Class 7

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Sulabhbharati अभ्‍यास – ३ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions अभ्‍यास – ३

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions अभ्‍यास – ३ Textbook Questions and Answers

चित्रकथा:

चित्रवाचन करके अपने शब्दों में कहानी लिखो और उचित शीर्षक बताओ । अंतिम चित्र में दोनों ने एक-दूसरे से क्या कहा होगा ? लिखो :

Answer:

सच्चा मित्र:

ज्ञानपूर गाँव में दो मित्र रहते थे। एक का नाम था रामू और दूसरे का नाम था श्यामू। दोनों में गहरी दोस्ती थी। एक दिन दोनों व्यवसाय के काम से बाहर गए। चलते-चलते दोपहर हो गई। वे एक वृक्ष के पास बैठकर खाना खाने लगे। उसी समय एक भालू उसी तरफ आते दिखाई पड़ा। दोनों डर गए। दोनों भागने लगे। अचानक रामू को एक उपाय सुझा; वह पेड़ पर चढ़ गया। श्यामू पेड़ पर चढ़ना नहीं जानता था। वह डर गया। डर के मारे वह जमीन पर ही सो गया। उसने आँखें बंद कर ली। भालू उसके नजदीक आया और उसके कान के पास मुँह लगाकर सूंघने लगा। रामू पेड़ पर बैठे-बैठे यह सब देख रहा था। थोड़ी देर में भालू दूसरी तरफ जाने लगा। भालू के चले जाने पर रामू नीचे उतरकर आया। उसने श्यामू को बताया कि भालू दूर जा चुका है। रामू ने श्यामू से पूछा कि भालू तुम्हारे कान में क्या कह रहा था? श्यामू ने कहा कि कुछ खास नहीं। उसने इतना ही कहा कि मुसीबत में जो मित्र अकेला छोड़कर भाग जाए ऐसे धोखेबाज मित्र से सावधान रहना चाहिए। रामू अपने किए पर लज्जित हो गया। उसने वचन दिया कि आगे से वह ऐसा नहीं करेगा।

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Sulabhbharati अभ्‍यास – २ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions अभ्‍यास – २

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions अभ्‍यास – २ Textbook Questions and Answers

Question 1.
‘यातायात सप्ताह’ तथा ‘क्रीडा सप्ताह’ पर पोस्टर बनाइए और कक्षा में प्रदर्शनी लगाइए।
(सामग्री – चित्र, चार्ट पेपर, समाचार पत्र, पत्रिका की कतरने, उद्घोष आदि।)
Answer:
छात्र अपेक्षित कृति स्वयं करेंगे।

Question 2.
दिए गए शब्द कार्ड देखिए, पढ़िए और उनकी सहायता से सरल, मिश्र तथा संयुक्त वाक्य बनाकर कक्षा में सुनाइए।
(एक शब्द कार्ड का प्रयोग अनेक बार कर सकते हैं।)

Answer:
सरल वाक्य:
(१) भारत उत्तम देश है।
(२) यह उत्तम घर है।
(३) यह वही घर है।
(४) यह जी रहा है।

संयुक्त वाक्य:
सड़क की बाईं ओर घर है और दाई ओर कुऔं है।
भारत उत्तम देश है और यह राष्ट्रीय एकात्मता का उदाहरण हैं। कुएँ का पानी उत्तम है और वह सड़क के दाई ओर है।

मिश्र वाक्य:
जहाँ सड़क है, वहीं बाई ओर कुआँ है।
जहाँ पानी है, वही दाई ओर घर है।
भारत में राष्ट्रीय एकात्मता है क्योंकि यह उत्तम देश है।

Question 3.
‘रमेश पुस्तक पढ़ता है।’ इस वाक्य को सभी काल में परिवर्तित करके उसका भेद लिखिए।

Answer:
वर्तमानकाल:
(१) सामान्य वर्तमानकाल – रमेश पुस्तक पढ़ता है।
(२) अपूर्ण वर्तमानकाल – रमेश पुस्तक पढ़ रहा है।
(३) संदिग्ध वर्तमानकाल – रमेश पुस्तक पढ़ता होगा।

भूतकाल:
(१) सामान्य भूतकाल . रमेश ने पुस्तक पड़ा।
(२) पूर्ण भूतकाल – रमेश ने पुस्तक पढ़ा था।
(३) अपूर्ण भूतकाल – रमेश पुस्तक पढ़ रहा था।
(४) संदिग्ध भूतकाल – रमेश ने पुस्तक पढ़ा होगा।
(५) हेतुहेतुमद् भूतकाल – यदि रमेश पुस्तक पढ़ता तो पास हो जाता।

भविष्य काल:
(१) सामान्य भविष्यकाल – रमेश पुस्तक पढ़ेगा।
(२) संभाव्य भविष्यकाल – शायद रमेश पुस्तक पढ़ेगा।

Question 4.
अपने आसपास दिखाई देने वाले सांकेतिक चिह्नों के चित्र बनाओ और उन्हें नामांकित करो।
Answer:
छात्र स्वयं करेंगे।

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 8 हम चलते सीना तान के Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 8 हम चलते सीना तान के

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 8 हम चलते सीना तान के Textbook Questions and Answers

विचार मंथन

‘हम सब एक हैं।’ इस विषय पर एक अनुच्छेद लिखिए।
Answer:
भारत एक लोकतांत्रिक देश है। जहाँ विभिन्न धर्मों को मानने वाले लोग एक साथ रहते हैं। उनकी भाषाएँ अलग हैं। उनका रंग भी अलग-अलग हैं। वे अलग-अलग प्रदेश में रहते भी हैं। फिर भी हम एक हैं। हमारी संस्कृति एक है। अनेकता में एकता ही इस हिंदुस्तान की विशेषता है। हमारे पर्व-त्योहार हमें मिलकर रहना सिखाते हैं। यहाँ की प्रकृति भी हमें एकता का संदेश देती है। एकता में शक्ति होती है। जिस प्रकार एक फूल कितना भी सुंदर हो, वह एक गुलदस्ते का मुकाबला नहीं कर सकता है।

विविध रंगों के फूल जब एक साथ मिल जाते हैं, तो वे गुलदस्ते बन जाते हैं। ठीक हमारा देश भी अनेक धर्मों, जातियों, वर्गों, भाषाओं एवं प्रदेशों से मिलकर एक खूबसूरत देश बनता है। जिसका एक राष्ट्रगान है। एक राष्ट्रगीत है जिसमें हमारी एकता की महिमा का गान है। अत: अनेक होते हुए भी हम सब भारतमाता के बेटे हैं और हम सब एक हैं।

अध्ययन कौशल

अब तक पड़े हुए मुहावरों-कहावतों का वर्ण क्रमानुसार संग्रह बनाइए और चर्चा कीजिए।
Answer:
(छात्र चर्चा स्वयं करेंगे।)

• अनाप-शनाप बोलना।
• आँखें खुली की खुली रहना।
• कमर कसना।
• करवटें बदलना।
• खाट पकड़ना।
• खून पसीना एक करना।
• गला फाड़कर रोना।
• ठान लेना।
• दरार पड़ना।
• तारीफ के पुल बाँधना।
• दूध का दूध
• मात देना।
• पानी का पानी करना।
• मुँह लटकाना।
• सिर आँखों पर रखना।
• सीना तान कर चलना।
• हथियार डालना।

जरा सोचो….. लिखो

‘यदि तुम सैनिक होते तो… ‘ विषय पर एक अनुच्छेद लिखिए। (अनुच्छेद-लेखन)
Answer:
यदि मैं सैनिक होता तो मैं अपने देश के गौरव और स्वाभिमान की रक्षा के लिए सदैव तत्पर रहता। मैं अपने देश के अस्तित्व को कभी मिटने नहीं देता। आज कल पड़ोसी देश से आतंकवाद की घटनाएँ दिन-प्रतिदिन बढ़ती जा रही हैं। अनायास ही सैनिक मौत के घाट पर उतारे जा रहे हैं। ऐसे में यदि मैं सैनिक होता तो वही करता जो हमारे वीर सैनिक कर रहे हैं। अपना सिर कटा देते हैं, किंतु देश की आन-बान-शान को बनाए रखते हैं। आतंकवादियों के मंसुबे को कभी कामयाब नहीं होने देते हैं। मैं भी इसी प्रकार देश की सेवा करता। देश के सैनिकों का मनोबल बनाए रखने के लिए सर्जिकल स्ट्राइक करके आतंकवाद का समूल नाश करने का प्रयास करता।

पसंदीदा विषय पर चार पंक्तियों की कविता लिखिए। (कविता-लेखन)
Answer:

सुनो तो जरा:

किसी शहीद और उसके परिवार के बारे में सुनो : मुद्दे – जन्म, तिथी, गाँव, शिक्षा, घटना

मेरी कलम से:

शालेय प्रतिज्ञा का श्रुतलेखन करो और प्रतिज्ञा के मूल्यों का अपने व्यवहारों से सत्यापन करो।

निम्न पंक्तियों का अर्थ लिखिए।

Question 1.
हिंदुस्तान ………… तान के।
Answer:
प्रस्तुत पंक्ति का अर्थ यह है कि हम सब भारतमाता के बेटे हैं। हम गर्व से चलते हैं। हम भारत की मिट्टी में खेलकर-खाकर बड़े हुए हैं। भारतमाता ने हमें ममता और समता से पाला है उनके इस एहसान का हमें कर्ज चुकाना है।

Question 2.
जो वीरत्व …………………….” तान के।
Answer:
प्रस्तुत पंक्ति का अर्थ यह है कि हम भारत के सैनिक युद्धभूमि में अपनी वीरता और विवेक दुश्मनों को दिखा देंगे। उसकी गाथा का देश के गाँव, नगर और घर-घर में गुणगान करेंगे। देशवासियों के अनगिनत कंठों से हमारे पराक्रम की गाथा सुनाई देगी। हम भारतमाता के बेटे गर्व से प्रगति पथ पर चलते हैं।

Question 3.
इस कविता का केंद्रीय भाव अपने शब्दों में स्पष्ट कीजिए।
Answer:
प्रस्तुत कविता का मुख्य भाव यह है कि हम सब भारतमाता के बेटे हैं। भले ही हमारा धर्म, जाति, वर्ण, भाषा और प्रदेश अलग-अलग है। किंतु हम सभी भारत के सैनिक पहले हिंदुस्तानी हैं। हम अपने देश को और उसके निशान को मिटने नहीं देंगे। युद्ध में दुश्मनों को अपनी वीरता दिखाएँगे।

Question 4.
अपने देश के राष्ट्रीय प्रतीकों के नाम बताइए।
Answer:
हमारे देश के राष्ट्रीय प्रतीक निम्नलिखित हैं –

(१) राष्ट्रीय ध्वज – तिरंगा
(२) राष्ट्रीय पशु – बाघ
(३) राष्ट्रीय पक्षी – मोर
(४) राष्ट्रीय फल – आम
(५) राष्ट्रीय फूल – कमल
(६) राष्ट्रीय खेल – हॉकी
(७) राष्ट्रीय पर्व – गणतंत्र दिवस (२६ जनवरी)
– स्वतंत्रता दिवस (१५ अगस्त)
– गाँधी जयंती (२ अक्टूबर)
(८) राष्ट्रीय गीत – वंदे मातरम्
(९) राष्ट्रगान – जन-गण-मन
(१०) राष्ट्रीय ध्येय वाक्य – सत्यमेव जयते।

निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द लिखिए।

1. पर्वत
2. मरुस्थल
3. शीश
4. श्रम
5. कर्ज
6. नगर
7. सैनिक
8. वीरत्व

Answer:

1. गिरि
2. रेगिस्तान
3. सिर
4. परिश्रम
5. ऋण
6. शहर
7. सिपाही
8. वीरता

खोजबीन

Answer:

सदैव ध्यान में रखो

मानव सेवा ही सच्ची सेवा है।

भाषा की ओर

अर्थ के आधार पर वाक्य पढ़ो, समझो और उचित स्थान पर लिखो:

Answer:
पहले वाक्य में क्रिया के करने या होने की सामान्य सूचना मिलती है ।
अतः यह वाक्य विधानार्थक वाक्य है ।

दूसरे वाक्य में आने का अभाव सूचित होता है क्योंकि इसमें नहीं का प्रयोग हुआ है ।
अतः यह निषेधार्थक वाक्य है ।

तीसरे वाक्य में प्रश्न पूछने का बोध होता है । इसके लिए क्यों का प्रयोग हुआ है ।
अतः यह प्रश्नार्थक वाक्य है ।

चौथे वाक्य में आदेश दिया है । इसके लिए चलो शब्द का प्रयोग हुआ है ।
अतः यह आज्ञार्थक वाक्य है ।

पाँचवें वाक्य में विस्मय-आश्चर्य का भाव प्रकट हुआ है । इसके लिए वाह शब्द का प्रयोग हुआ है ।
अतः यह विस्मयार्थक वाक्य है ।

छठे वाक्य में संदेह या संभावना व्यक्त की गई है । इसके लिए होगा शब्द का प्रयोग हुआ है ।
अतः यह संभावनार्थक वाक्य है।

सातवें वाक्य में इच्छा या आशीर्वाद व्यक्त किया गया है । इसके लिए खूब पढ़ो, खूब बढ़ो का प्रयोग हुआ है ।
अतः यह इच्छार्थक वाक्य है ।

आठवें वाक्य में एक क्रिया का दूसरी क्रिया पर निर्भर होने का बोध होता है । इसके लिए यदि, तो शब्दों का प्रयोग हुआ है ।
अतः यह संकेतार्थक वाक्य है।

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 8 हम चलते सीना तान के Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित प्रश्नों के एक शब्द में उत्तर लिखिए।

Question 1.
हम सब किसके बेटे हैं?
Answer:
भारतमाता

Question 2.
हम किसकी मिट्टी में खेले-खाए हैं?
Answer:
हिंदुस्तान

Question 3.
भारतमाता की पूजा में हमने किसके फूल चढ़ाए हैं?
Answer:
श्रम

Question 4.
हम किसके निशान को गिरने नहीं देंगे?
Answer:
देश

Question 5.
हम सैनिक वीरत्व और विवेक किसमें दिखलाएँगे?
Answer:
समर

निम्नलिखित शब्दों में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

(रजकण, भारतमाता, हिंदुस्तान, अगणित, सदियों)

Question 1.
फौजी वर्दी में हम सबसे पहले ……………..” के।
Answer:
हिंदुस्तान

Question 2.
…………….’ के बेटे हम चलते सीना तान के। कर्ज चुकाने हैं
Answer:
भारतमाता

Question 3.
हमको उन …………….. के एहसान के।
Answer:
रजकण

Question 4.
जिसकी पूजा में ………….. से श्रम के फूल चढ़ाए हैं।
Answer:
सदियों

Question 5.
जिसकी रक्षा में पुरुखों ने ………………… शीश कटाए हैं।
Answer:
अगणित

निम्नलिखित वाक्य सही है या गलत लिखिए।

Question 1.
हिंदुस्तान में अलग-अलग धर्मों के लोग रहते हैं।
Answer:
सही

Question 2.
भारत में एक भाषा बोली जाती है।
Answer:
गलत

Question 3.
भारतमाता हमें ममता और समता से पालती है।
Answer:
सही

Question 4.
भारतमाता की रक्षा में अनेक शीश कट गए।
Answer:
सही

Question 5.
हम भारतमाता के गौरव के रखवाले हैं।
Answer:
सही

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

Question 1.
हमें किसका कर्ज चुकाना है और क्यों?
Answer:
हमें भारतमाता के एहसान का कर्ज चुकाना है; क्योंकि हम इस पवित्र मिट्टी में खेलकर बड़े हुए हैं।

Question 2.
भारतमाता की पूजा में हमने किसके फूल चढ़ाए हैं?
Answer:
भारतमाता की पूजा में हमने श्रम के फूल चढ़ाए हैं।

Question 3.
युद्ध में सैनिक क्या करेंगे?
Answer:
युद्ध में सैनिक अपनी विवेक और वीरता दिखलाएंगे। व्याकरण और भाषाभ्यास

निम्नलिखित शब्दों के विलोम शब्द लिखिए।

1. धर्म
2. विवेक

Answer:

1. अधर्म
2. अविवेक

निम्नलिखित शब्दों के तीन-तीन पर्यायवाची शब्द लिखिए।

1. बन
2. सागर
3. घर

Answer:

1. अरण्य, कानन, जंगल
2. सिंधु, समुद्र, जलधि
3. आवास, सदन, गृह

निम्नलिखित वाक्यों के अर्थ के आधार पर उनके भेद का नाम लिखिए। :

1. बच्चे हँसते-हँसते खेल रहे थे। ।
2. माला घर नहीं जाएगी।
3. इसे हिमालय क्यों कहते हैं?
4. सदैव सत्य के पथ पर चलो।
5. वाह! क्या बनावट है ताजमहल की!
6. कश्मीर का सौंदर्य देखकर तुम्हें आश्चर्य होगा।
7. खूब पढ़ो, खूब बढ़ो।
8. यदि बिजली आएगी, तो रोशनी होगी।

Answer:

1. विधानार्थक वाक्य
2. निषेधार्थक वाक्य
3. प्रश्नार्थक वाक्य
4. आज्ञार्थक वाक्य
5. विस्मयार्थक वाक्य
6. संभावनार्थक वाक्य
7. इच्छार्थक वाक्य
8. संकेतार्थक वाक्य

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 7.3 आम्ही जाहिरात वाचतो Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 7.3 आम्ही जाहिरात वाचतो

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 7.3 आम्ही जाहिरात वाचतो Textbook Questions and Answers

1. वरील जाहिरातीच्या आधारे खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
ही जाहिरात कशासंदर्भात आहे?
उत्तर:
ही जाहिरात पुस्तकांच्या भव्य प्रदर्शनाबाबत आहे.

