जरी आले तरी हार न मानता जोपर्यंत यश मिळत नाही तोपर्यंत मी पुन्हा पुन्हा नव्या जोमाने प्रयत्न करत राहीन.

प्रश्न 2.
विज्ञानात नवे शोध लावण्यासाठी फक्त बुद्धिमत्ता पुरेशी नाही या मताशी आपण सहमत आहात का? असल्यास अथवा नसल्यास तुमचे मत सकारण स्पष्ट करा.
उत्तरः
विज्ञानात नवे शोध लावण्यासाठी फक्त बुद्धिमत्ता असून चालत नाही. त्यासाठी आपल्याकडे जिद्द, चिकाटी सुद्धा असावी लागते. नवा शोध लावण्यासाठी, ज्याचा संपूर्ण जगाला फायदा होईल त्यासाठी येणाऱ्या संकटांना तोंड देण्याची मानसिकता असावी लागते. असंख्य प्रकारचे प्रयोग करून पाहण्याची व हजारो वेळा अपयश आले तरी पुन्हा तितक्याच उत्साहाने नवे प्रयोग करून पाहण्याची जिद्द असावी लागते. जोपर्यंत मनासारखे यश मिळत नाही तोपर्यंत हार न मानण्याची मानसिकता हवी. छोट्या-छोट्या गोष्टींचे बारीक निरीक्षण, त्याचे अनुमान, पुन्हा पुन्हा प्रयोग करणे हे चक्र सतत चालू ठेवावे लागते. त्यासाठी प्रचंड धीर आणि सहनशक्ती असणे गरजेचे आहे. शिवाय लोकांनी कितीही हिणवले, चिडवले तरी आपल्या ध्येयापासून विचलित होऊ नये हे महत्त्वाचे आहे.

प्रश्न 3.
तुमच्या मनात येणारा नवीन विचार प्रत्यक्षात आणण्यासाठी तुम्ही कोणकोणते प्रयत्न कराल ?
उत्तरः
माझ्या मनात जर एखादा नवीन विचार आला तर तो दुसऱ्या कोणाला सांगण्याआधी मी त्याचा सारासार विचार करेन. त्याचा सर्वसामान्य लोकांना होणारा फायदा, समाजाला होणारा फायदा मी विचारात घेईन. मला ते सारे पटले, योग्य वाटले तर मनात आलेल्या तो विचार प्रत्यक्षात आणण्यासाठी मी त्याचा सतत पाठपुरावा करेन.

इतरांनी त्या विचारावरून माझी थट्टा, मस्करी केली, मला वेडा ठरवले तरी मी त्याकडे दुर्लक्ष करीन. माझ्या मनातला विचार प्रत्यक्षात आणण्यासाठी मार्गात येणाऱ्या अडचणींचा, संकटांचा मी सामना करेन. जोपर्यंत आपल्या मनासारखे अपेक्षित यश मिळत नाही तोपर्यंत मी विविध प्रयोग करीत राहीन. कितीही वेळा अपयश आले तरी मी मागे हटणार नाही. पुन्हा पुन्हा नव्या उमेदीने मी प्रयोग करेन. मनापासून मदत करणाऱ्या माझ्या सहकाऱ्यांना मी माझ्या कार्यामध्ये सहभागी करून घेईन आणि माझे ध्येय मी गाठीन.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

अपठित गदय आकलन.

आपण पाठ्यपुस्तकात गदय व पदय पाठांचा अभ्यास करतो. विविध साहित्यप्रकारांच्या अभ्यासाबरोबर भाषिक अंगाने प्रत्येक पाठाचा अभ्यास आपणांस करायचा असतो. विदयार्थ्यांची भाषासमृद्धी, भाषिक विकास ही मराठी भाषा अध्ययन-अध्यापनाची प्रमुख उद्दिष्टे आहेत, म्हणूनच पाठ्यपुस्तकातील पाठांच्या सूक्ष्म अभ्यासाने आपल्याला कोणतेही साहित्य वाचल्यानंतर त्याचे आकलन होणे, आस्वाद घेता येणे व त्या भाषेचे सुयोग्य व्यावहारिक उपयोजन करता येणे ही उद्दिष्टे साध्य करता येतात. अशा पाठ्येतर भाषेच्या आकलनाचे, मूल्यमापन करण्याचे कौशल्य प्राप्त होण्याच्या दृष्टीने पाठ्यपुस्तकात अपठित गदयउतारा हा घटक समाविष्ट केला आहे. गदय उतारा वाचून त्याचे आकलन होणे व त्यावरील स्वाध्याय तुम्ही स्वयंअध्ययनाने करणे येथे अपेक्षित आहे.

खालील उतारा काळजीपूर्वक वाचून त्याखालील कृती करा.

प्रश्न 1.
खालील आकृतिबंध पूर्ण करा.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 4.1

विद्यार्थिजीवनात चांगल्या सवयींना अत्यंत महत्त्वाचे स्थान आहे. चांगले साहित्य वाचणारा, योग्य त्याच बाबी लक्षात ठेवणारा, योग्य ठिकाणी खर्च करणारा, आवश्यक असेल तेवढेच बोलणारा, नेहमीच इतरांच्या मदतीसाठी तत्पर असणारा विदयार्थी भावी आयुष्यात समाजात आपली वेगळी ओळख निर्माण करतो, त्याने निवडलेल्या क्षेत्रात यश संपादन करण्यासाठी त्याला विशेष मेहनतीची आवश्यकता पडत नाही.

तुम्ही जोपर्यंत मार्गदर्शन मिळवण्यासाठी स्वतःहून पुढाकार घेणार नाहीत, तोपर्यंत तुम्हाला कोणाचेही मार्गदर्शन मिळणार नाही. आपल्याला काय करायचे याची दिशा दुसरा ठरवणार नाही. तुम्हालाच दिशा ठरवायची आहे आणि तुम्हालाच त्या दिशेने चालायचेही आहे. हे स्वप्रयत्नानेच शक्य आहे. चांगल्या स्वप्रयत्नाला चालना देत नाहीत, त्या केवळ ध्येय गाठून थांबत नाहीत, तर त्या संपूर्ण मानवी गुण वृद्धिंगत करण्यास मदत करतात.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

प्रश्न 2.
‘चांगल्या सवयी आणि स्वप्रयत्न यामुळे व्यक्तिमत्त्व घडते’ हे उदाहरणासह स्पष्ट करा.

भाषाभ्यास:

1. अव्ययीभाव समास

प्रश्न 1.
अव्ययीभाव समास वैशिष्ट्ये –
1. पहिले पद महत्त्वाचे असून ते बहुधा अव्यय असते.
2. संपूर्ण सामासिक शब्द क्रियाविशेषण अव्ययाप्रमाणे काम करतो. (आ, यथा, प्रति वगैरे उपसर्वांना संस्कृतात अव्यय म्हणतात.)

