Bhagya

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 4 शब्द संपदा Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 4 शब्द संपदा

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 4 शब्द संपदा Textbook Questions and Answers

निम्नलिखित प्रश्नों के तीन-चार वाक्यों में उत्तर लिखिए।

Question 1.
‘भाषा’ का क्या अर्थ है, इसके कारण क्या हुआ है?
Answer:
‘भाषा’ का अर्थ है – सार्थक शब्दों का व्यवस्थित क्रमबद्ध संयोजन। इसके कारण दुनिया की सभी ज्ञानशाखाओं का विकास हुआ। यही सभी प्रगति की जड़ में है।

Question 2.
भाषा समृद्ध कैसे होती है?
Answer:
हिंदी में ऐसे हजारों शब्द हैं जो संस्कृत, अरबी, फारसी, अंग्रेजी, पुर्तगाली से आए हैं। कुछ ऐसे भी हैं जो दो भिन्न भाषाओं के मेल से बने हैं। अन्य अनेक भाषाओं के शब्दों के आने से भाषा समृद्ध होती है।

Question 3.
शब्दों के बारे में लेखक के विचार बताइए।
Answer:
लेखक के अनुसार शब्दों का संसार बड़ा विचित्र होता है। यही मनुष्य को ज्ञान से और मनुष्य को मनुष्य से जोड़ते हैं। शब्द निर्जीव होते हैं। मनुष्य उन्हें अर्थ देकर जीवंत बनाते हैं। जब शब्द जीवंत हो जाते हैं, तो उनमें मनुष्य के गुण दोष आने लगते हैं। वे भी मनुष्य की तरह किसी अन्य भाषा के शब्दों को मित्र तो किसी को शत्रु बना लेते हैं। कुछ मिलनसार होते हैं, तो कुछ अड़ियल होते हैं; जो किसी से नहीं मिलते हैं। यही हमारे चरित्र, बुद्धिमत्ता, समझ और संस्कार दर्शाते हैं।

Question 4.
वाचन-संस्कृति बढ़ाने से होने वाले लाभ लिखिए।
Answer:
वाचन-संस्कृति बढ़ाने से स्वयं की शब्द संपदा में वृद्धि होती है। शब्द संपदा की वृद्धि होने पर हमारी समझ बढ़ती है कि किस समय, किसके सामने, किस प्रकार के शब्दों का प्रयोग करना चाहिए। इससे हमारे चरित्र, बुद्धिमत्ता, समझ, संस्कार समृद्ध, सुंदर व सुगठित होते हैं।

स्वयं अध्ययन

Answer:
हमारी वाणी शिष्ट होनी चाहिए। कहा गया है ‘सत्यं ब्रूयात्’ यानी सत्य से युक्त वाणी बोलनी चाहिए। “प्रिय बूयात्’ प्रिय बोलना चाहिए। अहंकार रहित वाणी बोलनी चाहिए। जिसे सुनकर सुननेवाला भी सुखी हो जाए और अपने मन को भी शांति मिले। विवेक पूर्ण वाणी बोलनी चाहिए अर्थात कहाँ, किससे और कैसी वाणी बोलनी चाहिए उसका पूर्ण विचार करके बोलना चाहिए। बड़ों के लिए आदरार्थक शब्दों का प्रयोग करना चाहिए साथ ही सत्य यदि अप्रिय हो, तो नहीं बोलना ही हितकर होता है।

जरा सोचो…..

‘यदि तुम पशु-पक्षियों की बोलियाँ समझ पाते तो…’ विषय पर आधारित संवाद लिखिए। (संवाद लेखन)
Answer:
आशीष – आयुष, क्या तुमने प्रातः भ्रमण कर लिया?
आयुष – हाँ, भ्रमण तो कर लिया पर अभी और करना था। तब तक एक करुण स्वर ने…..
आशीष – करुण स्वर?
आयुष – हाँ, मित्र यह चिड़िया अचानक मेरे सामने आकर गिर पड़ी।
आशीष – क्या हुआ है इसे?
आयुष – पता नहीं यार! यह मेरे सामने गिरी और छटपटाते हुए ची… चौं… कर रही थी।
आशीष – शायद तुम ठीक कह रहे हो; पर कौए को इससे क्या दुश्मनी हो सकती है जो वह इसे मारेगा?
आयुष – वह तो यह चिड़िया ही बता सकती है। शायद यह कुछ कहना चाहती है। परंतु हम इसकी भाषा नहीं समझ पा रहे हैं।
आशीष – चलो इसे साथ ले चलते हैं।

विचार मंथन

‘कथनी मीठी खाँड़-सी’ इस विषय पर आधारित एक अनुच्छेद लिखिए। (अनुच्छेद-लेखन)
Answer:
‘कथनी’ का अर्थ है हमारा कथन अर्थात हमारी वाणी। हमारी वाणी मीठी होनी चाहिए। एकदम गुड़ के समान। कहने का आशय यह है कि हम जो भी बोले उसका प्रभाव सुनने वाले के ऊपर अच्छा व सकारात्मक हो। एक बार मुख से शब्द निकल जाए तो वह वापस नहीं आता है। वाणी के कारण दोस्त और दुश्मन बनते हैं।

मधुर वाणी को औषधि के समान माना गया है। जिसे सुनकर सुनने वाला शांत एवं आनंदित हो जाता है तथा अपने मन को भी परम सुख की अनुभूति होती है। तभी तो कहा गया है। “ऐसी वाणी बोलिए, मन का आपा खोय। औरन को शीतल करे, आपहू शीतल होय।।”

सुनो तो जरा:

भारत के संविधान की उद्देशिका सुनो और दोहराओ।

‘बातै हाथी पाइए, बातै हाथी पाँव’ विषय पर अनुच्छेद लिखिए। (अनुच्छद-लखन)
Answer:
बात से हम सब कुछ हासिल कर सकते हैं। ‘बातै हाथी पाइए’ का अर्थ है – बात से हाथी प्राप्त करना। यदि आप को बोलने की कला आती है, तो आपकी हर बात पूरी हो सकती हैं। बड़ी-से-बड़ी इच्छाएँ आपकी पूरी हो सकती हैं। इसके विपरीत यदि बात करने नहीं आता है, तो कहीं भी आप समस्या उपस्थित कर सकते हैं। जो कार्य आसानी से संपन्न हो सकता है।

वह काम बिगड़ भी सकता है। यही नहीं यदि आपने किसी को कटु वाणी बोल दी, तो वह आग बबूला भी हो सकता है। संभवतः वह आपको मार-मार कर हाथी पाँव जैसा भी बना सकता है। अत: बात करते समय हमेशा सतर्क रहना चाहिए। सोच-समझकर बात करनी चाहिए। आपकी बात का सुनने वाले पर क्या प्रभाव पड़ेगा? यह विचार करके ही बोलना चाहिए।

खोजबीन

हजारी प्रसाद द्विवेदी की ‘कबीर ग्रंथावली’ से पाँच दोहे दंडकर सुंदर अक्षरों में लिखिए। (कविता लेखन)
Answer:
(१) दुख में सुमिरन सब करे, सुख में करे न कोय।
जो सुख में सुमिरन करे, दुख काहे को होय।।१।।

(२) तिनका कबहुँ ना निंदिये, जो पाँव तले होय।
कबहुँ उड़ आँखों पड़े, पौर घनेरी होय।।२।।

(३) गुरु गोविंद दोऊ खड़े, काके लागूं पाय।
बलिहारी गुरु आपनो, गोबिंद दियो बताय।।३।।

(४) जाति न पूछो साधुकी, पूछि लीजिए ज्ञान।
मोल करो तलवार का, पड़ी रहन दो म्यान ।।४।।

(५) माया मरी न मन मरा, मर-मर गया शरीर।
आशा तृष्णा ना मरी, कह गए दास कबीर।।५।।

अध्ययन कौशल:

जानकारी प्राप्त करने के विविध संदर्भ स्रोतों के बारे में पढ़ो और उनका संकलन करो।

सदैव ध्यान में रखो

शब्दों का प्रयोग सावधानी से करना चाहिए।

भाषा की ओर

नीचे दिए गए वाक्य पढ़ो और उपयुक्त शब्द उचित जगह पर लिखो:

(१) लक्ष्मी ……. यहाँ से दस ……. दूरी पर है। (मील, मिल)
(२) …….. छोड़ दूंगा पर ……. नहीं छोडूंगा। (प्रण, प्राण)
(३) ………. को देखकर रुचिका …….. पड़ी। (हँस, हंस)
(४) शब्द ……. में ……शब्द मिलता है। (कोष, कोश)
(५) …….. रात ……. दुखियों की सेवा करना सभी का कर्तव्य है। (दीन, दिन)
(६) नदी के ………. का ……… जल समेटा नहीं जा सकता। (कुल, कूल)
(७) ………. दिवाली में जलाकर देहरी पर रख …….। (दिया, दीया)
(८) बालंक ………. से पानी ……. है। (पीता, पिता)
Answer:
(१) मिल, मील
(२) प्राण, प्रण
(३) हंस, हँस
(४) कोश, कोष
(५) दिन, दीन
(६) कूल, कुल
(७) दीया, दिया
(८) पिता, पीता

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 4 शब्द संपदा Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित शब्दों में से सही शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

(मिलनसार, विचित्र, ज्ञान, मालिका, हानिकारक, शब्द, स्वयं)

Question 1.
शब्दों का यह संसार बड़ा ……….है।
Answer:
विचित्र

Question 2.
शब्द ही मनुष्य को ………… से जोड़ते हैं।
Answer:
ज्ञान

Question 3.
हिंदी के शब्द …………… है।
Answer:
मिलनसार

Question 4.
………… के उच्चारण के पूर्व हमें सोचना चाहिए।
Answer:
शब्द

Question 5.
अनाप-शनाप शब्दों का प्रयोग हमेशा ……….. होता है।
Answer:
हानिकारक

Question 6.
प्रत्येक व्यक्ति के पास …… की शब्द संपदा होती है।
Answer:
स्वयं

Question 7.
तुम भी शब्द संपदा के ………………” हो जाओगे।
Answer:
मालिक

निम्नलिखित वाक्य सही है या गलत लिखिए।

Question 1.
ज्ञान शाखाओं का नाश भाषा के कारण हुआ।
Answer:
गलत

Question 2.
शब्द ही मनुष्य को मनुष्य से जोड़ते हैं।
Answer:
सही

Question 3.
विज्ञान की दृष्टि से अक्षर ध्वनि के चिह्न हैं।
Answer:
सही

Question 4.
तमिल भाषा के शब्द मिलनसार होते हैं।
Answer:
गलत

Question 5.
शब्द संपदा को बढ़ाने के लिए साहित्य के वाचन की जरूरत होती है।
Answer:
सही

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में लिखिए।

Question 1.
सार्थक शब्दों का व्यवस्थित क्रमबद्ध संयोजन क्या कहलाता है?
Answer:
भाषा

Question 2.
शब्दों को अर्थ कौन देता है?
Answer:
मनुष्य

Question 3.
न्यूटन के अनुसार सफलता के लिए कितने प्रतिशत परिश्रम की जरूरत होती है?
Answer:
९०(नब्बे)

Question 4.
शब्दों के विभिन्न अर्थों को जानने के लिए किसकी जरूरत होती है?
Answer:
शब्दकोश

Question 5.
शब्द संपदा को बढ़ाने के लिए क्या पढ़ना चाहिए?
Answer:
साहित्य

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

Question 1.
दुनिया के सभी ज्ञान शाखाओं का विकास किसके कारण हुआ?
Answer:
दुनिया के सभी ज्ञान शाखाओं का विकास भाषा के कारण हुआ।

Question 2.
किसकी ताकत की ओर हमारा ध्यान कभी नहीं जाता?
Answer:
शब्दों की ताकत की ओर हमारा ध्यान कभी नहीं जाता।

Question 3.
किन शब्दों को हमें अपने जीवन व्यवहार से निकालकर बाहर करना चाहिए?
Answer:
जो शब्द हमें निष्क्रिय करते रहते हैं। उन्हें अपने जीवन व्यवहार से निकालकर बाहर करना चाहिए।

Question 4.
शब्दों के उच्चारण के पूर्व हमें क्यों सोचना चाहिए?
Answer:
शब्दों के उच्चारण के पूर्व हमें सोचना चाहिए क्योंकि हमारे मुख से उच्चरित शब्द हमारे चरित्र बुद्धिमत्ता, समझ और संस्कारों को दर्शाते हैं।

Question 5.
परीक्षा में अच्छी श्रेणी कैसे प्राप्त होती है?
Answer:
परीक्षा में सुंदर, उपयुक्त और अर्थमय शब्दों से जो वाक्य लिखे जाते हैं; उस कारण ही अच्छी श्रेणी प्राप्त होती है।

निम्नलिखित शब्दों के विलोम शब्द लिखिए।

1. आधुनिक
2. उन्नति
3. सार्थक
4. व्यवस्थित
5. निर्जीव
6. निष्क्रिय
7. सज्जन
8. गुण

Answer:

1. प्राचीन
2. अवनति
3. निरर्थक
4. अव्यवस्थित
5. सजीव
6. सक्रिय
7. दुर्जन
8. अवगुण

निम्नलिखित शब्दों के तीन पर्यायवाची शब्द लिखिए।

1. मनुष्य
2. मित्र
3. माँ
4. पिता

Answer:

1. नर, मानव, मनुज
2. सखा, दोस्त, साथी
3. जननी, अंबा, माता
4. जनक, बापू, पितृ

पाठ में से हिंदीतर भाषा के शब्दों को चुनकर लिखिए एवं उनका वर्गीकरण कीजिए।
Answer:

निम्नलिखित शब्दों में से अंग्रेजी और हिंदी के शब्दों को अलग कीजिए।

माई, अम्मा, बाबा, ब्रश, रेल, पेंसिल, रेडियो, अक्का, कार, अण्णा, स्कूटर, परीक्षा, दादा, बापू, स्टेशन, माँ, मम्मी, डॅडी
Answer:

‘दार’ प्रत्यय लगाकर पाँच शब्द बनाइए।

जैसे – थाने + दार = थानेदार
Answer:

1. ईमान + दार – इमानदार
2. जमीन + दार – जमींदार
3. दुकान + दार = दुकानदार
4. समझ + दार = समझदार
5. शान + दार = शानदार

दैनिक बोल चाल में प्रयुक्त शब्दों के हिंदी समानार्थी शब्द लिखिए।
Answer:

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 10 पंडिता रमाबाई Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 10 पंडिता रमाबाई

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 10 पंडिता रमाबाई Textbook Questions and Answers

1. खालील प्रश्वनांची थोडक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
पंडिता रमाबाईंनी हंटर कमिशनकडे कोणती शिफारस केली?
उत्तर:
स्त्रियांनी शिकले व शिकवले पाहिजे, त्यासाठी आपल्या मातृभाषेचे अचूक ज्ञान प्राप्त केले पाहिजे. शिक्षिका म्हणून उभ्या राहण्यासाठी स्त्रियांना प्रोत्साहन म्हणून शिष्यवृत्त्या दिल्या पाहिजेत,अशी शिफारस त्यांनी हंटर कमिशनकडे केली.

प्रश्न 2.
पंडिता रमाबाईंनी स्त्री-जातीविषयी अपार प्रेम होते, हे त्यांच्या कोणत्या उद्गारांवरून समजते?
उत्तर:
मला भारतातील सर्व स्त्रिया सारख्याच आहेत. जेथपर्यंत माझ्या शरीरात रक्ताचा एक बिंदुमात्र आहे, तेथपर्यंत आपल्या स्त्री-जातीचे कल्याण व सुधारणा करण्याच्या कामापासून मी पराङ्मुख होणार नाही. स्त्री-जातीची सुधारणा करण्याचे व्रत मी धारण केले आहे. रमाबाईंच्या या उद्गारावरून त्यांना स्त्री-जाती विषयी अपार प्रेम होते हे समजते.

प्रश्न 3.
पंडिता रमाबाईंनी कष्टाळू व काटकसरी होत्या हे कोणत्या प्रसंगातून जाणवते?
उत्तर:
अडीच हजार लोक बसू शकतील असे प्रार्थना मंदिर (चर्च) बांधताना काटकसर म्हणून रमाबाईंनी त्याचा आराखडा स्वत:च तयार केला आणि डोक्यावर विटांचे घमेले वाहून बांधकामाला हातभारही लावला. कुठलेही काम करण्यात त्यांनी कधीही कमीपणा मानला नाही. पंडिता रमाबाई कष्टाळू व काटकसरी होत्या हे वरील प्रसंगातून जाणवणते.

2. खालील चौकटी पूर्ण करा.

प्रश्न 1.

1. पंडिता रमाबाईंचा विवाह यांच्याबरोबर झाला. [ ]
2. यांच्या मुलीचे नाव [ ]
3. अंध व्यक्तींसाठी उपयुक्त लिपी [ ]
4. सहस्त्रकातील कर्मयोगिनी [ ]

उत्तर:

1. बिपिनबिहारी मेधावी
2. मनोरमा
3. ब्रेल लिपी
4. पंडिता रमाबाई

3. पंडिता रमाबाईंनी मुक्तिमिशनमध्ये स्त्रियांसाठी सुरू केलेल्या लहान उदयोगांची नावे लिहा.

प्रश्न 1.
पंडिता रमाबाईंनी मुक्तिमिशनमध्ये स्त्रियांसाठी सुरू केलेल्या लहान उदयोगांची नावे लिहा.
उत्तर:
स्त्रियांना स्वावलंबी जीवन जगता यावे यासाठी पंडिता रमाबाईंनी मुक्तिमिशनची स्थापना केली. मुक्तिमिशनमध्ये रमाबाईंनी एक-एक लहान उदयोग-व्यवसाय सुरू केले. केळीच्या सोपट्यापासून टोपल्या बनवणे, वाखाच्या दोऱ्या वळणे, वेताच्या खुर्ध्या विणणे, लेस, स्वेटर, मोजे विणणे, गाई-बैलांचे खिल्लार, शेळ्या-मेंढ्यांची चरणी, म्हशींचा गोठा, दुधदुभते, कुक्कुटपालन, सांडपाणी-मैल्यापासून खत, भांड्यांवर नावे घालणे, भांड्यांना कल्हई करणे, हातमागावर कापड-सतरंज्या विणणे, घाण्यावर तेले काढणे, छापखान्यातील टाइप जुळवणे – सोडणे, चित्रे छापणे, कागद मोडणे-पुस्तक बांधणे, दवाखाना चालवणे, धोबीकाम असे अनेक प्रकारचे उदयोग पंडिता रमाबाईंनी स्त्रियांसाठी सुरू केले.