प्रश्न 2.
कोणत्या कालावधीमध्ये पुस्तक प्रदर्शन भरवण्यात येणार आहे?
उत्तरः
15 ते 20 ऑक्टोबर 2017 या कालावधीमध्ये पुस्तक प्रदर्शन भरवण्यात येणार आहे.

प्रश्न 3.
पुस्तक प्रदर्शनाची ठळक वैशिष्टे सांगा?
उत्तरः
पुस्तक प्रदर्शनाची वैशिष्ट्ये पुढील प्रमाणे:

1. छोट्यांसाठी व मोठ्यांसाठी स्वतंत्र दालन
2. नामवंत साहित्यिकांची पुस्तके
3. विविध विषयांवरील पुस्तके
4. मुलांसाठी आवडत्या गोष्टींची, प्रयोगांची, कोड्यांची आणि कृतींची पुस्तके.
5. सायंकाळी 7 ते 8 या वेळेत नामवंत साहित्यिक आपल्या भेटीला व प्रत्यक्ष वार्तालाप करण्याची संधी

प्रश्न 4.
प्रदर्शन कोठे भरणार आहे?
उत्तर:
प्रदर्शन शारदा विदयालयाच्या सभागृहात भरणार आहे.

प्रश्न 5.
खरेदीवर किती रुपयांची सवलत मिळणार आहे?
उत्तरः
पुस्तक खरेदीवर 20% सवलत मिळणार आहे.

प्रश्न 6.
पुस्तक प्रदर्शनात तुम्ही कोणत्या प्रकारची पुस्तके खरेदी कराल ते लिहा?
उत्तर:
पुस्तक प्रदर्शनात गोष्टींची पुस्तके, प्रयोगांची, कोड्यांची आणि कृतींची पुस्तके खरेदी करू शकतील.

2. ओळखा पाहू!

प्रश्न 1.

1. हात आहेत; पण हालवत नाही. [ ]
2. पाय आहेत; पण चालत नाही. [ ]
3. दात आहेत; पण चावत नाही. [ ]
4. नाक आहे; पण श्वास घेत नाही. [ ]
5. केस आहेत; पण कधी विंचरत नाही. [ ]

उत्तरः

1. खुर्ची
2. टेबल
3. कंगवा
4. सुई
5. ब्रश

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 7.3 आम्ही जाहिरात वाचतो Important Additional Questions and Answers

वरील जाहिरातीच्या आधारे खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
ही जाहिरात कशा संदर्भात आहे?
उत्तर:
ही जाहिरात ‘गुडविल व्यायामशाळेच्या’ संदर्भात आहे.

प्रश्न 2.
या व्यायामशाळेसाठी केव्हापासून प्रवेश सुरू होणार आहेत?
उत्तर :
या व्यायामशाळेसाठी 10 मे पासून प्रवेश सुरू होणार आहेत.

प्रश्न 3.
या व्यायामशाळेची वैशिष्ट्ये कोणती आहेत?
उत्तर:
या व्यायाम शाळेची वैशिष्ट्ये पुढीलप्रमाणे:

• तज्ज्ञ प्रशिक्षक
• माफक फी
• लहान मुले व वृद्धांना विशेष सवलत
• मोफत पार्किंगची सोय
• अत्याधुनिक व्यायामाची साधने

प्रश्न 4.
पहिल्या शंभर सभासदांना किती टक्के विशेष सवलत मिळणार आहे?
उत्तरः
पहिल्या शंभर सभासदांना 10 टक्के विशेष सवलत मिळणार आहे.

प्रश्न 5.
या व्यायामशाळेची वेळ काय आहे?
उत्तर:
या व्यायामशाळेची वेळ सकाळी 6 ते 10 व संध्याकाळी 6 ते 10 ही आहे.

प्रश्न 6.
‘गुडविल’ व्यायाम शाळेत येऊन कशावर नियंत्रण आणायचे आहे?
उत्तर :
‘गुडविल’ व्यायाम शाळेत येऊन चरबीवर नियंत्रण आणायचे आहे.

शब्दार्थ :

1. दालन – मोठी खोली, सदनिका (apartment)
2. नामवंत – नावाजलेले (famous by name)
3. वार्तालाप – संवाद (conversation)
4. नियंत्रण – संयमन, ताब्यात ठेवणे (control)
5. सुडौल – बांधेसुद (shapely)
6. तज्ज्ञ – निष्णात (expert)

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 13 अदलाबदल Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 13 अदलाबदल

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 13 अदलाबदल Textbook Questions and Answers

1. खालील आकृती पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
अमृत व इसाब यांच्यामध्ये सारख्या असणाऱ्या गोष्टी.

उत्तरः

1. कपड्याचा रंग
2. कपड्याचा आकार
3. शर्टाचे कापड
4. शाळा
5. वर्ग
6. रस्त्याच्या कोपऱ्यावर समोरासमोर घरे.

2. खाली दिलेल्या वाक्यांचा योग्य घटनाक्रम लिहा.

प्रश्न अ.
एका व्रात्य मुलाला एक खोडकर कल्पना सुचली.
उत्तर:
गावातील काही मुले निंबाच्या झाडाखाली जमली होती.

प्रश्न आ.
अमृत व इसाबने शर्टाची अदलाबदल केली.
उत्तरः
एका व्रात्य मुलाला एक खोडकर कल्पना सुचली.

प्रश्न इ.
गावातील काही मुले निंबाच्या झाडाखाली जमली होती.
उत्तरः
अमृत व इसाबने शर्टाची अदलाबदल केली.

प्रश्न ई.
अमृत व इसाबच्या परस्परांवरील प्रेमाची गोष्ट ऐकून सर्व जण हेलावून गेले.
उत्तरः
हसनभाई काय सांगत आहेत ते ऐकायला शेजार-पाजारच्या बायकाही तिथे जमल्या.

प्रश्न उ.
हसनभाई काय सांगत आहेत ते ऐकायला शेजार पाजारच्या बायकाही तिथे जमल्या.
उत्तरः
अमृत व इसाबच्या परस्परांवरील प्रेमाची गोष्ट ऐकून सर्वजण हेलावून गेले.

3. पुढील वाक्यात कंसातील योग्य वाक्प्रचार लिहा.

1. घरी आलेल्या पाहुण्यांना बाबांनी राहण्यासाठी ………………….. (गळ घातली, भुरळ घातली)
2. बाळू नवीन छत्री कोठेतरी विसरून आला हे पाहून आईचा ………………………. (पारा चढला, कौतुक वाटले)
3. रस्त्यावर भांडणाऱ्या कुत्र्यांच्या आवाजाने नीताच्या …………………. (पोटात कावळे ओरडले, पोटात गोळा आला)
4. त्याची करुण कहाणी ऐकून सर्वांची मने …………………………. (हेलावून गेली, हबकून गेली)

उत्तरः

1. गळ घातली
2. पारा चढला
3. पोटात गोळा आला
4. हेलावून गेली

खेळूया शब्दांशी

प्रश्न अ.
खाली दिलेल्या ‘अ’ व ‘ब’ गटातील शब्दांच्या योग्य जोड्या जुळवा.

उत्तरः

1. नवा – शर्ट
2. कुस्ती – खेळ
3. सुई – दोरा
4. होळी – सण
5. गंभीर – वळण
6. निंब – झाड

प्रश्न आ.
खालील शब्दांतील अचूक शब्द लिहा.
अ. व्रात्य, वात्र्य, वार्त्य, वार्त्य
आ. कप्लना, कल्पना, कलपना, कल्पना
इ. गोष्ट, गोश्ट, गोशट, गोष्ट
उत्तरः
अ. व्रात्य
आ. कल्पना
इ. गोष्ट

प्रश्न इ.
खालील पहिल्या आकृतीत ‘वान’ हा प्रत्यय लावून तयार झालेले शब्द दिले आहेत. खाली दिलेले प्रत्यय लावून तयार होणारे शब्द लिहा.

उत्तरः

लिहिते होऊया

प्रश्न 1.
‘माझा आवडता मित्र/मैत्रीण’ या विषयावर थोडक्यात माहिती लिहा.
उत्तर:
माझ्या आवडत्या मैत्रीणीचे नाव जुई आहे. ती माझ्याच घराशेजारी राहत असून आम्ही एकाच वर्गात शिकतो. लहानपणापासूनच एकत्र वाढल्यामुळे आम्ही एकमेकींच्या सर्व गोष्टी जाणून आहोत. शाळेतील अभ्यास आम्ही एकत्रच करतो. आमच्या आवडीनिवडीही बऱ्याचशा सारख्याच आहेत. ती फक्त माझी मैत्रीण नसून आमच्या घरातील एक सदस्य आहे.

प्रश्न 2.
सुट्टीच्या दिवशी मित्रांसोबत तुम्ही कोण-कोणते खेळ खेळता?
उत्तरः
सुट्टीच्या दिवशी मित्रांसोबत मी क्रिकेट, खो-खो, कबड्डी, बॅटमिंटन असे खेळ खेळतो. तसेच कॅरम, बुद्धिबळ, टेबल टेनिस असे घरी खेळता येण्यासारखे खेळही खेळतो.

प्रश्न 3.
तुमचा आवडता मित्र/मैत्रीण यांमधील तुम्हांला कोणते गुण सर्वांत जास्त आवडतात?
उत्तर:
मला माझ्या मैत्रीणीमधील अनेक गुण आवडतात. ती महत्त्वाकांक्षी आहे. तिची चिकाटी, एकाग्रता, दूरदृष्टी घेण्याच्या वृत्तीमुळे माझी मैत्रीण मला फार आवडते.

विचार करा. सांगा.

खालील प्रसंगी तुम्ही काय कराल?

प्रश्न 1.
तुमच्या मित्राने/मैत्रीणीने डबा आणला नाही.
उत्तर:
माझ्या मित्राने/मैत्रीणीने डबा आणला नसेल तर मी तिला माझ्या डब्यातला खाऊ खायला देईन.

प्रश्न 2.
शाळेत पिण्याच्या पाण्याचा नळ कुणीतरी विनाकारण’ सुरू ठेवला.
उत्तर:
पाण्याचा नळ सुरू असलेला पाहून मी तो तातडीने बंद करेन. तसेच पाणी वाया घालवू नये. अशी सूचना नळाच्या जवळ लावेन.

प्रश्न 3.
वर्गातील एका विद्यार्थ्याने वर्गात कचरा केला आहे व ते तुम्ही पाहिले.
उत्तरः
मी कचरा करणाऱ्या त्या विदयार्थ्यास तो कचरा उचलून कचराकुंडीत टाकण्यास सांगेन व त्याने तसेच इतरांनीही वर्गात कचरा करू नये अशी विनंती करेन.

प्रश्न 4.
सहलीत तुमचा मित्र किल्ल्याच्या भिंतीवर नावे लिहीत आहे.
उत्तर:
मी त्या मित्रास किल्ल्याच्या भिंतीवर नावे न लिहिण्याची विनंती करीन. पुरातन वास्तूंचे महत्त्व पटवून देईन.

खेळ खेळ्या

प्रश्न 1.
खाली काही शब्द दिले आहेत. त्या शब्दांचा समानार्थी शब्द भरून कोडे पूर्ण करा.

1. मस्तक
2. कचरा
3. रात्र
4. पाणी
5. जनता
6. मुलगी

उत्तर:

प्रश्न 2.
खाली काही शब्द दिले आहेत त्या शब्दांचा विरुद्धार्थी शब्द भरून कोडे पूर्ण करा.

1. उदयोगी ×
2. गरम ×
3. मोठा ×
4. जुने ×
5. होकार ×
6. हसणे ×

उत्तरः

आपण समजून घेऊया.

प्रश्न 1.
खालील शब्द वाचा.

किडा, मेहुणा, पादुका, बाहुली, महिना, पहिली, सगुणा, तालुका, भिडू, पिसू, मनुका.
वरील शब्दांतील शेवटच्या दोन अक्षरांचे निरीक्षण करा. काय जाणवते?
या शब्दांतील शेवटच्या अक्षराला काना, मात्रा, वेलांटी, उकार असे बाराखडीतील कोणते ना कोणते तरी एक चिन्ह आहे आणि शेवटून दुसऱ्या अक्षरांतील इकार किंवा उकार हस्व आहेत.

लक्षात ठेवा:

मराठी शब्दातील शेवटचे अक्षर दीर्घ स्वरान्त असेल, तर त्या आधीच्या अक्षरातील (उपान्त्य अक्षरातील) इकार व उकार हस्व लिहितात.
तत्सम शब्दांतील उपान्त्य अक्षरे दीर्घ असतील, तर ती संस्कृतमधील मूळ शब्दांप्रमाणेच दीर्घ लिहावी.
उदा., क्रीडा, परीक्षा, लीला, संगीता, पूर्व, भीती.

Class 7 Marathi Chapter 13 अदलाबदल Additional Important Questions and Answers

खालील वाक्यांतील रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.

1. गावातील काही मुले … झाडाखाली जमली होती.
2. दुसऱ्या एका …………. मुलाला एक कल्पना सुचली.
3. नवा शर्ट घेऊन देण्यासाठी आईने ………… बाबांना गळ घातली.
4. इसाबला हे सहन झाले नाही. त्याचा .. .चढला.
5. इसाबने ………… घालून केशवला ……….. “केले.
6. तो होळीचा दिवस होता. या दिवशी …………… घेणार हे ठरलेलेच असते.
7. इसाबचे बाबा अंगणात …………. बसले होते.

उत्तर:

1. निंबाच्या
2. व्रात्य, खोडकर
3. अमृतच्या
4. पारा
5. पेच, चीत
6. झोंबाझोंबी
7. खाटेवर

खालील प्रश्नांची एक ते दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
कोणाची घट्ट मैत्री होती?
उत्तरः
अमृत व इसाब या दोघांची घट्ट मैत्री होती.

प्रश्न 2.
अमृतला जमिनीवर कोणी ढकलले?
उत्तरः
केशवने अमृतला जमिनीवर ढकलले.

प्रश्न 3.
इसाबचा पारा का चढला?
उत्तर:
केशवने अमृतला जमिनीवर ढकलताच बाकीची पोरे “अमृत हरला, केशव जिंकला!” असे ओरडू लागली हे इसाबला सहन झाले नाही व त्याचा पारा चढला.

प्रश्न 4.
अमृत व इसाबचे पाय जमिनीला का खिळले?
उत्तर:
केशव व इसाबच्या मारामारीत इसाबच्या शर्टाचा खिसा फाटला ते पाहून भीतीने दोघांचे पाय जमिनीला खिळले.

प्रश्न 5.
इसाबच्या वडीलांचे नाव काय होते?
उत्तर:
इसाबच्या वडीलांचे नाव हसनभाई होते.