उदा.,

  1. गरजूंना यथाशक्ती मदत करावी.
  2. त्या गावात जागोजागी वाचनालये आहेत.
  3. क्रांतिकारकांनी आमरण कष्ट सोसले.

जागोजागी, घरोघरी यांसारख्या शब्दांत अव्यय दिसत नसले, तरी त्याचा विग्रह अव्ययासह केला जातो, म्हणून अशा शब्दांचा समावेश अव्ययीभाव समासात केला जातो.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

प्रश्न 2.
खालील शब्दसमूहांपासून सामासिक शब्द बनवा.

  1. विधीप्रमाणे
  2. प्रत्येक गल्लीत
  3. चुकीची शिस्त
  4. धोक्याशिवाय
  5. प्रत्येक दारी

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य Additional Important Questions and Answers

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 5

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
सूर्यग्रहण असल्याचा परिणाम
उत्तर:
दिवसा सर्वत्र अंधार पसरला.

प्रश्न 2.
सूर्यग्रहणाचा अभ्यास करण्यासाठी जमलेल्या व्यक्ती.
उत्तर:
1. शास्त्रज्ञ
2. ज्योतिषी

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. सूर्यग्रहण(अ) एडिसनचे वैशिष्ट्य
2. प्रकाश देणारी वस्तू(ब) शास्त्रज्ञ आणि ज्योतिषी
3. सूर्यग्रहणाचा अभ्यास(क) शोधाची कल्पना
4. पाठपुरावा(ड) भर दिवसा सर्वत्र अंधार पसरला

उत्तर:

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. सूर्यग्रहण(ड) भर दिवसा सर्वत्र अंधार पसरला
2. प्रकाश देणारी वस्तू(क) शोधाची कल्पना
3. सूर्यग्रहणाचा अभ्यास(ब) शास्त्रज्ञ आणि ज्योतिषी
4. पाठपुरावा(अ) एडिसनचे वैशिष्ट्य

प्रश्न 4.
उताऱ्यानुसार घटनांचा क्रम लावा.

  1. बऱ्याच जणांनी तर ते हसण्यावारीच नेले.
  2. एडिसन एका डोंगराळ भागातील खेडेगावात जाऊन राहिला.
  3. एडिसन कसल्यातरी विचारात गढून गेला होता.
  4. तिथे काही शास्त्रज्ञ आणि ज्योतिषी सूर्यग्रहणाचा अभ्यास करण्यासाठी जमले होते.

उत्तर:

  1. एडिसन एका डोंगराळ भागातील खेडेगावात जाऊन राहिला.
  2. तिथे काही शास्त्रज्ञ आणि ज्योतिषी सूर्यग्रहणाचा अभ्यास करण्यासाठी जमले होते.
  3. एडिसन कसल्यातरी विचारात गढून गेला होता.
  4. बऱ्याच जणांनी तर ते हसण्यावारीच नेले.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
1879 साली कोणता विचार वेडगळ होता?
उत्तरः
अंधारावर मात करणाऱ्या, प्रकाश देणाऱ्या वस्तूच्या शोधाची कल्पना हा विचार 1879 साली वेडगळ होता.

प्रश्न 2.
सुट्टी घालविण्यासाठी मित्रांना घेऊन थॉमस एडिसन कुठे जाऊन राहिला होता?
उत्तरः
सुट्टी घालविण्यासाठी मित्रांना घेऊन थॉमस एडिसन एका डोंगराळ भागातील खेडेगावात जाऊन राहिला होता.

प्रश्न 3.
एडिसनने कोणते आव्हान स्वीकारले होते?
उत्तर:
मनातील कल्पनेप्रमाणे असणारी वस्तू शोधण्याचे आव्हान एडिसनने स्वीकारले होते.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.
1. ………….. साल आणि वसंत ऋतूचे दिवस. (१८९०, १८२५, १८७९, १८५६) (1890, 1825, 1879, 1856)
2. हातच्या कंकणाला …………. कशाला? (दर्पण, आरसा, काच, खिडकी)
उत्तर:
1. 1879
2. आरसा

सहसंबंध लिहा.

प्रश्न 1.
1. मित्र : शत्रू :: रात्र : …………………
2. सामान्य : माणूस :: वेडगळ : ………..
उत्तर:
1. दिवस
2. विचार

प्रश्न 2.
शब्दसमुहांसाठी एक शब्द चौकटीत लिहा.
1. भविष्य सांगणारा – [ ]
2. शोध लावणारा – [ ]
उत्तर:
1. ज्योतिषी
2. शास्त्रज्ञ

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

कृती 2 : आकलन कृती

योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
1879 साल आणि …………………….
(अ) ग्रीष्म ऋतूचे दिवस
(ब) वर्षा ऋतूचे दिवस
(क) शरद ऋतूचे दिवस
(ड) वसंत ऋतूचे दिवस
उत्तर:
1879 साल आणि वसंत ऋतूचे दिवस.

प्रश्न 2.
मी अशा काहीतरी प्रकाश देणाऱ्या वस्तूच्या शोधात आहे की, ………….
उत्तर:
(अ) जी किंमतीने महाग असेल.
(ब) जी किंमतीने दुप्पट असेल.
(क) जी किंमतीने कमी असेल.
(ड) जी किंमतीने जास्त असेल.
उत्तर:
मी अशा काहीतरी प्रकाश देणाऱ्या वस्तूच्या शोधात आहेकी, जी किंमतीने कमी असेल.

प्रश्न 3.
भरदिवसा सर्वत्र अंधार पसरला; कारण …..
(अ) चंद्रग्रहण असल्यामुळे
(ब) सूर्यग्रहण असल्यामुळे.
(क) ढगांमुळे.
(ड) पावसामुळे.
उत्तर:
भर दिवसा सर्वत्र अंधार पसरला; कारण सूर्यग्रहण असल्यामुळे.

आकृतिबंध पूर्ण करा.

प्रश्न 4.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 6

प्रश्न 5.
सत्य वा असत्य ते लिहा.
1. एखादी कल्पना मनात आली की, तिचा सतत पाठपुरावा न करणे हे तर एडिसनचे वैशिष्ट्य होते.
2. 1879 साल आणि शरद ऋतूचे दिवस.
उत्तर:
1. असत्य
2. असत्य

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

प्रश्न 6.
कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 7

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
बर्राच जणांनी तर ते हसन्यावारीच नेले.
उत्तरः
बऱ्याच जणांनी तर ते हसण्यावारीच नेले.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन सर्वनामे शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. मला
  2. मी
  3. ते
  4. तुम्हाला

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. वैशिट्य, वैशिश्ट्य, वैशिष्ट्य, वेशिट्य
2. जोतिषी, ज्योतिषि, ज्योतिषी, जोतिषि
उत्तर:
1. वैशिष्ट्य
2. ज्योतिषी

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

प्रश्न 4.
लिंग बदला.
उत्तर:
मैत्रिणी – [ मित्र ]

प्रश्न 5.
अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द वापरून वाक्य पुन्हा लिहा. तिथे काही वैज्ञानिक आणि ज्योतिषी सूर्यग्रहणाचा अभ्यास करण्यासाठी जमले होते.
उत्तर:
तिथे काही शास्त्रज्ञ आणि ज्योतिषी सूर्यग्रहणाचा अभ्यास करण्यासाठी जमले होते.