4. पंडिता रमाबाईंसाठी पाठात आलेली विशेषणे शोधा व लिहा.

प्रश्न 1.
पंडिता रमाबाईंसाठी पाठात आलेली विशेषणे शोधा व लिहा.
उत्तर:

1. पंडिता
2. कर्मयोगिनी
3. सत्शील साध्वी
4. सूर्यकन्या

खेळूया शब्दांशी

प्रश्न अ.
खालील शब्दांत लपलेले शब्द शोधा.
उदा. मारवा – गार, रवा, वार, वागा

1. आराखडा
2. सुधारक

उत्तर:

1. राख, आख, खडा, खरा, राडा, डाख
2. सुधा, सुर, धार, धाक, कर, कसुर, धारक, सुधार

प्रश्न आ.
असे तीन अक्षरी शब्द शोधा, ज्यांच्या मधले अक्षर ‘रं’ आहे त्याची यादी करा.
उदा. करंजी, चौरंग, कारंजे
उत्तर:

1. बेरंग
2. सारंगी
3. सुरंगी
4. मोरंबा
5. सारंग

प्रश्न इ.
खाली दिलेल्या शब्दांचे पहिले अक्षर बदलून कंसात दिलेल्या अर्थाचा शब्द बनवा.
उदा. खजूर (कामकार) – मजूर

1. पुस्तक (डोके)-
2. समता (माया)
3. घागर (समुद्र)-
4. कडक (रस्ता)
5. गाजर (पाळीव प्राणी) –
6. प्रवास (घर) –

उत्तर:

1. मस्तक
2. ममता
3. सागर
4. सडक
5. मांजर
6. निवास

ई. हे शब्द असेच लिहा.

स्त्रिया, संस्कृत, वक्ता, संदर्भ, विद्वान, ख्याती, पराङ्मुख, दुःख, श्रमप्रतिष्ठा, संघर्ष, दीर्घ, सहस्रक, आयुष्य.

खेळ खेळूया.

प्रश्न 1.
खाली दिलेल्या चौकटीत म्हणी लपलेल्या आहेत, त्या ओळखा व लिहा.

उत्तरः

1. अतिशाणा त्याचा बैल रिकामा
2. एक ना धड भाराभार चिंध्या
3. ऐकावे जनाचे करावे मनाचे
4. चोर सोडून संन्याशाला फाशी
5. घरोघरी मातीच्या चुली

शोध घेऊया.

प्रश्न 1.
महाराष्ट्रामधील प्रेरणादायी कार्य करणाऱ्या महिलांविषयीची माहिती आंतरजालावरून मिळवून.
उत्तर:

कर्तृत्ववान महिला	प्रेरणादायी कार्य
1. लता मंगेशकर	संगीतक्षेत्र
2. राणी लक्ष्मीबाई	स्वातंत्र्यसेनानी
3. सावित्रीबाई फुले	स्त्री-शिक्षण
4. मेधा पाटकर	सामाजिक चळवळ
5. सिंधुताई सपकाळ	अनाथ मुलांसाठी कार्य
6. बहिणाबाई	संतसाहित्य
7. शांता शेळके	कविता
8. आनंदी जोशी	पहिल्या स्त्री डॉक्टर
9. इंदिरा गांधी	राजकारण

प्रश्न 2.
खालील मुद्द्यांच्या आधारे अर्थपूर्ण परिच्छेद तयार करा व त्याला योग्य शीर्षक द्या.

सकाळची वेळ …………… बाबांबरोबर फिरायला …………….. झाडांवर बसलेले पाखरांचे थवे ……………… किलबिल शुद्ध हवा …………….. आल्हाददायक वातावरण बाबांशी गप्पा मारत घराकडे परतणे ……………….. दिवसभर ताजेतवाने वाटणे.
उत्तर:
‘आल्हाददायक सकाळ’: सुट्टी सुरू झाली होती. पण नेहमीच्या सवयीने सकाळी सकाळीच जाग आली. बाबा सकाळचा फेरफटका मारण्यासाठी निघत होते. मग मी देखील बाबांबरोबर फिरायला बाहेर पडले. प्रथमच अशी शांत सकाळ अनुभवत होते. दुतर्फा असणाऱ्या झाडांवर बसलेले पाखरांचे थवे नयनरम्य वाटत होते. त्यांची किलबिल कानांना सुखद अनुभव देत होती. शुद्ध हवा शरीरात भरून घ्यावीशी वाटत होती. हे आल्हाददायक वातावरण मनाला प्रसन्नता देत होते. या अशा वातावरणाचा आस्वाद घेत, बाबांशी गप्पा मारत घराकडे निघाले. एकंदरीतच सकाळच्या या अनुभवाने दिवसभर ताजेतवाने वाटत राहिले.

प्रश्न 3.
चौकटीत दिलेल्या उभयान्वयी अव्ययांचा उपयोग करून रिकाम्या जागा पूर्ण करा. (परंतु, म्हणून, वा, तरी, आणि, किंवा, अन्, कारण, शिवाय)

1. मंगल खंजिरी ……………….. टाळ छान वाजवते.
2. काका आला ……………… काकी आली नाही.
3. कुंदाचा पाय मुरगळला ………………… ती शाळेत येऊ शकली नाही.
4. मला बूट …………….. चप्पल खरेदी करायची आहे.
5. धोधो पाऊस पडत होता ……………… मुले पटांगणावर खेळत होती.
6. तुझी तयारी असो ……………….. नसो, तुला गावी जावेच लागेल.

उत्तर:

1. आणि
2. परंतु
3. म्हणून
4. किंवा
5. तरी
6. वा

आपण समजून घेऊया.

प्रश्न 1.
खालील वाक्ये वाचा.

आपल्या मनात दाटून आलेल्या भावना आपण एखादया उद्गारावाटे व्यक्त करतो. वरील वाक्यांतील शाब्बास, अरेरे, बापरे, अहाहा ही केवलप्रयोगी अव्यये आहेत. या शब्दांमुळे आपल्या मनातील भावना प्रभावीपणे व्यक्त होतात. या शब्दांना उदगारवाचक शब्द असेही म्हणतात..

प्रश्न 2.
खालील वाक्यात कंसातील योग्य केवलप्रयोगी अव्यये घाला.

1. ………………. ! काय दशा झाली त्याची!
2. ………………. ! एक अक्षरह बोलू नकोस!
3. ………………. ! मला गबाळेपणा अजिबात आवडत नाही.
4. ………………. ! केवढा मोठा अजगर!

उत्तर:

1. चूप!
2. अरेरे!
3. शी!
4. अबब!

शिक्षकांसाठी:

विदयार्थ्यांना केवलप्रयोगी अव्ययांची विविध उदाहरणे देऊन अधिक सराव करून घ्यावा. विदयार्थ्यांना शब्द, चित्र, चित्र व शब्द या वेगवेगळ्या स्वरूपांत अपूर्ण गोष्ट दयावी व ती पूर्ण करून घ्यावी.

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 10 पंडिता रमाबाई Textbook Questions and Answers

रिकाम्या जागी योग्य शब्द भरून वाक्य पूर्ण करा.

1. पंडिता रमाबाईंना त्यावेळी …………….. भाषा येत नव्हती, म्हणून त्यांनी मायबोलीसारखा सराव असलेल्या ……………… भाषेतून भाषण केले.
2. त्यांचे पहिले व्याख्यान ………………. यांच्या घरी झाले.
3. ………….. सुधारणा करण्याचे व्रत मी धारण केले आहे.
4. पंडिता रमाबाईंनी ……………… ची स्थापना केली.
5. रमाबाईंचे आयुष्य म्हणजे …………. आणि ………………. एक दीर्घ साखळी होती.

उत्तर:

1. बंगाली, संस्कृत
2. न्यायमूर्ती रानडे
3. स्त्री जातीची
4. मुक्ति-मिशन
5. संघर्षाची, संकटांची

खालील चौकटी पूर्ण करा.

1. यांच्या विनंतीवरून रमाबाई आपल्या तान्ह्या मुलीला घेऊन पुण्यात आल्या. [ ]
2. पंडिता बाईच्या अटीची आठवण यांनी लिहून ठेवली आहे. [ ]
3. लग्नाच्यावेळी रमाबाईंचे वय [ ]

उत्तरः

1. महाराष्ट्रातील सुधारकांच्या
2. काशीबाई कानिटकर
3. 11 वर्ष

खालील प्रश्नांची एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
भारतातील स्त्रियांची पहिली सभा कोणी व कोठे बोलावली?
उत्तर:
भारतातील स्त्रियांची पहिली सभा देशभक्त आनंद मोहन यांनी कोलकाता शहरात बोलावली.

प्रश्न 2.
स्त्रियांच्या पहिल्या सभेची वैशिष्ट्ये कोणती होती?
उत्तरः
स्त्रियांची पहिली सभा, पहिली स्त्री वक्ता व सादर करण्यात आलेला पहिलाच मौखिक अनुवाद ही स्त्रियांच्या पहिल्या सभेची वैशिष्ट्ये होती.

प्रश्न 3.
रमाबाईंनी विवाह करण्याचे का ठरविले?
उत्तरः
आई, वडील व बंधू यांच्या निधनानंतर एकटे जगणे किती कठीण आहे याचा अनुभव घेतल्यानंतर रमाबाईंनी विवाह करण्याचे ठरविले.

प्रश्न 4.
एका उदार गृहस्थाने रमाबाईंना आर्थिक मदत करताना कोणती अट घातली?
उत्तर:
एका उदार गृहस्थाने दहा हजार रुपये देऊन त्या रकमेत रमाबाईंनी त्यांचे चाळीस हजार रुपयांत होणारे काम करून दाखवावे अशी अट घातली.

खालील प्रश्नांची थोडक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
कोलकाता शहरात झालेली स्त्रियांची पहिली सभा आगळीवेगळी का होती?
उत्तर:
कोलकाता शहरात झालेल्या स्त्रियांच्या पहिल्या सभेत पंडिता रमाबाईंनी संस्कृत भाषेतून भाषण केले. बंगालीतून त्याचा अनुवादही करण्यात आला. स्त्रियांची पहिली सभा, पहिली स्त्री वक्ता व सादर करण्यात आलेला पहिलाच मौखिक अनुवाद ही त्या सभेची वैशिष्ट्ये ठरली. स्त्रीला शिक्षणापासून वंचित ठेवले जात असताना, एक परप्रांतातील परभाषक स्त्री महाभारतकालीन संदर्भ देऊन स्त्रियांच्या सभेत प्रबोधन करते हा ही एक विशेष होता. म्हणूनच स्त्रियांची ही पहिली सभा आगळीवेगळी होती.

प्रश्न 2.
पुण्यात होणाऱ्या पंडिता रमाबाईंच्या व्याख्यानाचे वैशिष्ट्य काय होते?
उत्तरः
पुण्यात आल्यावर पंडिता रमाबाईंचे पहिले व्याख्यान न्यायमूर्ती रानडे यांच्याकडे झाले. तिथेच प्रत्येक आठवड्यात एकेका घरी त्यांचे व्याख्यान व्हावे असे ठरले. व्याख्यानाला येणाऱ्याने आपल्यासोबत घरातल्या एका स्त्रीला आणल्याशिवाय प्रवेश मिळणार नाही अशी पंडिता बाईंच्या व्याख्यानांच्या निमंत्रण पत्रिकेतील एक अट त्यांच्या व्याख्यानांचे वैशिष्ट्य होते.

पुढील उतारा वाचून सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:

प्रश्न 2.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. गाई-बैल	अ. चरणी
2. म्हशी	ब. खिल्लार
3. शेळ्या -मेंढ्या	क. गोठा

उत्तरः

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. गाई-बैल	ब. खिल्लार
2. म्हशी	क. गोठा
3. शेळ्या -मेंढ्या	अ. चरणी

उतारा – पाठ्यपुस्तक पृष्ठ क्रमांक 35

रमाबाईंची कन्या मनोरमा ………………..
…………………….. मुलींना नेहमीच दिला.

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
चौकट पूर्ण करा.
1. पंडिता रमाबाईंनी स्थापन केलेली संस्था [ ]
2. पंडिता रमाबाईंनी स्वत: तयार केलेली वास्तू [ ]
उत्तर:
1. मुक्तिमिशन
2. प्रार्थनामंदिर (चर्च)

खालील प्रश्नांची एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
अंध स्त्रियांच्या शिक्षणाची सोय कशी झाली?
उत्तर:
पंडिता रमाबाईंची कन्या मनोरमा परदेशातून ब्रेल लिपी शिकून आल्यामुळे अंध स्त्रियांच्या शिक्षणाची सोय झाली.

प्रश्न 2.
प्रार्थना मंदिराच्या बांधकामाला रमाबाईंनी कशा प्रकारे हातभार लावला?
उत्तर:
डोक्यावर विटांचे घमेले वाहून रमाबाईंनी प्रार्थनामंदिराच्या बांधकामाला हातभार लावला.

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे वचन बदला,

1. शेळया
2. चर्च
3. सतरंजी
4. दोरी

उत्तर:

1. शेळी
2. चर्च
3. सतरंज्या
4. दोऱ्या

अधोरेखित शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द लिहून वाक्य पुहा लिहा.

प्रश्न 1.
कुठलेही काम करण्यात त्यांना कधीच कमीपणा मानला नाही.
उत्तरे:
कुठलेही काम करण्यात त्यांना कधीच मोठेपणा मानला नाही.

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
बेल लिपी बद्दल तुम्हांला असलेली माहिती सांगा.
उत्तर:
ब्रेल लिपी म्हणजे बोटांच्या साहाय्याने वाचनाची पद्धत जी खास अंध व्यक्तींसाठी विकसित केली गेली. लुई ब्रेल ह्या शास्त्रज्ञाने जानेवारी 2607 मध्ये ब्रेल लिपीची रचना केली, फ्रान्सच्या या शास्त्रज्ञाने स्वत: अंध असल्यामुळे इतर अंधांना शिक्षण घेणे सोपे जावे या उद्देशाने या लिपीचा शोध लावला.

व्याकरण व भाषाभ्यास

प्रश्न 1.
खालील शब्दांना समानार्थी शब्द लिहा

1. स्त्री
2. मायबोली
3. विवाह
4. उत्कंठा
5. प्रोत्साहन
6. अनुवाद
7. ख्याती
8. नंदनवन
9. बंधू

उत्तर:

1. महिला
2. मातृभाषा
3. लग्न
4. उत्सुकता
5. उत्तेजन
6. भाषांतर
7. प्रसिद्धी
8. स्वर्ग
9. भाऊ

प्रश्न 2.
खालील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

1. पहिली
2. ज्ञान
3. अनाथ
4. विधवा
5. स्वावलंबी
6. अंध

उत्तर:

1. शेवटची
2. अज्ञान
3. सनाथ
4. सधवा
5. परावलंबी
6. डोळस

प्रश्न 3.
खालील शब्दांचे लिंग बदला.

1. स्त्री
2. वडील
3. पाय
4. रेडा
5. कन्या

उत्तर:

1. पुरुष
2. आई
3. बैल
4. म्हैस
5. पुत्र

प्रश्न 4.
खालील शब्दांचे वचन बदला.

1. सभा
2. वक्ता
3. वकील
4. व्याख्याने
5. पुढारी
6. भांडी
7. कामद

उत्तर:

1. सभा
2. क्क्ते
3. वकील
4. व्याख्यान
5. पुढारी
6. भांडे
7. कामद

प्रश्न 5.
खालील शब्दांत लपलेले शब्द शोधा.
उदा. मारवा – गार, रवा, वार, वागा

1. हातमाग
2. परभाषक
3. महाभारत
4. अहमदाबाद

उत्तर:

1. ह्रत, माम, मात, मत, मायत, तमा, तम
2. पर, भाषक, कर, कप, भार, भाप, भाकर
3. महा, मर, मत, हत, हर, भार, भात, रत, रहा, भारत, तम, तर
4. अहम, अदा, हद, मद, दाद, दाम, दाह, बाद, बाम

प्रश्न 6.
खाली दिलेल्या शब्दांचे पहिले अक्षर बदलून कंसात दिलेल्या अर्थाचा शब्द बनवा.
उदा. खजूर (कामकार) – मजूर

1. आरोप (सांगावा) –
2. पावली (छाया) –
3. प्रकाश (गमन)-
4. मंगल (वन) –
5. साजण (मोठे माठ)-
6. पातक (शंभर)

उत्तर:

1. निरोप
2. सावली
3. आकाश
4. जंगल
5. रांजण
6. शतक

प्रश्न 7.
खाली दिलेल्या चौकटीत म्हणी लपलेल्या आहेत, त्या ओळखा व लिहा.

उत्तरः
नाचता येईना अंगण वाकडे
वासरात लंगडी गाय शहाणी

प्रश्न 8.
चौकटीत दिलेल्या उभयान्वयी अव्ययांचा उपयोग करून रिकाम्या जागा पूर्ण करा. (परंतु, म्हणून, वा, तरी, आणि, किंवा, अन्, कारण, शिवाय)

1. अजय आणि विजय शाळेत पोहचले …………….. पावसाची टिपटिप सुरू झाली.
2. पावसाळा माझा आवडता ऋतु आहे, …………….. मला पावसात भिजायला आवडते
3. सोनालीने वाचनाच्या पुस्तकांचा संग्रह केला होता, ……………….. वाचनालयातही नाव नोंदवले होते.

उत्तर:

1. अन्
2. कारण
3. शिवाय

केवलप्रयोगी अव्यये

व्याख्या – आपल्या मनात दाटून आलेल्या भावना आपण ज्या उद्गारांवाटे वा शब्दांद्वारे व्यक्त करतो, त्या शब्दांना ‘केवलप्रयोगी अव्यये’ म्हणतात. मनातील भावना प्रभावीपणे मांडणारे शब्द उद्गारवाचक शब्द’ म्हणूनही ओळखले जातात.
उदा.
शाब्बास! चांगले काम केलेस बाळा!
अरेरे! फार वाईट झाले!
बापरे! केवढा मोठा साप!