प्रश्न 6.
इसाबच्या वडीलांनी इसाबच्या शर्टासाठी काय-काय केले होते?
उत्तर:
इसाबच्या वडीलांनी इसाबच्या शर्टासाठी सावकाराकडून पैसे कर्जाऊ घेतले होते. कापड निवडण्यात आणि शर्ट शिवून घेण्यात खूप वेळही खर्ची घातला होता.

असे कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.

प्रश्न 1.
“अरे, तुम्ही दोघे कुस्ती का नाही लढत?”
उत्तरः
एक व्रात्य मुलगा इसाब व अमृतला म्हणाला.

प्रश्न 2.
“आता जर का तू ते मळवलेस किंवा फाडलेस तर लक्षात ठेव”
उत्तरः
अमृतची आई अमृतला म्हणाली.

प्रश्न 3.
“चल ये, मी तुझ्याबरोबर कुस्ती लढतो.”
उत्तर:
इसाब केशवला म्हणाला.

प्रश्न 4.
“अरे, असे मित्रांपासून पळताय काय?”
उत्तरः
इसाबचे बाबा इसाब व अमृतला म्हणाले.

प्रश्न 5.
“भाभी, आजपासून तुमचा हा अमृत माझा मुलगा बरं का?”
उत्तरः
हसनभाई अमृतच्या आईला म्हणाले.

खालील प्रश्नांची थोडक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
अमृतने कुस्ती खेळण्यास नकार का दिला?
उत्तरः
अमृत व इसाब दोघेही नवीन कपडे घालून बाहेर पडले होते. अमृतच्या आईने निघतानाच अमृतला बजावले होते की, “नवीन कपड्यांसाठी तू हट्ट धरला होतास. आता जर का तू ते मळवलेस किंवा फाडलेस तर लक्षात ठेव.” कुस्ती खेळली तर नवीन कपडे खराब होतील व आई ओरडेल या भीतीने अमृतने कुस्ती खेळण्यास नकार दिला.

प्रश्न 2.
मैदानातील मुले सैरावैरा का पळून गेली?
उत्तरः
केशवने अमृतला जमिनीवर ढकलल्याचे पाहून इसाबचा पारा चढला. त्याने कुस्तीसाठी केशवला आव्हान केले. बाकीच्या मुलांनी चिथवल्यामुळे केशव व इसाब परस्परांना भिडले. इसाबने पेच घालून केशवला चित केले. गंमत म्हणून सुरू केलेल्या खेळाला भलतेच गंभीर वळण लागले. आता केशवचे आईवडील आपल्याला रागवतील, या भीतीने सर्व मुले सैरावैरा पळून गेली.

प्रश्न 3.
इसाब व अमृतने शींची अदलाबदल का केली?
उत्तर:
केशव बरोबर झालेल्या कुस्तीत इसाबच्या शर्टाचा खिसा फाटल्याचे इसाब व अमृत दोघांच्या लक्षात आले. इसाबचे वडील आता रागावणार हे नक्की होते. फाटलेला खिसा असलेला शर्ट अमृतने घातल्यास अमृतचे बाबा त्याला ओरडतील पण वाचवायला आई देखील असेल हे अमृतच्या लक्षात आले. इसाबला ओरडा खायला लागू नये म्हणून अमृत व इसाबने शर्टाची अदलाबदल केली.

प्रश्न 4.
अमृतच्या आईने फाटलेला शर्ट पाहताच काय केले?
उत्तर:
अमृतच्या आईने फाटलेला शर्ट पाहताच कपाळाला आठ्या घातल्या. तो होळीचा दिवस असून या दिवशी झोंबाझोंबी होणार हे माहीत असल्याने आईने अमृतला माफ करून टाकले. तसेच सुईदोरा घेऊन त्याचा फाटलेला शर्टही शिवून टाकला.

प्रश्न 5.
अमृतच्या उत्तराने हसनभाईंना काय शिकवले?
उत्तरः
हसनभाईंनी अमृतला व इसाबला गल्लीत शिरताना पाहिले. ते काय करताहेत हे बघण्यासाठी हसनभाई स्वत: तेथे गेले. ते दोघे शर्टीची अदलाबदल करत असताना इसाबने अमृतला विचारले, की तुझ्या बाबांनी तुला मारलं तर? यावर अमृत म्हणाला, ‘मला वाचवण्यासाठी माझी आई आहे’ हा संवाद हसनभाईंनी ऐकला. अमृतच्या उत्तराने हसनभाईंना आईच्या ममतेला’ मुलांच्या लेखी किती महत्त्व आहे याची जाणीव करून दिली.

पुढील उतारा वाचून सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
खालील आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः

खालील प्रश्नांची एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
मुलांच्या लक्षात काय आले?
उत्तर:
गंमत म्हणून सुरू केलेल्या खेळाला भलतेच गंभीर वळण लागल्याचे मुलांच्या लक्षात आले.

प्रश्न 2.
इसाबच्या वडिलांनी कुणाकडून पैसे कर्जाऊ घेतले?
उत्तर:
इसाबच्या वडिलांनी सावकाराकडून पैसे कर्जाऊ घेतले.

उतारा – पाठ्यपुस्तक पृष्ठ क्रमांक 48

केशव घुटमळला, पण ………………………
……………………………. इसाबने विचारले.

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
रिकाम्या जागा भरा.
1. अचानक अमृतला एक …………….. सुचली. (कथा / कल्पना / गोष्ट)
2. ……………. मुलांच्या पोटात गोळा आला. (भुकेने / तहानेने / भीतीने)
उत्तरे:
1. कल्पना
2. भीतीने

कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.

प्रश्न 1.
“चल लवकर. काढ तुझा शर्ट. हा माझा शर्ट घाल.”
उत्तर:
अमृत इसाबला म्हणाला.

प्रश्न 2.
“पण तुझं, काय? तू काय घालणार?”
उत्तर:
इसाब अमृतला म्हणाला.

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
‘कार’ प्रत्यय लावून शब्द तयार करा.
उत्तरे:
कलाकार, आकार, ऊकार, बेकार, मोटरकार, सावकार, जाणकार

प्रश्न 2.
‘सावकार’ या शब्दातील अक्षरापासून अर्थपूर्ण शब्द लिहा.
उत्तरः
कार, काव, कासार, वर, वसा, राव, सावर, सारव

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
तुमच्या वर्गमित्राशी / वर्गमैत्रिणीशी झालेल्या भांडणाचा किस्सा नमुद करा.
उत्तरः
मी इयत्ता पाचवीत असताना माझ्या शेजारी पायल नावाची मैत्रीण बसत असे. आमची मैत्री होते असे वाटत असतानाच तिने माझ्यावर पेन्सिल चोरीचा आळ घेतला. पूर्ण वर्ग माझ्याकडे शंकेच्या नजरेने पाहत होता. शिक्षकांनी माझ्या बॅगेची तपासणी करता काही मिळाले नाही. मात्र खाली पडून दोन बेंच मागे सरकलेली ती पेन्सिल काही काळाने मिळाली. तिच्या या आरोपामुळे माझे व तिचे कडाक्याचे भांडण झाले होते. आम्ही अनेक महिने बोलत नव्हतो. मात्र आता आम्ही छान मैत्रीणी आहोत व तो किस्सा आठवून आम्ही आजही हसतो.

व्याकरण व भाषाभ्यास

प्रश्न 1.
खालील शब्दांतील अचूक शब्द लिहा.
1. कुश्ती, कूस्ती, कुस्ती, कुस्ति
2. सैरावेरा, सेरावैरा, सेरावेरा, सैरावैरा
उत्तरः
1. कुस्ती
2. सैरावैरा

प्रश्न 2.
खालील शब्दांचे लिंग ओळखून वचन बदला.
सण
झाड
कपडे
कल्पना
गंमत
उत्तरः

प्रश्न 3.
पुढील वाक्यात कंसातील योग्य वाक्प्रचार लिहा.
1. डोळ्यांसमोर झालेला भयानक अपघात बघून शारदाबाईंचे ………………… (पाय जमिनीला खिळले, आनंदावर विरजण पडले)
2. नवीन घरात पाऊल टाकताच अपशकुन झाल्याने सगळ्यांच्या …………………….. (आनंदावर विरजण पडले, वरचढ ठरले)
उत्तरः
1. पाय जमिनीला खिळले
2. आनंदावर विरजण पडले.

प्रश्न 4.
खालील वाक्प्रचारांचा अर्थ सांगून वाक्यात उपयोग करा.
1. वरचढ असणे: दुसऱ्यापेक्षा सरस असणे.
कबड्डी स्पर्धेत ‘अ’ गट ‘ब’ गटापेक्षा वरचढ ठरला.
2. चीत करणे: हरवणे.
आनंद विश्वनाथनने आपल्या प्रतिस्पर्ध्याला अत्यंत कमी वेळात चीत केले.
3. गळा दाटून येणे: मन भरून येणे.
लेकीची पाठवणी करताना शामरावांचा गळा दाटून आला.

लक्षात ठेवा:

मराठी शब्दातील शेवटचे अक्षर दीर्घ स्वरान्त असेल, तर त्याआधीच्या अक्षरातील इकार व उकार हस्व लिहितात. उदा. किडा, मेहुणा, पहिली, मनुका इ..
अपवाद – क्रीडा, परीक्षा, लीला, संगीता, पूर्व, भीती इ.

खालील वाक्यांत विरामचिन्हे घालून वाक्य पुन्हा लिहा.

प्रश्न 1.
अरे अमृत इसाब तुम्ही दोघं किती एक सारखे आहात
उत्तर:
“अरे, अमृत, इसाब! तुम्ही दोघं किती एकसारखे आहात!”

प्रश्न 2.
अरे तुम्ही दोघे कुस्ती का नाही लढत
उत्तरः
“अरे तुम्ही दोघे कुस्ती का नाही लढत?’

प्रश्न 3.
अमृत हरला केशव जिंकला केशव जिंकला हुर्ये हुर्ये
उत्तर:
“अमृत हरला, केशव जिंकला! केशव जिंकला! हुर्ये, हुर्ये!”

अदलाबदल Summary in Marathi

पाठ परिचय:

खऱ्या मैत्रीचे उदाहरण आपल्याला ‘अदलाबदल’ या पाठात लेखक पन्नालाल पटेल यांनी दाखवून दिले आहे. म्हणतात ना, ‘मैत्री ही नात्यापेक्षा कितीतरी श्रेष्ठ असते.’ अशाच अमृत व इसाब या दोघा मित्रांमधील अतूट मैत्रीचे वर्णन प्रस्तुत पाठात पाहायला मिळते.

The writer Pannalal Patel has shown an example of a real friendship through his write up ‘Adalabadal’. Friendship is much greater than any other relationship. This line has been proven in this write up through the friendship of Amrut and Esab.

शब्दार्थ:

1. सायंकाळ – संध्याकाळ – evening
2. मैत्री – सख्य – friendship
3. व्रात्य – खोडकर – mischievous
4. कुस्ती – दंगल – wrestling
5. ताकद – जोम – strength
6. वरचढ – प्रबळ, शिरजोर – predominate
7. ठाम – निश्चित – firm
8. भीती – भय – fear
9. हट्ट – दुराग्रह – insistence
10. मैदान – पटांगण – field
11. पेच – गोंधळात टाकणे – puzzel
12. गंभीर – चिंताजनक – critical
13. सावकार – व्याजावर पैसे उसने देणारी व्यक्ती – lender
14. कल्पना – युक्ती, विचार – idea
15. नशीब – नियती – destiny
16. धास्ती – भीती – fear
17. झोंबाझोंबी – मारामारी – fighting
18. खाट – पलंग (cot)
19. ममता – प्रेम, ममत्व (affection)
20. जनता – रयत, प्रजा (people of constituency)
21. विनाकारण – कारणाशिवाय (without reason)
22. पुरातन – प्राचीन (ancient)

वाक्प्रचार:

1. गळ घालणे – आग्रह करणे
2. पारा चढणे – खूप राग येणे
3. चीत करणे – पराभूत करणे
4. धास्ती वाटणे – भीती वाटणे
5. हर्यो उडवणे – फजिती करणे
6. सैरावैरा पळणे – स्वैरपणे पळणे, इकडे तिकडे पळणे
7. हेलावून जाणे – भावना वेगाने दाटून येणे
8. हातात हात घालणे – सहकार्याने वागणे
9. पेच घालणे – डाव घालणे
10. पोटात गोळा येणे – खूप भीती वाटणे
11. आनंदावर विरजण घालणे – आनंद नासवणे
12. गळा दाटून येणे – गहिवरून येणे

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 7.2 आपली समस्या आपले उपाय Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 7.2 आपली समस्या आपले उपाय – १

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 7.2 आपली समस्या आपले उपाय Textbook Questions and Answers

1. चित्र पाहा. संवाद वाचा.

• नीता : आजी हे बघ, नदीतलं पाणी दिसतच नाही.
• आजी : हो, नदीत जलपर्णी उगवली आहे.
• नीता : जलपर्णी म्हणजे काय गं आजी?
• आजी : पाण्यात उगवणारी वनस्पती.
• नीता : ती पाण्यात का उगवते?
• आजी : पाणी अशुद्ध, प्रदूषित झालं की उगवते.
• नीता : आजी, आपल्यामुळेच नदीचं पाणी प्रदूषित झालयं ना!
• आजी : हो, माणसांच्या वाईट सवयींमुळे नदीची हानी होत आहे. शहराच्या सांडपाण्यातून, रासायनिक खतांचा वापर केलेल्या शेत जमिनीतून झिरपणाऱ्या पाण्यातील किंवा कारखान्याच्या सांडपाण्यातील नायट्रोजन व फॉस्फरस ही द्रव्ये पाण्यात मिसळली की जलपर्णी वाढते. जलपर्णीची वाढ ही खऱ्या अर्थाने जलप्रदूषणाची निदर्शक आहे.
• नीता : अरेरे! आजी, आता या जलपर्णीचं काय करायचं?
• आजी : पाणी दूषित होणार नाही याची काळजी घ्यायची.

प्रश्न 1.
नदीचे पाणी कशामुळे प्रदूषित होते?
उत्तर:
शहाराच्या सांडपाण्यामुळे, रासायनिक खतांचा वापर केलेल्या शेतजमिनीतून झिरपणाऱ्या पाण्यामुळे, कारखान्यातील दूषित पाण्यामुळे नदीचे पाणी प्रदूषित होते.

प्रश्न 2.
नदीचे पाणी प्रदूषित होऊ नये, म्हणून काय उपाय करता येतील?
उत्तर:
नदीचे पाणी प्रदूषित होऊ नये म्हणून कारखान्यातील पाणी नदीत सोडू नये. तसेच शहरातील सांडपाणी’ नदीत सोडू नये.

प्रश्न 3.
जलपर्णी उगवल्याने पाण्यावर कोणता परिणाम होतो?
उत्तर:
जलपर्णी उगवल्याने पाणी अशुद्ध होते.

प्रश्न 4.
नदीमध्ये जलपर्णी होऊ नये, यासाठी काय करायला हवे, असे तुम्हांला वाटते?
उत्तर:
नदीमध्ये जलपर्णी होऊ नये यासाठी दूषित पाणी नदीमध्ये सोडू नये.

प्रश्न 5.
नदीतले पाणी का दिसत नव्हते?
उत्तर:
नदीतल्या पाण्यात जलपर्णी उगवल्यामुळे नदीचे पाणी दिसत नव्हते.

प्रश्न 6.
जलपर्णी म्हणजे काय?
उत्तर:
जलपर्णी म्हणजे पाण्यात उगवणारी वनस्पती.

शब्दार्थ:

1. सांडपाणी – मैला (sewage)

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 7.1 आजारी पडण्याचा प्रयोग Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 7.1 आजारी पडण्याचा प्रयोग

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 7.1 आजारी पडण्याचा प्रयोग Textbook Questions and Answers

1. केव्हा ते लिहा.

प्रश्न अ.
पाठातील मुलाला घरच्यांच्या दुःखात सहभागी व्हावे, असे वाटू लागले.
उत्तर:
आई, दादा, बाबा, ताई आजारी पडले की त्यांना औषध म्हणून संत्री, मोसंबी, सफरचंद, खडीसाखर, बेदाणा, पेढे, गोड औषध मिळायचे. अशक्तपणा आला की शिराही रोज मिळायचा हे सर्व पदार्थ आजारी म्हणून सगळेजण खात असत, पण मुलाला त्या पदार्थांना हात लावायची परवानगी नसायची तेव्हा मुलाला घरच्यांच्या दुःखात सहभागी व्हावे असे वाटू लागले.