प्रश्न 6.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

  1. रात्र ×
  2. शत्रू ×
  3. उजेड ×
  4. जास्त ×

उत्तर:

  1. दिवस
  2. मित्र
  3. अंधार
  4. कमी

प्रश्न 7.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. शास्त्रज्ञ
  2. ज्योतिषी
  3. मित्रमंडळी
  4. गप्पा.

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्दप्रत्ययविभक्ती
ऋतूचेचेषष्ठी
मित्रमंडळीच्याच्याषष्ठी
किंमतीनेनेतृतीया

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

प्रश्न 9.
तक्ता पूर्ण करा
उत्तर:

शब्दसामान्यरूप
वस्तूच्यावस्तू
सूर्यग्रहणाचासूर्यग्रहणा

प्रश्न 10.
वाक्प्रचाराचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा.
गढून जाणे
उत्तरः
अर्थ: मग्न होणे.
वाक्य: परीक्षा असल्याने विनोद अभ्यासात गढून गेला होता.

प्रश्न 11.
वाक्यातील काळ ओळखा.
पण एडिसन कसल्यातरी विचारात गढून गेला होता.
उत्तर:
भूतकाळ

प्रश्न 12.
काळ बदला. (वर्तमानकाळ करा) .
मनातील कल्पनेचा सतत पाठपुरावा करणे हे तर एडिसनचे वैशिष्ट्य होते.
उत्तर:
मनातील कल्पनेचा सतत पाठपुरावा करणे हे तर एडिसनचे वैशिष्ट्य आहे.

प्रश्न 13.
जोड्या जुळवा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 8
उत्तरः

  1. नाम – माणूस
  2. सर्वनाम – मला
  3. विशेषण – वेडगळ
  4. क्रियापद – विचारले

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

प्रश्न 14.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 9

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
संशोधक कसा असावा? यावना तुमचे मत लिहा.
उत्तरः
मानवाला विज्ञानयुगात नाटले सर्वात मोठा वाटा आपले आयुष्य सुखमय, की आपल्यासमोर धीरगंभीर असा त्याचा चेहरा उभा राहतो. परंतु, माझ्या मते तो गंभीर न राहता खेळकर असावा. वाचन, लेखन, निरीक्षण, प्रयोग अशा कृतींचा सराव करणारा असावा. संकुचित वृत्तींचा त्याग करून स्वत:चा उदारमतवादी दृष्टिकोन निर्माण करणारा असावा. मानवी गुणांनी परिपूर्ण असे त्याचे व्यक्तिमत्त्व असावे. त्याचे शोध समाजविघातक नसून समाजोपयोगी असावेत.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती कराः

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 10
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 11

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

प्रश्न 2.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. आव्हान स्वीकारणारा(अ) सर हफे डेव्ही
2. कमानदार दिवा(ब) कार्बन
3. तारांच्या टोकांना जोडलेले मूलद्रव्य(क) एडिसन

उत्तरः

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. आव्हान स्वीकारणारा(क) एडिसन
2. कमानदार दिवा(अ) सर हफे डेव्ही
3. तारांच्या टोकांना जोडलेले मूलद्रव्य(ब) कार्बन

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. कमानदार(अ) प्रकाश
2. झगझगीत(ब) वायू
3. विषारी(क) दिवा

उत्तरः

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. कमानदार(क) दिवा
2. झगझगीत(अ) प्रकाश
3. विषारी(ब) वायू

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
कार्बनचे तुकडे जाळून प्रकाश निर्माण करण्याचे काम कसे होते?
उत्तर:
कार्बनचे तुकडे जाळून प्रकाश निर्माण करण्याचे काम खर्चीक होते.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

प्रश्न 2.
प्रकाश निर्माण करण्याचे आव्हान कोणी स्वीकारले?
उत्तरः
प्रकाश निर्माण करण्याचे आव्हान एडिसनने स्वीकारले.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.
1. सर हफ्रे डेव्ही याने खाणीमध्ये वापरण्यासाठी एक तयार केला होता. (रस्ता, कमानदार दिवा, कंदिल, ड्रेस)
2. तारांची …………. जोडलेली टोके जवळ आणली की त्यातून झगझगीत प्रकाश निर्माण व्हायचा. (कार्बन, चांदी, तांबे, सोने)
उत्तर:
1. कमानदार दिवा
2. कार्बन

सहसंबंध लिहा.

प्रश्न 1.
1. कमानदार : दिवा :: झगझगीत :
2. खोटे : खरे :: स्वस्त : …
उत्तर:
1. प्रकाश
2. खर्चीक

कृती 2 : आकलन कृती

योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
तारांची कार्बन जोडलेली टोके जवळ आणली की, ……………………..
(अ) त्यातून झगझगीत प्रकाश निर्माण व्हायचा.
(ब) त्यातून आग लागायची.
(क) त्यातून अभिक्रिया व्हायची.
(ड) त्यातून चमत्कार व्हायचा.
उत्तर:
तारांची कार्बन जोडलेली टोके जवळ आणली की, त्यातून झगझगीत प्रकाश निर्माण व्हायचा.

प्रश्न 2.
पण या प्रकाशाच्या उपयोगाला फार मर्यादा होत्या; कारण ……………………………..
(अ) दर वेळी कार्बनचे तुकडे जाळून प्रकाश निर्माण करणे हे काम स्वस्त होते.
(ब) दर वेळी जस्ताचे तुकडे जाळून प्रकाश निर्माण करणे हे काम खर्चीक होते.
(क) दर वेळी कार्बनचे तुकडे जाळून प्रकाश निर्माण करणे हे काम खर्चीक होते.
(ड) दर वेळी तांब्याचे तुकडे जाळून प्रकाश निर्माण करणे हे काम खर्चीक होते.
उत्तर:
पण या प्रकाशाच्या उपयोगाला फार मर्यादा होत्या; कारण दर वेळी कार्बनचे तुकडे जाळून प्रकाश निर्माण करणे हे काम खर्चीक होते.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

प्रश्न 3.
कोण ते लिहा.
खाणीमध्ये वापरण्यासाठी एक कमानदार दिवा तयार करणारे – [ ]
उत्तरः
सर हफ्रे डेव्ही