प्रश्न 1.
खालील वाक्यात कंसातील योग्य केवलप्रयोगी अव्यये घाला.

1. ………………. ! किती सुरेख लाजता तुम्ही!
2. ………………. ! फार छान गुण मिळवलेस!
3. ………………. ! पिसारा फुलवलेला मोर!
4. ………………. ! केवढा तो अभ्यास!

उत्तर:

1. अय्या!
2. शाबास!
3. अहाहा!
4. बापरे!

पंडिता रमाबाई Summary in Marathi

पाठ परिचय:

स्वत:चे संघर्षमय आयुष्य जगत असताना इतर स्त्रियांच्या आयुष्यात नंदनवन फुलवणाऱ्या पंडिता रमाबाईंचे प्रेरणादायी वर्णन लेखिका डॉ. अनुपमा उजगरे यांनी ‘पंडिता रमाबाई’ या पाठातून केले आहे.

Pandita Ramabai had a life full of struggle and hardships and still she tried to improve the lifestyle of other women. She tried to create a heaven for all others. The life and works of Pandita Ramabai has been narrated in this write-up in very inspiring words by writer Dr. Anupama Ujgare.

शब्दार्थ:

1. अनुवाद – भाषांतर – translation
2. सभा – मेळा, जमाव – meeting
3. मौखिक – तोंडी – oral
4. विनंती – याचना – request
5. व्याख्यान – भाषण – a lecture
6. अट – नियम – rule
7. शिष्यवृत्ती – विद्यावेतन – scholarship
8. शिफारस – प्रशंसा – recommendation
9. अनाथ – पोरका – orphaned
10. अपंग – विकलांग – handicapped
11. जुजबी – क्षुल्लक, किरकोळ – negligible
12. खिल्लार – कळप – a flock
13. संघर्ष – कलह, झुंज – conflict
14. साखळी – शृंखला – chain
15. सहस्त्रक – एक हजार वर्ष – thousandofyears
16. सराव – अभ्यास, राबता (practice)
17. तान्हया – लहान (small)
18. शिष्यवृत्ती – विद्यावेतन (scholarship)

वाक्प्रचार:

1. ख्याती मिळविणे – प्रसिद्धी मिळविणे
2. हातभार लावणे – सहकार्य करणे
3. उत्कंठा असणे – उस्तुकता असणे
4. काटकसर करणे – बचत करणे
5. शिफारस करणे – दुसऱ्याजवळ तारीफ करणे, प्रशंसा करणे
6. प्रोत्साहन देणे – उत्तेजन देणे

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 4 गोपाळचे शौर्य Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 4 गोपाळचे शौर्य

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 4 गोपाळचे शौर्य Textbook Questions and Answers

1. खालील प्रश्नांची एक-दोन वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
कर्णागड कुठे वसलेला आहे?
उत्तर:
नागपूर जिल्ह्यातील नरखेड तालुक्यातील ‘मोहदी’ या गावापासून आठ-दहा किलोमीटर अंतरावर कर्णागड वसलेला आहे.

प्रश्न आ.
‘गाडी थांबवा’ असे गोपाळ का ओरडला?
उत्तरः
‘गाडी थांबवा’, असे गोपाळ ओरडला कारण घाटाच्या खालच्या बाजूला आग (वणवा) लागली होती व ती आग आपण विझवलीच पाहिजे असा विचार गोपाळच्या मनात आला.

प्रश्न इ.
गोपाळने आग विझवण्यासाठी काय केले?
उत्तर:
गोपाळने गाडीतून उडी मारून धावतच जाऊन वाटेलगतच्या शेतातील नदीवरून सुरू असलेला पाण्याने भरलेला रबरी पाइप सर्व शक्तिनिशी ओढायला सुरुवात केली व तो आगीच्या दिशेने ओढत आणला.

प्रश्न ई.
आग वेळेवर विझली नसती तर कोणते नुकसान झाले असते?
उत्तर:
आग वेळेवर विझली नसती तर पशु, पक्षी व झाडाझुडपांबरोबरच काही गुराखी मुलेही त्या आगीत भाजली असती.

2. कोण, कोणास म्हणाले ते सांगा.

प्रश्न अ.
“अरे वेन्या, ही जंगलाची आग कशी काय विझवू शकू?”
उत्तरः
शिक्षक गोपाळला म्हणाले.

प्रश्न आ.
“माणसं असो का जनावरं त्यांना वाचवलंच पाहिजे ना!”
उत्तर:
गोपाळ गुराख्याकडे पाहून सर्वांना म्हणाला.

प्रश्न इ.
“पण साहेब, हे कसं शक्य आहे? मला तर वेडेपणाच वाटतो.”
उत्तर:
शिक्षक दुसऱ्या गाडीतील गृहस्थाला म्हणाले.

3. गोपाळचा कोणता गुण तुम्हाला आवडला? का वे लिहा?

प्रश्न 1.
गोपाळचा कोणता गुण तुम्हाला आवडला? का वे लिहा?
उत्तर:
गोपाळचे शौर्य व प्रसंगावधानता हे गुण आम्हाला आवडले, कारण गोपाळने धाडस दाखवून गाडीतून उडी मारली नसती तर तो वणवा सगळीकडे पसरला असता. त्यात अनेक झाडे जळून खाक झाली असती. झाडांबरोबर पशु-पक्षी व गुराख्यांचेही प्राण वाचले नसते.

चर्चा करा. सांगा.

• नैसर्गिक आपत्ती व मानवनिर्मित आपत्ती म्हणजे काय?
• नैसर्गिक व मानवनिर्मित आपत्ती कोणत्या, त्यांची यादी करा.
• जंगलामध्ये वणवा लागू नये यासाठी कोणते उपाय करणे आवश्यक आहे, याबाबत मित्रांशी चर्चा करा.

खेळूया शब्दांशी.

(अ) खालील अधोरेखित शब्दांमधील नामे, सर्वनामे, विशेषणे, क्रियापदे रिकाम्या चौकटीत भरा.

प्रश्न 1.
1. कर्णागड नावाचा एक पौराणिक गड आहे.
2. ड्रायव्हरने लगेच गाडीचा वेग वाढवला.
3. तो लांब पाइप गोपाळने ओडत आणला.
4. सर्वांचेच चेहरे उजळले होते.
5. उन्हाळ्यात गडावर वाळलेला पाला-पाचोळा दिसतो.
6. मंदाकिनी नदी बारामाही झुळझुळत असते.

उत्तर:

नाम	सर्वनाम	विशेषण	क्रियापद
(अ) कर्णागड	–	–	आहे
(आ) ड्रायव्हर, गाडी			वाढवला
(इ) पाइप, गोपाळ	तो	लांब	आणला
(ई)		चेहरे	होते

(आ) कंसात दिलेले शब्द योग्य ठिकाणी भरून वाक्ये पूर्ण करा.
(अकल्पित’, कौतुकास्पद, प्रत्यक्षदर्शी’, पोशिंदा)

प्रश्न 1.
(अ) सचिन तेंडुलकरच्या यशस्वी फलंदाजीचे अनेक साक्षीदार ……………… आहेत.
(आ) भूज येथे घडलेली भूकंपाची घटना ……………… होती.
(इ) …………………….. शेतकऱ्याला भारताचा म्हणतात,
(ई) ……………………….. काम करणारा विदयार्थी सर्वांना नेहमीच आवडतो.
उत्तरः
(अ) प्रत्यक्षदर्शी
(आ) अकल्पित
(इ) पोशिंदा
(ई) कौतुकास्पद

(इ) “गैर” हा उपसर्ग लावून तयार झालेले शब्द खाली दिले आहेत. “बिन”, “परा” हे उपसर्ग लावून तयार होणारे शब्द लिहा.

प्रश्न 1.
“गैर” हा उपसर्ग लावून तयार झालेले शब्द खाली दिले आहेत. “बिन”, “परा” हे उपसर्ग लावून तयार होणारे शब्द लिहा.

उत्तरः

• गैर – गैरहजर, गैरसोय, गैरसमज
• बिन – बिनतारी, बिनकामाचा, बिनासंदेश
• परा – परार्थी, पराभव, पराजय

खालील वाक्यांतील क्रियाविशेषण अव्यये ओळखून लिहा.

प्रश्न 1.
(अ) माझे हसणे क्षणोक्षणी वाढतच गेले.
(आ) मंदा लिहिताना नेहमी चुका करते.
(इ) आईने आशाला शंभरदा बजावले.
(ई) सभोवार दाट झाडी होती.
उत्तरः
(अ) क्षणोक्षणी
(आ) नेहमी
(इ) शंभरदा
(ई) दाट

कंसात दिलेली क्रियाविशेषण अव्यये वापरून खालील वाक्ये पूर्ण करा.
(समोरून, सगळीकडे, पूर्वी, घटाघटा)

प्रश्न 1.
(अ) ………………… वाहतुकीची साधने कमी होती.
(आ) मी ………………….. पाणी प्यायलो.
(इ) मला आई ……………….. येताना दिसली.
(ई) …………………. हिरवेगार गवत उगवले होते.
उत्तर:
(अ) पूर्वी
(आ) घटाघटा
(इ) समोरून
(ई) सगळीकडे

खालील वाक्ये वाचा.

(अ) मी घरी गेले; पण घरा
(आ) अश्विनी खेळायला गेली; परंतु मैदानावर कोणीच नव्हते.
दोन छोटी वाक्ये उभयान्वयी अव्ययांनी जोडायची असल्यास ‘;’ हे चिन्ह वापरले जाते. त्यास अर्धविराम असे म्हणतात.

सुविचार

• आवड आणि आत्मविश्वास असेल तर कोणतीही गोष्ट अवघड नाही.
• शरीराला श्रमाकडे, बुद्धीला मनाकडे आणि हृदयाला भावनेकडे वळवणे म्हणजे शिक्षण होय.
• अनुभवासारखा उत्तम शिक्षक नाही.

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 4 गोपाळचे शौर्य Important Additional Questions and Answers

खाली दिलेल्या वाक्यांतील रिकाम्या जागी योग्य शब्द भरून वाक्य लिहा.

प्रश्न 1.

1. गडाच्या पायथ्याशी …………………… नदी बारमाही झुळझुळत असते.
2. नदीच्या दोन्ही तीरांवरील ……………….. बारा महिने हिरवेगार असतात.
3. गडावरील फेरफटका पूर्ण झाल्यावर प्रत्येकाने आपापले …………………. सादर केले.
4. पायथ्याची आग हळूहळू ……………….. होत होती.
5. आता तो पाइप सहजगत्या ………………. पाणी फेकू लागला.
6. आता सर्वांचेच ………. उजळले होते. सर्वांनाच नवी ………… मिळाली होती.
7. गोपाळचे हे काम खरंच ………………. आहे.
8. दुसऱ्या दिवशीच्या ………….. ही बातमी सर्वच लोकांना कळाली.
9. परिसरातील नागरिक गोपाळच्या या …………….. भरभरून कौतुक करत होते.

उत्तरः

1. मंदाकिनी
2. शेतमळे
3. कलागुण
4. शांत
5. चौफेर
6. चेहरे, उर्जा
7. कौतुकास्पद
8. वर्तमानपत्रातून
9. शौर्याचे

प्रश्न 2.
एक किंवा दोन शब्दांत उत्तरे लिहा.

1. नरखेड तालुक्यातील खेडेगावाचे नाव
2. नरखेड तालुक्यातील गडाचे नाव
3. सहलप्रेमी, ट्रेकिंगप्रेमी जाताना दिसतात
4. गड्याच्या पायथ्याशी बाहमाही वाहणारी नदी
5. आदीवासी जंगलांना मानतात

उत्तरः

1. मोहदी
2. कर्णागड
3. कर्णागडावर
4. मंदाकिनी
5. पोशिंदे

खालील प्रश्नांची एक-दोन वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
शिक्षकांनी गोपाळच्या कामाचे कौतुक कोणत्या शब्दांत केले?
उत्तरः
“गोपाळनं निरपेक्ष भावनेनं, जिवाची पर्वा न करता धाडस केलं. आज केवळ गडच नव्हे, तर गुरं आणि सर्व गुराख्यांचेही प्राण गोपाळने वाचवले,” या कौतुकास्पद शब्दांत शिक्षकांनी गोपाळच्या कामाचे कौतुक केले.

कोण, कोणास म्हणाले ते सांगा.

प्रश्न 1.
“गडावर पुढे पुढे पसरत असलेली आगही आटोक्यात आणली पाहिजे.”
उत्तर:
दुसऱ्या गाडीतील गृहस्थ शिक्षकांना व इतर सर्वांना म्हणाले.

प्रश्न 2.
“अरे तो बघा वणवा! वणवा लागलाय, वणवा!”
उत्तरः
गाडीतील एकजण ओरडून सर्वांना म्हणाला.

प्रश्न 3.
“लय बेस झालं बापा”
उत्तर:
गुराखी मुलांना म्हणाले.

खालील प्रश्नांची तीन-चार वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
कर्णागडच्या निसर्ग सौंदर्याचे वर्णन करा.
उत्तरः
कर्णागड नावाचा एक पौराणिक गड आहे. गुरे चारणारे गुराखी, सहल काढणारे, ट्रेकिंगप्रेमी तेथे नेहमी जात असतात. गडाच्या पायथ्याशी मंदाकिनी नदी बारमाही झुळझुळत असते. नदीच्या दोन्ही तीरांवरील शेतमळे बारा महिने हिरवेगार असतात. पावसाळ्यात आणि हिवाळ्यात हा प्रदेश पाचूचा वाटतो. उन्हाळ्यात रानमेव्याची अनेक प्रकारची झाडे तिथे मोसमी’ फळभाराने बहरलेली दिसतात.

प्रश्न 2.
गाईवासरं घेऊन आलेल्या गुराख्याला गहिवरून का आले?
उत्तर:
आग शांत झाल्यावर गाईवासरं घेऊन काही गुराखी मुलांजवळ आले. त्यातील एक जण हात जोडून म्हणाला, खूप चांगले झाले आग विझली. गडावरील कित्येक झाडेझडपे होरपळून गेली. जरासा जरी उशीर झाला असता तर आम्हीही भाजून निघालो असतो आणि आमच्यातल्या कोणाला कोणाचा पत्ताही लागला नसता, तुमच्या मदतीमुळे आम्ही वाचलो हे सांगताना गुराख्याला गहिवरून आले.

पुढील उत्तर वाचून सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
गडाबरोबरच गोपाळने कोणाचे प्राण वाचवले ।
उत्तरः

प्रश्न 2.
रिकाम्या जागा भरा.
(i) वीस मिनिटांच्या आतच पंधरा-वीस किलोमीटर अंतरावर असलेल्या ……….” अग्निशामक दलाच्या दोन गाड्या गडाच्या पायथ्याशी हजर झाल्या.
(ii) “गडावरचीतं कितीकंच …………………. भाजून निघालीत”.
उत्तरः
(i) नरखेडहून
(ii) झाडं-झुडपं

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
चौकट पूर्ण करा.
(i) त्या गृहस्थाने फोन करून कोणाला बोलावलं. [ ]
(ii) गोपाळच्या शौर्याची बातमी दुसऱ्या दिवशी कशी कळली. [ ]
उत्तरः
(i) अग्निशामक दलाच्या गाड्यांना
(ii) वर्तमानपत्रातून

खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

प्रश्न i.
अग्निशामक दलाच्या गाड्या कुठे हजर झाल्या?
उत्तरः
अग्निशामक दलाच्या गाड्या गडाच्या पायथ्याशी हजर झाल्या.

प्रश्न ii.
गोपाळच्या शौर्याचे कौतुक कोण करत होते?
उत्तरः
गोपाळच्या शौर्याचे कौतुक परिसरातील नागरिक करत होते.

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे वचन बदला.
(i) गाडी (ii) चेहरे (iii) हात (iv) शिक्षक
उत्तरः
(i) गाड्या (ii) चेहरा (iii) हात (iv) शिक्षक

प्रश्न 2.
खालील वाक्यांत लेखननियमानुसार बदल करा.
प्रश्न i.
सर्वांनाच नवि उर्जा मिळाली होती.
उत्तरः
सर्वांनाच नवी ऊर्जा मिळाली होती.

प्रश्न ii.
हे सांगताना त्याला गहीवरून आले होते.
उत्तर:
हे सांगताना त्याला गहिवरून आले होते.

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
शौर्याचं कौतुक होईल अशी घटना तुमच्या आयुष्यात किंवा तुमच्या आजूबाजूला घडली आहे का? असल्यास तिचे वर्णन करा.
उत्तर:
हो. अशीच एक घटना आमच्या आवारात घडली. आमच्या आवारात राहणाऱ्या एका आजीबाईचा बटवा एका भामट्याने चोरला व तो तिथून पळाला. आजीबाईंना काही त्याचा पाठलाग करता आला नाही. पण तिथूनच जाणाऱ्या लहानग्या रमेशने ही घटना पाहिली. तो त्या भामट्याच्या मागे-मागे त्याच्या ठिकाणावर गेला आणि तो तिथेच राहतो हे पाहून माघारी घरी आला. आल्यावर त्याने ती घटना व त्या भामट्या चोराचा पत्ता आवारातील सगळ्यांना सांगितला. मग सगळे पोलिसांना घेऊनच तिथे गेले व चोराला रंगेहाथ पकडलं. तेरा वर्षांच्या रमेशच्या शौर्याचे खूप कौतुक झाले.

व्याकरण व भावाभ्यास :

खालील शब्दांना समानार्थी शब्द लिहा.

प्रश्न 1.

1. गाव
2. पौराणिक
3. गड
4. नदी
5. शक्ती
6. तीर
7. मोसमी
8. भव्य
9. नाहक
10. उद्देश
11. आग
12. प्राण
13. कौतुक
14. धाडस

उत्तरः

1. ग्राम
2. पुरातन
3. किल्ला, दुर्ग
4. सरीता
5. ताकद
6. काठ
7. हंगामी
8. प्रशस्त
9. विनाकारण
10. हेतू
11. अग्नी
12. जीव
13. प्रशंसा
14. धैर्य, साहस

खाली शब्दांना विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

प्रश्न 1.