प्रश्न आ.
मुलाने डॉक्टरांकडून औषध आणायचेच, असे ठरवले.
उत्तर:
घरातील मंडळी आजारी असून चांगले पदार्थ खात असत पण मुलाच्या वाटणीला काहीच आजारपण येत नसे. त्यांचा स्वार्थीपणा पाहिला तेव्हा मुलाच्या मनात विचार आला की, आपणही आजारी पडून डॉक्टरांकडून औषध आणायचेच.

प्रश्न इ.
मुलाला धन्य धन्य झाल्यासारखे वाटले.
उत्तर:
जेव्हा मुलाला डॉक्टरांनी तपासले; त्याला इकडे, तिकडे, पालथे वळायला सांगितले; गळ्यातली नळी छातीवर लावली; जीभ बघितली; तेव्हा मुलाला धन्य धन्य झाल्यासारखे वाटले.

प्रश्न ई.
डॉक्टरांचे बोलणे ऐकून मुलाची निराशा झाली.
उत्तर:
“तुला काही झालं नाही. समजलं ना? ठणठणीत आहे तब्येत तुझी, तेव्हा औषध काही नाही. पळ जा घरी.” असे डॉक्टर म्हणाल्यावर मुलाची निराशा झाली.

2. आकृत्या पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
आकृत्या पूर्ण करा.
(अ)

उत्तर:

(आ)

उत्तर:

3. खालील तक्ता पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
खालील तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

आपण आजारी असताना काय करू शकतो?	आपण आजारी नसताना काय करू शकत नाही?
1.  आपण आजारी असताना घरातल्या कामात मदत करू शकत नाही.	1. घरातल्या कामात मदत करू शकतो.
2. शाळेत जाऊ शकत नाही, अभ्यास करू शकत नाही.	2. शाळेत जाऊ शकतो, अभ्यास करू शकतो.
3. बाहेरचे पदार्थ खाऊ शकत नाही.	3. बाहेरचे पदार्थ (योग्य काळजी घेऊन) खाऊ शकतो.

4. तुमच्या घरातील एखादी व्यक्ती आजारी पडल्यास तिला मदत म्हणून तुम्ही काय कराल, ते लिहा.

प्रश्न 1.
तुमच्या घरातील एखादी व्यक्ती आजारी पडल्यास तिला मदत म्हणून तुम्ही काय कराल, ते लिहा.
उत्तर:
आमच्या घरातील एखादी व्यक्ती आजारी पडली तर आम्ही खालील प्रमाणे मदत करू:

1. आजारी व्यक्तीला दवाखान्यात नेऊ.
2. डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार तिची योग्य अशी काळजी घेऊ.
3. तिला वेळेत औषधे देऊ.
4. तिला आजारपणात खाण्यास योग्य असे पौष्टिक’ अन्न देऊ.
5. तिला अधिकाधिक सोबत करण्याचा प्रयत्न करू.
6. तिचे मनोबल वाढवू.

चर्चा करा. सांगा.

पाठामध्ये दुखणेकरी हा शब्द आलेला आहे. दुखणेकरी म्हणजे सतत आजारी पडणारी व्यक्ती. खाली काही वाक्प्रचार व म्हणी दिलेले आहेत. शिक्षक व पालक यांच्याशी चर्चा करून त्यांचा अर्थ समजून घ्या. त्यांचा वाक्यांत उपयोग करा.

1. इतिश्री
2. छत्तीसचा आकडा
3. जमदग्नीचा अवतार
4. चोरावर मोर
5. लंकेची पार्वती
6. कळीचा नारद
7. घागरगडचा सुभेदार
8. उंटावरचा शहाणा
9. गळ्यातला ताईत

खेळूया शब्दांशी.

(अ) खालील शब्दांना मराठी भाषेतील पर्यायी शब्द लिहा.
(अ) डॉक्टर, (आ) ऑपरेशन, (इ) मेडिसीन, (ई) पेशंट

प्रश्न (अ).
खालील शब्दांना मराठी भाषेतील पर्यायी शब्द लिहा.
(अ) डॉक्टर
(आ) ऑपरेशन
(इ) मेडिसीन
(ई) पेशंट
उत्तर:
(अ) वैदय
(आ) शस्त्रक्रिया
(इ) औषधे
(ई) रुग्ण

(आ) ‘गुळगुळीत बिछाना’ त्याप्रमाणे खाली दिलेल्या चौकोनातील शब्दांच्या जोड्या जुळवा.

प्रश्न 1.
‘गुळगुळीत बिछाना’ त्याप्रमाणे खाली दिलेल्या चौकोनातील शब्दांच्या जोड्या जुळवा.

उत्तर:

• टवटवीत – फूल
• बटबटीत – डोळे
• चमचमीत – भाजी
• ठणठणीत – आरोग्य
• मिळमिळीत – जेवण
• गुळगुळीत – दगड

(इ) खाली दिलेल्या चौकोनातील चित्रासंबंधी काही शब्द दिलेले आहेत, त्या शब्दांचा उपयोग करून वाक्ये तयार करा.

प्रश्न 1.
खाली दिलेल्या चौकोनातील चित्रासंबंधी काही शब्द दिलेले आहेत, त्या शब्दांचा उपयोग करून वाक्ये तयार करा.

उत्तर:

1. औषधांपासून – औषधांपासून रुग्णाला आराम मिळतो.
2. औषधांचा – आजारी माणसाने औषधांचा डोस वेळेत घ्यावा.
3. औषधांतून – औषधांतून पाणी मिसळून पिऊ नये.
4. औषधांनी – डॉक्टरांनी दिलेल्या औषधांनी मला आराम मिळाला.
5. औषधांच्या – औषधांच्या बाटलीवरील / पॅकेटवरील अंतिम तारीख नेहमी बघून घ्यावी.
6. औषधांवर – औषधांवरील किंमत बघूनच औषधांच्या दुकानात पैसे द्यावेत.
7. औषध – औषधे रुग्णांसाठी वरदान आहे.
8. औषधांना – औषधांना नेहमी योग्य तापमानात ठेवावे व योग्य प्रकारे बंद करून ठेवावे.

(ई) कंसात दिलेल्या वाक्प्रचारांच्या उपयोग करुन खालील वाक्ये पूर्ण करा.
(सुचेनासे होणे, सक्त मनाई असणे, फुशारकी मारणे, ठणठणीत असणे)
(अ) सुलेमान चाचा रोज सकाळी फिरायला जातात, त्यामुळे त्यांची तब्येत ……………………. .
(आ) ध्वनीक्षेपकाच्या आवाजामुळे घरात आजोबांना काही ………………………. .
(इ) जॉन आज शाळेत नवीन कंपास घेऊन आला होता. वर्गातील सर्व मुलांना दाखवत तो खूप …………………. होता.
(ई) तो रस्ता खासगी असल्यामुळे आपले वाहन तेथे नेण्याला ……………………. .

उपक्रम : मराठी भाषेत विनोदी लेखन करणाऱ्या लेखकांची व त्यांच्या साहित्याची शिक्षक, पालक यांच्या मदतीने यादी करा. विनोदी गोष्टी वाचा व वर्गात सांगा.

सारे हसूया.

• संजू : मोहन, हे बोटावर आकडे का लिहिलेस?
• मोहन : अरे माझी आजी म्हणते, “नुसत्या बोटावर आकडेमोड करता आली पाहिजे.”
• अजय : थंडी वाजते तेव्हा तू काय करतोस ?
• विजय : मी मेणबत्तीजवळ बसतो.
• अजय : आणि खूप थंडी वाजली तर?
• विजय : मेणबत्ती पेटवतो.

प्रश्न 1.
कंसात दिलेल्या वाक्प्रचारांच्या उपयोग करुन खालील वाक्ये पूर्ण करा.
(सुचेनासे होणे, सक्त मनाई असणे, फुशारकी मारणे, ठणठणीत असणे)
उत्तरः
(अ) सुलेमान चाचा रोज सकाळी फिरायला जातात, त्यामुळे त्यांची तब्येत ठणठणीत असते.
(आ) ध्वनीक्षेपकाच्या आवाजामुळे घरात आजोबांना काही सूचेनासे झाले.
(इ) जॉन आज शाळेत नवीन कंपास घेऊन आला होता. वर्गातील सर्व मुलांना दाखवत तो खूप फुशारकी मारत होता.
(ई) तो रस्ता खासगी असल्यामुळे आपले वाहन तेथे नेण्याला सक्त मनाई आहे.

संदेश तयार करूया.

1. दवाखाना वा दवाखान्याच्या परिसरात अनेक पाट्या असतात. त्या वाचा. त्यावरील मजकूर खालील रिकाम्या पाटीवर लिहा.

प्रश्न 1.
दवाखाना वा दवाखान्याच्या परिसरात अनेक पाट्या असतात. त्या वाचा. त्यावरील मजकूर खालील रिकाम्या पाटीवर लिहा.
उत्तरः

आपण समजून घेऊया

वरील अधोरेखित शब्द स्वतंत्र नाहीत. वर, बाहेर, पेक्षा हे शब्द अनुक्रमे टेबल, घरटे, विनया या शब्दांना जोडून आले आहेत, म्हणून ती शब्दयोगी अव्यये आहेत. आता, पूर्वी, नंतर, पर्यंत, आत, मागे, शिवाय हीदेखील शब्दयोगी अव्यये आहेत.

जेव्हा शब्दयोगी अव्यये नाम किंवा सर्वनाम यांना जोडून येतात, तेव्हा नामाच्या किंवा सर्वनामाच्या मूळ रूपात बदल होतो. अशा शब्दांना सामान्यरूप म्हणतात. उदा., शाळा-शाळेत, फाटक-फाटकात, रस्तारस्त्याला, मुले-मुलांना.
लक्षात ठेवा : शब्दयोगी अव्यय व क्रियाविशेषण अव्यय यांत फरक आहे.

खालील वाक्यांतील शब्दयोगी अव्यये अधोरेखित करा.

प्रश्न 1.
खालील वाक्यांतील शब्दयोगी अव्यये अधोरेखित करा.
उत्तरः

1. आमच्या शाळेसमोर वडाचे झाड आहे.
2. मुलांनी फुगेवाल्याभोवती गर्दी केली.
3. आमचा कुत्रा मला नेहमी मित्राप्रमाणे भासतो.
4. देशाला देण्यासाठी तुमच्याकडे दहा मिनिटे वेळ आहे का?

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 7.1 आजारी पडण्याचा प्रयोग Important Additional Questions and Answers

खालील वाक्यात रिकाम्या जागी योग्य शब्द लिहा.

प्रश्न 1.

1. एखादेही साधे …………….. माझ्या वाटणीला येऊ नये काय?
2. ती मंडळी स्वत:च इतक्या वेळा …………………… पडत होती, की माझ्या वाटणीला कोणतेही ……………….. येत नव्हते.
3. हळूच मी खुर्चीवर बसलो आणि लोकांकडे ………………… बघू लागलो.
4. काही लोक ………………………. होते.
5. त्या …………………. खाटेवर’ झोपताना अशी काही मजा वाटली म्हणता?
6. डॉक्टरांनी जेव्हा पोटावर एकदम ……………. मारली, तेव्हा तर मला खूप …………………… आले.
7. मग क्षणात मनात एक ………………. विचार चमकून गेला.
8. त्यांच्या चेहऱ्याकडे ……………… बघू लागलो.
9. डॉक्टरांचे हे बोलणे ऐकून माझी फार …………….. .

उत्तर:

1. इंजेक्शन
2. आजारी, आजारपण
3. टकामका
4. कण्हत
5. गुळगुळीत
6. टिचकी, हसायलाच
7. धाडसी
8. उत्सुकतेने
9. निराशा

खालील वाक्ये कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.

प्रश्न 1.
“डॉक्टर मला बरं वाटत नाही हो, मलाही औषध हवं आहे.”
उत्तर:
मुलगा डॉक्टरांना म्हणाला.

प्रश्न 2.
“तुम्हांला ऑपरेशन करता येतं का हो डॉक्टर?”
उत्तर:
मुलगा डॉक्टरांना म्हणाला.

प्रश्न 3.
“अहाहा! ……………, आपल्यालाही स्वतंत्र बाटली मिळायची तर एकूण!”
उत्तर:
मुलगा स्वतःशीच म्हणाला,

प्रश्न 4.
“डॉक्टर इंजेक्शन क्या बरं का”
उत्तर:
मुलगा डॉक्टरांना म्हणाला.

प्रश्न 5.
“समजलं ना? ठणठणीत आहे तब्येत तुझी.”
उत्तर:
डॉक्टर मुलाला म्हणाले.

प्रश्न 6.
“असं काय हो? क्या ना मला एखादं औषध”
उत्तर:
मुलगा डॉक्टरांना म्हणाला,

खालील प्रश्नांची एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
मुलाला कशाची लाज वाटली?
उत्तरः
आपण एकदाही कधी दुखणेकरी नव्हतो, ही गोष्ट लक्षात आल्यावर मुलाला त्याची लाज वाटली.

प्रश्न 2.
घरातील सर्वजण आजारी पडल्यावर कोणती छान औषधे असायची?
उत्तर:
घरातील सर्वजण आजारी पडल्यावर, संत्री, मोसंबी. सफरचंद,खडीसाखर, बेदाणा, पेढे ही गोड औषधे असायची.

प्रश्न 3.
चार दिवस आजारी पडून अशक्तपणा आला म्हणजे कोणता पदार्थ व्हायचा?
उत्तर:
चार दिवस आजारी पडून अशक्तपणा आला म्हणजे शिरा रोज व्हायचा.

प्रश्न 4.
मुलाने मनाशी काय ठरवून टाकले?
उत्तर:
मुलाने मनाशी ठरवले की, आपण आजारी पडून डॉक्टरांकडून औषध आणायचेच.

प्रश्न 5.
मुलाने डॉक्टरांना काय सांगितले?
उत्तर:
मुलाने डॉक्टरांना सांगितले, “डॉक्टर इंजेक्शन या बरं का, ताईला आणि दादाला खूप झालीत आतापर्यंत आता मला पाहिजे. निदान एक तरी.”

खालील प्रश्नांची तीन ते चार वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
आपण एकदाही कधी आजारी पडलो नाही, ही गोष्ट मुलाच्या ध्यानात आल्यावर त्याच्या मनात कोणते विचार आले?
उत्तर:
आपण एकदाही कधी आजारी पडलो नाही ही गोष्ट मुलाच्या ध्यानात आल्यावर त्याला त्याची लाज वाटली, त्याच्या मनात आले की आपण एखाददुसऱ्या वेळी तरी आजारी पडायला पाहिजे होते. टायफॉइड, क्षय, न्युमोनिया असली मोठमोठी गोड दुखणी नाही, तर थंडीताप, खोकला, पडसे, पोटदुखी, डोकेदुखी यातले काहीही आपल्या वाटणीला आले नाही. तसेच स्वत:ची औषधाची बाटली, एखादे इंजेक्शनही आपल्या वाटणीला आले नाही.

प्रश्न 2.
आपण घरातील सर्वांबरोबर औषधे घ्यावीत व त्यांच्या दुःखात सहभागी व्हावे, असे मुलाच्या मनात का आले?
उत्तर:
आई, बाबा, दादा, ताई नेहमी आजारी पडायचे त्या सगळ्यांची औषधे मोठी छान असायची. संत्री, मोसंबी, सफरचंद, खडीसाखर, बेदाणा, पेढे, गोड औषधे यांचा सारखा मारा चाललेला असायचा, चार दिवस आजारी पडून अशक्तपणा आला म्हणजे शिराही रोज व्हायचा. हे सगळे पदार्थ ही मंडळी औषध म्हणून खात, पण मुलाला या सर्व पदार्थांना हात लावण्याचीही परवानगी नसायची म्हणून ही औषधे आपणही घ्यावीत व त्यांच्या दुःखात सहभागी व्हावे, असे मुलाच्या मनात आले.