प्रश्न 4.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 12

प्रश्न 5.
चूक की बरोबर ते लिहा.
1. एडिसन याने खाणीमध्ये वापरण्यासाठी एक कमानदार दिवा तयार केला होता.
2. दर वेळी कार्बनचे तुकडे जाळून प्रकाश निर्माण करणे हे काम, खर्चीक होते.
उत्तर:
1. चूक
2. बरोबर

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
त्यातून निर्मान होणारा विषारि वायू हाही धोकादायक होता.
उत्तरः
त्यातून निर्माण होणारा विषारी वायू हाही धोकादायक होता

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन नामे शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. एडिसन
  2. रात्र
  3. प्रकाश
  4. सर हंफ्रे डेव्ही
  5. दिवा
  6. तारा
  7. कार्बन
  8. वायू

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. खर्चीक, खर्चिक, खंचिक, खचिर्क – [ ]
2. वीचारचक्र, विचारचक, विचारचक्र, विचारचर्क – [ ]
उत्तर:
1. खर्चीक
2. विचारचक्र

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.

  1. बनावटी – [ ]
  2. तीव्र – [ ]
  3. उजेड – [ ]
  4. दिन – [ ]

उत्तर:

  1. कृत्रिम
  2. प्रखर
  3. प्रकाश
  4. दिवस

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

  1. अवघड × [ ]
  2. अंधार × [ ]
  3. दिवस × [ ]
  4. दूर × [ ]
  5. सौम्य × [ ]

उत्तर:

  1. सोपे
  2. प्रकाश
  3. रात्र
  4. जवळ
  5. प्रखर

प्रश्न 6.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:
1. तारा
2. टोके

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्दप्रत्ययविभक्ती
तारांच्याच्याषष्ठी
पदार्थाचेचेषष्ठी

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्दसामान्यरूप
एडिसननेएडिसन
रात्रीचेरात्री
कोळशाच्याकोळशा

प्रश्न 9.
काळ बदला. (वर्तमानकाळ करा)
पण या प्रकाशाच्या उपयोगाला फार मर्यादा होत्या.
उत्तरः
पण या प्रकाशाच्या उपयोगाला फार मर्यादा आहेत.

प्रश्न 10.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 13

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
आव्हान स्वीकारणे हे तर महान व धाडसी व्यक्तींचे लक्षणच असते, या विधानावर तुमचे मत व्यक्त करा.
उत्तरः
महान व धाडसी व्यक्तींसाठी आव्हान स्वीकारणे हा तर डाव्या हाताचा खेळ असतो. त्यांच्याजवळ संकटांना सामोरी जाण्याची वृत्ती असते. जिद्द, इच्छा, पुढे जाण्याचे स्वप्न बाळगले म्हणूनच नवीन भूखंडाचा शोध लागला. न्यूटन, आईन्स्टाइन, गॅलिलिओ, महात्मा गांधी अशा कितीतरी महान व धाडसी व्यक्तींनी जीवनात आलेल्या आव्हानांचे स्वागत करून त्यांचा स्वीकार केलेला होता. त्यामुळेच त्यांना यश, सन्मान व प्रसिद्धी प्राप्त झालेली होती. आव्हाने व्यक्तीच्या जीवनात संघर्ष निर्माण करतात व त्यातून व्यक्तींमध्ये संघर्षावर मात करण्याची प्रवृत्ती निर्माण होते. म्हणूनच जीवनात आव्हानांचे स्वागत करण्यास महान व धाडसी व्यक्ती पुढे येतात. खरे पाहता आव्हानेच त्यांना महान व धाडसी बनवत असतात.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती कराः

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 14
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 15

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
1. एकाएकी लागत नाही – [ ]
2. आफ्रिका खंडात हजारो मैल पायी प्रवास करणारे – [ ]
उत्तर:
1. कोणताही नवा शोध
2. एडिसनचे सहकारी

प्रश्न 3.
सहसंबंध लिहा.
1. हजारो : मैल :: हिंस्त्र : ……………………
2. आफ्रिका : नाम :: त्यांना : ………………..
उत्तर:
1. पशू
2. सर्वनाम

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

प्रश्न 4.
उताऱ्यानुसार घटनांचा क्रम लावा.

  1. पण अजूनही एडिसनच्या मनाचे पूर्ण समाधान झाले नव्हते.
  2. हातातल्या पंख्याने वारा घेत असताना एडिसनचे लक्ष पंख्याच्या काडीकडे गेले.
  3. त्यातून त्याने सहा हजार प्रकारच्या बांबूच्या जाती गोळा केल्या.
  4. बांबूच्या जाती गोळा करण्यासाठी एडिसनच्या सहकाऱ्यांनी आफ्रिका खंडात हजारो मैल पायी प्रवास केला.

उत्तर:

  1. हातातल्या पंख्याने वारा घेत असताना एडिसनचे लक्ष पंख्याच्या काडीकडे गेले.
  2. बांबूच्या जाती गोळा करण्यासाठी एडिसनच्या सहकाऱ्यांनी आफ्रिका खंडात हजारो मैल पायी प्रवास केला.
  3. त्यातून त्याने सहा हजार प्रकारच्या बांबूच्या जाती गोळा केल्या.
  4. पण अजूनही एडिसनच्या मनाचे पूर्ण समाधान झाले नव्हते.

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
एडिसनने किती हजार बांबूच्या जाती गोळा केल्या?
उत्तरः
एडिसनने सहा हजार बांबूच्या जाती गोळा केल्या.

प्रश्न 2.
कोणत्या खंडांत बांबूच्या असंख्य जातींची लागवड केली जाते?
उत्तरः
आशिया व आफ्रिका खंडांत बांबूच्या असंख्य जातींची लागवड केली जाते.

प्रश्न 3.
वारा घेत असताना एडिसनचे लक्ष कुठे गेले?
उत्तर:
वारा घेत असताना एडिसनचे लक्ष पंख्याच्या काडीकडे गेले.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.
1. एडिसनने, ………….. उपयोग करून पाहिला. (सोन्याचा, प्लेटिनमचा, टंगस्टनचा, चांदीचा)
2. …………….. तयार केलेली फिलॅमेंट ही अधिक काळ प्रकाश देणारी ठरली. (बांबूपासून, सागापासून, पळसापासून, महोगनीपासून)
उत्तर:
1. प्लेटिनमचा
2. बांबूपासून

प्रश्न 2.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. बांबूपासून तयार केलेली(अ) प्लेटिनमचा प्रयोग
2. व्यवहार्य नसलेला(ब) बांबूच्या
3. सहा हजार प्रकारच्या जाती(क) फिलॅमेंट

उत्तर:

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. बांबूपासून तयार केलेली(क) फिलॅमेंट
2. व्यवहार्य नसलेला(अ) प्लेटिनमचा प्रयोग
3. सहा हजार प्रकारच्या जाती(ब) बांबूच्या