1. खेडे
2. पौराणिक
3. पायथा
4. भव्य
5. नाइलाज
6. उतरणे
7. सूर्यास्त
8. मंदावणे
9. हजर
10. निरपेक्ष

उत्तरः

1. शहर
2. आधुनिक
3. माथा
4. चिमुकली
5. इलाज
6. चढणे
7. सूर्योदय
8. जोरावणे
9. गैरहजर
10. अपेक्ष

खालील शब्दांचे लिंग बदला,

प्रश्न 1.

1. शिक्षक
2. विदयार्थी
3. मुले
4. गुराखी
5. वेडा
6. माय

उत्तर:

1. शिक्षिका
2. विदयार्थीनी
3. मुली
4. गुराखीण
5. वेडी
6. बाप

खालील शब्दांचे वचन बदला.

प्रश्न 1.

1. महिना
2. वणवा
3. गाडी
4. शेत
5. नदी
6. जनावर
7. वर्तमानपत्र

उत्तरः

1. महिने
2. वणवे
3. गाड्या
4. शेते
5. नया
6. जनावरे
7. वर्तमानपत्रे

खालील वाक्प्रचारांचा अर्थ सांगून वाक्यांत उपयोग करा.

प्रश्न 1.
हतबल होणे – निराश होणे
उत्तरः
प्रयत्न करुनही नृत्य स्पर्धेच्या प्राथमिक फेरीत प्रेवश मिळाला नाही म्हणून मी हतबल झाले,

प्रश्न 2.
जिवाची पर्वा न करणे – जिवाची काळजी न करणे
उत्तर:
बाजीप्रभु देशपांडेनी जिवाची पर्वा न करता पावनखिंड लढविली.

प्रश्न 3.
गहिवरून येणे – भावना दाटून येणे
उत्तरः
सासरी निघालेल्या मुलीकडे पाहून आईचे मन गहिवरून आले.

प्रश्न 4.
कौतुक करणे – स्तुती करणे
उत्तर:
आपला विदयार्थी एक मोठा अधिकारी झाला म्हणून त्याचा सत्कार करताना शिक्षकांनी त्याचे कौतुक केले.

प्रश्न 5.
आटोक्यात आणणे – ताबा मिळविणे
उत्तर:
वर्गातील बेशिस्त मुलाला गुरुजींनी हळहळू आटोक्यात आणले.

प्रश्न 6.
चेहरे उजळणे – चेहऱ्यावर आनंद दिसणे
उत्तरः
सीमेवरून लढून परत आलेल्या मुलाला पाहून आईचा चेहरा उजळला.

खालील वाक्यांत अर्थविरामचिन्हाचा वापर करा.

प्रश्न 1.

1. दोघींनीही भेटीला जाण्याची तयारी केली पण पुरेसे पैसे जवळ नव्हते.
2. मी वाहून जाण्याच्या बेतात होतो परंतु कसाबसा बाहेर आलो.

उत्तरः

1. दोघींनीही भेटीला जाण्याची तयारी केली; पण पुरेसे पैसे जवळ नव्हते.
2. मी वाहून जाण्याच्या बेतात होतो; परंतु कसाबसा बाहेर आलो.

लेखन विभाग चर्चा करा व लिहा.

प्रश्न 1.
नैसर्गिक आपत्ती व मानवनिर्मित आपत्ती म्हणजे काय?
उत्तरः
पृथ्वीच्या हालचालीमुळे किंवा निसर्गात होणाऱ्या इतर बदलांमुळे जी संकटे येतात किंवा बदल होतात त्याला ‘नैसर्गिक आपत्ती’ असे म्हणतात. त्याचा परिणाम आर्थिक व सामाजिक परिस्थितीवर होतो. उदा. ज्वालामुखी, भूकंप, महापूर, चक्रीवादळ इ. मानवाने निर्मित केलेल्या वस्तूंमुळे जी संकटे येतात, त्याला ‘मानवनिर्मित आपत्ती’ असे म्हणतात. याचा सामाजिक व आर्थिक परिस्थितीवर परिणाम होत असतो. उदा. न्यूक्लियर बॉम्ब, अणुक्षेपणास्त्र, मोठमोठ्या इमारती इ.

प्रश्न 2.
नैसर्गिक व मानवनिर्मित आपत्ती कोणत्या त्यांची यादी करा.
उत्तर:

नैसर्गिक आपत्ती	मानवनिर्मित आपत्ती
वादळ, हिमस्खलन3	आग लागणे, घर पडणे, अपघात होणे
वणवा, वीज कोसळणे	रासायनिक वायू गळती
दुष्काळ, भूकंप	न्यूक्लियर बॉम्ब
त्सुनामी, महापूर,	पूल, मोठमोठ्या इमारती कोसळणे
चक्रीवादळ	नैसर्गिक नद्यांचे स्त्रोत बंद करणे

प्रश्न 3.
जंगलामध्ये वणवा लागू नये यासाठी काय उपाय करणे आवश्यक आहे, याबाबत मित्रांशी चर्चा करा व लिहा.
उत्तर:
जंगलामध्ये वणवा लागू नये यासाठी जंगलात गेल्यावर कोठेही आगपेटीची जळकी काडी फेकू नये. विडी किंवा सिगारेट सारख्या पदार्थांनी धूम्रपान करून ती तशीच अर्धवट जंगलात टाकू नयेत. जंगलामध्ये नैसर्गिक सहलीचा आनंद घेताना आगीशी संबंध येईल असे ज्वलंत पदार्थ सोबत बाळगू नयेत.

वाचा
गवत जाळल्यामुळे पुढील वर्षी पावसाळ्यात गवताची चांगली वाढ होते, या समजुतीतून डोंगरावरील गवताला आग लावली जाते. काही ठिकाणी मोहफूल, तेंदूपत्ता गोळा करताना स्थानिक लोकांकडूनही काही भागांत आग लावली जाते; परंतु त्यावर नियंत्रण न राखता आल्याने ही आग रौद्ररूप धारण करते.

त्यामध्ये डोंगरावरील गवत जळून नष्ट होते, त्याबरोबरच अनेक लहानमोठी झाडेही जळतात. झाडांच्या आसऱ्याला राहणारे अनेक पक्षी व प्राणी हेही आगीचे भक्ष्य’ बनतात. वनसंपदेबरोबरच वणव्याचा मोठा परिणाम प्राण्यांच्या अन्नसाखळीवर होत आहे. हिरव्या पाल्याच्या शोधात तृणभक्षी प्राणी जंगलाकडे वळतात; परंतु अशा वणव्यांमुळे त्यांच्या जीविताला धोका निर्माण होतो.

बऱ्याच वेळा डोंगरभागात फिरायला म्हणून जाणारे काही पर्यटक धूम्रपान करतात. विडी पेटवण्यासाठीची आगपेटीची जळती काडी जंगलात फेकतात. या जळत्या काडीमुळे वाळलेले गवत पेट घेते आणि पुढे त्याचे वणव्यात रूपांतर होते. या वणव्यामुळे जंगलांमध्ये पुनर्निर्मिती व चाऱ्याची उपलब्धता यांवर विपरीत परिणाम होत आहे. प्राणी व वृक्ष वाचवण्यासाठी, वणवा लागू नये यासाठी सर्वांनी काळजी घेणे गरजेचे आहे.

वरील उत्तर वाचून खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
गवताला आग का लावली जाते?
उत्तर:
गवत जाळल्यामुळे पुढील वर्षी पावसाळ्यात गवताची चांगली वाढ होते, या समजुतीतून डोंगरावरील गवताला आग लावली जाते.

प्रश्न 2.
डोंगरावर आग लावल्यामुळे काय परिणाम होतात?
उत्तर:
डोंगरावरील गवत जळून नष्ट होते, त्याबरोबरच अनेक लहानमोठी झाडेही जळतात. झाडांच्या आसऱ्याला राहणारे अनेक पक्षी व प्राणी हेही आगीचे भक्ष्य होतात.

प्रश्न 3.
वनसंपदेबरोबरच वणव्याचा परिणाम कशावर होतो?
उत्तर:
वनसंपदेबरोबरच वणव्याचा परिणाम प्राण्यांच्या अन्न साखळीवर होतो. हिरव्या पाल्याच्या शोधात तृणभक्षी (गवत खाणारे) प्राणी जंगलाकडे वळतात; परंतु अशा वणव्यांमुळे त्यांच्या जीविताला धोका निर्माण होतो.

प्रश्न 4.
फिरायला गेलेले पर्यटक वणवा लागण्याचे कारण कसे ठरतात?
उत्तर:
बऱ्याच वेळा डोंगरभागात फिरायला म्हणून जाणारे काही पर्यटक धूम्रपान करतात. विडी, सिगारेट पेटवण्यासाठीची आगपेटीची जळती काडी जंगलात फेकतात. या जळत्या काडीमुळे वाळलेले गवत पेट घेते आणि पुढे त्याचे वणव्यात रूपांतर होते.

प्रश्न 5.
वणव्यामुळे कशावर विपरीत परिणाम होत आहे?
उत्तर:
वणव्यामुळे जंगलांमध्ये पुनर्निर्मिती व चाऱ्याची उपलब्धता यांवर विपरीत परिणाम होत आहे.

अग्निशमन सेवा

कोठेही आग लागली, तर एक लाल रंगाची गाडी जोरजोरात घंटा वाजवत आगीच्या ठिकाणी येते. त्यातील कर्मचारी पाण्याच्या मोठमोठ्या नळकांड्या घेऊन आग आटोक्यात आणतात. आग विझवतात. या दलातील कर्मचाऱ्यांच्या हालचाली खूप वेगवान व शिस्तबद्ध असतात, आग विझवण्याचे हे प्रात्यक्षिक बघण्यासारखे असते.

आग लागणे, घर पडणे, झाड पडणे, मोठा अपघात होणे अशा आपत्कालीन परिस्थितीतून आपल्याला बाहेर काढण्याचे काम अग्निशमन दल करते. या दलास पाचारण करण्यासाठी 101 या करमुक्त दूरध्वनी क्रमांकावर संपर्क साधतात व आपत्कालीन घटना घडलेल्या ठिकाणचा पत्ता व थोडक्यात तपशीला देतात.

अग्निशमन दल घटनास्थळी तात्काळ पोहोचते. आपल्याला मदत करण्यासाठी आलेल्या या कर्मचाऱ्यांना आपण सहकार्य केले पाहिजे. ते देत असलेल्या सूचनांनुसार वागले पाहिजे. त्यांच्या कामात व्यत्यय येणार नाही, असे आवर्जून पाहिले पाहिजे, कारण अग्निशमन दल’ हा आपला मित्र आहे.

वरील उत्तर वाचून खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
अग्निशमन दल कोणते काम करते?
उत्तर:
आग लागणे, घर पडणे, झाड पडणे, मोठा अपघात होणे अशा आपत्कालीन परिस्थितीतून आपल्याला बाहेर काढण्याचे काम अग्निशमन दल करते.

प्रश्न 2.
या दलाला पाचारण करण्यासाठी कोणत्या क्रमांकावर संपर्क साधावा?
उत्तर:
अग्निशमन दलाला पाचारण करण्यासाठी 101 या करमुक्त दूरध्वनी क्रमांकावर संपर्क साधावा.

प्रश्न 3.
‘अग्निशमन दल’ आपला मित्र आहे असे का म्हणतात?
उत्तरः
आपल्या आपत्कालीन परिस्थितीत आपल्याला अग्निशमन दल’ मदत करते म्हणून ‘अग्निशमन दल’ आपला मित्र आहे असे म्हणतात.

प्रश्न 4.
अग्निशमन दलास कसे सहकार्य केले पाहिजे?
उत्तर:
अग्निशमन दलाकडून येत असलेल्या सूचनांनुसार वागले पाहिजे. त्यांच्या कामात व्यत्यय येणार नाही, असे आवर्जून पाहिले पाहिजे.

गोपाळचे शौर्य Summary in Marathi

पाठ परिचय :

मोहदी येथील माध्यमिक शाळेचे शिक्षक, विदयार्थी कर्णागड येथे सहलीला गेले होते. संपूर्ण दिवस आनंदात गेला आणि परतताना घाटाच्या खालच्या बाजूने आग लागलेली दिसताच गोपाळ क्षणाचाही विचार न करता ती आग विझवण्यासाठी धडपड करू लागला. हळूहळू तेथील सर्व गोपाळच्या मदतीला धावले आणि आग विझविण्यात यशस्वी झाले. गोपाळने निरपेक्ष भावनेने, जिवाची पर्वा न करता हे धाडस केले. त्याच्या धैर्याला व शौर्याला तोड व जोड नव्हती. डोंगरावर अचानक लागलेला वणवा व त्याची आग विझवण्यासाठी शालेय विद्यार्थ्यांनी केलेले प्रयत्न, त्यांच्या शौर्याची कथा लेखिका लक्ष्मीकमल गेडाम’ ह्यांनी रोमांचकारी शब्दांत कथन केली आहे.

Teachers and students of Secondary School of Mohadi had gone for a picnic at Karnagad. The entire day went well but while returning Gopal saw fire at the bottom of the wharf (Ghat) and he at once started to do his best to extinguish that fire. Slowly everyone rushed to help and got success in quenching the fire. Gopal’s unconditional*kindness, courage, bravery were exceptional. The forest fire on the mountain top the school students’ efforts to quench it and their courage has been narrated by the writer ‘Laxmikamal Gedam’ in very thrilling words.

शब्दार्थ :

1. गुण्यागोविंदाने – आनंदाने, स्नेहाने – amicably
2. पौराणिक – पुराणातील – mythological
3. गड – किल्ला, दुर्ग – fort
4. पायथा – गडाची पायाकडची – fort of a hill बाजू
5. पाचू – एक हिरवे रल – an emerald
6. प्रदेश – परिसर – a region
7. फेरफटका – फिरणे – a walk
8. वणवा – जंगल इ. मध्ये पेटलेली आग – conflagration
9. वेग – गती – speed
10. उद्देश – हेतू – intention
11. नाहक – विनाकारण – unnecessarily
12. नाइलाज – निरुपाय, असहाय – helpless
13. वक्तव्यावर – बोलण्यावर – speech
14. परेतनंच – प्रयत्न – an effort
15. परीघ – घेर – circumference
16. न्याहाळणे – निरखणे – to look minutely
17. हतबल – निराश, नाउमेद – nervous
18. चौफेर – चारही बाजूंनी – from all sides
19. निरपेक्ष – अपेक्षा न ठेवता, नि:स्वार्थी – an attitude of not expecting anything in return, selfless
20. ऊर्जा – शक्ती – energy
21. कौतुकास्पद – प्रशंसनीय – worth admiration
22. नैसर्गिक आपत्ती – Natural calamity
23. मानवनिर्मित आपत्ती – Man-made calamity
24. हिमस्खलन – बर्फलाट (Avalanche)
25. ज्वलंत – पटकन पेटणारे (Ablaze, Combustible)
26. भक्ष्य – खाक्य, अन्न (Food)
27. पुनर्निमिती – पुन्हा निर्माण होणे (redevelopment)
28. पाचारण करणे – बोलावणे (To call)
29. तपशील – बारीक गोष्टी (Detail)
30. व्यत्यय – अडथळा (Interruption)
31. मोसमी – ठराविक मोसमात मिळणारी (seasonal)
32. खाक होणे – नष्ट होणे (to vanish)
33. पोशिंदे – पालनकर्ता,आश्रयदाता (supporter, apatron)
34. गुराखी – गुरे राखणारा (cowherd)
35. अकल्पित – आकस्मिक (unexpectedness)
36. प्रत्यक्षदर्शी – प्रत्यक्षात पाहणारा (eyewitness)

वाक्प्रचार :

1. गुण्यागोविंदाने राहणे – आनंदाने राहणे
2. फेरफेटका मारणे – फिरणे
3. उद्देश असणे – हेतू असणे
4. दरडावून सांगणे – रागावून बोलणे
5. हजर होणे – उपस्थित असणे
6. चेहरे उजळणे – खूप आनंद होणे
7. जिवाची पर्वा न करणे – कोणतेही काम करण्यास प्राणाचीही पर्वा न करणे
8. कौतुक करणे – प्रशंसा करणे
9. गहिवरून येणे – मन भरून येणे
10. हतबल होणे – निराश होणे
11. आटोक्यात आणणे – ताबा मिळवणे

टिपा :

1. पाचू – किमती रत्नांपैकी एक हिरव्या रंगाचे रत्न (emerald)
2. अग्निशमन दल – आग विझवण्यासाठी कार्यरत असणारी यंत्रणा (fire brigade)

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 1 अस्‍पताल Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 1 अस्‍पताल

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 1 अस्‍पताल Textbook Questions and Answers

Answer:
चित्रों का परिचय:

उपर्युक्त चित्र में अस्पताल से संबंधित जानकारी, सूचना व उनका पालन करने का वर्णन दिया गया है। यह अस्पताल है। यहाँ पर कुछ रोगी प्रतीक्षा कर रहे हैं। डॉक्टर बीमार व्यक्ति को देखने जा रहे हैं। एक परिचारिका (नर्स) एक रोगी को पहियेदार कुर्सी पर लेकर आ रही है। नेत्रदान और रक्तदान के प्रति लोगों को जागरूक करने के लिए ‘रक्तदान महादान’ और ‘नेत्रदान’ के घोषवाक्य लगाए गए हैं। रोगी से मिलने के लिए सुबह ८ से १० एवं शाम ४ से ७ बजे तक का समय निश्चित किया गया हैं। ‘छोटा परिवार-सुखी परिवार’ का आदर्श सूचना फलक पर लिखा गया है ताकि लोग छोटे परिवार के महत्त्व को समझें। अस्पताल में एक ओर कूड़ादान भी रखा हुआ है। चारों तरफ स्वच्छता है। रोगी से अधिक बात करके लोग उसे परेशान न करें इसलिए शांति व्यवस्थापन से संबंधित सूचना दी गई है। गहन चिकित्सा केंद्र (आई. सी. यू.) के पास एक पहरेदार खड़ा है। वार्ड के बाईं तरफ ‘बेटी बचाओ, बेटी पढ़ाओ’ का पोस्टर दिखाई पड़ रहा है। जिससे स्त्री-शिक्षा महत्त्व की स्थापना की गई है।