प्रश्न 3.
मुलगा नेहमीप्रमाणे दवाखान्यात गेल्यावर तेथील लोकांचा त्याला हेवा’ का वाटला?
उत्तर:
मुलगा नेहमीप्रमाणे रोजच्या तीन-चार बाटल्या घेऊन दवाखान्यात गेला तेव्हा, दवाखान्यात खूप गर्दी होती. खूप गर्दी असल्यामुळे त्याला बरे वाटले कारण दवाखान्यात त्यामुळे जास्त वेळ बसायला मिळे. तो खुर्चीवर बसून लोकांकडे टकामका बघू लागला. काही लोक कण्हत होते. कुणी इंजेक्शन घेऊन बसले होते. आपल्या दंडावरील डागाकडे मोठ्या फुशारकीने पाहत होते या सगळ्या गोष्टी त्याच्या वाटेला कधीच आल्या नव्हत्या. म्हणून त्या सर्वांकडे बघून मुलाला त्यांचा हेवा वाटला.

पुढील उतारा वाचून सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:

प्रश्न 2.
रिकाम्या जागा भरा.

1. डॉक्टर ………….. या बरं का.
2. अगदी ……………… आवाजात मी डॉक्टरांना विचारले.
3. तुम्हांला ………………….. करता येतं का हो डॉक्टर?
4. बराय. आता असं कर, तू …………… खाली.

उत्तर:

1. इंजेक्शन
2. खासगी
3. ऑपरेशन
4. उतर

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
चौकट पूर्ण करा.

1. पोटावर टिचकी मारल्यावर [ ]
2. डॉक्टरांना विचारण्यासाठी केलेला आवाज [ ]

उत्तर:

1. हसू आले
2. खासगी (येथे अर्थ हळू)

खालील प्रश्नांची एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
कोणाला इंजेक्शन खूप झाली आहेत असं मुलाला वाटतं?
उत्तर:
ताईला आणि दादाला खूप इंजेक्शन झाली आहेत असं मुलाला वाटतं.

प्रश्न 2.
डॉक्टरांनी ऑपरेशन केलं असतं तर मुलाने काय केलं असतं?
उत्तर:
डॉक्टरांनी ऑपरेशन केलं असतं तर मुलाने पळतपळत घरी जाऊन सगळ्यांना ऑपरेशन दाखवलं असतं.

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे वचन बदला.

1. खोली
2. नळी
3. टिचकी
4. डॉक्टर

उत्तर:

1. खोल्या
2. नळया
3. टिचक्या
4. डॉक्टर

खालील वाक्यांतील विरामचिन्हे ओळखा.

प्रश्न 1.
डॉक्टर म्हणाले, “हो का?”
उत्तर:
, – स्वल्पविराम, ” ” – दुहेरी अवतरण चिन्ह, ? – प्रश्नचिन्ह

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
आजारी पडण्याचे फायदे व तोटे तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर:
आजारी पडल्यामुळे शाळेला सुट्टी मिळते. आजूबाजूची मंडळी आपल्याला भेटायला येतात. येताना फळ किंवा नारळपाणी आणतात. सगळे लाडाने जवळ घेऊन चौकशी करतात व काळजी घेतात. सगळ्यात महत्त्वाचं म्हणजे कुणीच काही काम सांगत नाही. पण फायदयांप्रमाणेच काही तोटेही होतात. ते म्हणजे आजारी असल्यामुळे जेवणाखाण्याची पथ्य पाळावी लागतात. खेळायला जाता येत नाही आणि सगळ्यात महत्त्वाचं म्हणजे डॉक्टरचे इंजेक्शन आणि गोळ्या खाव्या लागतात. मग त्या भितीने आजारीच पडू नये असे वाटू लागते.

व्याकरण व भाषाभ्यास

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा.

1. दुखणेकरी
2. लाज
3. औषध
4. निराळी
5. ऐट
6. जीभ

उत्तर:

1. आजारी
2. शरम
3. दवा
4. वेगळी
5. रुबाब
6. जिव्हा

प्रश्न 2.
खालील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

1. अशक्त
2. स्वार्थी
3. नाखुश
4. उत्सुकता

उत्तर:

1. सशक्त
2. निस्वार्थी
3. खुश
4. निरुत्सकता

प्रश्न 3.
खालील शब्दांचे वचन बदला.

1. औषध
2. नळी
3. पेढा
4. बाटली

उत्तर:

1. औषधे
2. नळ्या
3. पेढे
4. बाटल्या

प्रश्न 4.
खालील शब्दांचे लिंग बदला.

1. आई
2. ताई
3. डॉक्टर

उत्तर:

1. बाबा
2. दादा
3. डॉक्टरीणबाई

खालील वाक्ये शुद्ध स्वरूपात लिहा.

प्रश्न 1.
अगदी खासगि आवाजात मि डॉक्टरांना वीचारले.
उत्तरः
अगदी खासगी’ आवाजात मी डॉक्टरांना विचारले.

प्रश्न 2.
त्या गुळगूळीत खाटेवर झोपताना अशी काही मझा वाटली म्हणता!
उत्तरः
त्या गुळगुळीत खाटेवर झोपताना अशी काही मजा वाटली म्हणता!

लेखन विभाग

प्रश्न 1.
मराठी भाषेत विनोदी लेखन करणाऱ्या लेखकांची व त्यांच्या साहित्याची शिक्षक, पालक यांच्या मदतीने यादी करा. विनोदी गोष्टी वाचा व वर्गात सांगा.
उत्तरः

विनोदी लेखन करणारे लेखक	लेखकांचे साहित्य
द. मा. मिरासदार अरूण वि. देशपांडे अनिल अभ्यंकर शं. ना. नवरे सुजित जोशीअरुण सावळेकर विवेक गरुड पु. ल. देशपांडे	जावईबापूंच्या गोष्टी गजाभाऊ आनंदाचं झाड चोरावर मोर म्या बी शंकर हाय. सुरंगा म्हणतात मला एक अधिक उणे बटाट्याची चाळ

प्रश्न 2.
पाठामध्ये दुखणेकरी हा शब्द आलेला आहे. दुखणेकरी म्हणजे सतत आजारी पडणारी व्यक्ती. खाली काही वाक्प्रचार व म्हणी दिलेले आहेत. शिक्षण व पालक यांच्याशी चर्चा करुन त्यांच्या अर्थ समजून घ्या, त्यांचा वाक्यात उपयोग करा.
उत्तरः
1. इतिश्री – सांगता, शेवट.
महाभारताची कौरव पांडवांच्या युद्धानंतर इतिश्री झाली.

2. छत्तीसचा आकडा – शत्रुत्व, वैर असणे.
त्या दोन्ही गावांमध्ये गावच्या हद्दीवरून छत्तीसचा आकडा होता.

3. जमदग्नीचा अवतार – अतिशय रागीट स्वभाव.
भगवान शंकराने तांडव नृत्य करताना जमदग्नीचा अवतार घेतला होता.

4. चोरावर मोर – स्वार्थीपणा करणे.
दोन भावांच्या भांडणात तिसरा भाऊ चोरावर मोर होऊन सर्व संपत्तीचा हक्कदार झाला.

5. लंकेची पार्वती – खूप गरिबी येणे.
साक्षीच्या अंगावर कर्जाचा डोंगर उभा राहिल्यामुळे ती लंकेची पार्वती झाली.

6. कळीचा नारद – इकडच्या गोष्टी तिकडे सांगून भांडणे करणे.
आई व आजीच्या भांडणात तेजश्री कळीचा नारद बनून आपले काम साध्य करत असायची.

7. घागरगडचा सुभेदार – स्वत:ला शहाणा समजणे.
गावाच्या पंचायती समोर प्रभाकर घागरगडचा सुभेदार बनून वावरत असे.

8. उंटावरचा शहाणा – स्वत:बद्दल फाजील अभिमान असणे.
राम आपल्या वर्गात आपला रुबाब दाखवून शिक्षकांसमोर उंटावरच शहाणा बनून राहायचा.

9. गळ्यातला ताईत – खूप लाडके असणे.
नातवंडे आजी आजोबांच्या गळ्यातला ताईत असतात.

आजारी पडण्याचा प्रयोग Summary in Marathi

पाठ परिचय :

घरातील नेहमी कुणीतरी काही ना काही कारणांमुळे आजारी पडायचे; आपणही असे आजारी पडून आजारी माणसांचे पदार्थ खावे असे मुलाला वाटायचे म्हणून मुलगा डॉक्टरांकडे जातो. दवाखान्यातील आजारी माणसांचा मुलाला खूप हेवा वाटे. ‘तुला औषधाची गरज नाही’ हे डॉक्टरांचे बोलणे ऐकून शेवटी मुलाची निराशा होते. त्याचे आजारपणाबाबतचे असे विचार व दवाखान्यातील वागणे याचे मार्मिक व विनोदी वर्णन ‘आजारी पडण्याचा प्रयोग’ या आपल्या पाठात लेखक द. मा. मिरासदार यांनी केले आहे.

Someone or the other used to fall sick due to different reasons in the house described in this comic write up. The boy also wishes to fall sick and enjoy the food meant for sick people, so he goes to the doctor. He used to always envy sick people in the dispensary. Doctor tells him ‘You don’t need medicines’ and the boy is very disappointed. His thoughts about illness and his behaviour at dispensary have been narrated in the write up by writer D. M. Mirasdar in very comic and subtle language.

शब्दार्थ :

1. दुखणेकरी – आजारी – sick
2. लाज – शरम – shame
3. पडसे – सर्दी – a common cold
4. मालकीची – स्वत:च्या हक्काची – an owner
5. अशक्त – दुर्बल, कमजोर – weak
6. सक्त – कडक – strict
7. चिडणे – रागावणे – to get angry
8. टकमका – लोभयुक्त दृष्टीने – looking at
9. फुशारकी – ऐट, बढाई – bragging
10. ऐट – दिमाख – pomp
11. धन्य – कृतकृत्य झालेला – satisfied
12. धाडसी – साहसी – adventurous
13. विचार – कल्पना – idea
14. सूचना – काय करावे वा काय करू नये यासंबंधीची माहिती – suggestion
15. नाखूश – अप्रसन्न – displeased
16. उत्सुकता – कुतूहल – curiosity
17. निराश – खिन्न – disappointed
18. रडकुंडी – रडू कोसळण्याची अवस्था – astage of bursting into tears
19. टायफॉइड – हिवताप
20. क्षय – टीबी
21. न्यूमोनिया – अतिसर्दी
22. खाट – पलंग – (cot)
23. कण्हणे – विव्हळणे – (moaning)
24. निराशा – आशाभंग – (despair)
25. हेवा – मत्सर, द्वेष – (envy)
26. स्वार्थी – आपमतलबी, अप्पलपोटी – (selfish)
27. पौष्टिक – पोषणपूर्ण आहार – (Nutritive)
28. खाजगी – गुप्त, व्यक्तिगत – (private)
29. मजकूर – लिखित भाग – (text)
30. प्राधान्य – श्रेष्ठत्व, वरिष्ठत्वाप्रमाणे महत्त्व – (precedence, priority)

वाक्प्रचार :

1. निश्चय करणे – मनाशी पक्के ठरविणे
2. ध्यानात येणे – लक्षात येणे
3. लाज वाटणे – शरम वाटणे
4. सक्त मनाई असणे – बंदी असणे
5. ठरवून टाकणे – निश्चित करणे
6. धन्य धन्य वाटणे – कृतकृत्य होणे, समाधान वाटणे
7. विचार चमकणे – कल्पना सुचणे
8. निराशा येणे – आशाभंग होणे
9. हेवा वाटणे – मत्सर, असूया वाटणे
10. रडकुंडीला येणे – डोळ्यांत अश्रू येणे
11. फुशारकी मारणे – बढाई मारणे

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 7 रहस्‍य Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 7 रहस्‍य

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 7 रहस्‍य Textbook Questions and Answers

स्वयं अध्ययन

हिंदी मराठी के समानार्थी मुहावरे और कहावतें सुनिए और उनका द्विभाषी लघुकोश बनाइए।
Answer:

बताओ तो सही

Answer:
घर में – मेरे घर में मेरी दादी हमेशा कहा करती थी कि यदि तुम बाहर जा रहे हो और किसी ने रोक दिया, या किसी ने छींक दिया तो नहीं जाना चाहिए। परंतु जब मैंने विद्यालय में पढ़ा और समझा तो जाना कि यह अंधश्रद्धा है। तब से मैंने दादी को भी समझाकर उनका भ्रम तोड़ने की कोशिश की।

विद्यालय में – मेरा एक सहपाठी है; जिसका घर विद्यालय के पास में ही है। वह रोज विद्यालय देरी से आता है। मैंने कारण पूछा तो उसने बताया कि जब मैं निकलता हूँ, तो बिल्ली रास्ता काट देती है और मैं इंतजार करने लगता हूँ कि पहले कोई और रास्ता पार करे, तब मैं आगे जाऊँ। तब मैंने उसे समझाया कि ऐसा कुछ नहीं होता। यह अंधश्रद्धा है। अब वह रोज समय पर आता है। परिवेश में – मेरे पड़ोस में एक सज्जन रहते हैं। वे एक आँख से काने हैं। लोग किसी काम से जाते समय उनके सामने आने पर रुक जाते हैं। इससे वे बड़े दुखी रहते थे। मैंने लोगों से इस बारे में बात की और अब लोग उन्हें देखकर बुरा नहीं मानते। मुझे भी इस व्यवहारिक सुधार से सुख की अनुभूति हुई।

विचार मंथन

श्रद्धा और विज्ञान, जीवन के दो पक्ष महान ।(अनुच्छेद-लेखन)
Answer:
प्रत्येक सिक्के के दो पहलू होते हैं। इसी प्रकार जीवन के दो पक्ष हैं – श्रद्धा और विज्ञान। हम बाल्यकाल से अपने बड़े-बुजुर्गों से जो कुछ सीखते हैं; उसके प्रति हमारे मन में श्रद्धा होती है। हमारी संस्कृति प्राचीन है। प्राचीन काल से कुछ मान्यताएँ, रीति-रिवाज, परंपराएँ चली आ रही हैं। अशिक्षा के कारण इसमें कुछ कुरीतियाँ भी समाविष्ट हो गई हैं।

आधुनिक समय विज्ञान का युग है। ऐसे में बहुत सारी परंपराएँ, मान्यताएँ एवं रीति-रिवाज आज अपना मूल्य खोती जा रही हैं। अत: जीवन में भक्ति, ज्ञान, श्रद्धा का महत्त्व तो है; लेकिन वह विज्ञान सम्मत ही होनी चाहिए।आज हमें अंधश्रद्धा का निर्मूलन कर सही ज्ञान की आवश्यकता है जो कि विज्ञान की कसौटियों पर खरा उतर सके।

वाचन जगत से

टिपण्णी बनाने हेतु समाचार पत्र से बहादुरी के किस्से पढ़ो और संकलित करो।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए।

Question 1.
आर्यन और कनिष्का द्वारा देखी हुई हवेली का वर्णन अपने शब्दों में लिखिए।
Answer:
आर्यन और कनिष्का जब हवेली पहुंचे तो वहाँ हँसी और कहकहों की आवाजें सुनाई पड़ी। वहाँ बीचोंबीच में एक बड़ा कमरा था। कमरे का दरवाजा अंदर से बंद था। खिडकियाँ नीचे से बंद थी; किंत ऊपर से खली थीं।

Question 2.
कनिष्का और आर्यन को ‘वीरता पुरस्कार’ घोषित होने का कारण बताइए।
Answer:
कनिष्का और आर्यन ने बहादुरी का काम किया था। जिन डाकुओं को पकड़ने के लिए पुलिस ने अपना खून-पसीना एक कर दिया था। उन्हें अपनी समझदारी से पकड़वा दिया था और डाकुओं के आतंक से गाँववालों को मुक्त
करा दिया था।