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 16

कृती 2 : आकलन कृती

योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
बांबूच्या जाती गोळा करण्यासाठी
(अ) एडिसनने प्रयोगशाळा तयार केल्या.
(ब) एडिसनने त्यांची लागवड केली.
(क) एडिसनने पाण्यासारखा पैसा खर्च केला.
(ड) एडिसनने कर्ज घेतले.
उत्तर:
बांबूच्या जाती गोळा करण्यासाठी एडिसनने पाण्यासारखा पैसा खर्च केला.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

प्रश्न 2.
एडिसनचे प्रयोग सतत चालूच होते; कारण
(अ) तो समाधानी होता.
(ब) त्याच्याकडे प्रयोगशाळा होती.
(क) अजूनही त्याच्या मनाचे पूर्ण समाधान झाले नव्हते.
(ड) त्याला जिंकायचे होते.
उत्तर:
एडिसनचे प्रयोग सतत चालूच होते; कारण अजूनही त्याच्या मनाचे पूर्ण समाधान झाले नव्हते.

प्रश्न 3.
कोण ते लिहा.
1. सहकाऱ्यांना समुद्रावर मासे मारायला किंवा नृत्याच्या नाही तर गाण्याच्या कार्यक्रमांना घेऊन जाणारा – [ ]
2. अधिक काळ प्रकाश देणारी फिलमेंट – [ ]
उत्तर:
1. एडिसन
2. बांबूंची

प्रश्न 4.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 17

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 18.

प्रश्न 5.
सत्य वा असत्य ते लिहा.
1. सागाच्या जाती गोळा करण्यासाठी एडिसनच्या सहकाऱ्यांनी आफ्रिका खंडात हजारो मैल पायी प्रवास केला.
2. बांबूपासून तयार केलेली फिलमेंट ही अधिक काळ प्रकाश देणारी ठरली.
उत्तर:
1. असत्य
2. सत्य

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा. मन ताजेतवान झाले की पुन्हा कामाला सुरवात.
उत्तरः
मन ताजेतवाने झाले की पुन्हा कामाला सुरुवात.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन नामे शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. एडिसन
  2. प्लेटिनम
  3. पंखा
  4. काडी
  5. बांबू
  6. कार्बन
  7. आफ्रिका
  8. आशिया
  9. पशू
  10. पैसा
  11. टेबल
  12. समुद्र
  13. मासे

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. व्यवस्य, व्यर्वहाय, व्यवहार्य, वव्यहार्य – [ ]
2. हिस्त्र, हिन्सर, हिंस्त्र, हींस्त्र – [ ]
उत्तर:
1. व्यवहार्य
2. हिंस्त्र

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.

  1. पाहणी – [ ]
  2. तर्क – [ ]
  3. प्रात्यक्षिक – [ ]
  4. वेळू – [ ]

उत्तर:

  1. निरीक्षण
  2. अनुमान
  3. प्रयोग
  4. बांबू

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

  1. जुना × [ ]
  2. अयशस्वी × [ ]
  3. स्वस्त × [ ]
  4. अव्यवहार्य × [ ]
  5. जमा × [ ]

उत्तर:

  1. नवा
  2. यशस्वी
  3. महागडा
  4. व्यवहार्य
  5. खर्च

प्रश्न 6.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:
1. जाती
2. मासे

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्दप्रत्ययविभक्ती
प्लेटिनमचाचाषष्ठी
पंख्याच्याच्याषष्ठी
प्रयोगांनानाद्वितीया

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्दसामान्यरूप
एडिसनचेएडिसन
प्रयोगांनाप्रयोगां
जातीचाजाती
मलेरियाशीमलेरिया

प्रश्न 9.
वाक्प्रचारांचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा.
1. पाण्यासारखा पैसा खर्च करणे.
2. फुरसत मिळणे.
उत्तर:
1. अर्थ : खूप पैसा खर्च करणे.
वाक्य : आईच्या आजारपणात सुधीरने पाण्यासारखा पैसा खर्च केला.
2. अर्थ : वेळ मिळणे.
वाक्य : लखोबाला पावसामुळे बाहेर पडण्याची फुरसत मिळत नव्हती.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

प्रश्न 10.
वाक्यातील काळ ओळखा.
उष्ण कटिबंधात आणि विशेषतः आफ्रिका आणि आशिया खंडात बांबूच्या असंख्य जातींची लागवड केली जाते.
उत्तरः
वर्तमानकाळ

प्रश्न 11.
काळ बदला (वर्तमानकाळ करा)
प्रयोग सतत चालूच होते.
उत्तरः
प्रयोग सतत चालूच आहेत.

प्रश्न 12.
पुढील नामांसाठी उताऱ्यात आलेली विशेषणे लिहा.
उत्तरः

नामेविशेषणे
शोधनवे
दिवसउन्हाळ्याचे
प्रयोगमहागडा
जातीअसंख्य
काळअधिक

प्रश्न 13.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 19

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
तुमच्या विचारांचे उपयोजन करण्यासाठी तुम्ही काय कराल? ते स्पष्ट करा.
उत्तर:
आपल्या मनात अनेक विचार येत असतात. मनात आलेले सर्वच पूर्णत्वास नेण्यासाठी आपण प्रयत्न करत नाहीत. अनेक वेळा विचार करतो. थोडा वेळ विचार केल्यावर आपणास कंटाळा येतो व आपण विचार करणे सोडून देतो पण हे चुकीने आहे. आपण मनात येत असलेला प्रत्येक विचार प्रत्यक्षा आणण्यासाठी त्यावर चिंतन व मनन केलेच पाहिजे. वेगवेग तर्क व अनुमान यांच्याशी आपल्या विचारांची सांगड घातल पाहिजे. विचारांशी संबंधित सकारात्मक व नकारात्मक बाबी तपासून पाहिल्या पाहिजेत. विचार करणे सोपे असते पण तो प्रत्यक्षात आणण्यासाठी आपण जिद्द, मनाची एकाग्रता, चिकाटी, प्रयोग यांची कास धरली पाहिजे. जास्तीत जास्त वेळ देऊन विचार प्रत्यक्षात आणण्यासाठी प्रयत्न केले पाहिजेत.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 20
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 21

प्रश्न 2.
कारणे लिहा.
1. एडिसनने मेन्लो पार्क येथील घराभोवती प्रचंड मोठा मांडव उभारला – [ ]
2. टीकाकार एडिसनवर टीका करत असत – [ ]
उत्तर:
1. त्याचा महत्त्वपूर्ण शोध लोकांना माहिती होण्यासाठी.
2. त्याचे प्रयोग फोल ठरत असल्याने.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. मेन्लो पार्क(अ) टंगस्टन धातूचा
2. दिव्यातील फिलॅमेंट(ब) फसलेल्या प्रयोगांच्या
3. बहुतेक नोंदी(क) आकर्षक रोषणाई

उत्तर:

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. मेन्लो पार्क(क) आकर्षक रोषणाई
2. दिव्यातील फिलॅमेंट(अ) टंगस्टन धातूचा
3. बहुतेक नोंदी(ब) फसलेल्या प्रयोगांच्या

प्रश्न 4.
उताऱ्यानुसार घटनांचा क्रम लावा.