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 1 अस्‍पताल Additional Important Questions and Answers

पाठ्यपुस्तक पृष्ठ क्र. २७ पर दिए गए चित्रों को देखकर निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में लिखिए।

Question 1.
उपर्युक्त चित्र में क्या दिख रहा है?
Answer:
अस्पताल

Question 2.
कितने रोगी प्रतीक्षा कर रहे हैं?
Answer:
तीन

Question 3.
चित्र में कितने कूड़ेदान दिख रहे हैं?
Answer:
एक

Question 4.
आई.सी.यू. के बाहर कौन खड़ा है?
Answer:
पहरेदार

Question 5.
चित्र में कितने डॉक्टर दिखाई दे रहे हैं?
Answer:
दो

निम्नलिखित बाक्यों के सामने सही (✓) अथवा गलत (✗) का निशान लगाइए।

Question 1.
अस्पताल में स्वच्छता है।
Answer:
(✓)

Question 2.
चित्र में जगह-जगह कूड़ादान रखा है।
Answer:
(✗)

Question 3.
काउन्टर पर लोग झगड़ा कर रहे हैं।
Answer:
(✗)

Question 4.
अस्पताल में शांति बनाए रखनी चाहिए।
Answer:
(✓)

Question 5.
रक्तदान को महादान कहा गया है।
Answer:
(✓)

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

Question 1.
कौन-सा परिवार सुखी होता है?
Answer:
छोटा परिवार-सुखी परिवार होता है।

Question 2.
महादान किसे कहा गया है?
Answer:
रक्तदान को महादान कहा गया है।

Question 3.
अस्पताल में रोगी से मिलने का समय क्या रखा गया
Answer:
अस्पताल में रोगी से मिलने का समय सुबह ८ से १० और शाम ४ से ७ बजे तक रखा गया है।

Question 4.
रोगी से अधिक बातें क्यों नहीं करनी चाहिए?
Answer:
रोगी से अधिक बातें नहीं करनी चाहिए क्योंकि उसे आराम की जरूरत होती है।

Question 5.
अस्पताल में शांति क्यों बनाए रखनी चाहिए?
Answer:
अस्पताल में शोर करने से रोगियों को परेशानी होती है, इसलिए वहाँ शांति बनाए रखनी चाहिए।

निम्नलिखित शब्दों में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

(सुखी, शांति, रक्तदान, बातें, देखभाल)

Question 1.
रोगी से अधिक …………. न करें।
Answer:
बातें

Question 2.
छोटा परिवार ….. परिवार।
Answer:
सुखी

Question 3.
…….. बनाए रखें।
Answer:
शांति

Question 4.
…….. महादान।
Answer:
रक्तदान

Question 5.
अस्पताल में मरीजों की …… की जाती है।
Answer:
देखभाल

आकारिक मूल्यमापन

1. अस्पताल में जाकर वहाँ दी गई जानकारी, सूचना पढ़ने एवं पालन करने के लिए कहें।
2. अस्पताल में लगे हुए सूचना बोर्ड की सूची बनाएं।

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Sulabhbharati पुनरावर्तन – १ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions पुनरावर्तन – १

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions पुनरावर्तन – १ Textbook Questions and Answers

Question 1.
शब्दों की अंत्याक्षरी लिखिए।
Answer:
उदा. श्रृंखला – लालित्य – यकृत – तरुवर – रम्य – ……….।

(१) पुस्तक – कमल – लाल – लीची – चीनी – नमक – कलम – मोटी – टमाटर – रात ……।
(२) शंकर – राम – मारुती – तीरुपती – तीमिर – रावन – नमस्कार – राह – हिरन – नल …………।
(३) आम – मटर – रोटी – टीम – मकई – ईमान – नगर – रस – समय – याद ………..।

Question 2.
निम्न प्रकार से मात्रा एवं चिह्नवाले अन्य शब्द लिखिए।

Answer:

1. नौला
2. चुलबुला
3. कृषि प्रधान
4. मेले
5. अतः
6. रूबरू
7. नूर
8. नखरैल
9. खामोश
10. नीली
11. नौदल
12. हृदयवान
13. चौकोन
14. मतंग
15. धुआँ
16. मिडिया
17. कैसे
18. मितली
19. घंटियाँ
20. मॉडल

Question 3.
वर्णमाला को क्रमानुसार लिखिए।

Answer:

स्वर – अ आ इ ई उ ऊ ऋ ए ऐ ओ औ अं अः अँ ऑ

क वर्ग – क ख ग घ ङ
ट वर्ग – ट ठ ड ढ ण
प वर्ग – प फ ब भ म
ऊष्म व्यंजन – श ष स ह ळ

च वर्ग – च छ ज झ ञ
त वर्ग – त थ द ध न
अंतस्थ व्यंजन – य र ल व
संयुक्त व्यंजन – क्ष त्र ज्ञ श्र

Question 4.
अपने विद्यालय में आयोजित अंतरशालेय चित्रकला प्रदर्शनी का विज्ञापन तैयार कीजिए।

Answer:

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Sulabhbharati अभ्‍यास – १ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions अभ्‍यास – १

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions अभ्‍यास – १ Textbook Questions and Answers

चित्र देखकर संज्ञा, सर्वनाम, विशेषण, क्रिया आदि के भेदों के आधार पर उचित वाक्य बनाइए और तालिका में शब्द लिखिए।

Answer:
संज्ञा शब्द:
(१) लड़का दूसरों की मदद करता है।
(२) लड़की पेड़ के नीचे बैठी है।
(३) बूढ़ा थकावट से बेहाल है।

सर्वनाम शब्द:
(१) वह बहुत अच्छा समाजसेवक है।
(२) उसके बारे में सब अच्छा बोलते हैं।
(३) उसने सबकी मदद की।

विशेषण शब्द:
(१) पेड़ पर मीठे आम लगे हैं।
(२) टहनी पर सुंदर पक्षी बैठे हैं।
(३) घोंसले में छोटे-छोटे अंडे हैं।

क्रिया शब्द:
(१) पेड़ पर पक्षी चहचहा रहे हैं।
(२) मीना आम खा रही है।
(३) मोहन बूढ़े को पानी पिला रहा है।

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 8 जीवन नहीं मरा करता है Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 8 जीवन नहीं मरा करता है

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 8 जीवन नहीं मरा करता है Textbook Questions and Answers

जरा सोचो….. चर्चा करो:

Answer:
बनस्पतिः सूर्य के न होने से इसका बहुत बड़ा प्रभाव वनस्पति जगत पर पड़ेगा। वनस्पतियाँ कार्बन डाइऑक्साइड और पानी की सहायता से सूर्य प्रकाश में अपना भोजन तैयार करती हैं। सूर्य प्रकाश न होने से उनकी वृद्धि नहीं होगी। उनका अस्तित्व समाप्त हो जाएगा। शाकाहारी पशुपक्षियों को भोजन न मिलेगा। मानव को ऑक्सीजन की प्राप्ति नहीं होगी। वनस्पति ही सजीवों के अन्न स्रोत का मुख्य आधार है। सूर्य के न होने से वनस्पति जगत समाप्त हो जाएगा और उसका सबसे बड़ा प्रभाव प्राणी जगत पर होगा। पशु-पक्षी: पशु-पक्षियों का जीवन सूर्य के न होने से कष्टप्रद हो जाएगा। बनस्पति समाप्त होने से पशु-पक्षियों को अपना अन्न न मिलेगा। कुछ मांसाहारी प्राणी शाकाहारी प्राणियों पर आधारित होते हैं। उन्हें अपना अन्न न मिलने पर जंगली पशु-पक्षियों का जीवन संकट में आ जाएगा।

सर्य के न रहने के कारण वनस्पति, पेड-पौधे जीवित नहीं रहेंगे। जिससे बड़े-बड़े वन नष्ट हो जाएंगे। इसका सबसे बड़ा असर प्राणी जगत पर ही होगा। मनुष्यः यदि सूर्य प्रकाश न मिले, तो मनुष्य का जीवन शून्य के समान हो जाएगा। सूर्य का प्रकाश मनुष्य के जीवित रहने का मुख्य आधार है। प्रकृति ही अन्न स्रोत की मालिका होती है। प्रकृति की प्रत्येक वस्तु एकदूसरे पर निर्भर होती है। वनस्पति, पशु-पक्षी, मानव ये तीनों एक-दूसरे से जुड़े हुए हैं। इनके जीवित रहने का मुख्य आधार सूर्य प्रकाश है। मनुष्य का जीवन तो प्रकृति में स्थित वनस्पति व प्राणी जगत पर आधारित होता है। जलचर, थलचर, उभयचर इन सभी जीवों का जीवन सूर्य प्रकाश पर ही आधारित है। बिना सूर्य प्रकाश के वनस्पति व प्राणीजगत की कल्पना ही नहीं की जा सकती। बिना सूर्य प्रकाश के प्रकृति का विनाश हो जाएगा तथा मनुष्य की प्रगति पर प्रश्नचिह्न भी लग सकता है।

सुनो तो जरा:

ई-न्यूज, आकाशवाणी, दुरदर्शन एवं अन्य प्रसार माध्यमों आदि से समचार पढ़ो। सुनो और मुख्य बातें सुनाओ। सदैव ध्यान में रखो कालचक्र निरंतर गतिमान है।

अध्ययन कौशल

सौरऊर्जा पर टिप्पणी तैयार कीजिए।

Answer:
सूर्य से प्राप्त होने वाली ऊर्जा को ‘सौरऊर्जा’ कहा जाता है। सूर्य के किरणों को एक बिंदु पर एकत्रित करके जब ऊर्जा उत्पन्न करते है। तो उसे ‘सौरऊर्जा’ कहते हैं। सौरऊर्जा मनुष्य के लिए कई दृष्टि से लाभकारी है। यह कभी समाप्त न होने वाला संसाधन है। यह वातावरण के लिए लाभकारी है। यह वातावरण में कार्बन डाइऑक्साईड व अन्य हानिकारक गैस नहीं छोड़ती। इसके कारण वातावरण प्रदूषित नहीं होता। इसके प्रयोग से कोयला, पानी जैसे प्राकृतिक संसाधनों की बचत होगी। सौरऊर्जा उष्णता के लिए, भोजन पकाने, कार, हवाई जहाज, बड़ी नावें, उपग्रहों आदि के उपयोग में सहायक होती हैं। अन्य ऊर्जा संसाधनों की तुलना में यह अत्यंत सस्ता व बेहतरीन विकल्प है। सौरऊर्जा हमारे देश में विकसित रूप ग्रहण कर चुकी है। इसके उपयोग से मानव जाति की प्रगति अवश्य होगी, परंतु इसका हमें उपयोग योग्य और ठीक ढंग से करना चाहिए।

मेरी कलम से

Answer:
(१) दीपशिखा
(२) दीपमाला
(३) दीपावली
(४) दीपमय
(५) दीपनीय
(६) दीपाधार
(७) दीपक
(८) दीपिका

विचार मंथन

‘जीवन चलता ही रहेगा।।’ विषय पर अपने विचार लिखिए। (विचारात्मक लेखन)
Answer:
संसार में हर एक प्राणी अपनी मंजिल की ओर बढ़ रहा है। सूर्य, चंद्र, तारे अपनी मंजिल की ओर बढ़ते रहते हैं। तो फिर मनुष्य अपने जीवन को बिना उद्देश्य से कैसे रख सकता है। जीवन हिमालय पर्वत से उद्गमित गंगा नदी के समान हमेशा चलता ही रहता है। जीवन में कई कठिनाइयाँ मनुष्य को सदैव रोकने का प्रयास करती हैं। उस समय उसकी गति शायद थोड़ी धीमी होती है, किंतु वह रूकता नहीं है। जीवन मनुष्य की अंतिम सांस तक चलता रहता है। जीवन और संघर्ष का एक अटूट संबंध होता है। जीवन की धारा अबाध गति से बहती रहती है और मनुष्य आगे बढ़ते जाता है। जब तक प्रकृति रहेगी, जीवन चलता ही रहेगा।

निम्नलिखित पंक्तियों का अर्थ लिखिए।

Question 1.
“लाख करे पतझर कोशिश पर उपवन नहीं मरा करता
Answer:
इन पंक्तियों का अर्थ यह है कि पतझर के मौसम में पेड़, पौधों के पत्ते झड़ जाते हैं और सारा वन-उपवन उजड़ा व वीरान-सा लगने लगता है किंतु इससे उपवन में स्थित पेड़पौधों का जीवन समाप्त नहीं होता। वसंत ऋतु आते ही वे फिर से हरे-भरे होने लगते हैं। उसी प्रकार जीवन में किसी के भी द्वारा कितनी ही तकलीफें देने या अपने रास्ते में संकट पैदा करने से मनुष्य का जीवन रूक नहीं जाता। वह
निरंतर आगे ही बढ़ते रहता है।

Question 2.
कितनी बार गगरियाँ फूटी शिकन न आई पनघट पर।
Answer:
इन पंक्तियों का अर्थ यह है कि पनघट पर पानी भरते समय कितनी गगरियाँ वहाँ गिरकर टूट जाती हैं, किंतु पनघट उस पर कभी चिंतित नहीं होता। उसी प्रकार जीवन में रुकावटें व संकट तो आते ही रहेंगे। उनकी चिंता न करते हुए तथा उन्हें जीवन का एक भाग समझकर आगे बढ़ना चाहिए। चिंता करने से मनुष्य अपने लक्ष्य को साध्य नहीं कर सकता।

‘जीवन नहीं मरा करता है।’ कविता का मुख्य आशय लिखिए। Answer: इस कविता का मुख्य आशय यह है कि मंजिल को प्राप्त करने के लिए संकटों से लड़ने का हौसला मनुष्य के भीतर होना चाहिए। जीवन में आने वाली समस्याओं से निराश, चिंतित एवं डरकर भागने से वह समाप्त नहीं होती। जब तक जीवन रहेगा, समस्याएँ आती रहेंगी। जीवन शाश्वत होता है, वह कभी नहीं मरता। जीवन में तूफान आते रहेंगे, किंतु असली नाविक वह है, जो उस तूफ़ान में भी राह निर्माण करें। हौसला झरने से नहीं बल्कि हौसला रखकर लड़ने से जीवन शाश्वत रहेगा।

Question 3.
‘जीवन की शाश्वतता’ को बताने वाली पंक्तियाँ चुनकर लिखिए।
Answer:
(१) “छिप-छिप अश्रु बहाने वालों! मोती व्यर्थ लुटाने वालों!
कुछ सपनों के मर जाने से जीवन नहीं मरा करता है।”

(२) “खोता कुछ भी नहीं यहाँ पर
केवल जिल्द बदलती पोथी,
जैसे रात उतार चाँदनी
पहने सुबह धूप की धोती।”

निम्नलिखित वाक्यों में निश्चित स्थान पर उचित विराम चिह्नों का प्रयोग कीजिए।

Question 1.
कामायनी महाकाव्य कवि जयशंकर प्रसाद
Answer:
‘कामायनी’ महाकाव्य कवि ‘जयशंकर प्रसाद’।

Question 2.
विशाखा लंदन से दिल्ली आती है हवा जैसी आने की सूचना नहीं देती।
Answer:
विशाखा लंदन से दिल्ली आती है, “हवा, जैसी आने की सूचना नहीं देती।”

Question 3.
बालभारती हिंदी की पुस्तकें हैं सुलभभारती
Answer:
बालभारती ,सुलभ भारती। हिंदी की पुस्तकें हैं।

Question 4.
किसी दिन हम भी आपके घर आएँगे
Answer:
किसी दिन हम भी आपके घर आएँगे।

Question 5.
कल मेरी हिंदी की परीक्षा है
Answer:
कल मेरी हिंदी की परीक्षा है।

Question 6.
पिता जी ने बाज़ार से केले आम सेब और अमरूद खरीदें।
Answer:
पिता जी ने बाजार से केले, आम, सेब और अमरूद खरीदें।

Question 7.
तुम्हारी परीक्षाएँ कब आरंभ होंगी
Answer:
तुम्हारी परीक्षाएँ कब आरंभ होंगी?