Question 3.
इस कहानी की किसी घटना को संवाद रूप में प्रस्तुत कीजिए।
Answer:
आर्यन – नमस्ते सर! क्या मैं अंदर आ सकता हूँ?
थानेदार – हाँ! कहिए आप सबकी मैं क्या मदद कर सकता हूँ।
आर्यन – सर! हमारे पास कुछ फोटो हैं। (फोटो दिखाते हुए)
थानेदार – अरे! तुम्हारे पास ये फोटो कहाँ से आए?
आर्यन – महोदय! यह कनिष्का है। यह मेरे मामा की लड़की है। इनके घर के पास एक हवेली है।
थानेदार – वो हवेली, जिसमें भूत रहते हैं।
कनिष्का- नहीं, नहीं, सर वहाँ कोई भूत-बूत नहीं रहते, हमने वही से कल रात ये फोटो खींची हैं।
थानेदार – शाबास! बच्चों! तुम दोनों ने बहादुरी का काम किया है।

कहानी के आधार पर प्रश्न निर्माण कीजिए।

Question 1.
कहानी से हमें क्या सीख मिलती है?
Answer:
अंधविश्वास से दूर रहकर वैज्ञानिक दृष्टिकोण अपनाने की सीख मिलती है।

Question 2.
कहानी के लिए कोई दूसरा शीर्षक बताइए।
Answer:
वीर बालक या अंधविश्वास का पर्दाफाश

Question 3.
आर्यन के मामा कहाँ रहते थे?
Answer:
आर्यन के मामा गाँव में रहते थे।

Question 4.
आर्यन के मामा का गाँव कैसा था?
Answer:
उनका गाँव समृद्ध था।

Question 5.
भारत के महामहिम राष्ट्रपति का नाम क्या है?
Answer:
महामहिम प्रणव मुखर्जी

सुनो तो जरा

पाठों में आए हुए मूल्यों को सुनो, तालिका बनाओ और सुनाओ।

सदैव ध्यान में रखो

बड़ों की आज्ञा का पालन करना चाहिए।

भाषा की ओर

चित्र के आधार पर सभी कारकों का प्रयोग करके वाक्य लिखो :


Answer:
(१) मछुआरे ने जाल फेंका।
(२) एक महिला नारियल को इकट्ठा कर रही है।
(३) एक व्यक्ति नाव से जा रहा है।
(४) एक लड़की मछलियों के लिए दाना डाल रही है।
(५) एक व्यक्ति पेड़ से नारियल तोड़ता है।
(६) महिला का पुत्र आ रहा है।
(७) मछुआरे की जाल में बहुत मछलियाँ हैं।
(८) अरे! तुम आ गए।

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 7 रहस्‍य Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में लिखिए।

Question 1.
हवेली में पहले किसका परिवार रहता था?
Answer:
जमींदार का

Question 2.
एक बार हवेली में कौन गया था?
Answer:
घीसू

Question 3.
आर्यन गरमी की छुट्टियाँ बिताने किसके घर आया था?
Answer:
मामा के

Question 4.
मामाजी की लड़की का क्या नाम था?
Answer:
कनिष्का

Question 5.
फोटोग्राफर की दुकान कहाँ थी?
Answer:
नारायणपुर

Question 6.
आर्यन और कनिष्का को किस पुरस्कार से सम्मानित किया जाने वाला है?
Answer:
वीरता पुरस्कार

निम्नलिखित वाक्य सही है या गलत लिखिए।

Question 1.
चारों ओर सन्नाटा था।
Answer:
सही

Question 2.
सुबह होने वाली थी।
Answer:
गलत

Question 3.
हवेली में अंधेरा था।
Answer:
गलत

Question 4.
यह एक समृद्ध गाँव है।
Answer:
सही

Question 5.
मामाजी का एक लड़का था।
Answer:
गलत

Question 6.
मामाजी ने कैमरे की तारीफ की।
Answer:
सही

Question 7.
उस रात हवेली पर पुलिस ने छापा मारा।
Answer:
सही

Question 8.
दोनों ओर से गोलियाँ चलीं।
Answer:
सही

Question 9.
सवेरा होते-होते डाकू भाग गए।
Answer:
गलत

Question 10.
सभी डाकुओं के आतंक से मुक्त हो गए।
Answer:
सही

कोष्ठक में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

(सलाह-मशविरा, रहस्य, भौंकने, करवटें, बहादुर, इंतजार, अँधेरा)

Question 1.
कभी-कभी कुत्तों के ……………………” की आवाज सुनाई पड़ती थी।
Answer:
भौंकने

Question 2.
आर्यन …………………..” बदलता रहा।
Answer:
करवटें

Question 3.
आर्यन ने कनिष्का से कुछ ………………. किया।
Answer:
सलाह-मशविरा

Question 4.
दोनों ………………. ।
Answer:
बहादुर

Question 5.
वे दोनों रात होने का ………………….” करने लगे।
Answer:
इंतजार

Question 6.
का पता लगाने का यह अच्छा अवसर था।
Answer:
रहस्य

Question 7.
…………………….. होते ही दोनों घर से निकल पड़े।
Answer:
अंधेरा

उचित जोड़ियाँ मिलाइए।

Answer:
फोटो की दुकान – नारायणपुर
भूत-वूत – कपोल कल्पना
हवेली – कहकहों की आवाज

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक बाक्य में लिखिए।

Question 1.
मामाजी के पास कैसा कैमरा था?
Answer:
मामाजी के पास विदेशी डिजिटल कैमरा था।

Question 2.
आर्यन मन-ही-मन क्यों मुसकाने लगा?
Answer:
आर्यन मन-ही-मन मुसकाने लगा क्योंकि वह जानता था कि भूत-बूत कुछ नहीं होते।

Question 3.
हवेली के अंदर से कैसी आवाजें सुनाई पड़ रही थीं?
Answer:
हवेली के अंदर से हँसी और कहकों की आवाजें सुनाई पड़ रही थीं।

Question 4.
डाकुओं ने भूत होने की अफवाह क्यों फैलाई थी?
Answer:
डाकुओं ने भूत होने की अफवाह इसलिए फैलाई थी क्योंकि कोई हवेली की तरफ न जाए और उनका रहस्य न खुले।

व्याकरण और भाषाभ्यास

Question 1.
कहानी से बर्तमानकाल के वाक्य चुनकर लिखिए।
Answer:

• यह एक समृद्ध गाँव है।
• मामाजी के पास एक विदेशी डिजिटल कैमरा भी है।
• बिना फ्लैशगन के भी यह तस्वीर खींच लेता है।
• वहाँ कुछ फोटो लिए हैं।
• मुझे इस मामले में बहुत गड़बड़ी लगती है।

Question 2.
उपर्युक्त प्रश्नसंख्या ८ के वाक्यों को भूतकाल एवं भविष्यकाल में परिवर्तित कीजिए।
Answer:
भूतकाल –

• यह एक समृद्ध गाँव था।
• मामाजी के पास एक विदेशी डिजिटल कैमरा भी था।
• बिना फ्लैशगन के भी यह तस्वीर खींच लेता था।
• वहाँ कुछ फोटो लिए थे।
  मुझे इस मामले में बहुत गड़बड़ी लगती थी।

भविष्यकाल –

• यह एक समृद्ध गाँव होगा।
• मामाजी के पास एक विदेशी डिजिटल कैमरा भी होगा।
• बिना फ्लैशगन के भी यह तस्वीर खींच लेगा।
• वहाँ कुछ फोटो लेंगे।
• मुझे इस मामले में बहुत गड़बड़ी लगेगी।

निम्नलिखित वाक्यों में उचित कारक चिह्न लगाइए।

(को, ने, से, में, की, के, के लिए, का, के, से)

Question 1.
मामा जी …….. का था।
Answer:
ने

Question 2.
आर्यन ने खेतों ……. सरपट पार किया।
Answer:
को

Question 3.
हवेली ……… पिछले दस-पंद्रह सालों ………..”कोई नहीं रहता था।
Answer:
में, से

Question 4.
गरमी ……… छुट्टियाँ बिताने ……. वह मामाजी ……… घर आया था।
Answer:
की, के लिए, के

Question 5.
वह हवेली भूतों ………… डेरा है।
Answer:
का

Question 6.
सभी डाकुओं ……….. आतंक ………… मुक्त हो गए।
Answer:
के, से

निम्नलिखित शब्दों के विलोम शब्द बदलिए।

1. उजाला
2. बहादुर
3. तारीफ
4. सावधानी
5. पसंद
6. सम्मानित

Answer:

1. अंधेरा
2. कायर
3. निंदा
4. असावधानी
5. नापसंद
6. अपमानित

निम्नलिखित शब्दों के वचन बदलिए।

1. छुट्टी
2. आवाज
3. आँख
4. बंदूकें
5. तलवारें
6. खिड़की
7. रोटी
8. गोली

Answer:

1. छुट्टियाँ
2. आवाजें
3. आँखें
4. बंदूक
5. तलवार
6. खिड़कियाँ
7. रोटियाँ
8. गोलियाँ

निम्नलिखित मुहावरों का वाक्यों में प्रयोग कीजिए।

Question 1.
खाट पकड़ना
Answer:
रामू की माँ ने बीमारी में तीन महीने से खाट पकड़ी है।

Question 2.
करवटें बदलना
Answer:
चिंता के कारण पिता जी करवटें बदलते रहें।

Question 3.
कमर कसना
Answer:
हमारी सेना ने आतंकवाद को मिटाने के लिए कमर कस ली है।

Question 4.
तारीफ के पुल बाँधना
Answer:
कल हमारे शिक्षक शिवानी के शिष्टाचार की तारीफों के पुल बाँध रहे थे।

Question 5.
आँखें खुली की खुली रहना
Answer:
दुकानदार की मिलावट देखकर हमारी आँखें खुली की खुली रह गई।

Question 6.
खून-पसीना एक करना
Answer:
पुलिस ने चोरों को पकड़ने के लिए अपना खून-पसीना एक कर दिया था।

Question 7.
हथियार डालना
Answer:
हमारे फौज को देखते ही आतंकवादियों ने हथियार डाल दिए।

निम्नलिखित शब्दों के लिंग बदलिए।

1. मामा
2. शिक्षक
3. भाई
4. लड़का

Answer:

1. मामी
2. शिक्षिका
3. बहन
4. लड़की

निम्नलिखित शब्द युग्मों से विशेषण-विशेष्य अलग कीजिए।

• समृद्ध गाँव
• डिजिटल कैमरा
• वैज्ञानिक दृष्टिकोण
• खतरनाक काम
• वीरता पुरस्कार
• राष्ट्रपति कार्यालय

Answer:

निम्नलिखित शब्दों के तीन-तीन पर्यायवाची शब्द लिखिए।

1. आँख
2. रात
3. तलवार
4. दिन

Answer:

1. नेत्र, लोचन, नयन
2. रात्रि, निशा, रजनी
3. खड्ग, असि, कृपाण
4. दिवस, वार, वासर

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 12 रोजनिशी Notes, Textbook Exercise Important Questions, and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 12 रोजनिशी

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 12 रोजनिशी Textbook Questions and Answers

1. खालील प्रश्नांची तीन-चार वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
वैष्णवीच्या शाळेत ‘बालदिन’ कसा साजरा झाला?
उत्तरः
वैष्णवीच्या शाळेत बालदिनानिमित्त सांस्कृतिक कार्यक्रम घेण्यात आले. विदयार्थ्यांची वेशभूषा स्पर्धा घेण्यात आली. विविध थोर पुरुषांची वेशभूषा धारण करून अनेक मुलांनी त्यांची प्रसिद्ध वचनं सादर केली. या कार्यक्रमप्रसंगी प्रमुख पाहुणे डॉ. रमेश कोठावळे यांनी अध्यक्षीय भाषणात सर्व विदयार्थ्यांना बालदिनानिमित्त शुभेच्छा दिल्या. कार्यक्रमाच्या शेवटी सर्वांना खाऊ दिला. अशा प्रकारे वैष्णवीच्या शाळेत ‘बालदिन’ साजरा झाला.

प्रश्न 2.
शिवारामध्ये गेल्यावर मुलांनी कोणकोणती पिके व फळझाडे पाहिली?
उत्तरः
सुगीचे दिवस पाहण्यासाठी मुले गावशिवारात गेली असता त्यांनी मोत्यासारखी ज्वारी असलेली कणसं, तुरीच्या शेंगा, भुईमुगाच्या शेंगा आणि कपाशीच्या बोंडातून डोकवणारा कापूस अशी पिके पाहिली. तसेच त्यांनी पेरू, सीताफळ, आवळा, चिंच, बोर ही फळांनी लदबदलेली फळझाडेही पाहिली.

प्रश्न 3.
वैष्णवीचा वाढदिवस कशा प्रकारे साजरा झाला?
उत्तरः
वैष्णवीच्या वाढदिवसादिवशी तिला नातेवाईकांनी, मित्रमैत्रिणींनी फोनवरून शुभेच्छा दिल्या. वाढदिवसानिमित्त वैष्णवी, तिचे आईवडिल आदिवासी समाज कल्याण विभागाच्या एका वसतिगृहात गेले. तेथे शिक्षणासाठी राहणाऱ्या आदिवासी दुर्गम भागांतल्या मुलामुलींना खाऊचे वाटप केले. आईवडिलांपासून दूर आलेल्या त्या मुलांना पाहून वैष्णवीला गहिवरून आले. त्यांच्याकडे पाहून तिला शिकण्याची नवी उमेदही मिळाली. अशा प्रकारे वैष्णवीचा वाढदिवस साजरा झाला.

2. का ते लिहा.

प्रश्न 1.
वैष्णवीच्या रोजनिशीतील कोणते पान तुम्हांला सर्वांत जास्त आवडते.
उत्तर:
वैष्णवीच्या रोजनिशीतील १६ नोव्हेबरचे पान मला सर्वांत जास्त आवडले. कारण आपल्या वाढदिवशी आदिवासी समाज कल्याण विभागाच्या वसतिगृहाला भेट देऊन तेथे शिक्षणासाठी राहणाऱ्या मुलांना खाऊ वाटण्याची कल्पना मला फार आवडली. म्हणूनच शिकण्याची नवी उमेद देणारे रोजनिशीतील हे पान मला सर्वांत जास्त आवडले.

प्रश्न 2.
वैष्णवीला गहिवरून आले.
उत्तर:
वैष्णवी आपला वाढदिवस साजरा करण्यासाठी आदिवासी समाज कल्याण विभागाच्या वसतिगृहात गेली होती. तेथे शिक्षणासाठी राहणाऱ्या आदिवासी दुर्गम भागांतील मुलामुलींना वैष्णवीने खाऊ वाटला. परंतु आपल्या आईवडिलांपासून दूर रहात असलेल्या त्या मुलांना पाहून तिला भरून आले. आपल्या आईवडिलांपासून दूर राहण्याच्या कल्पनेने तिला गहिवरून आले.

विचार करा. संगा.

प्रश्न 1.
रोजनिशी का लिहावी? रोजनिशी लिहिल्याने काय फायदा होईल असे तुम्हांला वाटते?
उत्तर:
रोजनिशी लिहिल्याने माणसाला जीवनाकडे बघण्याची नवी दृष्टी मिळते. रात्री झोपण्यापूर्वी दिवसभरातील सर्व घडामोडींची नोंद आपण रोजनिशीमध्ये करत असतो. ही नोंद पुढील गोष्टी ठरविण्यास, निर्णय घेण्यास मदत करते. रोजनिशी म्हणजे आठवणींचा खजिना असतो म्हणूनच रोजनिशी प्रत्येकाने लिहिली पाहिजे.

खेळ खेळूया.

प्रश्न 1.
खालील कंसात काही म्हणी दिलेल्या आहेत दिलेल्या वाक्यांशी संबंधित म्हण ओळखा व लिहा. (अती तेथे माती, आगीतून उठून फुफाट्यात पडणे, पळसाला पाने तीनच, नावडतीचे मीठ अळणी, थेंब थेंब तळे साचे, कामापुरता मामा, गर्वांचे घर खाली)
(अ) फुशारकी मारणाऱ्याचा पराजय होतो. [ ]
(आ) एखादयाकडून काम करून घेताना गोड बोलायचं आणि काम झालं की त्याला सोडून द्यायचं. [ ]
(इ) सगळीकडे परिस्थिती समान असणे. [ ]
(ई) थोडे थोडे करून फार मोठे काम करून दाखवणे. [ ]
(उ) एका संकटातून बचावणे व दुसऱ्या संकटात सापडणे. [ ]
(ऊ) कुठल्याही गोष्टीचा अतिरेक केल्यास संपूर्ण नाश होतो. [ ]
(ए) न आवडणाऱ्या माणसाने कितीही चांगली गोष्ट केली तरी ती वाईट दिसते. [ ]
उत्तरः
(अ) गर्वांचे घर खाली
(आ) कामापुरता मामा
(इ) पळसाला पाने तीनच
(ई) थेंब थेंब तळे साचे
(उ) आगीतून उठून फुफाट्यात पडणे
(ऊ) अती तेथे माती
(ए) नावडतीचे मीठ अळणी.