  1. वर्तमानपत्रातून दिव्याच्या शोधाची बातमी जगभर पसरली.
  2. मेन्लो पार्क येथील घराभोवती त्याने प्रचंड मोठा मांडव उभारला.
  3. टंगस्टन धातूचा प्रयोग यशस्वी झाला.
  4. घराभोवतीचा दिव्यांचा झगमगाट पाहायला सारे गावच्या गाव लोटले.

उत्तर:

  1. टंगस्टन धातूचा प्रयोग यशस्वी झाला.
  2. मेन्लो पार्क येथील घराभोवती त्याने प्रचंड मोठा मांडव उभारला.
  3. घराभोवतीचा दिव्यांचा झगमगाट पाहायला सारे गावच्या गाव लोटले.
  4. वर्तमानपत्रातून दिव्याच्या शोधाची बातमी जगभर पसरली.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
सुरुवाती सुरुवातीला एडिसनला कोणती कल्पना योग्य वाटायची?
उत्तरः
सुरुवाती सुरुवातीला एडिसनच्या दिव्याच्या प्रयोगा बाबतची प्रत्येक कल्पना योग्य वाटायची.

प्रश्न 2.
दिव्यामध्ये फिलमेंटसाठी कोणत्या धातूचा प्रयोग यशस्वी झाला?
उत्तर:
दिव्यामध्ये फिलॅमेंटसाठी टंगस्टन या धातूचा प्रयोग यशस्वी झाला.

प्रश्न 3.
एडिसनने कुठे प्रचंड मोठा मांडव उभारला?
उत्तरः
एडिसनने मेन्लो पार्क येथील घराभोवती प्रचंड मोठा मांडव उभारला.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 6.

  1. घराभोवतीचा ………….. झगमगाट पाहायला सारे गावच्या गाव लोटले. (कंदिलांचा, मेणबत्त्यांचा, दिव्यांचा, काजव्यांचा)
  2. पण प्रयोग करून पाहिल्यावर त्यातील …………. जाणवायचा. (फोलपणा, अर्थ, यशस्वीपणा, गंभीरपणा)
  3. अशा त्याच्या प्रयोगाच्या ………………….. वह्यांची चाळीस हजार पाने भरून गेली. (तीनशे, चारशे, दोनशे, शंभर)

उत्तर:

  1. दिव्यांचा
  2. फोलपणा
  3. दोनशे

प्रश्न 7.
सहसंबंध लिहा.
1. दोनशे : वहया :: चाळीस हजार : ……………..
2. अयोग्य : योग्य :: प्रश्न : ……………………
उत्तर:
1. पाने
2. उत्तर

प्रश्न 8.
शब्दसमूहासाठी एक शब्द चौकटीत लिहा.
टीका करणारा – [ ]
उत्तर:
टीकाकार

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

प्रश्न 9.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 22

कृती 2 : आकलन कृती

योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
सतत दहा ते बारा वर्षे प्रयोग करून पाहिल्यानंतर ………
(अ) एडिसन कंटाळला.
(ब) दिव्यामध्ये फिलॅमेंटसाठी वापरण्यात येणाऱ्या टंगस्टन धातूचा प्रयोग यशस्वी झाला.
(क) प्रयोग अयशस्वी झाला.
(ड) एडिसनने दुसरा प्रयोग केला.
उत्तर:
सतत दहा ते बारा वर्षे प्रयोग करून पाहिल्यानंतर दिव्यामध्ये फिलॅमेंटसाठी वापरण्यात येणाऱ्या टंगस्टन धातूचा प्रयोग यशस्वी झाला.

प्रश्न 2.
सारे गावच्या गाव लोटले, कारण
(अ) एडिसनला पाहायला.
(ब) घराभोवती बांबूची झाडे पाहायला.
(क) घराभोवतीचा दिव्यांचा झगमगाट पाहायला.
(ड) एडिसनला विरोध करायला.
उत्तर:
सारे गावच्या गाव लोटले, कारण घराभोवतीचा दिव्यांचा झगमगाट पाहायला.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

कोण ते लिहा.

प्रश्न 1.
1. प्रयोगाच्या दोनशे वयांची चाळीस हजार पाने भरणारा – [ ]
2. दिव्याचा प्रयोग यशस्वी करणारा धातू – [ ]
उत्तर:
1. एडिसन
2. टंगस्टन

प्रश्न 2.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 23

प्रश्न 3.
चूक की बरोबर ते लिहा.
1. सुरुवाती सुरुवातीला दिव्याच्या प्रयोगाबाबतची प्रत्येक कल्पनाच अयोग्य आहे. असे एडिसनला वाटायचे.
2. वर्तमानपत्रातून दिव्याच्या शोधाची बातमी जगभर पसरली.
उत्तर:
1. चूक
2. बरोबर

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

प्रश्न 4.
कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 24
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 25

उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
1. एडिसनच्या यशात एक हिस्सा भाग असणारी
2. 21ऑक्टोबर, 1921 या दिवशी एडिसनच्या शोधाला झालेली एकूण वर्षे
उत्तर:
1. त्याची बुद्धिमत्ता
2. पन्नास

प्रश्न 2.
उताऱ्यानुसार घटनांचा क्रम लावा.

  1. एका मोठ्या समारंभात अमेरिकेच्या अध्यक्षांनी एडिसनचा सन्मान केला.
  2. या घटनेच्या निमित्ताने अमेरिकेच्या पोस्टखात्याने दिव्याचे चित्र असणारी तिकिटेही प्रसिद्ध केली.
  3. साऱ्या अमेरिकेने हा दिवस एखादया महोत्सवासारखा साजरा केला.
  4. 21 ऑक्टोबर, 1921 या दिवशी एडिसनने लावलेल्या दिव्याच्या शोधाला पन्नास वर्षे पूर्ण झाली.

उत्तर:

  1. 21 ऑक्टोबर, 1921 या दिवशी एडिसनने लावलेल्या दिव्याच्या शोधाला पन्नास वर्षे पूर्ण झाली.
  2. साऱ्या अमेरिकेने हा दिवस एखादया महोत्सवासारखा साजरा केला.
  3. एका मोठ्या समारंभात अमेरिकेच्या अध्यक्षांनी एडिसनचा न्मान केला.
  4. या घटनेच्या निमित्ताने अमेरिकेच्या पोस्टखात्याने दिव्याचे चित्र असणारी तिकिटेही प्रसिद्ध केली.