Question 8.
बाह तुमने तो कमाल कर दिया
Answer:
वाह! तुमने तो कमाल कर दिया।

सदैव ध्यान में रखो

कालचक्र निरंतर गतिमान है।

भाषा की ओर

पढ़ो, समझो और करो:

() छोटा कोष्ठक, [ ] बड़ा (वर्गाकार) कोष्ठक, { } मँझला (सर्पाकार) कोष्ठक, ∧ हंसपद

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 8 जीवन नहीं मरा करता है Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित कविता की पंक्तियों को पूर्ण कीजिए।

Question 1.
माला बिखर गई तो क्या है
……………………….. ,
आँसू गिर निलाम हुए तो
………………………..,
Answer:
माला बिखर गई तो क्या है
खुद ही हल हो गई समस्या,
आँसू गिर निलाम हुए तो
समझो पूरी हुई समस्या

Question 2.
………………………… ,
केवल जिल्द बदलती पोथी,
………………………….. ,
पहने सुबह धूप की धोती,
Answer:
ङ्केखोता कुछ भी नहीं यहाँ पर
केवल जिल्द बदलती पोथी,
जैसे रात उतार चाँदनी
पहने सुबह धूप की धोती,

Question 3.
कितनी बार गगरियाँ फूटी
……………………… ,
कितनी बार किश्तियाँ डूबी
………………………,
Answer:
कितनी बार गगरियाँ फूटी
शिकन न आई पनघट पर,
कितनी बार किश्तियाँ डूबी
चहल-पहल वो ही है तट पर

Question 4.
………………….. ,
लुटी न, गंध फूल की,
……………………. ,
खिड़की बंद न हुई धूल की
Answer:
लूट लिया माली ने उपवन
लुटी न, गंध फूल की,
तूफानों तक ने छेड़ा पर
खिड़की बंद न हुई धूल की,

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

Question 1.
कविता के माध्यम से कवि ने किसे संबोधित किया है?
Answer:
कविता के माध्यम से कवि ने आज के मानव को संबोधित किया है।

Question 2.
जीवन के सपने समाप्त होने से क्या समाप्त नहीं होता?
Answer:
जीवन के सपने समाप्त होने से जीवन समाप्त नहीं होता।

Question 3.
दीपक के बुझ जाने से क्या नहीं मरता?
Answer:
दीपक के बुझ जाने से आँगन नहीं मरता।

Question 4.
खिलौनों के खोने से क्या नहीं मरा करता?
Answer:
खिलौनों के खोने से बचपन नहीं मरा करता।

Question 5.
आज भी नदी तट पर क्या दिखाई देता है?
Answer:
आज भी नदी तट पर लोगों की चहल-पहल दिखाई देती है।

Question 6.
मुखड़ों की नाराजी से कौन मरा नहीं करता?
Answer:
मुखड़ों की नाराजी से दर्पण मरा नहीं करता।

निम्नलिखित शब्दों का बाक्य में प्रयोग कीजिए।

Question 1.
आयु
Answer:
मेरे दादाजी की आयु सौ बरस की है।

Question 2.
उपवन
Answer:
मोहन प्रतिदिन उपवन में घूमने जाता है।

Question 3.
गंध
Answer:
फूलों की गंध मनुष्य के मन को आकर्षित करती है।

Question 4.
नफरत
Answer:
हमें दूसरों के साथ नफरत का व्यवहार नहीं करना चाहिए।

Question 5.
मुखड़ा
Answer:
हंसते मुखड़े को सभी लोग पसंद करते हैं।

Question 6.
व्यर्थ
Answer:
मनुष्य को अपना जीवन व्यर्थ नहीं गँवाना चाहिए।

Question 7.
नीलाम
Answer:
गरीबी से तंग आकर मोहन ने अपना सब कुछ नीलाम कर दिया।

Question 8.
बचपन
Answer:
मनुष्य को अपना बचपन बड़ा प्यारा लगता है।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में लिखिए।

Question 1.
कवि ने अश्रु को किसकी उपमा दी है?
Answer:
मोती की

Question 2.
आँसू नीलाम होने से क्या समाप्त नहीं होगी?
Answer:
समस्या

Question 3.
सुबह ने किसकी धोती पहनी है?
Answer:
धूप की

Question 4.
गगरियाँ फूटने पर भी किस पर शिकन नहीं आती है?
Answer:
पनघट पर

Question 5.
माली क्या नहीं लूट पाया?
Answer:
फूल की गंध

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन पंक्तियों में लिखिए।

Question 1.
कविता में कवि ने तम की उम्र बढ़ाने व लौ की आयु घटाने की बात क्यों कही है?
Answer:
कविता में कवि ने तम की उम्र बढ़ाने व लौ की आयु घटाने की बात इसलिए कही है क्योंकि आज समाज में बुरे कर्म करने वाले लोगों का बोलबाला है और सज्जन लोगों की संख्या कम होती जा रही है। इस पंक्ति में तम बुरे लोगों का तथा लौ अच्छे कर्म करने वाले लोगों का प्रतीक है। हमें भी जीवन में अच्छे कर्म करके जीवन रूपी उपवन को पुष्पित-पल्लवित करना चाहिए।

Question 2.
दूसरों से नफ़रत करने वालों व उन पर धूल उड़ाने वालों से कवि ने क्या कहा है?
Answer:
दूसरों से नफ़रत करने वालों व उन पर धूल उड़ाने वालों से कवि कहते हैं कि दूसरों को बदनाम करने अथवा उनके साथ घृणा करने से उस सज्जन व्यक्ति का कुछ भी न बिगड़ेगा। सज्जन व्यक्ति को ऐसे लोगों से समाज में मुकाबला करना ही पड़ता है। ऐसी छोटी-बड़ी मुसीबतों से निडर व्यक्ति नाराज नहीं होता, न समाप्त होता है।

Question 3.
‘जिल्द बदलती पोथी’ से आप क्या समझते हैं?
Answer:
‘जिल्द बदलती पोथी’ से हम यह समझते हैं कि जीवन में दिन-प्रतिदिन बदलाव आते रहता है; किंतु जिस प्रकार नाम बदलने से इंसान नहीं बदलता; उसी प्रकार जीवन में आने वाली समस्याओं से मनुष्य में थोड़ा-सा परिवर्तन जरूर आ जाता है, परंतु जीवन की शाश्वतता उसी रूप में कायम रहती है।

व्याकरण और भाषाभ्यास

निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द लिखिए।

1. अश्रु
2. सपना
3. कमीज़
4. पोथी
5. चंद
6. गगरी
7. किश्ती
8. उपवन
9. मुखड़ा

Answer:

1. आँसू
2. स्वप्न
3. पोशाक
4. पुस्तक
5. थोड़े
6. मटका
7. नाव
8. बगीचा
9. चेहरा

निम्नलिखित शब्दों का वचन बदलकर लिखिए।

1. समस्या
2. चाँदनी
3. गगरी
4. किश्ती
5. खिड़की
6. खिलौना
7. मुखड़ा
8. कमीज़

Answer:

1. समस्याएँ
2. चाँदनियाँ
3. गगरियाँ
4. किश्तियाँ
5. खिड़कियाँ
6. खिलौने
7. मुखड़े
8. कमीजें

निम्नलिखित शब्दों का विलोम लिखिए।

1. जीवन
2. दिवस
3. बुझा
4. रात
5. धूप
6. खोना
7. बचपन
8. तम
9. सुगंध

Answer:

1. मरण
2. रात्रि
3. जला
4. दिन
5. छाँव
6. पाना
7. बुढ़ापा
8. प्रकाश
9. दुर्गध

निम्नलिखित उचित विशेषण शब्दों को संज्ञा शब्दों के सामने लिखिए।

(कुछ, रूठे, फटी, चंद, फूटी, गंध, बंद, मरा, डूबी, नाराज)

Answer:

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 3 माझ्या अंगणात Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 3 माझ्या अंगणात (कविता)

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 3 माझ्या अंगणात Textbook Questions and Answers

1. खालील प्रश्नांची एक दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
कवीच्या अंगणात कशाकशाची रास पडते?
उत्तरः
कवीच्या अंगणात मोती-पवळ्याची म्हणजे धान्याची रास पडते.

प्रश्न आ.
रानमेवा कुठे उगवला आहे?
उत्तरः
रानमेवा कवीच्या अंगणात उगवला आहे.

प्रश्न इ.
कवी गुण्यागोंविदाने सनमेवा खायला का सांगत आहे?
उत्तरः
रानमेवा एकमेकांना दिल्या घेतल्याने वाढतो म्हणून कवी गुण्यागोंविदाने रानमेवा खायला सांगत आहे.

प्रश्न ई.
कवीच्या अंगणात पाखरे का येतात?
उत्तरः
कवीच्या अंगणात पाखरे दाणे टिपण्यासाठी येतात.

2. खालील अर्थाच्या कवितेतील ओळी शोधा.

प्रश्न अ.
गहू, ज्वारीच्या राशीच राशी शेतात पडल्या आहेत.
उत्तर:
गहू शाळवाचं मोती काळ्या रानात सांडलं.

प्रश्न आ.
काळ्याभोर मातीतून टपोरे, दाणेदार असे खूप सारे धान्य पिकते.
उत्तर:
काळ्याशार मातीतुनी मोती-पवळ्याची रास.

प्रश्न इ.
शेतातून काम करून दमून आल्यावर आई घास भरवते.
उत्तर:
जीव दमतो, शिणतो घास भरवते माय.

प्रश्न ई.
रानातला रानमेवा एकमेकांना देत, घेत आनंदाने खाऊया.
उत्तरः
रानातला रानमेवा, तुम्ही आम्ही सारेजण गुण्यागोविंदानं खावा.

3. तुम्ही पाहिलेल्या एखादया धान्याच्या शेताचे वर्णन थोडक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
तुम्ही पाहिलेल्या एखादया धान्याच्या शेताचे वर्णन थोडक्यात लिहा.
उत्तरः
दिवाळीच्या सुट्टीत मी माझ्या गावाला गेलो होतो. माझे गाव खेडेगाव आहे. गावातली वाट शेतमळ्याच्या मधून जाते. भाताच्या धान्याने शेतमळा भरला होता. पिवळीजर्द अशी भाताची शेते दिसत होती. त्यावर पाखरे येऊन भाताच्या लोंब्या आपल्या चोचीने काढून खात होती.

चर्चा करा. सांगा.

रानमेवा कशाला म्हणतात? रानमेव्यात कोणती फळे येतात, याविषयी कुटुंबातील व्यक्तींशी चर्चा करा.

खेळूया शब्दांशी.

(अ) कंसात दिलेल्या पर्यायांतून योग्य पर्याय निवडून वाक्ये पुन्हा लिहा.

प्रश्न 1.
काळ्याशार मातीतुन मोती – पवळ्याची…………
(मिजास’, आस, रास)
उत्तरः
रास

प्रश्न 2.
घरामंदी घरट्यात जशी दुधातली ………….. .
(माय, साय, जाय)
उत्तरः
साय

प्रश्न 3.
दूर उडुनिया जाता, आसू येती ……………….. .
(गालावर, सारेजण, घरट्यात)
उत्तरः
गालावर

(आ) समूहदर्शक शब्दांची यादी करा.

प्रश्न 1.
समूहदर्शक शब्दांची यादी करा.

1. लाकडाची
2. पक्ष्यांचा
3. केळीचा
4. प्राण्यांचा
5. मुलांचा
6. द्राक्षांचा

उत्तरः

1. मोळी
2. थवा
3. घड
4. कळप
5. घोळका
6. घड

(इ) खालील शब्दांसाठी शेवट समान असणारे कवितेतील शब्द लिहा.

प्रश्न 1.
खालील शब्दांसाठी शेवट समान असणारे कवितेतील शब्द लिहा.
(अ) सांडलं, (आ) रास, (इ) माय
उत्तरः
(अ) पडलं, (आ) मिजास, (इ) साय

(ई) खालील शब्दांसाठी प्रमाण भाषेतील शब्द लिहा.

प्रश्न 1.
खालील शब्दांसाठी प्रमाण भाषेतील शब्द लिहा.
(अ) खावा, (आ) माय, (इ) घरामंदी
उत्तरः
(अ) खाणे, (आ) आई, (इ) घरामध्ये

उपक्रम:
तुमच्या परिसरातील एखादया अनुभवी शेतकऱ्याची तुम्हांला मुलाखत घ्यायची आहे, त्यासाठी प्रश्नावली तयार करा.

खेळ खेळूया.

प्रश्न 1.
‘स’ चा शब्दपंखा पूर्ण करा.

1. वर्णमालेतील बत्तीसावे अक्षर.
2. जंगलातील एक भित्रा प्राणी.
3. नेहमी.
4. एक शीतपेय.
5. रस्ता
6. उत्सव.
7. ढीग या शब्दासाठी कवितेत आलेला शब्द. रा…

उत्तरः

कविता करूया

प्रश्न 1.

उत्तर:
घराभोवती प्रशस्त अंगण,
खेळ खेळी तेथे सारेजण, सडा, रांगोळी अन् तोरण, साजरे करतो सगळे सण.

प्रश्न 2.

उत्तर:
आला दिवाळीचा सण
दारा बांधूया तोरण
काढू दारापुढे रांगोळी
गोडधोड करू पुरणपोळी

प्रश्न 3.

उत्तर:
गुढीपाडव्याचा हा सण
दारा बांधू रंगीबेरंगी
पाना-फुलांचे तोरण
देवास देऊ नारळाचा मान

वरील आकृत्यांमध्ये गोलात दिलेल्या शब्दांशी संबंधित काही शब्द दिलेले आहेत. त्या शब्दांचे निरीक्षण करा. यांमध्ये शेवट समान असणारे काही शब्द आहेत.
उदा., खेळ, मेळ, नारळ
सण, तोरण, सारेजण
दार, घर, सुंदर
अशा शब्दांना यमक जुळणारे शब्द म्हणतात.

या शब्दांचा वापर करून आपल्याला लयबद्ध वाक्ये तयार करता येतात.
उदा., घराभोवती प्रशस्त अंगण,
जमले तेथे सारेजण,
सडा, रांगोळी अन् तोरण,
साजरे करतो सगळे सण.
याप्रमाणे वरील आकृत्यांमध्ये दिलेल्या इतर शब्दांचा उपयोग करून कवितेच्या ओळी तयार करा..

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 3 माझ्या अंगणात Important Additional Questions and Answers

कंसात दिलेल्या पर्यायांतून योग्य पर्याय निवडून वाक्ये पुन्हा लिहा.

प्रश्न 1.
तुम्ही आम्ही सारेजण, गुण्यागोंविदानं ……………. .
(खावा, जावा, रहावा)
उत्तरः
खावा

प्रश्न 2.
जीव दमतो, शिणतो’, घास भरवते ………………. .
(माय, हाय, जाय)
उत्तरः
माय

प्रश्न 3.
आणि माझ्या अंगणात लख्ख ………………… पडलं.
(प्रकाश, चांदणं, सोने)
उत्तरः
चांदणं

प्रश्न 4.
दिला-घेतला वाढतो, रानातला ……………….. .
(सुकामेवा, खवा, रानमेवा)
उत्तरः
रानमेवा

खालील प्रश्नांची एक दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
‘माझ्या अंगणात’ या कवितेचे कवी कोण आहेत?
उत्तर:
‘माझ्या अंगणात’ या कवितेचे कवी ‘ज्ञानेश्वर कोळी’ हे आहेत.

प्रश्न 2.
काळ्या रानात काय सांडले आहे?
उत्तर:
काळ्या रानात गहू व ज्वारीचे दाणे सांडले आहेत.

प्रश्न 3.
थकलेल्या जीवाला घास कोण भरवते?
उत्तरः
थकलेल्या जीवाला घास माय भरवते.

प्रश्न 4.
कवीच्या गालावर आसू का ओघळतात?
उत्तर:
कवीच्या अंगणातील दाणे टिपून पाखरं तृप्त होऊन दूर उडून जातात तेव्हा कवीच्या गालावर आसू ओघळतात.

खालील अर्थाच्या कवितेतील ओळी शोधा.

प्रश्न 1.
आज माझ्या अंगणात पाखरे दाणे टिपत आहेत.
उत्तर:
अंगणात आज माझ्या दाणं टिपती पाखरं.

प्रश्न 2.
माझ्या अंगणात रानमेवा ऐटीने डुलत आहे.
उत्तर:
अंगणात माझ्या डुले रानमेव्याची मिजास.

प्रश्न 3.
अंगणातील पाखरं दूर उडून गेल्यावर कवीच्या गालावर आसू ओघळतात.
उत्तरः
दूर उडुनिया जाता आसू येती गालावर.

खालील कवितेच्या ओळी पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
गहू ………………………….
……………………… सांडलं,
आणि ……………………….
……………………….. पडलं।।
उत्तर:
गहू शाळवाचं मोती
काळ्या रानात सांडलं,
आणि माझ्या अंगणात
लख्ख चांदणं पडलं ।।1।।

प्रश्न 2.
काळ्याशार …………………
……………………………रास,
अंगणात ……………………..
रानमेव्याची ………………..
उत्तर:
काळ्याशार मातीतुनी
मोती-पवळ्याची रास,
अंगणात माझ्या डुले
रानमेव्याची मिजास

प्रश्न 3.
जीव दमतो, ……………….
…………………………. माय,
घरामंदी ……………………..
……………………………साय।।
उत्तरः
जीव दमतो, शिणतो
घास भरवते माय,
घरामंदी घरट्यात
जशी दुधातली साय।।

प्रश्न 4.
अंगणात ………………….
…………………….. पाखरं,
दूर …………………………..
…………………….गालावर।।
उत्तरः
अंगणात आज माझ्या
दाणं टिपती पाखरं,
दूर उड्डुनिया जाता
आसू येती गालावर

खालील प्रश्नांची तीन-चार वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
काळ्याशार मातीतून काय मिळते, असे कवी म्हणतात?
उत्तर:
काळ्याशार मातीतून मोती-पोवळ्या प्रमाणे गहू-ज्वारीचे पीक मिळते, ते चांदण्याप्रमाणे लखलखते, असे कवी म्हणतात.

प्रश्न 2.
रानातल्या रानमेव्याची मिजास आहे, असे कवी का म्हणतात?
उत्तरः
कवीच्या घराजवळ रानमेव्याची झाडे डुलत आहेत. ती फळे एकमेकांना दिल्या घेतल्याने आपला आनंद अजून वाढतो म्हणून कवी म्हणतात की, रानातल्या रानमेव्याची मिजास म्हणजेच तोरा आहे.

पुढील कवितेच्या आधारे सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
कंसात दिलेल्या पर्यायांतून योग्य पर्याय निवडून वाक्ये लिहा.

1. आणि माझ्या अंगणात ……………………. चांदणं पडलं. (शुभ्र, लख्ख, मस्त)
2. अंगणात आज माझ्या ………………….. टिपती पाखरं. (दाणं, फळं, धान्य)

उत्तर:

1. लख्ख
2. दाणं

जोड्या जुळवा.

प्रश्न 2.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. लख्ख	(अ) साय
2. मोती-पवळ्याची	(ब) मिजास
3. रानमेव्याची	(क) रास
4. दुधातली	(ड) चांदणं

उत्तर:

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. लख्ख	(ड) चांदणं
2. मोती-पवळ्याची	(क) रास
3. रानमेव्याची	(ब) मिजास
4. दुधातली	(अ) साय

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
खालील आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः

खालील प्रश्नांची एक – दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
कवीने मोती-पवळ्याची उपमा कशास दिली आहे?
उत्तरः
कवीने मोती-पवळ्याची उपमा ज्वारीच्या धान्याच्या दाण्यांना दिली आहे.

प्रश्न 2.
दिल्या घेतल्याने काय वाढते?
उत्तरः
दिल्या घेतल्याने रानातला रानमेवा वाढतो.