नेहमी लक्षात ठेवा.

1. संगणकाच्या स्क्रीनसमोर दीर्घकाळ बसू नये, त्यामुळे डोळ्यांवर ताण येतो.
2. प्रत्येक वीस मिनिटांनंतर जागेवरून उठून दहा-बारा पावले फिरून यावे, त्यामुळे आपले स्नायू सुस्थितीत राहतात.
3. संगणकावर काम करणारी व्यक्ती व संगणकाची स्क्रीन यांमध्ये योग्य अंतर असावे.
4. स्वत:चा पासवर्ड नेहमी गोपनीय ठेवावा.
5. सर्व इलेक्ट्रिक वायर सुस्थितीत असल्याची खात्री करावी, तसेच संगणक चालू असताना आतील भागास हात लावू नये.

आपण समजून घेऊया.

प्रश्न 1.
खालील शब्द वाचा.

पाऊल, गरीब, चूल, माणूस, जमीन, पाटील, कठीण, फूल, सामाईक, संगीत, शरीर. वरील शब्दांतील शेवटच्या दोन अक्षरांचे निरीक्षण करा. काय जाणवते? या शब्दांतील शेवटच्या अक्षराला काना, मात्रा, वेलांटी, उकार या चिन्हांपैकी कोणतेच चिन्ह नाही; म्हणजेच या शब्दांतील शेवटचे अक्षर अकारान्त आहे आणि शेवटून दुसऱ्या अक्षराला दिलेली वेलांटी किंवा उकार दीर्घ आहे.

लक्षात ठेवा:

मराठी शब्दांतील अकारान्तापूर्वीचे इकार व उकार दीर्घ लिहितात; परंतु तत्सम (संस्कृतमधून मराठीमध्ये जसेच्या तसे आलेले शब्द) शब्दांतील अकारान्तापूर्वीचे इकार व उकार संस्कृतमधील मूळ शब्दाप्रमाणे हस्व लिहितात. उदा., चतुर, मंदिर, गुण, कुसुम, प्रिय, अनिल, स्थानिक.

Class 7 Marathi Chapter 12 रोजनिशी Additional Important Questions and Answers

रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.

1. आज आमच्या शाळेत …………… साजरा करण्यात आला.
2. कार्यक्रमाच्या शेवटी सर्वांना ……………… दिला.
3. फळं खाण्याच्या तीव्र इच्छेनं मुलं ……………… झाडाला दगड मारू लागली.
4. त्या सर्व मुलांकडे बघून मला शिकण्याची नवी मिळाली.

उत्तर:

1. बालदिन
2. खाऊ
3. बोरीच्या
4. उमेद

खालील प्रश्नांची एका वाक्यांत उत्तर लिहा.

प्रश्न 1.
प्रस्तुत पाठाची रोजनिशी कोणी लिहिलेली आहे?
उत्तर:
प्रस्तुत पाठाची रोजनिशी वैष्णवीने लिहिलेली आहे.

प्रश्न 2.
बालदिन कोणत्या दिवशी साजरा करण्यात येतो?
उत्तर:
बालदिन 24 नोव्हेंबर या दिवशी साजरा करण्यात येतो.

प्रश्न 3.
कोणत्या तारखेची रोजनिशी लिहिली आहे?
उत्तर:
दिनांक 14, 15, व 13 नोव्हेंबरची रोजनिशी लिहिली आहे. शब्दार्थ

प्रश्न 4.
विदयार्थ्यांना गावशिवारात’ कोण व का घेऊन गेले?
उत्तर:
सगळ्या विद्यार्थांना ‘सुगीचे दिवस’ प्रत्यक्ष बघायचे असल्यामुळे श्री. पाटीलसर विदयार्थ्यांना गावशिवारात घेऊन गेले.

प्रश्न 5.
वैष्णवीच्या जिभेवर कोणती चव रेंगाळत होती?
उत्तरः
वैष्णवीच्या जिभेवर शिवारातील बोरांची चव रेंगाळत होती.

प्रश्न 6.
वैष्णवी वाढदिवस साजरा करण्यासाठी कोठे गेली?
उत्तर:
वाढदिवस साजरा करण्यासाठी वैष्णवी आदिवासी समाज कल्याण विभागाच्या वसतिगृहात गेली.

प्रश्न 7.
दिवाळीची सुट्टी कधी सुरू झाली?
उत्तर:
दिवाळीची सुट्टी 14 नोव्हेंबर पासून सुरू झाली.

खालील आकृती पूर्ण करा.

का ते लिहा.

प्रश्न 1.
वैष्णवीने क्रांतिज्योती सावित्रीबाई फुले यांची वेशभूषा केली.
उत्तर:
वैष्णवीच्या शाळेत बालदिनानिमित्त सांस्कृतिक कार्यक्रम घेण्यात आले. विदयार्थ्यांची वेशभूषा स्पर्धा घेण्यात आली. अनेक मुलांनी पारंपरिक वेशभूषा धारण करून या स्पर्धेत भाग घेतला व त्यांची प्रसिद्ध वचने सादर केली. या स्पर्धेसाठी म्हणून वैष्णवीने क्रांतिज्योती सावित्रीबाई फुले यांची वेशभूषा केली.

पुढील उतारा वाचून सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
खालील आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
1. वैष्णवीने स्पर्धेसाठी केलेली वेशभूषा – [ ]
2. बालदिनानिमित्त शाळेत आलेले प्रमुख पाहुणे – [ ]
उत्तरे:
1. क्रांतिज्योती सावित्रीबाई फुले
2. डॉ. रमेश कोठावळे

उतारा – पाठ्यपुस्तक पृष्ठ क्रमांक 44

आज आमच्या ………………
…………. सर्वांना खाऊ दिला.

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
रिकाम्या जागा भरा.
1. शाळेतील मुलांनी ……………. वेशभूषा धारण करून या स्पर्धेत भाग घेतला. (पारंपारिक / ऐतिहासिक / व्यावसायिक)
2. सर्व विदयार्थ्यांना बालदिनानिमित्त ……………. दिल्या. (भेटी / गोष्टी / शुभेच्छा)
उत्तरे:
1. पारंपारिक
2. शुभेच्छा

खालील प्रश्नांची एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
थोर पुरुषांची वेशभूषा धारण करून मुलांनी काय सादर केले?
उत्तर:
थोर पुरुषांची वेशभूषा धारण करून मुलांनी त्यांची प्रसिद्ध वचने सादर केली.

प्रश्न 2.
बालदिनाच्या कार्यक्रम प्रसंगी आलेल्या डॉ. कोठावळे यांनी काय काय केले?
उत्तर:
बालदिनाच्या कार्यक्रम प्रसंगी आलेल्या डॉ. कोठावळे यांनी आपल्या अध्यक्षीय भाषणात विदयार्थ्यांना बालदिनानिमित्त शुभेच्छा दिल्या व सर्वांना खाऊ दिला.

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे वचन बदला.

1. स्पर्धा
2. वचने
3. पाहुणे
4. शाळा

उत्तरे:

1. स्पर्धा
2. वचन
3. पाहुणा
4. शाळा

प्रश्न 2.
खालील वाक्प्रचारांचे अर्थ सांगून वाक्यात उपयोग करा.
1. शुभेच्छा देणे – सदिच्छा व्यक्त करणे सीमेवरील जवानांना यश प्राप्त व्हावे यासाठी सगळ्यांनी शुभेच्छा दिल्या.
2. धारण करणे – अंगावर चढवणे किंवा घालणे
उत्तर:
कुलदेवीच्या पूजेसाठी बाबांनी सोवळे धारण केले.

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
तुमचा वेशभूषा स्पर्धेतील अनुभव सांगा.
उत्तर:
पहिलीत असताना शाळेच्या कार्यक्रमात मी वेशभूषा स्पर्धेत भाग घेतला होता. आईने हौसेने मला भाजीवाली बनवले होते. नऊवारी साडी, नथ, अंबाडा या वेशभूषेसोबतच टोपली व त्यात काही भाज्याही माझ्या हातात दिल्या होत्या. रंगमंचाच्या मागे टोपली घेऊन उभी असता इतर मुलांनी टोपलीतील काकडी, गाजर खाऊन टाकले. तर पालेभाजी लपवली. त्यामुळे मी रिकाम्या टोपलीसह रडत रडतच रंगमंचावर प्रवेश केला. त्या स्पर्धेत मला बक्षीस मिळाले नसले तरी हा किस्सा मात्र आयुष्यभर लक्षात राहील.

व्याकरण व भाषाभ्यास

प्रश्न 1.
खालील शब्दांना समानार्थी शब्द दया.

1. वेश
2. गाव
3. तीव्र
4. वाढदिवस
5. मित्र
6. उमेद

उत्तरः

1. पोशाख
2. ग्राम
3. अतीव
4. जन्मदिवस
5. सखा
6. आशा

प्रश्न 2.
खालील शब्दांना विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

1. नवीन
2. अनियमित
3. पारंपरिक
4. उमेद

उत्तरः

1. जुने
2. नियमित
3. आधुनिक
4. नाउमेद

प्रश्न 3.
खालील शब्दांचे वचन बदला.

1. दिवस
2. वचन
3. झाडे
4. मुले
5. सुट्टी
6. शेंगा

उत्तर:

1. दिवस
2. वचने
3. झाड
4. मुलगा/मूल
5. सुट्टया
6. शेंग

प्रश्न 4.
खालील शब्दांचे लिंग बदला.

1. बालक
2. पाहुणा
3. विद्यार्थिनी
4. मित्र
5. मुले
6. आई
7. अध्यक्ष
8. पुरुष

उत्तर:

1. बालिका
2. पाहुणी
3. विदयार्थी
4. मैत्रीण
5. मुली
6. बाबा
7. अध्यक्षा
8. स्त्री

खाली वाक्प्रचारांचा अर्थ सांगून वाक्यात उपयोग करा.

प्रश्न 1.
यथेच्छ ताव मारणे – मन भरेपर्यंत खाणे
उत्तर:
मामाच्या गावी जाताच आम्ही भाषेमंडळींनी आंब्यांवर यथेच्छ ताव मारला.

प्रश्न 2.
आस्वाद घेणे – आनंद लुटणे
उत्तरः
पंडितजींच्या मैफिलीचा श्रोते मनापासून आस्वाद घेत होते.

प्रश्न 3.
गहिवरून येणे – ऊर भरून येणे
उत्तरः
मुलीची पाठवणी करताना राधाबाईंना गहिवरून आले.
1. मराठी शब्दांतील अकारान्तापूर्वीचे इकार व उकार दीर्घ लिहितात. उदा. पाऊल, गरीब, चूल, माणूस
2. तत्सम (संस्कृतमधून मराठीमध्ये जसेच्या तसे आलेले शब्द शब्दांतील आकारान्तापूर्वीचे इकार व उकार संस्कृतमधील मूळ शब्दाप्रमाणे हस्व लिहितात. उदा. चतुर, मंदिर, गुण, प्रिय)

लेखन विभाग

प्रश्न 1.
वैष्णवीच्या रोजनिशीतील चौथे पान पूर्ण करा.
उत्तरः
17 नोव्हेंबर आजपासून आमची दिवाळीची सुट्टी सुरू झाली. सुट्टीचे कार्यक्रम आखण्यातच आमचा दिवस गेला. या वर्षी आम्ही मित्र-मैत्रीणींनी मिळून फटाके न फोडण्याचा निर्णय घेतला आहे. ध्वनी प्रदूषण व वायू प्रदूषण टाळणाऱ्या ह्या निर्णयाचे सर्वांनी कौतुक केले. त्यामुळे आमचा आनंद द्विगुणित झाला. उदयापासून आम्ही दिवाळीचा फराळ बनवण्यातही पुढाकार घेणार आहोत. एकंदरीतच
दिवाळीची सुट्टी खूप काही शिकवून जाणार हे नक्की.

प्रश्न 2.
तुम्ही तुमचा वाढदिवस कसा साजरा करू इच्छिता?
उत्तरः
लहानपणी माझा वाढदिवस मित्र मैत्रीणींना बोलावून खाऊ वाटून, केक कापून साजरा होत असे. मात्र यावर्षी मला माझा वाढदिवस वृद्धाश्रमात साजरा करण्याची इच्छा आहे. विभक्त कुटुंबपद्धतीचा मी भाग असल्याने मला आजी आजोबांचे सुख जास्त लाभले नाही. थोडा वेळ का होईना थोरामोठ्यांचे आशीर्वाद व सहवास लाभावा या हेतूने मला माझा वाढदिवस वृद्धाश्रमात साजरा करण्याची इच्छा आहे.

रोजनिशी Summary in Marathi

पाठ परिचय:

विदयार्थ्यांना रोजनिशी कशी लिहितात हे समजावे व त्यांनी रोजनिशी लिहावी या प्रयोजनातून समाविष्ट केलेला पाठ म्हणजे रोजनिशी होय. रोजनिशी लिहिल्याने माणसाला जीवनाकडे बघण्याची नवी दृष्टी मिळते. दिवसभरातील घडामोडींची नोंद रोजनिशीमध्ये आपण करत असतो. प्रस्तुत पाठात वैष्णवीने लिहिलेल्या रोजनिशीची पाने दिलेली आहेत.

The purpose of this write up is to make students understand how to write a daily diary and they should start writing a diary. Because of writing a diary, a person gets a new vision of live. We note down important daily affairs in our diary. This chapter consist of a few pages of Vaishnavi’s diary.

शब्दार्थ:

1. छंद – आवड, नाद – hobby
2. रोजनिशी – दैनंदिनी – a diary
3. स्पर्धा – चढाओढ – competition
4. शुभेच्छा – सदिच्छा – a greetings
5. कपाशी – सरकी असलेला कापस – cotton-with seeds
6. यथेच्छ – मनसोक्त – at one’s will
7. वसतिगृह – भोजननिवासगृह – hostel
8. वाटप – वाटणी – distribution
9. आस्वाद – चव – taste
10. जीभ – रसना, जिव्हा – tongue
11. शिवार – शेत, वावर – field
12. श्रोते – प्रेक्षक (audience)
13. दुर्गम – अवघड, जाण्यास कठीण (inaccessible)
14. वचन – वाक्य (येथे अर्थ) (statement, quotes)
15. गावशिवार – गावातील शेते (field)
16. कपाशीचे बोंड – कापसाची बी (cotton seed)
17. उमेद – उत्साह, नवी आशा (hopes)

वाक्प्रचार:

1. स्पर्धा लागणे – चढाओढ लागणे
2. छंद असणे – आवड असणे
3. धारण करणे – परिधान करणे
4. यथेच्छ ताव मारणे – मन भरेपर्यंत खाणे
5. आस्वाद घेणे – आनंद लुटणे
6. गहिवरून येणे – ऊर भरून येणे

टिपा:

1. क्रांतिज्योती – भारतातील पहिल्या महिला शिक्षिका, सावित्रीबाई फुले थोर समाजसेवक, शैक्षणिक व सामाजिक क्षेत्रात अनन्यसाधारण काम. त्यांच्या कार्यामुळे क्रांतिज्योती ही उपाधी प्राप्त. महात्मा जोतीराव फुले यांच्या पत्नी.
2. सुगीचे दिवस – शेतातील धान्य पिकण्याचा हंगाम
3. आदिवासी – सन 2971 मध्ये समाज कल्याण समाज कल्याण विभागांतर्गत आदिवासी समाज कल्याण विभाग विभागाची स्थापना झाली. आदिवासी विभागाच्या प्रगतीसाठी, बळकटीकरणासाठी हा विभाग कार्यरत आहे.