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
कोणाकडून एडिसनचा सन्मान करण्यात आला?
उत्तर:
अमेरिकेच्या अध्यक्षांकडून एडिसनचा सन्मान करण्यात आला.

प्रश्न 2.
एडिसनच्या अंगी असणाऱ्या कोणत्या गुणामुळे त्याला यश मिळाले असे तो म्हणतो?
उत्तर:
एडिसनच्या अंगी असणाऱ्या चिकाटी या गुणामुळे त्याला यश मिळाले असे तो म्हणतो.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.
1. 21 ऑक्टोबर, ………… या दिवशी एडिसनने लावलेल्या दिव्याच्या शोधाला पन्नास वर्षे पूर्ण झाली. (1929, 1939, 1929, 1949)
2. एक सर्वसामान्य बुद्धिमत्ता असणाऱ्या ………….. हे सारे कसे केले याचे त्याच्या टीकाकारांना आश्चर्य वाटले. (व्यक्तीने, गृहस्थाने, एडिसनने, शास्त्रज्ञाने)
उत्तर:
1. 1929
2. एडिसनने

प्रश्न 2.
सहसंबंध लिहा.
1. एक हिस्सा भाग : बुद्धिमत्ता :: नव्याण्णव हिस्से भाग : ………………………
2. निर्धार : चिकाटी :: भाग : …………………………..
उत्तर:
1. चिकाटी
2. हिस्सा

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 26

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
एक मोठ्या समारंभात अमेरिकेच्या अध्यक्षांनी एडिसनचा सन्मान केला; कारण …………………………
(अ) 21 डिसेंबर, 1929 या दिवशी एडिसनने लावलेल्या दिव्याच्या शोधाला पन्नास वर्षे पूर्ण झाली.
(ब) तो निवडून आला होता.
(क) त्याने टंगस्टन धातूचा शोध लावला.
(ड) 21 ऑक्टोबर, 1921 या दिवशी एडिसनने लावलेल्या दिव्याच्या शोधाला पन्नास वर्षे पूर्ण झाली.
उत्तरः
एक मोठ्या समारंभात अमेरिकेच्या अध्यक्षांनी एडिसनचा सन्मान केला, कारण 21 ऑक्टोबर, 1929 या दिवशी एडिसनने लावलेल्या दिव्याच्या शोधाला पन्नास वर्षे पूर्ण झाली.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.

  1. एक मोठ्या समारंभात एडिसनचा सन्मान करणारे – [ ]
  2. दिव्याचे चित्र असणारी तिकिटे प्रसिद्ध करणारा देश – [ ]
  3. एडिसनच्या यशाचे आश्चर्य वाटणारे –

उत्तरः

  1. अमेरिकेचे अध्यक्ष
  2. अमेरिका
  3. टीकाकार

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 27

प्रश्न 4.
कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 28

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
साऱ्या अमेरीकेने हा दिवस एखादया महोत्स्वासारखा साजरा केला.
उत्तरः
साऱ्या अमेरिकेने हा दिवस एखादया महोत्सवासारखा साजरा केला.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन नामे शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. एडिसन
  2. दिवा
  3. अमेरिका
  4. महोत्सव
  5. पोस्टखाते
  6. चित्र

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. मार्मीकपणे, मार्मिकपणे, मामिर्कपणे, मर्मिकपणे
2. बुद्धीमत्ता, बुद्धिमता, बुद्धिमत्ता, बूदिधमत्ता
उत्तर:
1. मार्मिकपणे
2. बुद्धिमत्ता

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.

  1. दिन – [ ]
  2. आदर – [ ]
  3. अनेक – [ ]
  4. कारण – [ ]

उत्तर:

  1. दिवस
  2. सन्मान
  3. असंख्य
  4. निमित्त

प्रश्न 5.
अधोरेखित शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द वापरून वाक्य पुन्हा लिहा.
पुन्हा तितक्याच उमेदीने नवे प्रयोग करून पाहण्याची चिकाटी माझ्याजवळ होती.
उत्तरः
पुन्हा तितक्याच उमेदीने जुने प्रयोग करून पाहण्याची चिकाटी माझ्याजवळ होती.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

प्रश्न 6.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्दप्रत्ययविभक्ती
एडिसनचाचाषष्ठी
निमित्तानेनेतृतीया
प्रकारचेचेषष्ठी

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्दसामान्यरूप
दिव्याच्यादिव्या
पोस्टखात्यानेपोस्टखात्या
उमेदीनेउमेदी
चिकाटीचाचिकाटी

प्रश्न 8.
वाक्यातील काळ ओळखा.
21 ऑक्टोबर, 1929 या दिवशी एडिसनने लावलेल्या दिव्याच्या शोधाला पन्नास वर्षे पूर्ण झाली.
उत्तरः
भूतकाळ

प्रश्न 9.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य 29

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
शोध लावण्यासाठी आवश्यक बाबींविषयी तुमचे मत लिहा.
उत्तरः
विज्ञानात नवे शोध लावण्यासाठी फक्त बुद्धिमत्ता पुरेशी नाही या मताशी मी सहमत आहे. व्यक्ती म्हटली म्हणजे तिच्याजवळ बुद्धिमत्ता असतेच. प्रत्येकाने आपल्या बुद्धिमत्तेचा योग्य व सकारात्मक उपयोग करून घेण्याचा प्रामाणिक प्रयत्न करणे आवश्यक असते. फक्त बुद्धिमत्ता नवे शोध लावण्यासाठी उपयोगी पडत नाही. नवे शोध लावण्यासाठी एखादया गहन विषयावर चिंतन व मनन करण्याची विचारशक्ती, तसेच संकटांवर मात करण्याची प्रवृत्ती असणे, अनेक प्रयोग करून पाहण्याची व हजारो वेळा अपयश आले तरी तितक्याच उमेदीने नवे प्रयोग करून पाहण्याची चिकाटी असणे फार गरजेचे असते. तसेच जिद्द व मनाच्या एकाग्रतेची गरज असते.

दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य Summary in Marathi

लेखकाचा परिचय:

नाव: डॉ. अनिल गोडबोले
कालावधी: 1947 प्रसिद्ध लेखक. ‘संस्कार शिदोरी स्वातंत्र्यवीर सावरकर’, ‘थॉमस अल्वा एडिसन’, १८५७ ची यशोगाथा’, ‘सुबोधकथा’, ‘कथाकथातून बालविकास’ इत्यादी पुस्तके प्रसिद्ध.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

प्रस्तावना:

‘दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य’ हा पाठ लेखक ‘डॉ. अनिल गोडबोले यांनी लिहिला आहे. थॉमस अल्वा एडिसन यांनी शोध लावलेल्या दिव्याच्या शोधामागची कथा, एडिसन यांच्याकडे असलेली प्रयोगशीलता याचे मार्मिक वर्णन या पाठातून लेखकांनी केले आहे.