कृती 3: काव्यसौंदर्य

प्रश्न 1.
‘दूर उडुनिया जाता आसू येती गालावर’ या काव्यपंक्तीतून सूचित केलेला विचार तुमच्या शब्दांत मांडा.
उत्तर:
कवीने आपल्या कवितेतून शेतात धान्य पिकल्यावर शेतकऱ्याला होणारा आनंद व्यक्त केला आहे. धान्याने, समृद्धीने भरलेल्या अंगणात अनेक पाखरे दाणे टिपण्यास येतात. मात्र नंतर दूर उडून जातात. त्यांचा सहवास न लाभल्याने डोळ्यांतील अश्रू गालावर ओघळतात. सवयीच्या पाखरांचा सहवास न लाभल्याचे दु:ख प्रस्तुत पंक्तीतून व्यक्त होते.

व्याकरण व भाषाभ्यास

समूहदर्शक शब्दांची यादी करा.

प्रश्न 1.

1. चाव्यांचा
2. फुलांचा
3. पेपरांची
4. पुस्तकांचा
5. वाळूचा
6. मेंढ्यांचा

उत्तरः

1. जुडगा
2. गुच्छ
3. रद्दी
4. गट्ठा
5. ढीग
6. कळप

खालील शब्दांसाठी शेवट समान असणारे कवितेतील शब्द लिहा.

प्रश्न 1.

1. रानमेवा
2. दमतो
3. तुम्ही

उत्तरः

1. खावा
2. शिणतो
3. आम्ही

खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा.

प्रश्न 1.

1. रान
2. रास
3. मिजास
4. जीव
5. शिणणे
6. माय

उत्तरः

1. वन, जंगल
2. ढीग
3. ऐट, तोरा
4. प्राण
5. थकणे
6. आई

खालील नामांना कवितेतील विशेषणे शोधून लिहा.

प्रश्न 1.

1. चांदण
2. रान

उत्तरः

1. लख्ख
2. काळे

खालील शब्दांचे वचन बदला.

प्रश्न 1.

1. घरटं
2. रास
3. पाखरं
4. अंगण

उत्तरः

1. घरटी
2. राशी
3. पाखरे
4. अंगण

खालील शब्दांसाठी प्रमाण भाषेतील शब्द लिहा.

प्रश्न 1.

1. आसू
2. पवळ्याची
3. दाणं

उत्तर:

1. अश्रू
2. पोवळ्याची
3. दाणे

‘ख’ चा शब्दपंखा पूर्ण करा.

प्रश्न 1.

1. खोटेच्या विरुद्ध
2. बैलगाडी
3. गाईच्या दुधापासून तयार होणारा एक पदार्थ
4.  मोठा दगड
5. पक्षी या शब्दासाठी कवितेत आलेला शब्द पा …

उत्तरः

लेखन विभाग:

खालील विषयावर चर्चा करा व लिहा.

प्रश्न 1.
खालील विषयावर चर्चा करा व लिहा.
उत्तरः
रानमेवा कशाला म्हणतात? रानमेव्यात कोणती फळे येतात, या विषयी कुटुंबातील व्यक्तींशी चर्चा करा.

• गणू – “बाबा, रानमेवा कशाला म्हणतात?”
• बाबा – “रानात मिळणाऱ्या फळांना ‘रानमेवा’ असे म्हणतात.”
• गणू – “बाबा, मौ तर कधीही रानमेवा पाहिला नाही.”
• बाबा – “यावर्षी मे महिन्याच्या सुट्टीत आपण गावाला गेलो की मी तुला रानात घेऊन जाईन.”
• गणू – बाबा खरंचं!
• बाबा – होय, आमच्या लहानपणी आम्ही रानात जाऊन करवंद, जांभळ, तोरण, अळू, खूप खायचो,
• गणू – करवंद कोणत्या रंगाची असतात?
• बाबा – करवंद काळ्या रंगाची व खायला खूप गोड असतात. त्यांची झुडपे असतात व त्या झुडपांना काटे असतात.
• गणू – बाबा ते काटे टोचत नाही का?
• बाबा – टोचतात म्हणून ती अलगद काढावी लागतात. ही करवंदे, जांभळे, अळू, यांवर कोणतीही जंतूनाशक फवारणी नसते, त्यामुळे ही नैसर्गिकरित्या पिकतात. त्यामुळे ती चवीला खूपच छान असतात. जांभळाचे फळ तर खूप औषधीही आहे.

प्रश्न 2.
तुमच्या परिसरातील एखाद्या अनुभवी शेतकऱ्याची तुम्हांला मुलाखत घ्यायची आहे. त्यासाठी प्रश्नावली तयार करा.

1. शेतकरीदादा, तुम्ही तुमच्या शेतात कोणकोणती पिके घेता?
2. बी पेरण्याआधी कोणकोणती कामे करावी लागतात ?
3. शेताची मशागत केल्यावर का ?
4. शेतात रोपे उगवल्यानंतर त्याची पुन्हा लागवड करावी लागते का?
5. शेतात चांगले पीक येण्यासाठी कोणत्या खताचा वापर करावा लागतो?
6. धान्याची काळजी घेण्यासाठी तुम्ही काय करता?
7. धान्य शेतात तयार झाल्यावर प्रथम काय करावे लागते?
8. धान्याची कापणी झाल्यावर सर्व पीक कुठे ठेवतात?
9. धान्य मळ्यात पक्षी किंवा प्राणी येऊ नयेत म्हणून कोणती काळजी घेता?
10. धान्य तयार झाल्यावर सर्व धान्य कुठे नेऊन विकता?

माझ्या अंगणात Summary in Marathi

काव्य परिचयः

घराला जसं स्वतंत्र अस्तित्व असतं तसं अंगणालाही असतं. आशा-आकाक्षांच्या वृक्षवेली, स्वप्नांची फुलपाखरं, सृजनाच्या कळ्याफुलं या अंगणातच भेटत राहतात असे हे अंगण – ‘माझ्या अंगणात’ या कवितेत आले आहे. रात्रंदिवस कष्ट केल्यावर शेतातील धान्य, समृद्धता अंगणात येऊन पसरते. तेव्हा शेतकऱ्याचा आनंद गगनात मावत नाही. शेतकऱ्याच्या मनातील याच विविध भावनांचे, वर्णन कवीने केले आहे.

Every house has its own identity. The same way every courtyard is unique. One can meet to the creepers of wishes, butterflies of dreams, birds of innovation in this courtyard. Poet has described such a ‘courtyard’ in his poem. After a core hardship when farmer pours his wealth of grains in the courtyard, his joy becomes boundless. The feelings and emotions of a farmer are described in this poem.

कवितेचा भावार्थ:

शेतात धान्य डौलात डुलत असलेले पाहून आनंदित झालेला शेतकरी म्हणतो की, माझ्या काळ्याशार शेतात मोत्यांप्रमाणे गहू, ज्वारीचे दाणे उगवून आले आहेत, छान पिकले आहेत आणि त्यांच्या प्रकाशाने जणू माझ्या अंगणात शुभ्र चांदणे पडल्याचा भास होत आहे.।।1।।

शेतातील काळ्या मातीतून मोती-पोवळ्यांसारखी सुरेख व किमती अशा धान्याची रास सांडली आहे. माझ्या अंगणात रानमेव्याची अर्थात रानातील फळे, कंदमुळांची रास आनंदाने पसरली आहे.।।2।।

रानातल्या फळे व कंदमुळांचा मेवा एकमेकांना दिल्या-घेतल्याने वाढतो. तुम्ही, आम्ही, सगळ्यांनी हा रानमेवा एकत्र आनंदाने, प्रेमाने, समजुतीने खाऊ या.।।3।।

शेतामध्ये कष्ट करून दमलेल्या जीवाला घरी आल्यावर आई मायेने घास भरवते. घरामध्ये मायेने करणारी, छोट्याशा घरट्यात सुखाने राहणारी आई जणू दुधावरची साय आहे.।।4।।

आज माझ्या अंगणात अनेक पाखरे दाणे टिपत आहेत, त्यांना पाहून जीव सुखावून जातो आहे. परंतु हिच पाखरे जेव्हा अचानक दूर उडून जातात, तेव्हा डोळ्यांतील अश्रू गालावर ओघळतात.।।5।।

शब्दार्थ:

1. शाळवाचं मोती – ज्वारीचे दाणे – Jowar
2. काळ्या रानात – काळ्याभोर शेतात – (farm with black soil)
3. लख्ख चांदण – चमचमणारे तारे – shining stars
4. काळ्याशार – काळ्या कुळकुळीत – dark
5. माती – अवील, मृदा – Soil, mud
6. रास – ढीग – a heap
7. चांदणं – चंद्राचा प्रकाश – the moonlight
8. रानमेवा – रानातील – jungle fruits
9. फळफळावळ गुण्यागोविंदाने – स्नेहाने – amicably
10. शिणणे – थकणे – to be fatigued
11. माय – आई, माता – mother
12. दूध – क्षीर – milk
13. आसू – अश्रू – tear
14. दुधातली साय – दुधावरील मलई – milkcream
15. घरटे – पक्ष्यांच घर – nest
16. मोती-पवळे – ज्वारीच्या धान्याचे – pearl दाणे मोती व पोवळ्याप्रमाणे
17. वाटणे डौलात – तोऱ्यात – with pride
18. मिजास – गर्व, तोरा (arrogance)
19. शिणतो – थकतो (to be fatigued)
20. तृप्त होणे – समाधानी होणे (to get satisty)
21. प्रशस्त – ऐसपैस (spacious)
22. भित्रा – घाबरट (Timid)

वाकाचार:

1. गुण्यागोविंदाने राहणे – आनंदाने राहणे

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 9.1 वाचनाचे वेड Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 9.1 वाचनाचे वेड

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 9.1 वाचनाचे वेड Textbook Questions and Answers

1. खालील प्रश्नांची एक-दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
सोनालीने काय करावे असे आईला वाटत होते?
उत्तर:
सोनालीने आपल्या अभ्यासाशिवाय दररोज किमान दोन पाने अवांतर वाचावीत, असे आईला वाटत होते.

प्रश्न 2.
सोनालीच्या घरातील सर्वांना तिच्याकडे पाहून नवल का वाटत होते?
उत्तर:
वाचनाची बिलकूल आवड नसलेली सोनाली पुस्तक वाचनात रस घेत असल्याचे पाहून घरातील सर्वांना नवल वाटत होते.

प्रश्न 3.
सोनालीला प्रोत्साहन देण्यासाठी तिच्या बाबांनी काय केले?
उत्तरः
सोनालीला प्रोत्साहन देण्यासाठी तिच्या बाबांनी तिच्या वाढदिवसाला एक छानसे पुस्तक तिला भेट दिले.

2. खालील घटनांमागील कारणे लिहा.

प्रश्न 1.
आईने सोनालीच्या हातात एक गोष्टीचे पुस्तक दिले.
उत्तर:
सोनालीच्या आईला शाळेत पाहुणी म्हणून जायचे होते. तिथल्या मुलांना एक गोष्ट सांगायची होती. गोष्टीच्या पुस्तकातील एक गोष्ट सांगावी असे आईला वाटत होते. पण नक्की कोणती गोष्ट सांगावी ते समजत नव्हते. सोनालीने त्या पुस्तकातून छानशी गोष्ट निवडून दयावी असे आईला वाटले, म्हणून आईने सोनालीच्या हातात गोष्टीचे पुस्तक दिले.

प्रश्न 2.
आईने सोनालीला कथेचा सारांश’ लिहायला सांगितला.
उत्तरः
आईने दिलेल्या गोष्टीच्या पुस्तकातील सगळ्याच कथा सोनालीला आवडल्या. मात्र त्यातली कोणती कथा निवडावी ते तिला समजत नव्हते. सोनालीची ही समस्या समजताच आईने तिला कथेत नेमके काय आहे हे जाणून घेण्यासाठी प्रत्येक कथेचा सारांश लिहायला सांगितला.

प्रश्न 3.
सोनालीला आता ‘पुस्तके वाचत जा’, असे सांगण्याची गरज उरली नाही.
उत्तरः
सोनालीला अवांतर वाचनाची बिलकूल आवड नव्हती. आईला कथा निवडीत मदत करण्याच्या निमित्ताने गोष्टीचे पुस्तक वाचताना तिला त्यात रस वाटू लागला. कथेचा सारांश लिहिण्याच्या निमित्ताने तिने त्या पुन्हा पुन्हा वाचल्या. केवळ आईनेच नव्हे तर शाळेतल्या बाईंनीही यासाठी अभिनंदन करून शाबासकी दिली. सोनालीला फार आनंद झाला. प्रोत्साहन म्हणून बाबांनीही वाढदिवसाला पुस्तक भेट दिले. एकंदरीतच तिच्या वाचनाची आवड वाढल्यामुळे तिला आता ‘पुस्तके वाचत जा’, असे सांगण्याची गरज उरली नाही.

3. खालील आकृती पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
खालील आकृती पूर्ण करा.

उत्तरः

4. अभ्यासाबरोबरच तुम्हांला इतर कोणत्या गोष्टी करायला आवडतात? का ते लिहा.

प्रश्न 1.
अभ्यासाबरोबरच तुम्हांला इतर कोणत्या गोष्टी करायला आवडतात? का ते लिहा.
उत्तरः
अभ्यासाबरोबरच इतर अनेक गोष्टींचा छंद जोपासण्याची आवड मला घरच्यांमुळे लागली. मला मैदानी खेळ खेळण्यास खूप आवडतात. त्यामुळे शरीर सुदृढ रहाते. अवांतर वाचनामुळे समृद्ध जीवनाचा अनुभव मिळतो. मी फावल्या वेळात टीव्ही देखील पहाते. त्यामुळे बाहेरील जगातील घडामोडींचा अंदाज येतो. अभ्यासाबरोबरीने मी नृत्याची आवडही जोपासली आहे. त्यामुळे मन प्रसन्न वाटते. अभ्यासाबरोबरच इतर गोष्टींमध्येही रस घेतल्याने अभ्यासालाही प्रेरणा मिळते.

खेळू्र शबदराशी.

अ. खालील वाक्प्रचारांच्या अर्थाचा योग्य पर्याय निवडा व लिहा.

प्रश्न अ.
सफल होणे –
1. यशासाठी झटणे
2. यशस्वी होणे
3. अपयश येणे.
उत्तर:
1. यशस्वी होणे

प्रश्न आ.
नोंदी करणे
1. लिहून ठेवणे
2. नोंदवही लिहिणे
3. लक्षात ठेवणे.
उत्तर:
2. लिहून ठेवणे

प्रश्न इ.
आनंद गगनात न मावणे –
1. आनंद वाहून जाणे
2. दु:खी होणे
3. खूप आनंद होणे.
उत्तर:
3. खूप आनंद होणे

प्रश्न ई.
नवल वाटणे –
1. आश्चर्य वाटणे
2. खूप आनंद होणे
3. नाराज होणे.
उत्तर:
1. आश्चर्य वाटणे

आ. खालील शब्दांचा वाक्यात उपयोग करा.

प्रश्न अ.
आमूलाग्र
उत्तर:
जमिनीवर नवनवीन प्रयोग केल्यामुळे शेतीत आमूलाग्र बदल दिसून आला.

प्रश्न आ.
शाबासकी
उत्तर:
शाबासकीची एक थाप विदयार्थ्यांसाठी प्रोत्साहन ठरते.

प्रश्न इ.
अवांतर
उत्तर:
अवांतर गोष्टींच्या अतिरिक्त वापरामुळे अभ्यासाकडे दुर्लक्ष होत असल्याचे आजकालच्या मुलांमध्ये आढळून येते.

इ. खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द चौकटीतून शोधून लिहा.

प्रश्न 1.
अ. बक्षीस
आ. यश
इ. गोष्ट
ई. मदत
उ. आवड.

उत्तर:
पारितोषिक
विजय
कथा
साहाय्य
रस.

ई. हात व हस्त हे एकाच अर्थाचे शब्द आहेत. खालील शब्द वाचा व त्यांचे अर्थ समजून घ्या.

प्रश्न 1.
उत्तर:

1. हस्तकला: हातांनी कागदापासून साकारलेली कला.
2. हस्ताक्षर’: हातांनी लिहिलेले लेखन, अक्षर.
3. हस्तांदोलन: दोन व्यक्तींनी एकमेकांशी हात मिळवण्याची कला.
4. हातकंकण: हातात घालायचा दागिना, बांगडी.
5. हातखंडा: एखाद्या गोष्टीत तरबेज असणे.
6. हातमोजे: हातात घालायचे मोजे.
7. हस्तक्षेप: एखादया गोष्टीत अनावश्यक दखल देणे, लुडबुड करणे.
8. हातोहात: अगदी सहज.
9. हातभार: मदत.
10. हातभर: हाताच्या उंचीएवढे.
11. हस्तरेषा: हातावरील रेषा.

उपक्रम:

तुम्हांला आवडणाऱ्या विषयांची पुस्तके वाचा. वाचलेल्या प्रत्येक पुस्तकाचा थोडक्यात सारांश आपल्या वहीत लिहा.

आपण समजून घेऊया.

प्रश्न 1.
खालील वाक्ये वाचा.
(अ) अजय आणि विजय शाळेत पोहोचले अन् पावसाची रिपरिप सुरू झाली.
(आ) मला पाऊस खूप आवडतो, कारण मला पावसात भिजायला आवडते.
(इ) रमेश व रत्ना मावशीकडे पुण्याला गेले.
(ई) आम्ही खूप प्रयत्न केले म्हणून आम्ही जिंकलो.
(उ) बाबा रिक्षा किंवा बसने प्रवास करतात.

वरील वाक्यांतील अधोरेखित शब्द उभयान्वयी अव्यये आहेत. शिवाय, की, परंतु, म्हणजे, तरी, नि, अन् हे सर्व शब्द दोन शब्दांना किंवा दोन वाक्यांना जोडण्याचे काम करतात, म्हणून हे शब्द उभयान्वयी अव्यये आहेत.

लक्षात ठेवा:

उभय म्हणजे दोन व अन्वय या शब्दाचा अर्थ संबंध असा आहे. वाक्यातील दोन शब्द किंवा दोन वाक्ये यांचा संबंध जोडणे, हे उभयान्वयी अव्ययाचे कार्य आहे.