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 6 चंदा मामा की जय Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 6 चंदा मामा की जय

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 6 चंदा मामा की जय Textbook Questions and Answers

जरा सोचो….. चर्चा करो

‘यदि तुम्हारा घर मंगल ग्रह पर होता तो…’ विषय पर अपने विचार लिखिए। (कल्पनात्मकलेखन)
Answer:
यदि हमारा घर मंगल ग्रह पर होता, तो हम सब मंगलवासी कहे जाते। पृथ्वी सबसे अधिक मंगल के करीब है अत: वहाँ से पृथ्वी का नजारा देखा करते । मंगल को ‘लाल ग्रह’ कहा जाता है। हम वहाँ के इस सौंदर्य का आनंद लेते। सूर्य से दूर होने की वजह से मंगल ग्रह पर मौसम की लम्बाई पृथ्वी से दोगुनी होगी। ऐसे में मंगल का एक साल पृथ्वी के दो साल के बराबर हो जाएगा। इस प्रकार पृथ्वी की एक साल की पढ़ाई वहाँ दो साल करनी पड़ेगी।

मंगल ग्रह को अपने अक्ष पर घुमने में २५घंटे और सूर्य की परिक्रमा करने में ६८७ दिन लगते हैं। समय के हिसाब से मंगल ग्रह धीमी गति का है। दो वर्ष पर एक बार जन्मदिन मनाने मिलेगा। सभी ऋतुएँ चार-चार महीने की होने लगेगी। इस प्रकार मंगल ग्रह पर एक नया अनुभव होगा। यदि वहाँ से धरती पर वापस आएँगे, तो पता चलेगा कि मेरे सभी दोस्त मुझसे पढ़ाई में काफ़ी आगे निकल चुके हैं। फिर भी एक नए ग्रह पर घर होना और घुमने की कल्पना ही मन में उत्साह और रोमांचक एहसास भर देती है।

वाचन जगत से

भारतीय मूल की किसी महिला अंतरिक्ष यात्री संबंधी जानकारी पढ़ो तथा अंतरिक्ष यात्रियों के नाम बताओ।

स्वयं अध्ययन

Answer:
ग्रहों का क्रम – क्रमशः इस प्रकार है: शनि, गुरु, मंगल, रवि, शुक्र, बुध, अरुण, वरुण और पृथ्वी।
उपग्रहों की संख्या – सौरमंडल में पहचाने गए उपग्रहों की संख्या १७८ है। प्राकृतिक उपग्रह एकमात्र चंद्रमा है। पृथ्वी अपने अक्ष पर घूमते हुए ३६५ दिन ५ घंटा ४८ मिनट ४५ सेंकेड में सूर्य की एक परिक्रमा लगाती है।

किसने, किससे कहा?

Question 1.
यह अपनी माँ का कहना नहीं मानता।
Answer:
नौंदपरी ने रातरानी से कहा।

Question 2.
अच्छे बच्चे बड़ों को जवाब नहीं देते।
उत्तरः
सुनील ने रातरानी से कहा।

Question 3.
हम तुम्हें कड़ी से कड़ी सजा देंगे।
Answer:
रातरानी ने सुनील से कहा।

Question 4.
सुनील भैया को कड़ी सजा मत दो।
Answer:
अनिल ने रातरानी से कहा।

Question 5.
मैं अब कभी कोई शैतानी नहीं करूंगा।
Answer:
सुनील ने रातरानी से कहा।

Question 6.
सबको क्षमा किया जाता है।
Answer:
रातरानी ने सभी बच्चों से कहा।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए।

Question 1.
इस एकांकी का सारांश अपने शब्दों में लिखो।
Answer:
प्रस्तुत एकांकी ‘चंदा मामा की जय’ में लेखक ने शांति प्रियता, बड़ों का आदर, छोटों से प्यार और बुरी आदतों को त्यागने के लिए प्रोत्साहित किया है। इसमें प्रकृति का मानवीकरण किया गया है। जिसमें एक लड़की जज की भूमिका में है और बाकी पाँच बच्चे जिनकी शिकायत नींद परी करती है। बाद में चंदा मामा उन बच्चों के गुणों को याद कराते हैं और बच्चों से बुरी आदतें छोड़ने की प्रतिज्ञा कराते हैं। अंत में सभी बच्चों को क्षमा किया जाता है।

Question 2.
‘चंदा मामा की जय’ एकांकी के पसंदीदा पात्र का वर्णन कीजिए।
उत्तरः
‘चंदा मामा की जय’ एकांकी का सबसे पसंदीदा पात्र चंदामामा है। बच्चे चंदा मामा को अपना मामा मानते हैं। उनके आते ही वे सब खड़े हो जाते हैं और ताली बजाकर अपनी खुशी प्रकट करते हैं। चंदामामा भी बच्चों का पक्ष लेते हुए उनके गुणों का वर्णन करते हैं। वे बच्चों को माफी दिलवाते हैं और बच्चे चंदामामा की जय-जयकार करने लगते हैं।

Question 3.
नैतिक मूल्यों की सूची बनाइए और उन पर अमल कीजिए।
Answer:
दैनिक जीवन में उपयोगी कुछ नैतिक मूल्य निम्नलिखित हैं:

• छोटे बच्चों से स्नेह एवं प्यार करना।
• बड़ों की बात मानना।
• बड़ों का आदर करना।
• भोजन करते समय प्रसन्न रहना एवं समय पर खाना।
• खेलने के समय पर ही खेलना।
• पढ़ाई के समय मन लगाकर पढ़ना।
• सभी काम समय पर करना।
• सभी से मिलकर रहना।
• घर की वस्तुओं को संभालकर रखना।
• छोटी-बड़ी सभी बुरी आदतों से दूर रहना।

Question 4.
आप अपनी माँ की कौन-कौन सी बातें मानते हैं? उनकी सूची बनाइए।
Answer:
हम अपनी माँ की निम्नलिखित बातें मानते हैं:

• सुबह जल्दी उठना।
• नित्य क्रिया के बाद पढ़ने बैठना।
• मन लगाकर पढ़ाई करना।
• विद्यालय में सबसे प्रेमपूर्वक रहना।
• समय पर गृहकार्य करना।
• घर के छोटे-छोटे कार्यों में हाथ बटाना।
• कभी-कभी दुकान से समान लाना।
• छोटे भाई और बहन को पढ़ाई में मदद करना।
• सत्य बोलना और बड़ों का आदर करना।
• घर में स्वच्छता रखना।

Question 5.
आपको कौन-सा काम करना अच्छा लगता है और क्यों?
Answer:
मुझे घर में साफ-सफाई करना और दुकान से सामान लाना अच्छा लगता है क्योंकि इस काम के बाद मुझे कुछ पुरस्कार भी पारितोषिक रूप में प्राप्त होता है।

खोजबीन

इस वर्ष का सूर्यग्रहण कब है? उस समय पशु-पक्षी के वर्तन-परिवर्तन का निरीक्षण करो और बताओ।

मेरी कलम से

किसी दुकानदार और ग्राहक के बीच होने वाला संवाद लिखिए और सुनाइए। (संवाद-लेखन)
जैसे – माँ और सब्जीवाली
Answer:
माँ – भिंडी क्या भाव है? बहन!
सब्जीवाली – ५० रु. किलो
माँ – और टमाटर?
सब्जीवाली – ८०रु.
माँ – क्या? ८० रु. किलो?कल ही तो५०रु. का एक किलो लिया था मैने।
सब्जीवाली – कल की बात कल थी। आज तो ८० रु. का भाव है।
माँ – तुम लोग इस तरह एक ही रात में इतना भाव बढ़ाओगे, तो गरीब आदमी क्या खाएगा?
सब्जीवाली – देखो बहन जी! हमारे घर की खेती तो है नहीं। हम बाजार से जो भाव लेते हैं। उसी भाव में हमें बेचना पड़ता है।
माँ – चलो ठीक है। आज आधा किलो ही टमाटर दे दो। महँगाई की मार बहुत बुरा दिन दिखाने लगी है।
सब्जीवाली – हाँ, वो तो हैं। अभी देती हूँ।

विचार मंथन

‘बिन माँगे मोती मिले’ विषय पर आधारित एक अनुच्छेद लिखिए। (अनुच्छेद-लेखन)
Answer:
एक प्राचीन कहावत है ‘बिन मांगे मोती मिले, माँगे मिले न भीख।’ कहने का आशय यह है कि हम छोटी-छोटी बात पर लोगों से माँगने लगते हैं। कुछ तो भगवान के मंदिर में भी जाते हैं, तो भगवान से न जाने क्या-क्या माँग करते रहते हैं। वे यह भूल जाते हैं कि माँगने से हमें कुछ प्राप्त नहीं होता। हम जिससे मांगते हैं उसकी नजरों में स्वयं को छोटा बना देते हैं।

रही बात भगवान की तो मेरा यह काम हो गया तो मैं आपके लिए उपवास रखूगा। नारियल और प्रसाद चढ़ाऊँगा। वे यह भूल जाते हैं कि हमारा काम हमारे परिश्रम से ही सफल हो सकता है। उसके लिए किसी के सामने हाथ फैलाने की आवश्यकता नहीं है। यदि हम परिश्रमपूर्वक मन लगाकर कोई भी कार्य करेंगे, तो अवश्य सफल होंगे और बिन मांगे हमें सब कुछ मिल जाएगा। यदि हम सिर्फ माँगने पर ही निर्भर रहेंगे, तो भीख भी नहीं मिलेगी।

सदैव ध्यान में रखो

निवेदन सदैव विनम्र शब्दों में ही करना चाहिए।

भाषा की ओर

निम्नलिखित वाक्य पढ़ो और मोटे और में छपे शब्दों पर ध्यान दो :

“उपर्युक्त वाक्यों में और, परंतु, अथवा, तो, क्योंकि शब्द अलग-अलग स्वतंत्र वाक्यों या शब्दों को जोड़ते हैं । ये शब्द समुच्चयबोधक अव्यय हैं।

उपर्युक्त वाक्यों में वाह, अरे, अरे रे, छि:, शाबाश, ये शब्द क्रमशः खुशी, आश्चर्य, दुख, घृणा, प्रशंसा के भाव दिखाते हैं। – ये शब्द विस्मयादिबोधक अव्यय हैं ।

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 6 चंदा मामा की जय Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में लिखिए।

Question 1.
अनिल कैसा बच्चा है?
Answer:
रोनेवाला

Question 2.
चाय की कप-प्लेट किसने तोड़ी थी?
Answer:
सुनील

Question 3.
सभी बच्चे चाँद को क्या कहते हैं?
Answer:
मामा

Question 4.
बच्चों पर अन्याय कौन कर रहा था?
Answer:
रातरानी

निम्नलिखित वाक्य सही है या गलत लिखिए।

Question 1.
अनिल ५ वर्ष का बालक है।
Answer:
सही

Question 2.
सुनील उसका छोटा भाई है।
Answer:
गलत

Question 3.
सुनील अनिल को मार-पीटकर सोया था।
Answer:
गलत

Question 4.
अनिल सुनील को सजा दिलाना चाहता था।
Answer:
गलत

Question 5.
सुनील अपने से छोटे बच्चों को कभी नहीं पीटता था।
Answer:
सही

Question 6.
ये बच्चे अपने से बड़ों का कहना मानते हैं।
Answer:
सही

Question 7.
अंत में सबको क्षमा दी जाती है।
Answer:
सही

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

Question 1.
रातरानी किसी तरह बच्चों को चुप कराना क्यों चाहती है?
Answer:
कार्यवाही चालू करने के लिए रातरानी किसी तरह बच्चों को चुप कराना चाहती है।

Question 2.
रातरानी गुस्से से क्यों काँपने लगती है?
Answer:
रातरानी गुस्से से काँपने लगती है क्योंकि सभी बच्चे गला फाड़कर रोने लगते हैं।

Question 3.
सब बच्चे किसे देखकर खड़े हो जाते हैं?
Answer:
सब बच्चे चंदामामा को देखकर खड़े हो जाते हैं।

व्याकरण और भाषाभ्यास

निम्नलिखित वाक्यों से समुच्चयबोधक अव्यय चुनकर लिखिए।

Question 1.
इन्हें किसी तरह चुप कराओ; ताकि कार्यवाही चालू की जाए।
Answer:
ताकि

Question 2.
अच्छे बच्चे बड़ों को जवाब नहीं देते इसलिए मैं जवाब नहीं दूंगा।
Answer:
इसलिए

Question 3.
यह चाय की कप-प्लेट तोड़कर और अपनी माँ से पिटकर सोया था।
Answer:
और

Question 4.
रोने से हमको बताशे मिलते हैं। इसलिए हम रोते हैं।
Answer:
इसलिए

Question 5.
हम कभी नहीं रोएँगे, परंतु सुनील भैया को सजा न दी जाए।
Answer:
परंतु

Question 6.
एक व्यक्ति में अगर गुण अधिक हों और बुरी आदतें कम तो उसे क्षमा कर दिया जाता है।
Answer:
और

कोष्ठक में दिए गए विस्मयादिबोधक अव्यय से रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

(जी!, छि-छि!, अरे!, खबरदार!, वाह!, बाप रे!, काश!, उफ़!)

Question 1.
……….. चुप हो जाओ!
Answer:
अरे!

Question 2.
………….. चारों ओर कितनी गंदगी है।
Answer:
छि-छि!

Question 3.
………………. पीछे गाड़ी आ रही है।
Answer:
खबरदार

Question 4.
………………… तुमने तो कमाल कर दिया।
Answer:
वाह!

Question 5.
……………………. सिर में बहुत दर्द हो रहा है।
Answer:
उफ!

Question 6.
……………………….. मैं भी अच्छा गा सकता।
Answer:
काश!

Question 7.
……………………….. सब्जियाँ कितनी महंगी हो गई हैं।
Answer:
बाप रे!

Question 8.
…………….. आपने ठीक का।
Answer:
जी!

निम्नलिखित शब्दों के विलोम शब्द लिखिए।

1. सजा
2. आदर
3. अपराध
4. अन्याय
5. गुण
6. प्यार
7. जय
8. शांति

Answer:

1. माफ
2. निरादार
3. निरपराध
4. न्याय
5. अवगुण
6. घृणा
7. पराजय
8. अशांति

निम्नलिखित रिक्त स्थानों की पूर्ति उचित किया विशेषण शब्द से कीजिए।

जोर-जोर, अचानक, पिटकर, चौंककर, गला फाड़कर, अचानक

Question 1.
यह अपनी माँ से …………..”सोया था।
Answer:
पिटकर

Question 2.
सब बच्चे . …………” उधर देखते हैं।
Answer:
चौंककर

Question 3.
सभी ………………” रो पड़ते हैं।
Answer:
गला फाड़कर

Question 4.
तब मैं और ……………. से रोऊँगा।
Answer:
जोर-जोर

Question 5.
मैं ………. देख चुकी हूँ।
Answer:
अभी-अभी

Question 6.
चंदामामा …… आ गए।
Answer:
अचानक

निम्नलिखित क्रियाओं का वाक्य में प्रयोग कीजिए।

Question 1.
अकड़ना
Answer:
हमें बड़ों के सामने अकड़ना नहीं चाहिए।

Question 2.
डाँटना
Answer:
छोटे बच्चों को हमेशा डाँटना नहीं चाहिए।

Question 3.
चौंकना
Answer:
सभी बच्चे चौंकना नहीं जानते हैं।

Question 4.
शरमाना
Answer:
शरमाना मनुष्य का स्वाभाविक गुण है।

निम्नलिखित बाक्यों में से कारक चिहन चुनकर लिखिए।

कारक – “संज्ञा या सर्वनाम के जिस रूप से उसका संबंध वाक्य में क्रिया के साथ जाना जाए, उसे कारक कहते हैं।”

कारक के मुख्य आठ भेद होते हैं

• कर्ता कारक
• कर्म कारक
• करण कारक
• संप्रदान कारक
• अपादान कारक
• संबंध कारक
• अधिकरण कारक
• संबोधन कारक

Question 1.
यह अपनी माँ का कहना नहीं मानता।
Answer:
का

Question 2.
खाने के समय खाना नहीं खाता।
Answer:
के

Question 3.
कोई काम समय पर नहीं करता।
Answer:
पर

Question 4.
अच्छे बच्चे बड़ों को जवाब नहीं देते।
Answer:
को

Question 5.
ये बच्चे अपने से बड़ों का कहना मानते हैं।
Answer:
से, का

Question 6.
सुनील अपने से छोटे बच्चों को कभी नहीं पीटता।
Answer:
से, को