The writer Dr. Anil Godbole has narrated a story of invention of light by Thomas Alwa Edison. He tells us in a lucid language about Edison’s perseverance and creativity. This is a very inspiring write-up of the tireless journey of a scientist who gifted the World with his priceless invention – ‘The electric bulb’.

शब्दार्थ:

  1. वसंतऋतू – चैत्र व वैशाख या दोन महिन्यांचा कालावधी (the spring season)
  2. दिवा – दीप – (a lamp)
  3. दिव्य – (येथे अर्थ) कठोर मेहनत
  4. थॉमस एडिसन – एक थोर शास्त्रज्ञ ज्याने विजेच्या दिव्याचा शोध लावला
  5. सूर्यग्रहण – सूर्यावर पडणारी छाया (solar eclipse)
  6. शास्त्रज्ञ – वैज्ञानिक (a scientist)
  7. ज्योतिषी – ज्योतिष जाणणारा – (astrologer)
  8. गढून जाणे – मग्न होणे (to be engrossed)
  9. शोध – चौकशी, तपास (investigation)
  10. कल्पना – युक्ती (idea)
  11. वेडगळ – खुळचट (crack, crazy)
  12. गंभीरपणे – विचारीपणाने (seriously)
  13. थट्टा – चेष्टा, मस्कटी (fun, jest, joke)
  14. कंकण – बांगडी (bangle)
  15. पाठपुरावा – पिच्छा (follow-up)
  16. वैशिष्ट्य – विशेष गुणधर्म (characteristic)
  17. कृत्रिम – बनावटी (artificial)
  18. रूपांतर – नवे रुप, बदल (change in form, transformation)
  19. प्रयत्न – मोठा यत्न, परिश्रम (an attempt, an effort)
  20. खाण – धातूंचे उत्पत्तिस्थान (mine)
  21. कमानदार – अर्धवर्तुळाकृती आकार (an arch shape)
  22. कोळसा – न पेटवलेला निखारा (coal, charcoal)
  23. खर्चीक – महाग (expensive)
  24. विषारी – विषयुक्त (poisonous, venomous)
  25. धोकादायक – भयावह, चिंताजनक (dangerous, risky)
  26. प्रखर – तीव्र (intense)
  27. विचारचक्र – विचारांचा ओघ (flow of thoughts)
  28. निरीक्षण – पाहणी, तपासणी (inspection)
  29. अनुमान – तर्क, अंदाज (inference, conclusion)
  30. प्रयोग – प्रात्यक्षिक (an experiment)
  31. यश – विजय (success)
  32. व्यवहार – काम, कार्य (activity, work)
  33. उष्ण कटिबंध – पृथ्वीच्या गोलावरील कर्कवृत्त व मकरवृत्त यांदरम्यानचा भूप्रदेश (tropics)
  34. उपयुक्त – उपयोगी, जरुरी (useful)
  35. जाती – वर्ग (class)
  36. मैल – अंतर मोजण्याचे एक माप (a mile)
  37. हिंस्त्र – क्रूर, रानटी (cruel, wild)
  38. डुलकी – पेंग, छोटी झोप (a nap)
  39. फुरसत – रिकामा वेळ, सवड (spare time)
  40. नृत्य – नाच (dance)
  41. ताजेतवाने – टवटवीत (energetic, blooming)
  42. फोलपणा – व्यर्थपणा, निरुपयोग (hollowness)
  43. पद्धतशीर – योग्य पद्धतीने, नियमितपणे (systematically)
  44. नोंदी – टाचण, टिपण (records)
  45. टीकाकार – टीका करणारा, शेरेबाज (critic)
  46. खटाटोप – उलाढाल, दगदग, आटापिटा (strenuous efforts)
  47. मांडव – मंडप (an open shed, a pandal)
  48. रोषणाई – आरास, सजावट, (illumination, lighting)
  49. वाटाणा – मटार (pea)
  50. भोपळा – एक फळ (a pumpkin)
  51. झगमगाट – लखलखाट, चकचकाट (dazzling lights)
  52. महोत्सव – उत्सव (festival)
  53. निमित्त – कारण (a cause)
  54. पोस्टखाते – (Post Department)
  55. आश्चर्य – नवल, कौतुक (miracle, surprise)
  56. मार्मिकपणे – भेदकपणे, खोचकपणे (piercingly)
  57. उमेद – आशा, विश्वास (hope, faith)
  58. चिकाटी – निग्रह, निर्धार (determination)

टिपा:

  1. एडिसन – थॉमस अल्वा एडिसन (11 फेब्रुवारी 1847-18 ऑक्टोबर 1931), महान अमेरिकी संशोधक तसेच व्यवसायी. याने फोनोग्राफ आणि विद्युत दिव्याबरोबरच अनेक शोध लावले.
  2. सर हफ्रे डेव्ही – ब्रिटिश रसायनशास्त्रज्ञ. निरनिराळ्या वायूंच्या श्वसनाने होणाऱ्या परिणामासंबंधी प्रयोग. सोडियम, पोटॅशियम व मॅग्नेशियम हे धातू तयार केले.
  3. कार्बन – संज्ञा आणि अणुक्रमांक 6 असलेले अधातू मूलद्रव्य.
  4. प्लेटिनम – संज्ञा Pt आणि अणुक्रमांक 78 असलेले लवचीक, निष्क्रीय, राखाडी-पांढऱ्या रंगाचे, अनमोल धातू मूलद्रव्य.
  5. मलेरिया – ॲनाफेलिस डासांच्या चावण्याने होणारा जीवघेणा आजार. थकवा, ताप, डोके दुखी, उलट्या ही याची लक्षणे आहेत.
  6. फिलमेंट – सूक्ष्म तंतू किंवा तार
  7. टंगस्टन – संज्ञा W आणि अणुक्रमांक 74 असलेले मूलद्रव्य अतिशय जड आणि अतिउच्च तापमानाला वितळतो.
  8. मेन्लो पार्क – अमेरिकेतील कॅलिफोर्नियाच्या काठावरील शहर.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 7 दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य

वाक्प्रचार:

  1. गढून जाणे – मग्न होणे
  2. मात देणे – विजय मिळवणे, संकटांना दूर करणे
  3. पाठपुरावा करणे – मागोवा घेणे
  4. शोध घेणे – चौकशी, तपास करणे
  5. सामना करणे – सामोरे जाणे
  6. डुलकी घेणे – छोटीशी पेंग घेणे, छोटीशी झोप घेणे
  7. बातमी जगभर पसरणे – बातमी सर्वत्र पसरणे