प्रश्न 2.
खालील संवादातील उभयान्वयी अव्यये अधोरेखित करा.
आई: आपल्याकडे पाहुणे येणार आहेत, म्हणून आपण पुरणपोळी करूया.
अंकुश: आई, तू बटाट्याची भाजी अन् पुऱ्या कर म्हणजे मी तुला मदत करू शकेन, शिवाय स्वयंपाकही लवकर होईल. जर पाहुणे लवकर आले, तर त्यांना वेळेवर जेवायला मिळेल; पण पाहुण्यांना आवडेल ना आपण केलेला स्वयंपाक?
उत्तर:
“आपण सर्वांना मदत केली पाहिजे. या मदतीची सुरुवात घरापासून करा. मदत करण्याने आपल्याला तर आनंद होतोच; पण दुसऱ्याचा आनंद हा आपल्याला समाधान देऊन जातो. तुम्ही घरी किंवा इतर ठिकाणी कोणकोणती मदत करता, त्याची नोंद ठेवा आणि ती दर शनिवारी दाखवा.”

शिक्षकांसाठी:

विदयार्थ्यांना उभयान्वयी अव्ययांची विविध उदाहरणे देऊन अधिक सराव करून घ्यावा.

Class 7 Marathi Chapter 9.1 वाचनाचे वेड Additional Important Questions and Answers

खाली दिलेल्या वाक्यांतील रिकाम्या जागी योग्य शब्द भरून वाक्य लिहा.

1. आजकालच्या मुलांना ……………. म्हणजे कंटाळवाणी गोष्ट वाटते.
2. ‘आपण सर्वांना मदत केली पाहिजे. या मदतीची सुरुवात ……………… करा.’
3. आईने तिला प्रत्येक कथेचा थोडक्यात ……………… एका पानावर लिहिण्यास सांगितले.
4. तिने आजपर्यंत कधीच ……………… वाचन केले नव्हते.

उत्तरे:

1. वाचन
2. घरापासून
3. सारांश
4. अवांतर.

खालील प्रश्नांची एक-दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
सोनालीच्या घरात वाचनाची आवड कोणाकोणाला होती?
उत्तर:
सोनालीच्या घरात तिच्या आईला व मोठ्या भावाला वाचनाची आवड होती.

प्रश्न 2.
सोनालीने आईच्या कथा निवडीला मदत करण्याचा निर्णय का घेतला?
उत्तर:
शाळेतील बाईंनी सांगितल्याप्रमाणे सर्वांना मदत करण्याची व केलेल्या मदतीची नोंद ठेवण्याची सोनालीने सुरुवात केली होती. या नोंदीत आईला केलेल्या मदतीची नवीन नोंद होईल व बाई सगळ्यांसमोर आपले कौतुक करतील, शाबासकी देतील या विचाराने सोनालीने आईच्या कथा निवडीला मदत करण्याचा निर्णय घेतला.

खालील घटनांमागील कारणे लिहा.

प्रश्न 1.
सोनालीने नाईलाजाने दहा कथा वाचल्या.
उत्तर:
सोनालीच्या आईने तिला गोष्टीच्या पुस्तकातून एक कथा निवडण्यास सांगितले होते. त्या पुस्तकात छोट्या छोट्या कथा होत्या. नुसत्या कथांची नावे वाचून कोणती कथा निवडावी हे सोनालीला कळत नव्हते. म्हणून तिने शेवटी नाईलाजाने दहा कथा वाचल्या.

प्रश्न 2.
शाळेतील बाईंनी सोनालीच्या पाठीवर शाबासकी दिली.
उत्तर:
शाळेत गेल्यावर सोनालीने आपल्या आईला काय व कशी मदत केली हे सांगितले व एक कथाही ऐकवली. अवांतर वाचन केल्याचा तिच्यातील बदल सगळ्यांनाच आनंद देणारा होता. अशा प्रकारे आईला मदत केली म्हणून सोनालीचे बाईंनी अभिनंदन केले आणि वर्गात छान गोष्ट सांगितल्या बद्दल सोनालीच्या पाठीवर शाबासकी दिली.

खालील आकृती पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
खालील आकृती पूर्ण करा.
उत्तर:

पुढील उतारा वाचून सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
खालील आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः

प्रश्न 2.
रिकाम्या जागा भरा.
1. ………… तर सगळ्याच आवडल्या, त्यांतली कोणती निवडावी ते समजेना. (गोष्टी, कथा, वस्तू)
2. आईला ते सारे पाहून तिचे खूप ……………. वाटले. (कौतूक, अग्रुप, वाईट)
उत्तर:
1. कथा
2. कौतुक

उतारा – पाठ्यपुस्तक पृष्ठ क्रमांक 31, 32

कथा तर सगळ्याच आवडल्या ………………….
………………………….. गगनात मावत नव्हता.

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
चौकट पूर्ण करा.
1. आईने पानावर काय लिहिण्यास सांगितले? [ ]
2. सारांश लिहिण्यासाठी सोनालीने काय घेतले? [ ]
उत्तर:
1. सारांश
2. पान

खालील प्रश्नांची एका वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
सोनालीला काय समजत नव्हते?
उत्तर:
सगळ्याच कथा आवडल्यामुळे त्यातली कोणती निवडावी हे सोनालीला समजत नव्हते.

प्रश्न 2.
सोनालीचा आनंद गगनात का मावत नव्हता?
उत्तर:
आईने घरातल्या साऱ्यांपुढे तिचे कौतुक केल्यामुळे सोनालीचा आनंद गगनात मावत नव्हता.

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्प्रचारांचा अर्थ सांगून वाक्यात उपयोग करा.
1. आनंद गगनात न मावणे – अतिशय आनंद होणे.
विवेकला सर्वोत्कृष्ट विदयार्थ्याचे बक्षीस जाहिर होताच त्याचा आनंद गगनात मावेनासा झाला.
2. नवल वाटणे – आश्चर्य वाटणे
सकाळी लवकर न उठणारा मिहिर सकाळी 6 वाजता उठलेला पाहताच आई-वडिलांना नवल वाटले.

प्रश्न 2.
खालील वाक्यांतील उभयान्वयी अव्यये शोधा.
1. ती आईकडे गेली व आपल्या समोरील समस्या सांगितली.
2. त्या पानावर कथेचे नाव अन् त्या कथेत काय सांगितले आहे ते थोडक्यात लिहिले.
उत्तर:
1. व
2. अन्

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
तुमच्यावर झालेल्या कौतुकाचा एखादा प्रसंग तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर:
मागच्या वर्षी आई-बाबांनी आजोबांच्या पंचाहत्तरी निमित्त फार मोठा कार्यक्रम आयोजित केला होता. अनेक नातेवाईक जमले होते. त्यात 4-5 लहान मुलेही होती. त्यातील 2 तर अगदीच वर्षा-दोन वर्षांची होती. कार्यक्रम रंगत आलेला असतानाच त्या लहान मुलांनी रडारड सुरू केली. कार्यक्रमाची रंगत कमी व्हायला नको म्हणून मी सर्व मुलांना घेऊन माझ्या खोलीत गेले व पुढील 2 तास मी त्यांना छानरित्या सांभाळले. माझ्याच आई-वडिलांनी नाही तर सर्व नातेवाईकांनी माझी वाहवा केली. माझे कौतुक केले.

खालील वाक्प्रचारांच्या अर्थाचा योग्य पर्याय निवडा व लिहा.

प्रश्न 1.
मन वळवणे –
1. दुसरीकडे नेणे
2. तयार करणे
3. नकार देणे.
उत्तर:
2. तयार करणे.

खालील शब्दांचा वाक्यात उपयोग करा.

प्रश्न 4.
नवल
उत्तर:
सरकारी कार्यालयात कर्मचारी वेळेवर आलेले पाहून रामरावांना नवलच वाटले.

प्रश्न 5.
टीव्ही
उत्तर:
‘टीव्ही’ शाप की वरदान याचे उत्तर त्याचा वापर करणाऱ्या व्यक्तिगणिक बदलू शकते.

उभयान्वयी अव्यये:

व्याख्या: वाक्यातील दोन शब्दांना किंवा दोन वाक्यांना जोडण्याऱ्या शब्दांना ‘उभयान्वयी अव्यये’ म्हणतात.
उदा:

1. रमेश व रत्ना मावशीकडे पुण्याला गेले.
2. मला पाऊस खूप आवडतो, कारण मला पावसात भिजायला आवडते.
3. आम्ही खूप प्रयत्न केले म्हणून आम्ही जिंकलो.

अपसरणचिन्ह:

व्याख्या: स्पष्टीकरण द्यायचे असल्यास किंवा बोलताबोलता विचारमालिका तुटल्यास ‘-‘ हे चिन्ह वापरतात. त्या चिन्हास ‘अपसरणचिन्ह’ म्हणतात. अपसरणचिन्हाची लांबी संयोगचिन्हा पेक्षा जास्त असते.
उदा:

1. असे स्थळ – जे निसर्गरम्य आहे.
2. आभाळ भरून आले, पण –

प्रश्न 6.
खालील वाक्यांत अपसरणचिन्ह वापरून वाक्ये पुन्हा लिहा.
1. छोट्या समीरला रडताना बघून आशाताई धावत आल्या आणि
2. रूपेरी पडदा ज्याची माया भल्याभल्याला मोहात पाडते.
उत्तर:
1. छोट्या समीरला रडताना बघून आशाताई धावत आल्या आणि
2. रुपेरी पडदा – ज्याची माया भल्याभल्याला मोहात पाडते.

प्रश्न 7.
खालील शब्दांचे लिंग ओळखा.

1. पुस्तक
2. कॉम्प्युटर
3. गोष्ट
4. वही
5. प्रसंग
6. पान

उत्तरः

1. नपुसकलिंग
2. पुल्लिंग
3. स्त्रीलिंग
4. स्त्रीलिंग
5. पुल्लिंग
6. नपुसकलिंग.

प्रश्न 8.
खालील शब्दांचे वचन बदला.

1. गेम
2. पुस्तके
3. गोष्ट
4. कथा
5. ओळ
6. पाहुणी
7. प्रसंग
8. वही.

उत्तरः

1. गेम्स
2. पुस्तक
3. गोष्टी
4. कथा
5. ओळी
6. पाहुण्या
7. प्रसंग
8. वह्या.

प्रश्न 9.
खालील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द सांगा.

1. आवड
2. किमान
3. छान
4. समाधान
5. नवीन
6. कौतुक
7. समस्या
8. सोपे

उत्तरः

1. नावड
2. कमाल
3. वाईट
4. असमाधान
5. जुने
6. निंदा
7. उपाय
8. कठीण

खालील वाक्यांत विरामचिन्हे घालून वाक्य पुन्हा लिहा.

प्रश्न 1.
टीव्ही व्हिडिओ गेम्स कॉम्प्युटर मोबाईल या सर्वांशी त्यांची मैत्री पक्की झाली आहे.
उत्तरः
टीव्ही, व्हिडिओ गेम्स, कॉम्प्युटर, मोबाईल या सर्वांशी त्यांची मैत्री पक्की झाली आहे.

प्रश्न 2.
तिने आईला मी पुन्हा एकदा पुस्तक वाचते म्हणून सांगितले.
उत्तरः
तिने आईला ‘मी पुन्हा एकदा पुस्तक वाचते’ म्हणून सांगितले.

प्रश्न 3.
मला खूप काही गोष्टी माहीत आहेत पण कोणती गोष्ट सांगू ते समजेना.
उत्तरः
मला खूप काही गोष्टी माहीत आहेत; पण कोणती गोष्ट सांगू ते समजेना.

वाचनाचे वेड Summary in Marathi

पाठ परिचय:

वाचनामुळे आपल्याला खूप फायदे होतात. वाचनासारखा दुसरा छंद नाही. म्हणूनच म्हटले आहे ‘वाचाल तर वाचाल’. या वाचनाचे महत्त्व सोनालीच्या आईला चांगले ठाऊक होते. आपल्या मुलीनेही असे अवांतर वाचन करावे, असे सोनालीच्या आईला वाटते. त्यासाठी सोनालीची आई एक युक्ती करते. ती युक्ती कशी सफल होते ते आपल्याला ‘वाचनाचे वेड’ या पाठात लेखिका आशा पाटील यांनी दाखवून दिले आहे.

Reading has a lot of advantages. There is no other hobby like reading. It has been said ‘if you read, you will survive’. Sonali’s mother knew the importance of reading. She feels her daughter should also read books other than studies. To inculcate this habit, Sonali’s mother uses a trick. The success of that trick has been narrated in this write up by the writer Asha Patil.

शब्दार्थ:

1. अवांतर – इतर, ज्यादा – additional, extra
2. मैत्री – दोस्ती – friendship
3. नोंद – टाचण – a record
4. उत्सुकता – कुतूहल, आतुरता – curiosity
5. समस्या – अडचण – a problem
6. अभिनंदन – प्रशंसा, वाहवा – congratulation
7. प्रसंग – घटना – an incident
8. प्रोत्साहन – उत्तेजन – encouragement
9. आनंद गगनात न मावणे – खूप आनंद होणे
10. नोंदी करणे – टाचण लिहून ठेवणे
11. नवल वाटणे – आश्चर्य वाटणे
12. मन वळवणे – तयार करणे
13. प्रवृत्त करणे – च्यासाठी तयार करणे
14. आमुलाग्र बदल होणे – संपूर्ण बदल होणे
15. प्रोत्साहन देणे – प्रेरणा देणे
16. सारांश – संक्षेप (summary)
17. सदस्य – सभासद (member)
18. हस्ताक्षर – (Handwriting)
19. हस्तक्षेप – अनावश्यक दखल, लुडबुड (Interdict)
20. मदत – सहाय्य(help)

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 9.2 आम्ही बातमी वाचतो Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 9.2 आम्ही बातमी वाचतो

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 9.2 आम्ही बातमी वाचतो Textbook Questions and Answers

1. वरील बातमीच्या आधारे खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
कोणाचा जन्मदिवस आपण वाचन प्रेरणा दिन म्हणून साजरा करतो?
उत्तरः
ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांचा जन्मदिवस आपण वाचन प्रेरणा दिन म्हणून साजरा करतो.

प्रश्न 2.
वरील बातमी कोणत्या तारखेची आहे?
उत्तरः
वरील बातमी 15 ऑक्टोबरची असून 16 ऑक्टोबरला प्रसिद्ध झाली आहे.

प्रश्न 3.
वाचन प्रेरणा दिनाच्या निमित्ताने कोणकोणत्या कार्यक्रमाचे आयोजन करण्यात आले?
उत्तरः
वाचन प्रेरणा दिनाच्या निमित्ताने ग्रंथदिंडी, पथनाट्ये, वाचन स्पर्धा अशा विविध कार्यक्रमांचे आयोजन करण्यात आले.

प्रश्न 4.
कोणत्या विदयार्थ्यास ‘उत्कृष्ट वाधक’ म्हणून बक्षीस देण्यात आले.
उत्तर:
इयत्ता सातवीतील शेखर काजळे या विदयार्थ्यास ‘उत्कृष्ट वाचक’ म्हणून बक्षीस देण्यात आले.

प्रश्न 5.
विदयार्थ्यांमध्ये वाचनकौशल्य वाडावे, यासाठी कोणकोणते उपक्रम आयोजित करता येतील, याची बादी करा.
उत्तर:

1. वाचन स्पर्धा
2. कमी दरा त पुस्तक विक्री
3. वाचनालयात सवलत
4. लेखक, कवी यांची व्याख्याने.

आपण समजून घेऊया.

प्रश्न 1.
खालील वाक्ये वाचा.
(अ) असे स्थळ-जे निसर्गरम्य आहे.
(आ) आभाळ भरून आले, पण –
वरील वाक्यांमध्ये ‘_’ हे चिन्ह आले आहे. वाक्यांमध्ये ‘_’ हे चिन्ह दोन कारणांनी वापरतात.
1. स्पष्टीकरण द्यायचे असल्यास.
2. बोलताबोलता विचारमालिका तुटल्यास.
‘-‘ या चिन्हास अपसरणचिन्ह म्हणतात.
लक्षात ठेवा: अपसरणचिन्हाची लांबी संयोगचिन्हापेक्षा जास्त असते.

शिक्षकांसाठी:

विदयार्थ्यांना विविध प्रसारमाध्यमांद्वारे प्रसारित होणाऱ्या बातम्यांचे श्रवण/वाचन करण्यास सांगावे. विदयार्थ्यांना एखादा विषय देऊन संबंधित बातम्यांचे संकलन करण्यास सांगावे. उदा., क्रीडा.

आम्ही बातमी वाचतो Summary in Marathi

वाचन प्रेरणा दिन उत्साहात साजरा …

आदर्शनगर, ता. 16 : दि. 15 ऑक्टोबर रोजी साधना विद्यालय, आदर्शनगर येथे वाचन प्रेरणा दिन साजरा करण्यात आला. या कार्यक्रमाचे औचित्य साधून विद्यालयात अनेक स्पर्धांचे आयोजन करण्यात आले. कार्यक्रमाची सुरुवात ग्रंथदिंडीने करण्यात आली. आदर्शनगर परिसरातील महत्त्वाच्या चौकांत ‘वाचनसंस्कृती वाचवा’ या विषयावर मुलांनी पथनाट्ये सादर केली. त्याचबरोबर विदयालयात ‘उत्कृष्ट वाचन’ ही स्पर्धा घेण्यात आली. यात मुलांनी त्यांच्या आवडत्या कथा, कवितांचे वाचन केले. या स्पर्धेत इयत्ता सातवीतील शेखर काजळे या विदयार्थ्यास ‘उत्कृष्ट वाचक’ म्हणून बक्षीस देण्यात आले. पुढील काळामध्ये वाचनसंस्कृती विकसित व्हावी, या दृष्टीने विदयालयात विविध उपक्रम राबवले जाणार असल्याचे मुख्याध्यापकांनी या प्रसंगी घोषित केले. विदयालयातील सर्व विदयार्थ्यांनी अतिशय उत्साहाने वाचन प्रेरणा दिन साजरा केला.

शब्दार्थ:

1. निंदा – ठपका, वाईट प्रसिद्धि (reprimand)
2. पथनाट्य – रस्त्यावर सादर होणारे नाट्य (streetplay)